________________
નુકશાનકારી છે એ સાધકને સમજાવવા માટે સરલ દૃષ્ટાંતો આપીને સરસ રીતે સમજાવે છે કે – જેમ બર્ફ કમળના માટે વિનાશક છે તેમ નિર્ગુણિ પુરુષોનો સંગ મહિમા પ્રશંસા યશ આદિ માટે વિનાશક છે જે આત્મા નિર્ગુણી આત્માઓનો સંગ કરે છે તેનો મહિમા તેની પ્રખ્યાતી નાશ પામે છે. એમ જ વાદળાઓને ભયંકર વાયુ વિખેરી નાખે છે તેમ આત્માની ઉન્નતિને નિર્ગુણીયોનો સંગ અટકાવી દે છે. અવનતિ કરાવી દે છે. બગીચામાં હાથીને છૂટો છોડી દીધો હોય તો તે હાથી બગીચાનો નાશ કરે છે તેમ નિર્ગણિયોનો સંગ આત્માના કરૂણા રૂપી ઉદ્યાનનો નાશ કરી નાખે છે. જેમ પર્વતને વજ ભેદે છે તેમ કલ્યાણના કાર્યો રૂપી પર્વતને નિર્ગુણીનો સંગ ભેદી નાખે છે. આત્માનું કલ્યાણ એવાઓના સંગથી થાય જ નહીં. જેમ આગ ઈધન મળવાથી વધે છે તેમ કુમતિ-કુબુદ્ધિ રૂપી આગ નિર્ગુણીસંગરૂપી લાકડાઓથી વધે છે. અર્થાત્ આત્મા કુબુદ્ધિધારક બને છે. જેમ વેલાઓ કંદના કારણે વધે છે તેમ અન્યાયરૂપી વેલા નિર્ગુણિના સંગથી વધે છે અર્થાત્ આત્મા અન્યાયના આચરણમાં આગળ વધે છે. આવા કારણોથી નિર્ગુણિ આત્માઓનો સંગ કોઈ કાળે હિતકારી છે જ નહીં, નુકશાનકર્તા જ છે. ૬૮.
હવે ઇન્દ્રિય દમન પ્રકરણમાં આત્માનો ઇન્દ્રિયો પર કાબુ મેળવવા હિતોપદેશ આપતાં કહે છે કે –
ઇન્દ્રિયદમન પ્રકરણમ્
छंद - शार्दूलविक्रीडितवृत्त आत्मानं कुपथेन निर्गमयितुं यः सूकलाश्वायते,
कृत्याकृत्यविवेकजीवितहृतौ यः कृष्णसर्पयते; यः पुण्यद्रुमखण्डखण्डनविधौ स्फूर्जत्कुठारायते,
तं लुप्तव्रतमुद्रमिन्द्रियगणं जित्वा शुभंयुभव ॥६९॥ अन्वय : यः आत्मानं कुपथेन निर्गमयितुं सुकलाश्वायते (तथा) यः . कृत्याकृत्यविवेकजीवितहतौ कृष्णसर्पयते (तथा) यः पुण्यद्रुमखण्डखण्डनविधौ स्फूर्जत्कुठारायते तं लुप्तव्रतमुद्रं इन्द्रियगणं जित्वा शुभंयुः भव। શબ્દાર્થઃ () જે ઇન્દ્રિયોનો સમૂહ (સભાનં) આત્માને (૫થેન) ઉન્માર્ગથી નિયતું) લઈ જવાને (સૂનાવાય) ઉન્માર્ગ ગામી ઘોડાની જેમ આચરણ કરે છે. અને () જે (ત્યકૃત્યવિવેનીવિહતી) કર્તવ્ય અકર્તવ્યના જ્ઞાનરૂપી જીવનને હરણ કરવામાં (MPસયતે) કાલા સર્ષની જેમ આચરણ કરે છે (પર્વ) :) જે (પુષ્પકુમરવાડનવિધી) ધર્મરૂપ વૃક્ષના ટુકડા ટુકડા કરવામાં (સ્થૂર્નજૂતરાયતે) ધારવાળા કુહાડાની જેમ આચરણ કરે છે. (i) તે (લુપ્તવ્રતમુદ્ર) નષ્ટ કરી છે વ્રતની મુદ્રા જેણે એવા (ન્દ્રિયા) બળવાન ઇન્દ્રિયસમૂહને (નિવા) જીતીને પોતાના કાબુમાં કરીને (શુમંયુઃ) કલ્યાણ સહિત (મવ)
73
