________________
અહંકાર આવી જવાથી વિનય યોગ્ય આત્માઓનો તે વિનય ન કરવાથી કહ્યું કે આ ક્રોધ વિનયને દૂર કરે છે. ક્રોધના કારણે આત્મા ગમે તેવા સંબંધિને પણ જેમ તેમ બોલી જાય. છે અને તેથી તેને કોઈની સાથે મિત્રતાના ભાવ રહેતા નથી. તેથી કહ્યું મૈત્રી ભાવને મિટાવી દે છે. અગ્નિનું કાર્ય બાળવાનું છે તે રીતે જ ક્રોધાગ્નિ પણ સ્વ-પર બન્નેને બાળવાનું કામ કરે છે અને બળવું એ દુઃખ જ છે તેથી કહ્યું કે દુઃખ ઉત્પન્ન કરનાર છે. ક્રોધમાં આત્માને સત્યાસત્યનું ભાન રહેતું નથી. અને પોતાના સ્વાર્થને સિદ્ધ કરવા વ્યક્તિ અસત્યનો આશરો પણ લઈ લે છે. તેથી કહ્યું કે અસત્યને ઉત્પન્ન કરે છે. ક્રોધ અને કલહની તો દોસ્તી છે. એક દોસ્ત બીજા દોસ્તને બોલાવે છે. તેમ જ્યાં ક્રોધ ત્યાં કલહ હોય તેથી કહ્યું કે કલહને કરે છે. ક્રોધી વ્યક્તિ ગમે તે વ્યક્તિની સાથે આવેશમાં ને આવેશમાં સંબંધો બગાડી દે છે તેથી તેની કીર્તિને તે કાપે છે. ક્રોધી આત્માના વિચારો સતત દુષિત હોય છે તેથી તે ક્રોધ તેની બુદ્ધિને દુષ્ટ બનાવે છે તેથી કહ્યું દુષ્ટ બુદ્ધિને વધારે છે. ક્રોધ કષાય પૂર્વના પુણ્યોદયને પણ રોકી દે છે. શુભ કાર્ય થવાની તૈયારીમાં હોય અને વ્યક્તિ ક્રોધના આવેશમાં ગમે તે રીતે વર્તન કરીને પોતાના શુભોદયને લાલઝંડી બતાવી દે છે. ક્રોધ અશુભ કર્મોને ગ્રહણ કરાવે છે. અને તેથી તે દુર્ગતિ પ્રાયોગ્ય કર્મોને બાંધે છે. તેના કારણે કહ્યું કે દુર્ગતિને આપે છે. એમ આ ક્રોધ દોષ યુક્ત હોવાથી સપુરુષોએ સર્વદા તજવા યોગ્ય છે. ૪૭ી. હવે ચોથા શ્લોકમાં કહે છે કે –
- છંદ્ર – શાર્દૂત્વવિક્રીડિતવૃત્ત यो धर्मं दहति द्रुमं दव इवोन्मथ्नाति नीतिं लता,
दन्तीवेन्दुकलां विधुन्तुंद इव क्लिश्नाति कीर्तिं नृणाम्। स्वार्थं वायुरिवाम्बुदं विघटयत्युल्लासयत्यापदं
तृष्णां धर्म इवोचितः कृतकृपालोपः सकोपः कथम् ॥४८॥ अन्वय : दवः द्रुम इव यः धर्मम् दहति दन्ती लतां मथ्नाति विद्युन्तुद इन्दुकलां इव नृणाम् कीर्तिम् क्लिश्नाति वायु अम्बुदं इव स्वार्थं विघटयति धर्मः तृष्णां इव आपदं उल्लासयति कृतकृपालोपः सः कोपः कथम् उचितः?। શબ્દાર્થ : (વ) વનની આગ (દુમ વ) વૃક્ષની જેમ (૧) જે ક્રોધ (ધર્મમ્) ધર્મને (તિ) બાળે છે. (તી) હાથી (તતાં) વેલને (જ્ઞાતિ) મસલે છે. (વિધુતુવઃ) રાહુ (રૂન્દુજીનાં રૂવ) ચન્દ્રમાંની કલાને જેમ (ઘટાડે છે તેમ) (કૃમિ) માનવોની (કીર્તિમ) કીર્તિને (ક્તિનાતિ) ઘટાડે છે. (વાયુ) હવા (ડુä ) વાદળાઓને જેમ તે (સ્વાર્થ) સ્વાર્થને વિષટતિ) છિન્ન ભિન્ન કરે છે. અને (ધર્મ) ગર્મી (તૃષ્ણા) તૃષાને (વ) જેમ તે (આપ) આપદાઓને (૩નાસયતિ) વધારે છે અને તપાસો:) કર્યો છે જેણે દયાનો લોપ (સ.) તે (પ) ક્રોધ (થમ્) કેવી રીતે (વિત:) યોગ્ય છે? કોઈપણ
51
