________________
औचित्यवृत्तेः दुरारोहं मानाद्रिं परिहर। શબ્દાર્થ (સ્માત) જેથી (કુસ્તર) દુઃખે તરાય એવા (માપ) આપદારૂપી (નવીનાં) નદીઓનાં વિતતિ ) સમૂહ (માર્વિમતિ) પ્રકટ થાય છે (યમન) જેનાં (શિષ્ટ) સારા માણસોને (ભવિત) મનપસંદ (શુપ્રામનામ કવિ) ગુણોના સમૂહનું નામ પણ (નાસ્તિો નથી. (૨) અને (૩) જે (વધધી) હિંસાની બુદ્ધિરૂપી (ધૂખ્યયા) ધૂમાડાથી (વ્યાપ્ત) વ્યાપેલો (ક્રોધાવં) ક્રોધરૂપી દાવાનલને (વતિ) ધારણ કરે છે તો તે (ગૌવિત્યવૃત્ત) યોગ્ય વ્યવહારના માટે (કુરારોહં) દુઃખથી પણ ન ચઢાય એવા અતિ કઠિન (માનાદ્રિ) મિથ્યાઅભિમાન રૂપી પર્વતને (પરિહર) છોડી દે. f/૪૯ ભાવાર્થ : જેથી દુઃખે મરાય એવા આપદા રૂપી નદીઓનો સમૂહ પ્રકટ થાય છે. જેમાં સારા માણસોને મનપસંદ ગુણોના સમૂહનું નામ પણ નથી અને જે હિંસાની બુદ્ધિરૂપી ધુમાડાથી વ્યાપેલો ક્રોધરૂપી દાવાનળને ધારણ કરે છે તે યોગ્ય વ્યવહાર માટે દુઃખથી પણ ન ચઢાય એવા અતિ કઠિન માન રૂપી પર્વતને છોડી દે. ૪૯ વિવેચનઃ ગ્રન્થકારશ્રી ક્રોધના વિપાકોનું વિવરણ કરીને ક્રોધ કરતાં પણ વિશેષ આત્મઅહિત કરનાર માન કષાય ત્યાગનું વિવરણ કરતાં થકાં કહે છે કે – જેમ નદીઓના પ્રવાહને ઓળંગવો તરવો અતિ કઠિન હોય છે, અહંકાર કરવાથી એવી એવી વિપત્તિઓ વિપદાઓ આવે છે કે વિપદાઓનો પાર પામવો અતિ કઠિન બની જાય છે. અહંકારી અભિમાની વ્યક્તિમાં સજ્જન પુરુષોને પ્રિય એવા એકપણ ગુણનું નામનિશાન હોતું નથી. અહંકાર ગર્વના કારણે આત્મામાં ક્રોધ એટલો બધો વ્યાપેલો હોય છે કે તેથી તે વ્યક્તિ હિંસાત્મક બુદ્ધિ ધરાવનાર બની જાય છે. એની ક્રોધાગ્નિ એટલી બધી પ્રજવલિત હોય છે કે જાણે ધુમાડાવાળો દાવાનળ જોઈ લો. માન કષાયને પર્વતની ઉપમા આપેલી છે. કારણ કે ગર્વિત વ્યક્તિ પર્વતની જેમ અણનમ રહે છે. કોઈને નમવામાં નાનપ સમજે છે. તેથી તે ઔચિત્યતારૂપી યોગ્ય વ્યવહારના પાલનમાં તે રૂકાવટ કરે છે. તેથી કહ્યું છે કે યોગ્ય વ્યવહારના પાલન માટે દુઃખે ચઢાય એવા માન રૂપી પર્વતને છોડી દે. અર્થાત્ માનકષાયનો ત્યાગ કરી દે. I૪૯
હવે બીજા શ્લોકમાં માન ત્યાગના વિષયમાં હિતશિક્ષા આપતાં માનની ભયંકરતા દર્શાવતાં થકાં કહે છે કે –
छंद - शिखरिणीवृत्त શમાકડનાનું મન વિનતિનાડુિં વિઘટવ
किरन्दुर्वाक्पांसूत्क्रमगणयन्नागमसृणिम् । भ्रमनुर्त्यां स्वैरं विनयनयवीथिं विदलय
નઃરું નાકનર્થ નથતિ મન્દાથો દિપ ફુવ બની अन्वय : मदान्धजनः मदान्धोः द्विपः इव शमाऽऽलानं भञ्जन् विमलमतिनाडि
53
