________________
छंद - शार्दूलविक्रीडितवृत्त तोयत्यग्निरपि सूजत्यहिरपि व्याघोऽपि सारङ्गति,
___व्यालोऽप्यश्वति पर्वतोऽप्युपलति क्ष्वेडोऽपि पीयूषति; विघ्नोऽप्युत्सवति प्रियत्यरिरपि क्रीडातडागत्यपां
नाथोऽपि स्वगृहत्यटव्यपि नृणां शीलप्रभावाद् ध्रुवम् ॥४०॥ अन्वय : नृणां शील प्रभावात् ध्रुवम् अग्निः अपि तोयति अहिः अपि स्रजति व्याघ्रः अपि सारङ्गति व्यालः अपि अश्वति पर्वतः अपि उपलति क्ष्वेडः अपि पीयूषति विघ्नः अपि उत्सवयति अरिः अपि प्रियति अपांनाथः अपि क्रीडातडागति,
अटवी अपि स्वगृहति ।।४०॥ શબ્દાર્થ (7) મનુષ્યોના (શીનપ્રભાવીત) સસ્વભાવના પ્રભાવથી શીલ-સદાચારી પાલનના પ્રતાપથી, (ધ્રુવમ્) નિશ્ચયથી ( નિઃ પિ) આગ પણ (તોયતિ) પાણીની જેમ શીતલ બની જાય છે. (દિઃ Nિ) સર્પ પણ (ત્રનતિ) ફૂલમાલ બની જાય છે. (ઃ gિ) ખૂંખાર વાઘ પણ સારાતિ) હરણિયાની જેમ સરલ બની જાય છે. (વ્યઃિ પિ) મદોન્મત્ત હાથી પણ (મતિ) અવની જેમ સુખપૂર્વક બેસાય તેવો થઈ જાય છે. (પર્વતઃ અ9િ) ઊંચો પહાડ પણ (૩પતિ) નાના પત્થર જેવો થઈ જાય છે. (ઘેડ વિ) વિષે પણ (પીયૂષતિ) અમૃતની જેમ ગુણકારી બને છે. વિપ્નઃ મા) ઉપદ્રવ પણ ઉત્સવતિ) મહોત્સવ બની જાય છે. (રિક અNિ) શત્રુ પણ પ્રિયતિ) મિત્રની જેમ બની જાય છે. (પાંનાથઃ વિ) સમુદ્ર પણ (%ીડીતડી તિ) ક્રીડાસરોવર થઈ જાય છે (નટવી પ) જંગલ પણ (સ્વગૃતિ) પોતાના ઘર જેવું થઈ જાય છે. ૪૦. ભાવાર્થ માણસોના શીલપાલનના પ્રભાવથી નિશ્ચયથી અગ્નિ પણ જલની જેમ ઠંડક આપનાર બને છે, સર્પ પુષ્પમાળ બની જાય છે. ખૂંખાર વાઘ પણ હરણ જેવો સરલ બની જાય છે, દુષ્ટ હાથી પણ અશ્વની જેમ સુખારોહ બની જાય છે. પર્વત પણ નાના પત્થરની જેમ બની જાય છે. વિષ પણ અમૃતની જેમ કાર્ય કરનાર બને છે. ઉપદ્રવ પણ મહોત્સવના જેમ (જવો) થઈ જાય છે. શત્રુ પણ મિત્ર સમાન થઈ જાય છે. સમુદ્ર ક્રિીડા સરોવર થઈ જાય છે. અને જંગલ પણ પોતાના રહેવાના ઘર જેવું થઈ જાય છે. તેoll વિવેચન : ગ્રન્થકારશ્રી શીલપાલનના મહત્ત્વને દર્શાવતા ચોથા શ્લોકમાં કહે છે કે જે જે માનવો શીલપાલન કરે છે તેમના તે સસ્વભાવના પ્રભાવથી એ આત્માઓ માટે આગ પણ પાણીની જેમ ઠંડક આપનાર થઈ જાય છે. આગ એમને બાળે નહીં પણ જલ બનીને જીવાડે છે. સર્પ પણ એમના ગળામાં પુષ્પમાળ બનીને એમની શોભામાં વધારો કરે છે. એમની સુવાસને વિસ્તાર છે. ખતરનાક વાઘ જેવું પ્રાણી એમની પાસે હરણની જેમ સીધું અને સરલ બનીને રહે છે. મદોન્મત્ત હાથી પણ એમના માટે ઘોડાની જેમ સુખપૂર્વક
42
