________________
पाथोधिः पयसामिवेन्दुमहसां स्थानं गुणानामसा,
वित्यालोच्य विरच्यतां भगवतः संघस्य पूजाविधिः ॥२१॥ अन्वय ः रत्नानां रोहणक्षितिधरः इव, तारकाणां खं इव, कल्पमहीरुहां स्वर्ग इव, पङ्केरुहाणाम् सर इव, इन्दुमहसां पयसां पाथोधिः इव असौ गुणानां स्थानम् इति आलोच्य भगवतः सङ्घस्य पूजाविधिः विरच्यताम् ।
શબ્દાર્થ : (રજ્જ્ઞાનાં) અમુલ્ય રત્નોને ઉત્પન્ન કરનાર (રોહક્ષિતિધરઃ) રોહણાચલ નામના પર્વત (વ) જેવો (તારાળાં) તારાઓ માટે (ઘું ફ્લ) આકાશ જેવો (લ્પમહીરહાં) કલ્પવૃક્ષો માટે (સ્વર્ગઃ ડ્વ) સ્વર્ગ જેવો (પ′′જ્ઞાામ્) કમલો માટે (સર:ડ્વ) સરોવર જેવો, (ફન્નુનહતાં) ચંદ્રમાં સરખા ઉજ્વલ (પયસાં) જલ માટે (પાથોધિઃ) સમુદ્ર જેવો (અસૌ) આ શ્રી સહ્ય (મુળાનાં) સર્વે ગુણોનું (સ્થાન) જન્મસ્થાન છે. (કૃતિ) એમ (આતો—) વિચારીને (માવતઃ) ભગવત્સ્વરૂપ (સદ્ધસ્ય) શ્રીસંઘની (પૂવિધિઃ) પૂજનવિધિ (વિરત્ત્વતાં) કરજો. I॥૨૧॥
ભાવાર્થ : અમૂલ્ય રત્નોને ઉત્પન્ન કરનાર રોહણાચલ પર્વત જેવો, તારાઓ માટે આકાશ સમાન, કલ્પવૃક્ષો માટે સ્વર્ગ સમાન, કમલો માટે સરોવર સમાન, ચન્દ્રમાં જેવા ઉજ્જવલ જલ માટે સમુદ્ર સમાન આ શ્રીસંઘ સર્વે ગુણોનું જન્મ સ્થાન છે એવો વિચાર કરીને આ શ્રીસંઘની પૂજાવિધિ કરવી. ।।૨૧।।
વિવેચન : ગ્રન્થકારશ્રી સંઘ સ્તુતિના પ્રથમ શ્લોકમાં સંઘ કોના જેવો છે તે દર્શાવે છે. જેમ રોહણાચલ પર્વત અમૂલ્ય રત્નોને ઉત્પન્ન કરે છે તેમ આ શ્રીસંઘ, તીર્થંકર, ગણધર, પૂર્વધર, યુગપ્રધાન, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સુસાધુ જેવા ન૨૨ત્નોને ઉત્પન્ન કરે છે. આકાશ તારાઓને ઉત્પન્ન કરે છે, સરોવર કમળોને ઉત્પન્ન કરે છે અને સમુદ્ર ચંદ્રમા જેવા ઉજ્જવલ જલને ઉત્પન્ન કરે છે એમ શ્રીસંઘ સર્વે ગુણોનું જન્મ સ્થાન છે. અર્થાત્ જગતમાં જેટલાં પણ ગુણો છે તે સર્વ ગુણો સંઘથી જ ઉત્પન્ન થાય છે. ચતુર્વિધ સંઘ છે તો જ ગુણો છે. ચતુર્વિધસંઘ નથી તો ગુણો પણ નથી. એમ સારી રીતે વિચાર કરીને ભગવત્સ્વરૂપ સાક્ષાત્ તીર્થંકરની સમાન આ શ્રીસંઘની પૂજા ભક્તિ કરવી જોઈએ.
આ શ્લોકમાં ગ્રન્થકારશ્રીએ સંઘને ભગવતઃ શબ્દથી સંબોધિને સંઘની મહત્તાનું સ્પષ્ટીકરણ કરી દીધું છે. એ સંઘ જિનાજ્ઞાનુસાર આચરણા કરનાર જ હોય. જે જિનાજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરનાર હોય તેને તો શ્રી હરિભદ્રસૂરિજીએ હાડકાનો માળો કહી દીધો છે. તેથી જે તે નામધારી સંઘની પૂજા ભક્તિનું વિધાન જિનશાસનમાં નથી એ પણ સમજી લેવું.
112911
छंद - शार्दूलविक्रीडितवृत्त यः संसारनिरासलालसमतिर्मुक्त्यर्थमुत्तिष्ठते,
यं तीर्थं कथयन्ति पावनतया ये नास्ति नान्यः समः ।
22
