________________
શબ્દાર્થ (મારે) જેનો પાર ન પામી શકાય એવા (સંસાર) સંસાર સમુદ્રમાં (થમવ) - જેવી તેવી રીતે મોકષ્ટથી (7મવ) માનવ જન્મને (સમાસાર્થે) પામીને (૨) જે પુરુષ (વિષયસુરતૃતરતિત) કામ ભોગ રૂપી વિષય સુખોની મૃગતૃષ્ણાને વશ થઈને (ધર્મ) ધર્મને ( ) ન કરે (સઃ) તે (મૂર્વાળાં) સર્વ મૂર્ખામાં (મુર) મોટો મૂર્ખ છે. અને (પરીવારે) જેનો આરો ન આવે એવા સમુદ્રમાં (ઝુંડન) ડુબતા એવા માનવને (પ્રવ૬) ઉત્તમ (પ્રવVi) નાવને (સપહાય) છોડીને જાણે કે (ઉપનં) પત્થરને (ઉપગ્યું) લેવા માટે પ્રયતો) પ્રયત્ન કરે છે. ભાવાર્થ : જેનો પાર પામવો કઠિન છે એવા આ સંસાર રૂપી સમુદ્રમાં જેવી તેવી રીતે માનવ જન્મને પામીને જે પુરુષ કામ ભોગના ક્ષણિક સુખોની મૃગતૃષ્ણાને આધિન થઈને ધર્મ પુરુષાર્થ કરતો નથી તે માણસ સર્વે જાતના મૂર્ખ માણસોમાં પ્રથમ, મુખ્ય મૂર્ખ છે. અને જાણે કે જેનો આરો ન આવે એવા સમુદ્રમાં પોતે ડુબતો હોય અને ઉત્તમ નાવ મળતી હોય તેને છોડીને પત્થરને લેવા માટે પ્રયત્ન કરનાર જેવો છે. વિવેચનઃ આ છંદને શિખરિણી વૃત્તમાં લઈને જ શ્લોકકારે એમ કહ્યું છે કે આ માનવભવ શિખર પર ચઢવા માટે છે ગર્તામાં (ખાડામાં) પડવા માટે નથી.
જેમ સમુદ્રને પાર કરવો અને એનો પાર પામવો કઠિન છે એમ આ સંસાર રૂપી સમુદ્રનો પાર પામવો પણ કઠિન છે. એવા આ સંસારમાં પાર પામવા માટે માનવ જન્મ મળી ગયો. અને મહાકષ્ટથી મેળવેલ આ ભવને ક્ષણિક સુખ આપનાર કામ–ભોગ જે અંતે દુ:ખદાઈ જ છે એવા ભોગોને મેળવવા માટે ઉપયોગ કરનાર મૂર્ખ જ નથી પણ સર્વ જાતના મૂર્ખામાં મોટો મૂર્ખ છે. કારણ કે સમુદ્રમાં ડુબી રહેલ એક વ્યક્તિને લાકડાની નાવ મળતી હોય અને એ વ્યક્તિ એ નાવને છોડીને પત્થરનું શરણ લેવા જાય એના જેવા કૃત્યો કરનાર તે પોતે છે તેથી તેને મહામૂર્ખ કહ્યો તે બરોબર છે. આપણો નંબર આમાં ન આવે એ જ આપણે જોવાનું છે.
ગ્રન્થમાં આવનાર વિષયોના નામો
__छंद - शार्दूलविक्रिडितवृत्त भक्तिं तीर्थकरे गुरौ जिनमते सो च हिंसानूत- .
स्तेयाब्रह्मपरिग्रहाद्युपरमं क्रोधाधरीणां जयम् । - सौजन्यं गुणिसङ्गमिन्द्रियदमं दानं तपो भावनां
* વૈરાન્ચે ૨ સુષ્ય નિવૃત્તિપર્વે પતિ તું મનઃ રેલી अन्वय : (हे भव्य!) यदि निवृति पदे गन्तुं मनः (अस्तितर्हि) तीर्थकरे गुरौ य भक्तिं कुरूष्व (एवं) जिनमते संघे च हिंसानृतस्तेयअब्रह्मपरिग्रहाद्युपरमं क्रोधाद्यरीणां जयं सौजन्यं गुणिसङ्गं इन्द्रियदमं तपो भावनां वैराग्यं च कुरूष्व।
