________________
ત્રાસ ભય ઉપજાવવા માટે સર્પની છાયા સમાન છે. જેમ સર્પની છાયાથી પણ લોકોને ભય ઉત્પન્ન થઈ જાય છે તેમ ક્રોધ બીજા પ્રાણિયોને ભય ઉપજાવે છે. શરીરને બાળવા માટે અગ્નિના સગા ભાઈ જેવો છે. અગ્નિ શરીરને બાળે છે તેમ ક્રોધાગ્નિ શરીરમાં પ્રકટ થતાં જ એને બાળવાનું કામ કરે છે. ચેતનતા-સજીવતાને દૂર કરવામાં વિષવૃક્ષના ચિરકાલના સહપાઠી જેવો છે. વિષ ચેતનને અચેતન બનાવી દે છે. અર્થાત્ પ્રાણીને મારી નાંખે છે. તેમ ક્રોધ ઘણી વખત આત્માને મૃત્યુના મુખમાં ધકેલી દે છે. તેથી એવા આ ક્રોધને પોતાના આત્માનું હિત ચાહનારાઓએ જેમ બને તેમ જડમૂળથી ઉખેડીને ફેંકી દેવો જોઈએ. અર્થાત્ ક્રોધને ઉત્પન્ન જ ન થવા દેવો. ૪પાઈ
હવે બીજા શ્લોકમાં તપાદિધર્માનુષ્ઠાન કરનારાઓએ એ ધર્માનુષ્ઠાનને ક્રોધથી ' બચાવવા જોઈએ તેનું વર્ણન કરતાં કહે છે કે –
છંદ્ર - હરિનીવૃત્ત फलतिकलितश्रेयः श्रेणी प्रसून परम्परः,
प्रशमपयसा सिक्तो मुक्तिं तपश्चरणद्रुमः । यदि पुनरसौ प्रत्यासत्तिं प्रकोपहविर्भूजो
भजति लभते भस्मीभावं तदा विफलोदयः ॥४६॥ अन्वय : असौ तपश्चरणद्रुमः यदि प्रशमपयसा सिक्तः कलित श्रेयः श्रेणीप्रसून परम्परः मुक्तिः फलति (परन्तु) पुनः असौ यदि प्रकोपहविर्भूजः प्रत्यासत्तिं भजति तदा विफलोदयः भस्मीभावं लभते। શબ્દાર્થ (સૌ) આ તપશ્વરકુમઃ) તપશ્ચર્યા રૂપી વૃક્ષ જો (પ્રશમયસા) શાન્તિરૂપી જલથી (સિક્ત) સીંચવામાં આવે તો (તિશ્રેયઃ શ્રેvીપ્રસૂન પરમ્પર) સારામાં સારી કલ્યાણની શ્રેણી રૂપી પુણ્ય પરમ્પરાથી યુક્ત થઈને (મુક્તિ) મોક્ષરૂપી ફલને (મતિ) ઉત્પન્ન કરે છે. (અને) (પુનઃ કસી વિ) પાછુ આ (તપરાધના) જો પ્રોપવિમુનઃ) ક્રોધરૂપી અગ્નિની પ્રત્યાત્તિ) સમીપતાને (મનતિ) સેવે છે. (તરા) ત્યારે વિશ્વનોદય:) : ફલ રહિત થઈને વિપરીત (મમ્મીમાતં નમતે) ભસ્મીભૂત થઈ જાય છે. જલીને રાખ થઈ જાય છે. ૪૬I ભાવાર્થ: આ તપશ્ચર્યા રૂપી વૃક્ષને જો સમતારૂપી પાણીથી સીંચવામાં આવે તો તે તપ વૃક્ષ સારામાં સારી કલ્યાણની શ્રેણીરૂપી પુણ્ય પરમ્પરાથી યુક્ત થઈને મોક્ષ રૂપી ફળ ઉત્પન્ન કરે છે. એ જ તપ રૂપી વૃક્ષ સમીપમાં ક્રોધરૂપી અગ્નિને રાખવામાં આવે તો તે વૃક્ષ ફલરહિત થઈને રાખમાં પલ્ટી જાય છે. અર્થાત્ તે તપારાધના નિષ્ફળ જાય છે..૪૬| વિવેચન : ગ્રન્થકારશ્રી ક્રોધત્યાગ પ્રકરણના બીજા શ્લોકમાં ક્રોધ દ્વારા ક્રોડો વર્ષોનું તપ ફળ હારી જવાય છે એ દર્શાવતાં થકાં કહે છે કે –
જો તપારાધનાને શાંતિ સમતારૂપી પાણીથી સિંચન કરવામાં આવે તો તે આરાધના
49
