________________
વર્ષ : ૩ અંક : ૩ ૭
તા. ૧૬-૩-૧૯૯૨ ૭ Regd. No. MH. By / South 54 Licence No. : 37 શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું માસિક મુખપત્ર છે
પ્રબુદ્ધ જીવન
♦ પ્રબુદ્ધ જીવન પાક્ષિક ૧૯૩૯ થી ૧૯૮૯ : ૫૦ વર્ષ ૭ ૭ વાર્ષિક લવાજમ રૂ. ૩૦ તંત્રી : રમણલાલ ચી. શાહ
ચિખોદરાની આંખની હૉસ્પિટલ
કેવળ લોકહિતાર્થની ભાવનાથી પ્રેરાઈને જીવનનાં ભિન્ન ભિન્ન ક્ષેત્રોમાં લોકકલ્યાણનાં કાર્યો કરતી, અર્વાચીન તીર્થધામ જેવી જે કેટલીક સંસ્થાઓ ગુજરાતમાં જુદે જુદે સ્થળે આવેલી છે તેમાં ચિખોદરાની 'રવિશંકર મહારાજ આંખની હૉસ્પિટલને પણ અવશ્ય ગણી શકાય. એકાદ બે નિ:સ્વાર્થ, સંનિષ્ઠ, સેવાપરાયણ વ્યક્તિઓ જયારે કોઈ એક સંસ્થાને પોતાનું સમગ્ર જીવન સમર્પિત કરી દે છે ત્યારે સંસ્થાનાં તેજ અને સુવાસ કેટલાં બધાં વર્ધી જાય છે તેનુ પ્રત્યક્ષ દર્શન, આવી સંસ્થાઓની -લાકાત લઈએ છીએ ત્યારે થાય છે.
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના ઉપક્રમે શનિવાર, તા. ૭મી માર્ચ, ૧૯૯૨ના રોજ ચિખોદરાની આંખની હૉસ્પિટલ દ્વારા માતર તાલુકામાં રઢ મુકામે સ્વ. ચંદુલાલ મોહનલાલ ઝવેરીના સ્મરણાર્થે શ્રીમતી તારાબહેન ચંદુલાલ ઝવેરીના પરિવારની આર્થિક સહાયથી નેત્રયજ્ઞનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રસંગે સંઘના લગભગ પચાસેક સભ્યોને ચિખોદરાની આંખની હૉસ્પિટલ-આણંદનું આંખનું દવાખાનું તથા આણંદની દરબાર ગોપાળદાસ ટી. બી. હૉસ્પિટલની મુલાકાત લેવાની તક સાંપડી હતી.
ચિખોદરાની 'રવિશંકર મહારાજ આંખની હોસ્પિટલના સૂત્રધાર ડૉ. રમણીલાલ દોશી અને એમના સ્ટાફના સભ્યોએ અમારું ભાવભીનું સ્વાગત કર્યું હતું.
શનિવારે સવારે સાત વાગે અમે હૉસ્પિટલના પ્રાંગણમાં પહોંચી ગયાં હતાં અને ત્યાં હરિયાળી અને પક્ષીઓના ક્લરવયુક્ત ખુશનુમા વાતાવરણનો અનુભવ કર્યો હતો. ડૉ. દોશીએ અમારા સર્વ માટે હૉસ્પિટલના અતિથિગૃહમાં સરસ સુવિધા કરી હતી.
ચિખોદરાની આ હૉસ્પિટલનો ઇતિહાસ રસિક અને પ્રેરક છે. એક બે સંનિષ્ઠ સેવાભાવી વ્યક્તિઓ પોતાના જીવનકાર્ય તરીકે એકાદ પ્રવૃત્તિ ઉપાડી લે તો તેના -વાં સુભગ પરિણામ આવે છે તે આ હૉસ્પિટલના નિર્માણ ઉપરથી જોઈ શકાય છે.
કેટલાંક વર્ષ પહેલાં એક સર્વોદય કાર્યકર્તા અને અમારા પાડોશી-મિત્ર શ્રી કીર્તિનંભાઈ ધારિયા એક દિવસ ડૉ. રમણીકલાલ દોશીને લઈને અમારા ધરે મળવા આવ્યા હતા. ડૉ. દોશીનો ત્યારે મને પહેલોવહેલો પ્રત્યક્ષ પરિચય થયેલો. એમનું નામ તો ધણાં વર્ષથી સાંભળ્યું હતું, પરંતુ પરિચય કરવાની તક મળી નહોતી. સેવાના ક્ષેત્રે મહત્ત્વનું કાર્ય કરનાર દાનવીર શેઠ મુ. શ્રી મફતલાલ મહેતાએ એક વખત મને કહ્યું હતું કે 'રમણભાઈ, તમારે ચિખોદરાની આંખની હૉસ્પિટલની એક વખત જરૂર મુલાકાત લેવા જેવી છે અને ડૉ. રમણીકલાલ દોશીને મળવા જેવું છે” મુ. મફતકાકા જયારે પોતે કોઈ સંસ્થાની ભલામણ કરે ત્યારે એ એક પ્રમાણપત્ર જેવી ગણાય, કારણ કે તેમણે એ સંસ્થાની ઝીણી ઝીણી વિગતોનો અવશ્ય અભ્યાસ કર્યો હોય. એટલે ડૉ. દોશી જયારે અમારા ઘરે મળવા આવ્યા ત્યારે અમારા માટે ખરેખર એ દિવસ અત્યંત આનંદનો અને ધન્યતાનો બની ગયો હતો. ડૉ. દોશીનો પહેરવેશ અને દેખાવ જોતાં મુંબઈના લોકો તરત માને નહિ કે આ આંખના એક મોટા સર્જન છે અને હજારો ઓપરેશન એમણે કરેલાં છે.
અમારા ઘરેથી ડૉ. દોશી સીધા બોમ્બે સેન્ટ્રલ જઈ ટ્રેન પકડી આણંદ જવાના હતા. સ્ટેશન પર પહોંચવાનો સમય એમણે અમને જણાવ્યો હતો, પરંતુ વાતવાતમાં એટલો રસ પડતો ગયો કે અમારે કહેવું પડ્યું કે તમારે ટ્રેન પકડવામાં મોડું નહિ
થાય ?' એમણે કહ્યું, 'ના, મોડું નહિ થાય. એક નહિ તો બીજી ટ્રેન પકડીશું.' અમે સ્વાભાવિક પ્રશ્ન કર્યો કે 'પણ રિઝર્વેશન કઈ ટ્રેનમાં છે ? એમણે કહ્યું, ‘કોઈ ટ્રેનનું નથી. સ્ટેશન પર જઈશું ત્યારે ટિકિટ લઈને જે ટ્રેન મળતી હશે તેમાં બેસી જઈશું.' અમે કહ્યું, ‘તો પછી તમને ટ્રેનમાં સૂવાની સગવડ નહિ મળે. એમણે કહ્યું, ‘છેલ્લી ઘડીએ જઈએ એટલે રિઝર્વેશન વિનાના ડબ્બામાં જ બેસવાનું હોય. બેઠક પર બેસવાનું મળે તો ઠીક નહિ તો નીચે બેસી જવાનું. મારી પાસે આ થેલા સિવાય બીજો કોઈ સામાન નથી અને મને બેઠાં બેá ઊંધ આવી જાય છે.'
ડૉ. રમણીકલાલ દોશી આ રીતે ૭૫ વર્ષની ઉંમરે પણ આવી હાડમારીવાળો પ્રવાસ લોકહિતાર્થે કરે છે તે જાણીને અમને એમને માટે ખૂબ સદ્ભાવ અને આદર થયો. સરળતા અને વિનમ્રતા જેમ એમના સાદા પહેરવેશમાંથી નીતરે છે તેમ એમના સ્વભાવમાંથી પણ વહે છે. માત્ર ત્રણ જોડ વસ્ત્રો રાખવાં, રાત્રિભોજનનો ત્યાગ કરવો, ભોજનમાં ગણતરી મુજબ થોડીક જ વાનગી લેવી અને આખો દિવસ કામ કરવું અને સમગ્ર ભારતમાં, રેલવેના સાદા બીજા વર્ગમાં રિઝર્વેશન વગર પ્રવાસ કરવો - ગાંધીયુગના સાચા પ્રતિનિધિની જેમ જીવન જીવવું એ વર્તમાન યુગમાં જેવી તેવી વાત નથી. ડૉ. રમણીકલાલ દોશી (દોશીકાકા) ખરેખર, અર્વાચીન યુગના એક સંતપુરુષ છે.
ચિખોદરાની આંખની હૉસ્પિટલના નિર્માણમાં મુખ્ય ફાળો ડૉ. રમણીકલાલ દોીનો છે. એક નાના વિચાર બિન્દુમાંથી સેવા-પ્રવૃત્તિનો વિકાસ કેટલો મોટો થાય છે તેના એક ઉત્તમ ઉદાહરણ રૂપ ચિખોદારાની આંખની હૉસ્પિટલ છે.
પૂ. દાદા રવિશંકર મહારાજે પોતાનું સમગ્ર જીવન ગુજરાત અને ગુજરાત બહાર લોક્સેવાને અર્થે સમર્પિત કરી દીધું હતું. તેઓ ઓછું ભણેલા છતાં દ્રષ્ટિસંપન્ન તેજસ્વી પુરુષ હતા. ગુજરાતના બહારવટીયાઓના જીવનમાં પરિવર્તન લાવનાર, માણસાઇના દીવા પ્રગટાવનાર રવિશંકર મહારાજના નામથી કોણ અપરિચિત હોય ? ગુજરાતના જુદા જુદા જિલ્લાઓમાં તેમની સેવા પ્રવૃત્તિ સતત ચાલતી રહેતી. એકવાર તેઓ ધનપુરમાં હતા ત્યારે ત્યાંના લોકોની મુશ્કેલીઓનો વિચાર કરતા હતા. રાધનપુર વિસ્તારમાં પાણીની તંગી ઘણી હતી અને દૂષિત પાણી પીવાને લીધે લોકોની આંખોને ભારે નુકસાન થતું હતું. લોકોને પીવાનું સ્વચ્છ પાણી મળે એ માટેની યોજનાઓ કરવા એમણે સરકારને તથા સામાજિક સંસ્થાઓને અનુરોધ કર્યો હતો. પરંતુ તે ઉપરાંત લોકોની બગડેલી આંખો માટે તેઓ તે સમયે આંખના સુપ્રસિદ્ધ નિષ્ણાત ગણાતા ડૉકટરો હીરાભાઈ પટેલ અને રમણીકલાલ દોશીને રાધનપુર લઈ ગયા. ડૉક્ટરોએ લોકોની આંખો તપાસીને તે માટે ઓપરેશન અને બીજા ઉપચાર કરવાની ભલામણ કરી. પરંતુ ગરીબ માણસો એવી સારવાર લેવા માટે કર્યા જાય? એટલે ડૉક્ટરોએ પોતે સ્થળ પર આવીને સારવાર આપે તો જ લોકોને લાભ થાય. રવિશંકર દાદા સાથે ડૉકટરોએ વિચારવિનિયમ કર્યો. ઓપરેશન માટે ડાકટરો દર્દી પાસે જઈ શકે કે કેમ ? જો ડૉકટરો જવા તૈયાર હોય તો સામૂહિક ઓપરેશન માટે શી શી વ્યવસ્થા કરવી જોઈએ તેની વિચારણા થઈ. આ નિર્ણયમાંથી રાધનપુરના નેત્રયજ્ઞનો વિચાર સ્ફૂર્યો. ઈ. સ. ૧૯૪૯માં આ રીતે ગુજરાતમાં સૌથી પહેલો નેત્રયજ્ઞ રાધનપુરમાં યોજાયો. તે વખતે 'EYE CAMP' જેવો શબ્દ વપરાયો હતો. તેને માટે ‘આંખની શિબિર' કે એવા શબ્દો પ્રયોજાયા. પરંતુ ડોકટરોની માનદ્ સેવા સહિત ઘણા બધાંની ત્યાગ, સેવા અને સહકારની ભાવનાથી આ મફત સારવાર થતી હોવાથી
