________________
કારણ બને છે. તડકામાં છાયા રહી શકતી નથી તેમ અસત્ય ભાષામાં તપ અને સંયમની વાત રહેતી નથી. એથી બુદ્ધિમાન્ ભવ્યાત્મા અસત્યવચન કોઈને પણ કહેતો નથી.i૩ ll વિવેચન : અસત્ય વચન બોલનારને ઉપદેશ આપતા અને અસત્ય વચનથી થનારા નુકશાનોનું સંક્ષેપમાં વર્ણન કરતા થકાં ગ્રન્થકારશ્રી કહે છે કે – જે આત્મા અસત્યવચન બોલે છે તેની કીર્તિ દાવાનલથી જંગલોની જેમ રાખમાં પલટાય છે. અર્થાત્ હવે એના ગુણગાન કોઈ કરે નહીં અને વૃક્ષોને જલ વધારે પ્રમાણમાં આવે તો એમને દુઃખનું કારણ થાય છે એમ એ અસત્યવચન રૂપી જલ આત્મા માટે અતિ દુ:ખનું કારણ બને છે. તડકામાં છાયા રહે જ નહીં તેમ અસત્ય વચન બોલનારમાં તપ સંયમ રહી શકતા નથી. અસત્ય બોલનાર કદાચ તપ કરતો, સંયમ પાલન કરતો દેખાય તો તે પણ આત્મવંચના અને જલમાં થલની અને થલમાં જલની ભ્રમણાની જેમ છે. અને એથી જ બુદ્ધિમાન ભવ્યાત્માઓ કદી પણ અસત્ય વચન બોલે નહીં. આવી નુકશાનીનો વ્યાપાર કોણ કરે! I૩૦I હવે ત્રીજા શ્લોકમાં પણ અસત્ય વચનના પરિણામોને જ બતાવે છે.
છંદ્ર – વંશસ્થવૃત્ત. असत्यमप्रत्ययमूलकारणं,
कुवासनासद्मसमृद्धिवारणम् । विपन्निदानं परवञ्चनोर्जितं,
___कृतापराधं कृतिभिर्विवर्जितम् ॥३१॥ अन्वय : अप्रत्ययमूलकारणं, कुवासना सद्म, समृद्धिवारणम्, विपनिदानं, परवञ्चनोर्जितं (तथा) कृतापराधं असत्यं कृतिभिः विवर्जितम्। શબ્દાર્થ : (પ્રત્યયમૂનારVi) અવિશ્વાસનું મૂળ કારણ, (વીસનામ) ખરાબ (દુષ્ટ) વાસનાઓનું ઘર (સમૃદ્ધિવારગમ્) સમૃદ્ધિને રોકનાર (વિપત્રિકાનં) વિપત્તિઓનું મૂલ કારણ, (પરવર્ડ્સનોર્મિત) બીજાને ઠગવામાં સમર્થ (તથા) (તાપરાર્ધ) અપરાધવાળુ (એવું) (સત્ય) અસત્યવચન (તિમ) પંડિતો દ્વારા (વિવર્નિતમ) ત્યાજ્ય છે, તજેલું છે. ૩૧]. ભાવાર્થઃ અવિશ્વાસનું મુખ્ય કારણ, દુષ્ટવાસનાઓનું સ્થાન, સંપત્તિ અને સુખ સમૃદ્ધિને આવવા ન દેનાર, આપદાઓનું મુખ્ય કારણ, બીજાને ઠગવામાં સમર્થ અને અપરાધથી યુક્ત એવા અસત્ય વચનો પંડિતો દ્વારા ત્યાજ્ય છે. ૩૧. વિવેચન : ગ્રન્થકારશ્રી ત્રીજા શ્લોકમાં અસત્યવચન પંડિતો દ્વારા જ્ઞાની પુરુષો દ્વારા ત્યાજ્ય બતાવીને જ એની અયોગ્યતા બતાવે છે. અને સાથે જ્ઞાની પંડિતો શા માટે એનો ત્યાગ કરે છે તે પણ બતાવતા કહે કે –
આ અસત્ય વચન અવિશ્વાસનું મૂલ કારણ છે જ્યાં જ્યાં જે જે લોકોનો લોકો વિશ્વાસ કરતા નથી ત્યાં ત્યાં જોઈ લેજો એ વ્યક્તિ અસત્ય વચનના શરણે રહેલો હશે.
32
