________________
વિવેચન : ગ્રન્થકારશ્રી પરિગ્રહ ત્યાગ પ્રકરણમાં પરિગ્રહથી થતા નુકશાનોને દર્શાવતાં થકાં પ્રથમ શ્લોકમાં કહે છે કે –
આ પરિગ્રહ રૂપી નદીનું પૂર જ્યારે વૃદ્ધિને પામે છે ત્યારે જડ–મૂર્ખ આત્માઓના ચિત્તમાં પાપ પ્રવૃત્તિને ઉત્પન્ન કરે છે. પરિગ્રહ એ પાપનું મૂળ છે એમ આગમોક્ત વાત કરીને આગળ કહ્યું કે આ પરિગ્રહ ધર્મરૂપી વૃક્ષનો નાશ કરે છે. પરિગ્રહ મેળવવામાં આસક્ત વ્યક્તિને ધર્મક્રિયા કરવાનો સમય જ મળતો નથી. આ પરિગ્રહ મેળવવાની ભાવનાવાળો નીતિ–દયા અને ક્ષમા રૂપી કમલની વનાવલીને તો મુરઝાવી દે છે. કારણ કે આ વનાવલી સંતોષરૂપી જલથી નવપલ્લવિત રહે છે. એ જલનું સિંચન ન થાય ત્યારે ગુણો રૂપી વનાવલી મુરઝાઈ જાય છે અને એ લોભ રૂપી સમુદ્રને તો વધારે છે. (નન્નાલાોતન્નાોદ્દો) જ્યાં લાભ ત્યાં લોભ, વાળી આગમોક્ત વાત અહીં બતાવી છે કે જેમ જેમ પરિગ્રહ વધે તેમ તેમ લોભ વધે છે. અને એથી એ મર્યાદા રૂપી કિનારાને તોડી નાંખે છે. લોભી લાલચી વ્યક્તિને કોઈ જાતની વ્યવહારિક મર્યાદા પણ રહેતી નથી. અને એવો આત્મા સાત્ત્વિક વિચાર રૂપી હૃદયને તો અશુભ વિચારો રૂપી પરદેશના પ્રવાસે મોકલી દે છે. અર્થાત્ એ પરિગ્રહના લોભી વ્યક્તિમાં શુભ વિચારો આવે જ નહીં અને તેથી જ આવા કારણોથી કયાં કયાં દુઃખોને તે નિમંત્રણ ન આપે? અર્થાત્ આપે જ, એટલે જ આવો પરિગ્રહનો મોહ જરૂર દુ:ખદાયી જ છે. 118911
હવે બીજા શ્લોકમાં પરિગ્રહ કેવો છે તે દર્શાવતાં કહે છે કે –
छंद - मालिनीवृत्त
कलहकलभविन्ध्यः क्रोधगृधश्मसानं, व्यसनभुजगरन्ध्रं द्वेषदस्युप्रदोषः
सुकृतवनदवाग्निर्मार्दवाम्भोदवायु
र्नयनलिनतुषारो ऽत्यर्थमर्थानुरागः ॥ ४२ ॥
अन्वय : अत्यर्थम् अर्थानुरागः कलहकलभविन्ध्यः क्रोधगृधरमसानं व्यसनभुजगरन्ध्रं द्वेषदस्युप्रदोषः सुकृतवनदवाग्निः मार्दवांऽभोदवायुः नयनलिनतुषारः ।
શબ્દાર્થ : (અત્યર્થમ્) અત્યંત વધા૨ે (અર્થાનુાળઃ) ધનાદિસંગ્રહનો ભાવ પ્રેમ (હિ તમવિન્ધ્ય) કલહરૂપી હાથીના બાળક માટે વિન્ધ્યાચલના પર્વત સમાન છે. (જોધĮપ્રશ્નસાનં) ક્રોધરૂપી ગીધ માટે શ્મસાન જેવો છે. (વ્યસનમુનારન્દ્ર) દુ:ખ રૂપી સર્પ માટે બિલની જેમ છે. (દ્વેષવસ્તુપ્રોષઃ) દ્વેષરૂપી ચોરને સુખ આપવા માટે રાત્રિના પ્રારંભ જેવો છે. (સુતવનવાન્તિઃ) પુણ્ય રૂપી વનને બાળવા માટે દાવાનલ અગ્નિ સમાન છે. (માર્વવામ્મોવવાયુઃ) સજ્જનતારૂપી વાદળાઓ માટે વાયુની સમાન છે. અને (નયનતિનતૃષાઃ) ન્યાયરૂપી કમલના માટે બર્મની જેવો છે. ।।૪૨।
44
