________________
ભાવાર્થ વધારે પ્રમાણમાં ધનાદિ પદાર્થના સંગ્રહની આસક્તિ કલહરૂપી હાથીના બાળકો માટે વિધ્યાચલના પહાડ સમાન છે. ક્રોધરૂપી ગીધડાં માટે શ્મશાન સમાન છે, દુઃખ રૂપી સાપ માટે બિલ જેવો છે. ઠેષ રૂપી ચોર માટે રાત્રિના પ્રારંભ સમાન છે. પુણ્યરૂપી વનને બાળવા માટે દાવાનળ સમાન છે. સજ્જનતા રૂપી વાદળા માટે વાયું છે અને ન્યાયરૂપી કમલ માટે બર્ફ સમાન છે. ૧૪૨ વિવેચન ગ્રન્થકારશ્રી બીજા શ્લોકમાં પરિગ્રહ ભેગો કરવાનો પ્રેમ આસક્તિ કોના જેવી છે તે દર્શાવતાં દૃષ્ટાંતો દ્વારા બતાવે છે કે જેમ હાથીના બાળકોને વિધ્યાચલ પર્વત કલહ-લડાઈ કરવા માટે મોકળુ મેદાન આપે છે તેમ પરિગ્રહ લડાઈ-ઝગડા કરવા માટેનું મોકળું મેદાન છે. જેમ ગીધ પક્ષી મસાનમાં માંસ જોઈને આનંદથી રહે છે તેમ ક્રોધરૂપી - ગીધ પરિગ્રહની મમતાવાળાના હૃદયને મસાન માનીને રહે છે. અર્થાત્ તે સતત ક્રોધ કરતા રહે છે. જેમ સાપ બિલમાં આનંદથી રહે છે તેમ દુઃખ રૂપી સર્પ પરિગ્રહની મમતા રૂપી બિલમાં આનંદથી રહે છે. અર્થાત્ પરિગ્રહનો લાલચુ દુઃખી હોય છે. જેમ ચોરોને રાત્રિનો પ્રારંભ આનંદદાયક લાગે છે તેઓ વિચારે છે કે હવે થોડીવારમાં ચોરી કરવા માટે જઈને માલ લઈને આવશું તેમ Àષ માટે પરિગ્રહની આસક્તિ આનંદદાયક છે. અર્થાત્ પરિગ્રહમાં આસક્ત આત્મામાં દ્વેષ ભાવ રહેલો હોય છે. જેમ વનને દાવાનળ અગ્નિ બાળીને રાખમાં પલટાવે છે તેમ પરિગ્રહની મમતા સુકૃતોરૂપી વનને પુણ્યરૂપી વનને બાળીને રાખ કરી દે છે. જેમ વાદળાઓને વાયુ વિખેરી નાખે છે તેમ સજ્જનતા રૂપી વાદળાઓને પરિગ્રહની મમતારૂપી પવન વિખેરી નાખે છે અર્થાત્ એવા વ્યક્તિમાંથી સજ્જનતા ચાલી જાય છે અને જેમ કમલને હીમ-બર્ફ નષ્ટ કરી દે છે તેમ ન્યાય-નીતિ રૂપી કમલને પરિગ્રહનો પ્રેમરૂપી બર્ફ નષ્ટ કરી દે છે અર્થાત્ એ પરિગ્રહનો પ્રેમી ન્યાયને માનતો જ નથી, એને અન્યાય જ પ્રિય હોય છે. હવે ત્રીજા શ્લોકમાં પણ પરિગ્રહની આસક્તિ કેવી હોય છે તે બતાવે છે.
छंद - शार्दूलविक्रीडितवृत्त प्रत्यथो प्रशमस्य मित्रमधृतेर्मोहस्य विश्रामभूः,
__ पापानां खनिरापदां पदमसद्ध्यानस्य लीलावनम् व्याक्षेपस्य निधिर्मदस्य सचिवः शोकस्यहेतुः कलेः
केलिवेश्मपरिग्रहः परिहृतेर्योग्यो विविक्तात्मनाम् ॥४३॥ अन्वय : प्रशमस्य प्रत्यर्थी अधृतेः मित्रं मोहस्य विश्रामभूः पापानां खनिः आपदां पदम् असद्ध्यानस्य लीलावनम् व्याक्षेपस्य निधिः मदस्य सचिवः शोकस्य हेतुः कलेः केलिवेश्म विविक्तात्मनाम् परिहतेः योग्यः। શબ્દાર્થ જે (પ્રશમJ) શાંતિનો (પ્રત્યર્થી) શત્રુ છે (ધૃતેઃ) ઉતાવળનો મિત્ર) દોસ્ત છે (મોહ) અજ્ઞાનને (વિશ્રામમૂ) વિશ્રામ સ્થળ છે. (પાપાનાં) પાપોની (નિ.)
45
