________________
ધર્મહીન માનવો ને ઉપમાઓ
__ छंद - मन्दाक्रान्तावृत्त स्वर्णस्थालेक्षिपति स रजः पादशौचं विधते,
पीयूषेण प्रवरकरिणं वाहयत्यैन्धभारम् । चिन्तारत्नं विकिरति कराद्वायसोड्डायनार्थम्,
યો યુષ્પાપ નમયતિ મુવા મત્સંગન પમત જો अन्वय : यः प्रमतः दुष्प्रापं मर्त्यजन्म मुधा गमयति, सः स्वर्णस्थाले रजः क्षिपति, पीयूषेण पादशौचं विधत्ते, प्रवरकरिणं एन्धभारम् वाहयति, वायसोड्डायनार्थम् करात् चिन्तारत्नं विकिरति।। શબ્દાર્થ: (૧) જે (પ્રમત્ત:) ગાંડો (કુષ્પા૫) મુશ્કેલીથી મળે એવા (મર્યન) માનવજન્મને (મુધા) ફોકટ (મતિ) ગુમાવે છે. (સઃ) તે ગાંડો (જાણે કે) (સ્વસ્થાને) સોનાના થાલથી (ર) માટી (પતિ) ફેંકે છે. (અને) (પીયૂષેT) અમૃતથી (પાવશૌર્વ) પગની શુદ્ધિ (વિધ) કરે છે. (વળી) (પ્રવરફ્યુરિ) ઉત્તમ હાથીથી (Wમારણ્) લાકડિઓના ભારને (વાદથતિ) ઉપડાવે છે અને (વાચસોનાર્થમ્) કાગડા ઉડાવવા માટે (રાત) હાથથી (વિન્નારત્ન) ચિન્તામણિ રત્નને (વિઝિરતિ) ફેંકે છે. //પી. ભાવાર્થ : જે પાગલ માણસ (ગાંડો માણસ) ઘણા કષ્ટ મળે એવા માનવજન્મને (ખાવાપિવામાં જ) ફોકટ ગુમાવી દે છે તે જાણે કે સોનાના થાળથી માટીને ફેંકે છે, અમૃતથી પગની શુદ્ધિ કરે છે. ઉત્તમ હાથીથી કાષ્ટના ભારાં જંગલમાંથી લાવે છે અને હાથમાં રહેલા ચિંતામણિ રત્નને કાગડા ઉડાવવા માટે ફેંકે છે. વિવેચન : જે માણસની પાસે ચિંતામણી રત્ન હોય અને તે રત્ન કાગડાને દૂર કરવા માટે ફેંકી દે, સાત હાથ ઊંચો સફેદ હાથી હોય અને એના પર જ બાળવા માટે જંગલી લાકડા મંગાવે, અમૃતથી ભરેલા કુંભનો પગ ધોવા માટે ઉપયોગ કરે અને માર્ગમાં પડેલી ધૂળ સોનાના થાળમાં લઈને ઘરમાં નાંખે તો એવા કૃત્યો કરનારને જોનારાઓ મૂર્ખ જ કહે. તેમજ માનવભવ રૂપી ઉત્તમોત્તમ પદાર્થને પામેલા ભવ્યાત્માઓ એનો સંસારના દુઃખકારક સુખ મેળવવા માટે ઉપયોગ કરતા હોય ત્યારે અનંત જ્ઞાનિયો તેઓને (તેવા માનવોને) મૂર્ખ કહે એ યોગ્ય જ છે.
छंद - शार्दूलविक्रीडितवृत्त ते धत्तूरतरुं वपन्ति भवने प्रोन्मूल्य कल्पद्रुमं,
चिन्तारत्नमपास्य काचशकलं स्वीकुर्वते ते जडाः । विक्रीय द्विरदं गिरीन्द्रसदृशं क्रीणन्ति ते रासभं,
ये लब्धं परिहृत्य धर्ममधमा धावन्ति भोगाशया ॥६॥
