________________
ધનને એક તુચ્છ પદાર્થની શ્રેણિમાં સ્થાન આપ્યું છે. જેમ પતંગિયું આગની જ્યોતથી આકર્ષાઈને પોતાનું જીવન એમાં હોમીને નાશ પામે છે તેમ આ લોભરૂપી આગના બાહ્ય આકર્ષણથી આકર્ષાઈ જે જીવો લોભને ભેટવા જાય છે તેમના આત્મિક ગુણોનો સમૂહ નાશ પામે છે. ક્યારેક એમનું જીવન જ નષ્ટ થઈ જાય છે. પલા હવે લોભત્યાગના ચોથા શ્લોકમાં સંતોષના સ્વરૂપને દર્શાવતાં થકાં કહે છે કે –
- ઇ૬ - શાર્દૂલવિક્રીડિતવૃત્ત. जातः कल्पतरुः पुरः सुरगवी तेषां प्रविष्टा गृहं,
चिन्तारत्नमुपस्थितं करतलप्राप्तो निधिः सन्निधिम् । विश्वं वश्यमवश्यमेवसुलभाः स्वर्गापवर्गश्रियः, .
ये सन्तोषमशेषदोषदहनध्वंसाम्बुदं बिभ्रते ॥६०॥ अन्वय : ये अशेषदोषदहनध्वंसाम्बुदं सन्तोषं बिभ्रते तेषां पुरः कल्पतरुः जातः गृहम् सुरगवी प्रविष्टा चिन्तारत्नं करतलप्राप्तः उपस्थितं निधिः सन्निधिम् विश्वम् वश्यम् स्वर्गापवर्गश्रियः अवश्यमेव सुलभाः। શબ્દાર્થ (વે) જે માનવ (ગશેષતોષનર્બાસાખ્યુદં) સર્વદોષરૂપી અગ્નિને બુઝાવવામાં વાદળાની જેમ (સન્તોષ) સંતોષને વિશ્વને ધારણ કરે છે (તેષાં) તેઓની (પુર) સામે જાણે કે (શ્વેત ગાતઃ) કલ્પવૃક્ષ ઉત્પન્ન થયું છે. (પૃદમ્) તેઓના ઘરે (સુરવી) કામધેનુ ગાયે (પ્રવિષ્ટા) પ્રવેશ કર્યો છે. વિસ્તાર) તેઓને ચિંતામણી રત્ન (તત્તપ્રાતઃ) હથેલીમાં આવેલો (ઉપસ્થિત) મળી ગયો છે. (નિધિ) દેવતાઓનો ધનભંડાર પણ (સન્નિધિમ્) તેઓની પાસે આવી ગયો છે. વિશ્વમું) સર્વ સંસાર (વશ્યમ) તેઓને આધીન છે. અને (સ્વપશ્રય:) સ્વર્ગ અને મોક્ષની લક્ષ્મી (ગવશ્યમેવ) નિશ્ચયથી તેઓને (સુત્તમાઃ) સુલભ છે. ૬૦ાા ભાવાર્થ જે માનવો સર્વ દોષો રૂપી અગ્નિને બુઝાવવામાં વાદળા સમાન સંતોષને ધારણ કરે છે તે માનવોના મુખની સામે જ જાણે કે કલ્પવૃક્ષ ઉત્પન્ન થયું છે. તેઓના ઘરે કામધેનુ ગાયે પ્રવેશ કર્યો છે. તેઓના હાથમાં ચિંતામણિ રત્ન આવી ગયું છે. કુબેર દેવનો ધન ભંડાર તેઓની પાસે આવી ગયો છે. પૂર્ણ વિશ્વ તેઓને આધીન છે. અને સ્વર્ગ અને મોક્ષ લક્ષ્મી નિશ્ચયથી તેઓને સુલભ છે. ૬ol વિવેચન ગ્રન્થકારશ્રીએ લોભકષાય ત્યાગ પ્રકરણના અંતિમ શ્લોકમાં સંતોષના ગુણગાન કરીને સાધકને સંતોષ અપનાવવાનો ઉપદેશ આપ્યો છે. ચારે કષાય ત્યાગ પ્રકરણનો આ અંતિમ શ્લોક છે તેમાં સંતોષની વાત કરીને ચારે કષાય પર વિજય મેળવવાનો એક જ માર્ગ બતાવી આપ્યો કે જે માનવ સંતોષ ધારણ કરે તેને કોઈ કષાય નડે નહીં. તેથી જ કહ્યું કે “આ સંતોષ કેવો છે તો કે સર્વદોષોરૂપી અગ્નિને બુઝાવવામાં વાદળા સમાન છે.” દોષોને અગ્નિની ઉપમા આપીને કહ્યું કે દોષ આત્મગુણોને બાળી નાખે છે. સંતોષને
64
