________________
૨.
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા.૧૬-૪-૯૨ એક નિયમ બતાવવામાં આવે છે. જેમ ઝાંઝરની બાબતમાં તેમ અતિશય સંયમી હોય તેવા માણસને સેલ્સમેન તરીકે જલદી નોકરી મનુષ્યની બાબતમાં પણ કહેવાય છે. જે માણસો બહુ બોલબોલ કરતા મળે નહિ. જુદી જુદી કંપનીઓના એજન્ટોને પોતાના વ્યવસાયના હોય છે તે માણસો અંદરથી પોલા હોય છે. કેટલીકવાર પોતાના પ્રચાર માટે અસત્યનો આશરો લેવો જ પડતો હોય છે. પછીથી તો પોલાણને ઢાંકવા માટે જ માણસો બોલબોલ કરતા હોય છે, અને એમ અસત્ય બોલવામાં એમની શરમ નીકળી જતી હોય છે. વીમા કંપનીના કરવાને કારણે પોતે શું અને કેવું બોલે છે તેનું એમને ભાન રહેતું નથી. એજન્ટો મૂંગા મૂંગા કામ કરીને વધુ પોલિસી લાવી શકે નહિ. કોઈ તેથી એમના જ બોલવામાં વિસંગતિ આવવા લાગે છે અને વિસંગતિ પણ પ્રકારનો પ્રચાર ચાલુ થાય એટલે એક અથવા બીજા સ્વરૂપનું અસત્યને નોંતરે છે..ખલિલ જિબ્રાને કહ્યું છે કે In much talking અસત્ય આવી જ જાય. યુદ્ધ વખતે મુખરતાની - પ્રચારની બહુ thinking is half murdered. .
આવશ્યકતા રહે છે. ત્યારે પ્રચારમાં અસત્ય આવી જાય છે એમ - જે વાચાળ માણસો હોય છે તે જો કંઈ બોલવામાં ભૂલ કરે તો કહેવા કરતાં અસત્યનો જ પ્રચાર થાય છે એમ કહેવું વધુ યોગ્ય છે. પોતાની ભૂલને ઢાંકતાં કે ફેરવી તોળતાં પણ તેઓને આવડતું હોય માટે જ કહેવાય છે કે Truth is the first casualty in છે. જેમ એક અસત્ય બીજા અસત્યને નોતરે છે તેમ એક પ્રકારની મુખરતા બીજા પ્રકારની મુખરતાને નોતરે છે. આવી રીતે મુખરતાની- જેમ વ્યવસાયમાં તેમ વ્યવહારમાં પણ કેટલાક પુરુષોને, વિશેષતઃ વાચાળપણાની પરંપરા ચાલે છે અને એમાં રહેલાં કેટલાંક અસત્ય સ્ત્રીઓને ભાવતાલ કરતી વખતે દુકાનદાર સાથે, નોકરો કે આશ્રિતો વચનોને કારણે તે ઘણા અનથ ઉપજાવે છે.
સાથે અથવા સંતાનો કે અન્ય સ્વજનો સાથે બહુ કચકચ કરવાની ટેવ | મુખરતા અથતુિ વાચાળતા કયારે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવની પડી જાય છે, પરિણામે સત્યનું તેઓ ખંડન કરે છે અને પોતાનું ગૌરવ દૃષ્ટિએ સત્યની મર્યાદા ઓળંગી જશે અને અસત્યની હદમાં પ્રવેશી ઘટાડે છે. જશે તે કહી શકાય નહિ. સત્ય અને અસત્યની.વચ્ચે ભેદરેખા એટલી વાણીની મુખરતા સાથે માદકતા જયારે ભળે છે ત્યારે વાણી વધુ સૂક્ષ્મ હોય છે કે વાચાળ માણસ એ ભેદરેખા ઓળંગીને અસત્યના ખીલવા લાગે છે. કેટલાક માણસોને ન બોલવું હોય તો પણ તેમની વાડામાં પૂરાઈ જશે એની એને પોતાને પણ ખબર પડતી નથી. પાસે જયારે બોલાવવું હોય ત્યારે બીજાઓ દ્વારા તેને માદક પીણું
મુખરતાની સાથે બીજાના સદ્ગુણો પ્રત્યે દ્વેષનો ભાવ આવે તો પીવડાવવાનો પ્રયોગ થાય છે. માદકપીણાનો નશો જયારે ચઢે છે ત્યારે તેવી મુખરતા તો એથી પણ વધુ ભયંકર છે. ઉપાધ્યાય શ્રી માણસની જીભ છૂટી થઈ જાય છે. શરૂઆતમાં તે કંઈ ચબરાકી ભરેલું યશોવિજયજી મહારાજે અઢાર પાપસ્થાનકની સજઝાયમાં કહ્યું છે કે - અને બીજાને હસાવે એવું વાચાળ બોલવા લાગે છે. પણ પછી જેમ
જે બહુ મુખરી રે વળી ગુણ - મત્સરી, અભ્યાખ્યાની હોય છે, જેમ નશો ચઢતો જાય છે તેમ તેમ એવા વાચાળ માણસ વધુ વાચાળ પાતક લાગે રે અણકીધાં સહી, તે કીધું સવિ ખોયજી.’ બને છે અને ન બોલવાનું બોલી બેસે છે, કયારેક અશ્લીલ શબ્દો પણ
કેટલાક માણસો બહુ બોલકા હોય છે. બોલકા માણસો સારી બોલવા લાગે છે. માણસના આંતરમનમાં પોતાના સ્વજનો, સગાંઓ, સંગત જમાવી શકે છે. અજાણ્યા માણસને પણ આવા તડાકા જયારે સંબંધીઓ ધંધાદારી કે સામાજિક કે રાજદ્વારી સંબંધો વિશે પોતાના ચાલતા હોય ત્યારે તેવા ટોળામાં જોડાઈને સાંભળવાનું ગમે છે. બોલકા અંતરમનમાં પડેલા ગુપ્ત અભિપ્રાયો કે વિચારો તે પ્રગટ કરી દે છે. માણસોની જયારે પ્રસંશા થાય છે ત્યારે તે ઓર ખીલે છે. અને વધુ તેના મનનો બધો કચરો બહાર આવે છે. કેટલીકવાર માણસની. અને વધુ બોલવા લાગે છે. પરંતુ જેમ જેમ એ વધુ બોલે છે તેમ તેમ ખાનગી વાત કઢાવવા માટે એને વધુ શરાબ પીવડાવી દેવામાં આવે તેના વચનોમાં, તેની વાણીમાં અતિશયોકિતરૂપી અસત્ય પ્રવેશે છે છે. એથી જ રાજદ્વારી નેતાઓ એકબીજાના દેશમાં વાટાઘાટો કરવા ઉપરાંત અભિમાન, ઈષ્ય, દ્વેષ, દંભ વગેરે દુર્ગુણો પણ તેની વાણીમાં માટે જયારે જાય છે અને શરાબ પીવાના તેઓ શોખીન હોય છે તો તે પ્રવેશવા લાગે છે. કયારેક એવે વખતે એવા મુખરી મનુષ્યનું આંતરમન પીવામાં તેમને બહુ સંભાળવું પડે છે. દુનિયાના ઘણા દેશોમાં સાંજે અજાણતો ખરા સ્વરૂપે પ્રગટ થાય છે..
ભોજન પહેલાં શરાબ પીવાની પ્રથા હોય છે, કારણકે શરાબના ઘેન ' વાચાળ માણસો શરૂઆતમાં સારી સોબત જમાવે છે અને પછી માણસ ઘસઘસાટ ઊંઘી જાય છે. આથી કેટલાક કંપનીઓના મિત્રવર્તુળ વાહવાહ કરવા લાગે છે, પરંતુ સમય જતાં મિત્રોસોબતીઓ એજન્ટો જયારે વિદેશમાં સોદા કરવા જાય છે ત્યારે સાંજના શરાબ પણ તેને ઓળખી જાય છે અને ખપ પૂરતી કે સ્વાર્થ પૂરતી એને સહિતના ભોજન પછી કોઈ ધંધાદારી વાટાઘાટ ન કરવાની સલાહ સોબત આપી પછી દૂર ચાલ્યા જતા હોય છે, બહુ બોલકા માણસ તેમની કંપની તરફથી આપવામાં આવે છે, કારણકે શરાબ પછી. માટે એક ચીની લેખક ચુઆંગસે કહ્યું છે કે A dog is not વાચાળતા ચાલુ થાય તો ઉત્સાહમાં આવી જઈને એજન્ટ ગમે તે considered a good dog because he is a good દરખાસ્ત કબૂલ કરી નાખે જે કંપનીને માટે નુકસાનકારક હોય. barker.
જે માણસો વાચાળ હોય છે એ માણસોને વૃદ્ધાવસ્થામાં એમની મુખરતાનો એક મોટો અવસર તે રાજદ્વારી ચૂંટણીઓના પ્રચાર વાચાળતા જો રોગરૂપે પરિણમે છે ત્યારે તે ઘણા અનર્થ ફેલાવે છે. વખતનો છે. દરેક ઉમેદવાર પોતાને મત મળે તે માટે સ્થળે સ્થળે તેઓ જયારે અનૌપચારિક વર્તુળમાં બોલબોલ કરતા હોય છે ત્યારે ભાષણો કરતો, સભાઓને સંબોધતો ફરે છે. સતત બોલવાનો અને તેમના સ્વજનો કે મિત્રો અટકાવી શકે છે. પરંતુ આવી વ્યકિત જાહેર એવો મહાવરો થઈ જાય છે કે તે પછી કઈ સભામાં પોતે શું બોલ્યા જીવનમાં હોય અને મંચ ઉપરથી બોલવાની હોય ત્યારે પોતે કેવું અને તેનું પણ તેને સ્મરણ રહેતું નથી. ચૂંટણી પ્રચાર વખતે લોકોને કેટલું બોલે છે તેનું એમને પોતાને પણ ભાન રહેતું નથી. એમના જાતજાતનાં વચનો અપાય છે, પરંતુ પછીથી એ વચનોનું પાલન થતું મગજમાં વિચારો સતત ઉભરાયા કરતા હોય છે અને બોલતાં તેઓ નથી કે ઈરાદાપૂર્વક કરવામાં આવતું નથી. પોતાનું બોલેલું ન પાળવું થાકતા નથી. કેટલાક સારા વ્યાખ્યાતાઓ પોતાની યુવાનીમાં પોતાના એ પણ એક પ્રકારનું અસત્ય છે. રાજદ્વારી પુરુષો અસત્યનો કેટલો સરસ વકતવ્યને કારણે ઠેરઠેર પ્રસંશા પામે છે, પરંતુ એ જ બધો આશ્રય લે છે અને સત્યનો કેટલો બધો ઘાત કરે છે તે આપણા વ્યાખ્યાતાઓ વૃદ્ધાવસ્થામાં બોલવા ઊભા થાય ત્યારે તેમના લાંબા જાહેર જીવનમાં આપણે જોઈ શકીએ છીએ.
વકતવ્યના કારણે તેમને અધવચ્ચેથી બેસાડી દેવામાં આવે છે. કેટલાક માણસોએ એમનો વ્યવસાય વાચાળ બનવાની ફરજ કાર્યક્રમના વ્યવસ્થાપકોની ચિઠ્ઠીના તેઓ વારંવાર ભોગ બને છે. રાણી, પાડે છે. બોલે તેના બોર વેચાય એ જૂનો રૂઢ પ્રયોગ આજે પણ એટલો વિકટોરિયાએ ગ્લેડસ્ટન માટે અભિપ્રાય આપતાં કહ્યું હતું કે He જ સાચો છે. પોતાની ચીજવસ્તુઓની પ્રસંશા વેપારીઓને વારંવાર Speaks to me.as if I am a public meeting. કરવી પડે છે પરંતુ એને લીધે જ એ પ્રસંશામાં અસત્યનો અંશ આવી | મુખરી માણસોને એક ટેવ એવી પડી જાય છે કે જયારે તેઓ જાય છે. પોતાની ચીજ વસ્તુઓ ઘરાકોને વેચવા માટે જે પ્રસંશા કરવી પ્રશંસા કરવા બેસે છે ત્યારે તેમાં અતિશયોકિતનો પાર નથી હોતો. પડે છે અથવા તે લેવા માટે બીજાના મનમાં ઠસાવવાના આશયથી કારણ કે જીભમાં હાડકું હોતું નથી. તેઓ નિંદા કરવા બેસે છે તો તેમાં વારંવાર બોલવું પડે છે એ પ્રકારની મુખરતામાં અસત્યના અંશો આવ્યા પણ અતિરેક એટલો જ થતો હોય છે, કેટલાક મુખરી માણસો પ્રશંસા વગર રહે નહિ. જે માણસ સ્વભાવે ઓછાબોલો હોય કે વાણીનો અને નિંદા બંનેમાં અત્યંત કુશળ હોય છે અને પ્રસંગોનુસાર કાં તો
