________________
કે ભવક્ષય આદિ એકે શુભકાર્યની સિદ્ધિ થતી નથી. તેથી દુર્જનતાને છોડીને સજ્જનતાને જ સ્વીકારીને શુભકાર્યોની સિદ્ધિ મેળવવી જોઈએ. II૬૨
હવે ત્રીજા શ્લોકમાં સજ્જન પુરુષોને શું પ્રિય છે તે દર્શાવતાં થકાં કહે છે કે – छंद - पृथ्वीवृत्त
वरं विभववन्ध्यतासुजनभावभाजां नृणा
मसाधुचरितार्जिता न पुनरुर्जिताः सम्पदः,
कृशत्वमपि शोभते सहजमायतौ सुन्दरं,
વિધાવિરસા ન તુ શ્યલ્યુસન્મવા સ્થૂલતા ૫દ્દા.. अन्वय ः सुजनभावभाजां नृणां विभववन्ध्यता वरं असाधुचरिताऽर्जिता ऊर्जिता संम्पदः पुनः न वरं आयतौ सुन्दरं सहजं कृशत्वमपि शोभते विपाकविरसा श्वयथुसम्भवा स्थूलता न शोभते ।
શબ્દાર્થ : (સુનનમાવમાનાં નૃળાં) સજ્જનતા ભર્યું આચરણ કરનાર માનવોને (વિમવવન્ધ્યતા) ધનરહિતપણું (વર) સારું લાગે છે. પણ (અસાધુરિતાગ્નિતા) અયોગ્યરીતિથી મેળવેલી એવી (નિંતા) કમાવેલી ઘણી ઘણી (સમ્પર્ઃ) સંપત્તિ (ધનમાળ મિલ્કત) પણ (ન વર) સારી લાગતી નથી. જેમ (આયતો) ભવિષ્યમાં (સુન્વર) સુંદ૨ થવાવાળી એવી (સહન) સ્વાભાવિક (શત્વમપિ) દુર્બલતાપણ (શોમતે) શોભે છે (પણ) (વિપાવિરસા) ભવિષ્યમાં દુઃખદાયક (વયથુસન્મવા) સોજાથી ઉત્પન્ન થયેલી (સ્થૂલતા) શ૨ી૨ની મોટાઈ (ન શોમતે) સારી દેખાતી નથી. II૬૩।।
ભાવાર્થ : સજ્જન પુરુષોને અયોગ્ય રીતિથી કમાઈને ઘણી લક્ષ્મી મેળવવા કરતાં ધનરહિત પણું અર્થાત્ સાધારણ સ્થિતિમાં રહેવું સારું લાગે છે જેમ કે સોજા દ્વારા આવેલ શરીરની સ્થૂલતા જે ભાવીમાં દુઃખદાયક છે તે સારી લાગતી નથી પણ સ્વાભાવિક શરીરિક દુર્બળતા
પણ સારી લાગે છે. II૬૩।।
વિવેચન : ગ્રન્થકારશ્રી ત્રીજા શ્લોકમાં કહે છે કે દુર્જન માનવો અને સજ્જન માનવોને ધન કમાવવું પડે છે એ વાત નિશ્ચિત છે પણ સજ્જન પુરુષો ધન કમાવવામાં પણ સજ્જનતાને જ મુખ્ય સ્થાન આપે છે. તેથી તેઓ અસાધુ અર્થાત્ અન્યાય-અનીતિના આચરણ દ્વારા ઘણું ધન, ઘણી લક્ષ્મી મેળવવા કરતાં ન્યાય અને નીતિપૂર્વક અલ્પ મળે અથવા ન પણ મળે તો પણ તેને જ સારૂં માને છે. નિર્ધનાવસ્થા ગુણકારી પણ અયોગ્ય આચરણ દ્વારા મેળવેલ ધની અવસ્થા સારી નહીં. આ વિષયને સમજાવવા માટે એક દૃષ્ટાંત/ઉદાહરણ આપ્યું કે જેમ શરીર સ્થૂળતા જગતમાં સારી ગણાય છે પણ સ્થૂળતા જો સૂજન સોજા દ્વારા આવેલી હોય તો તે ગુણકારી નથી. તે તો ભવિષ્યમાં દુઃખદાયક છે તેના કરતાં તો સ્વાભાવિક દુર્બળતા જ ગુણકારી છે. અન્યાય અનીતિથી મેળવેલ ધનની ધનિકાવસ્થા સોજાથી મેળવેલ સ્થૂળતા જેવી છે જે ભવિષ્યમાં દુઃખદાયક છે એમ
67
