________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૪
નહિ. તેમણે તરત જ નગ્ન જૈન મુનિને રસ્તા ઉપર ચાલીને ગમે ત્યાં વિહાર કરવાની છૂટ આપી દીધી. આ કોઈ જેવા તેવો વિજય ન હતો. દિલ્હી જેવી રાજધાનીમાં આવી ઘટના બને એનો અર્થ જ એ કે ભારતના બીજા કોઈ પણ શહેરમાં બીજી કોઈ પણ સરકાર તેમને હવે અટકાવવાની હિંમત કરી શકે નહિ, મહારાજશ્રીએ આ રીતે ઉત્તર ભારતના અને ભારતના અન્ય પ્રદેશોમાં વિહાર કરીને દિગમ્બર મુનિચર્યાથી જૈન સમાજ ઉપરાંત અન્ય સમાજને પણ પરિચિત અને પ્રભાવિત કરી દીધો હતો.
ઉત્તર ભારતમાં વિહાર કરીને ત્યાર પછી મહારાજશ્રીએ રાજસ્થાનમાં જયપુર, ઉદયપુર, બ્યાવરમાં તથા ગુજરાતમાં પ્રતાપગઢ, ગોરલમાં ચાતુર્માસ કરી નાસિક પાસે ગજપંથા ઈ.સ. ૧૯૩૭માં પધાર્યા અને ત્યાં ચાતુર્માસ કર્યું. તેમના નિરતિચાર સંયમપૂર્ણ જીવન માટે અને તેમણે કરેલી ધર્મજીભાવના માટે ગજપંથામાં એમને ‘ચારિત્ર ચક્રવર્તી ' નું બિરુદ આપવામાં આવ્યું હતું.
આચાર્ય શાંતિસાગરજીના જીવનની એક મહત્ત્વની ઐતિહાસિક ઘટના તે જૈન મંદિરોમાં હરિજનોના પ્રવેશ માટે ઘડાયેલા કાયદાનો પ્રતિકાર કરવા અંગેની છે.
ઈ. સ. ૧૯૪૭ માં ભારતને સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત થઈ તે પછી જુદા જુદા રાજયોમાં સામાજિક સુધારાઓ ક૨વા માટે નવા નવા પ્રગતિશીલ કાયદાઓ ઘડવામાં આવ્યા. એ વખતે ગુજરાત- મહારાષ્ટ્ર અને કર્ણાટકનાં રાજયો જુદાં નહોતાં. એ ત્રણે મળીને પહેલાંનુ મુંબઈ રાજય હતું. મુંબઈ રાજયની ધારાસભામાં તે વખતે એક કાયદો પસાર કરવામાં આવ્યો. તે મુજબ હરિજનોને હિન્દુ મંદિરોમાં કોઈ પણ પ્રકારની રોક ટોક વિના પ્રવેશ કરવાનો હકક આપવામાં આવ્યો. હરિજનોને ત્યારે સામાજિક દ્દષ્ટિએ બહિષ્કૃત ગણવામાં આવતા હતા. હિન્દુ મંદિરોમાં તેમને પ્રવેશવાની મનાઈ હતી. એટલે આવા કાયદાની આવશ્યકતા હતી. પરંતુ જૈન મંદિરો અને હિન્દુ મંદિરો વચ્ચે તફાવત છે. કાયદાનો અમલ કરનારા સરકારી અધિકારીઓ પણ એમ કહેવા લાગ્યા હતા કે જૈન મંદિર તે હિન્દુ મંદિર જ ગણાય. માટે આ નવા કાયદા દ્વારા જૈન મંદિરમાં પણ હરિજનોને પ્રવેશવાનો હકક છે.
આચાર્ય શાંતિસાગરજી તે વખતે સોલાપુરમાં ચાતુર્માસ પૂરું કરીને કર્ણાટકમાં અકલૂજ નામના ગામમાં પધાર્યા હતા. ત્યાં તેમનું ચાતુમસ પણ નકકી થયું હતું. તેમણે મુંબઈ સ૨કા૨ના આ કાયદાનો વિરોધ કર્યો અને સરકાર જયાં સુધી કાયદો પાછો ન ખેંચી લે ત્યાં સુધી પોતે અન્નત્યાગ (સંપૂર્ણ ઉપવાસ નહિ) જાહેર કર્યો.
શાંતિસાગરજી મહારાજનું કહેવું એ હતું કે જૈન મંદિરનો હિન્દુ મંદિરમાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે તે યોગ્ય નથી, કારણ કે જૈનધર્મ અને હિન્દુધર્મ વચ્ચે તાત્ત્વિક દ્દષ્ટિએ તફાવત છે. જૈનધર્મની પરંપરા અને હિન્દુધર્મની પરંપરા સ્પષ્ટ રીતે ભિન્ન છે. જૈન ધર્મ વર્ણાશ્રમમાં માનતો નથી. એથી જ જૈનધર્મની આરાધના કરવાની બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને શુદ્ર એ દરેકને સરખી છૂટ છે. ઈતિહાસમાં એના ઘણા દાખલા છે. જૈન ધર્મમાં માનનાર હરિજનને જૈનધર્મે કયારેય મંદિરમાં પ્રવેશવાનો ઈન્કાર કર્યો નથી. એટલે જૈનધર્મ હરિજનોનો વિરોધી નથી. જૈન મંદિરમાં એની ક્રિયાવિધિ અનુસાર ઉપાસના કરનાર સર્વકોઈને પ્રવેશવાની છૂટ છે. પરંતુ નવા કાયદા દ્વારા જે રીતે હિન્દુ મંદિરોમાં હરિજનોને પ્રવેશવાની છૂટ આપવામાં આવી છે એવી રીતે જૈનધર્મમાં ન માનનાર હિરજનોને કે બીજા કોઈને પણ જૈન મંદિરમાં પ્રવેશવાની છૂટ ન આપી શકાય, કારણ કે એમ કરવાથી જૈનોની ઉપાસના વિધિમાં વિક્ષેપ પડે અને સંઘર્ષ થાય. જિજ્ઞાસા ખાતર જેમ ભારતના અન્ય ધર્મીઓ, યુરોપિયનો વગેરેને જૈન મંદિરમાં દાખલ થવા દેવામાં આવે છે તેવી રીતે જૈનધર્મમાં ન માનનાર હરિજનોને પણ જિજ્ઞાસા ખાતર જૈન મંદિરની મુલાકાત લેવી હોય તો તે માટે પણ છૂટ હોય જ છે. એટલે કાયદામાં રહેલી આ વિસંગતિ દૂર થવી જોઈએ.
શાંતિસાગરજી મહારાજના વિચારો તદ્દન સ્પષ્ટ હતા, પરંતુ લોકજુવાળ જુદી દિશાનો હતો. કાયદો પસાર થતાં મુંબઈ રાજયના કેટલાય નગરોનાં હિન્દુ મંદિરોમાં ટોળાબંધ હરિજનોએ પ્રવેશ કર્યો. એક રીતે એ આવકાર્ય પગલુ હતું. પરંતુ કર્ણાટકના કેટલાક ગામમાં શાંતિસાગરજી મહારાજના અનુરોધને લીધે હિરજનોને જૈન મંદિરમાં પ્રવેશતા અટકાવવામાં આવ્યા. પરંતુ અકલૂજ જિલ્લા અધિકારીએ રાતને વખતેજૈન મંદિરનું તાળું તોડાવી મહેતર, ચમાર વગેરે
તા.૧૬-૪-૯૨
હરિજનોને મંદિરમાં દાખલ કરાવ્યા. એને લીધે રમખાણો થયાં. અને કેટલાક લોકોની ધરપકડ પણ થઈ. કાયદો મંદ ગતિએ ચાલે છે. એ દિવસોમાં અમુક વર્ગની લાગણીને માન આપી કાયદામાં તરત ફેરફાર કરવાનું વલણ પણ નહોતું. જૈનો તરફથી ઠેઠ કેન્દ્ર સરકાર સુધી આ બાબતમાં સત્તાવાર રજૂઆત કરવામાં આવી, પરંતુ તેનું જલ્દી કંઈ પરિણામ આવ્યું નહિ. પરંતુ અકલૂજના બનાવ અંગે જૈનો તરફથી કોર્ટમાં કેસ દાખલ ક૨વામાં આવ્યો અને મુંબઈની હાઈકોર્ટ સુધી એ કૈસ પહોંચ્યો. તે વખતે ન્યાયધીશ શ્રી એમ.સી. ચાગલા અને ન્યાયાધીશ શ્રી ગજેન્દ્રગઢકરે સરકારની અને જૈનોની એમ બંને પક્ષોની રજૂઆત અને દલીલો પૂરેપૂરી સાંભળીને એવો ચૂકાદો આપ્યો કે જૈન મંદિર એ હિન્દુ મંદિર નથી. જૈનોની ઉપાસના વિધિ જુદી જ છે. એથી હિરજનોને કાયદા હેઠળ હિન્દુ મંદિરોમાં દાખલ થવાની જે છૂટ આપવામાં આવી છે તે જૈન મંદિરને લાગુ પડતી નથી. આમ હાઈકોર્ટનો ચુકાદો જૈનોની તરફેણમાં આવ્યો.
આચાર્ય શાંતિસાગરજી મહારાજ પોતાના વિચારોમાં કેટલા સ્પષ્ટ, સાચા અને મકકત હતા તે આ પ્રસંગ ઉ૫૨થી જોઈ શકાય છે. અલબત્ત આ વિવાદમાં નિર્ણય આવતાં સમય ઘણો ગયો. નવો કાયદો પસાર થયો અને ૨૪મી જુલાઈ, ૧૯૫૧ ના રોજ કોર્ટનો ચુકાદો આવ્યો ત્યાર પછી એટલે કે કુલ ૧૧૦૫ દિવસ પછી મહારાજશ્રીએ અન્નાહાર લીધો. અલબત્ત આ ત્રણેક વર્ષના ગાળા દરમિયાન અન્નાહારના ત્યાગને લીધે એમનું શરીર ઘણું ક્ષીણ થઈ ગયું હતું., પરંતુ એમનું આધ્યાત્મિક તેજ જરાપણ ઓછું થયું ન હતું. આટલા દિવસો દરમિયાન એમણે જુદા જુદા મંત્રોના કરોડો જાપ કર્યા હતા.
ઈ. સ. ૧૯૫૨ ના જૂન માસમાં ફલટણ શહેરમાં મહારાજશ્રીનો રાષ્ટ્રીય સ્તરે હીરક મહોત્સવ ઊજવવામાં આવ્યો હતો. પોતાના જીવનનાં ૮૦ વર્ષ તેમણે પૂરાં કર્યાં હતાં. ૮૧ મું વર્ષ ચાલતું હતું. ત્રણ દિવસના એ મહોત્સવમાં ભારતભરમાંથી નામાંકિત વ્યકિતઓ પધારી હતી. તેઓના પ્રાસગિક વકતવ્યો થયાં. હાજર ન રહી શકનાર ઘણા મહાનુભાવોના સંદેશાવાંચન ઉપરાંત ત્રણે દિવસ મહારાજશ્રીએ પોતાના ઉદ્બોધનમાં જિનમંદિર, જિનવાણી, અહિંસાદિ મહાવ્રતો, દયા, પુરુષાર્થ વગેરેનું મહત્ત્વ સમજાવ્યું હતું.
મહારાજશ્રી કુંથલગિરિમાં હતા તે વખતે એમણે શ્રાવકોને જિનાગમનું મહત્ત્વ સમજાવ્યું. તીર્થંકર ભગવાનની અનુપસ્થિતિમાં જિનવાણી દ્વારા જ જિનેશ્વર ભગવાનની ભકિત ઉત્તમ પ્રકારની થઈ શકે. મોક્ષમાર્ગને સમજવા માટે અને તેમાં આત્મવિકાસ સાધીને મોક્ષગતિ પામવા માટે જિનાગમ એ જ આ કાળમાં સર્વશ્રેષ્ઠ આલંબન છે. એટલા માટે એમણે જિનાગમનું મહત્ત્વ શ્રાવકોને સમજાવીને તે નષ્ટ ન થાય તથા તેની યોગ્ય જાળવણી થઈ શકે એ માટે શ્રુતવ્યવસ્થાની એક યોજના શ્રાવકો સમક્ષ રજૂ કરી.
ષખંડાગમ અને કસાયપાહુડ તથા તેના ઉપરની ટીકા ‘ધવલા’ (૭૨૦૦૦ ગાથા) ‘જય ધવલા' (૬૦૦૦૦ ગાથા) અને ‘મહાબંધમહાધવલ (૪૦૦૦૦ ગાથા) એ ત્રણ સિદ્ધાન્તગ્રંથોની લગભગ પોણા બે લાખ ગાથાઓ તામ્રપત્ર ઉપર કોતરાવવાની દરખાસ્ત રજૂ કરી. એના ખર્ચ માટેની જવાબદારી કેટલાક શ્રેષ્ઠીઓએ અને સંઘે ઉપાડી લીધી. એ યોજના અનુસાર ઈ. સ. ૧૯૫૪ માં મહારાજશ્રીના નામથી જિનવાણી જીર્ણોદ્વાર સંસ્થા સ્થપાઈ અને તામ્રપત્રો કોતરવાનું કાર્ય ચાલું થયું. તદુપરાંત ઈ. સ. ૧૯૫૪ માં ફલટણમાં શ્રુતભંડાર અને ગ્રંથ પ્રકાશન સમિતિની નિયુકિત કરવામાં આવી. ફલટણ શહેર દક્ષિણ ભારતમાં જૈનોના કાશી તરીકે આળખાય છે. એટલે મહારાજશ્રી એ ફલટણ શહેરની પસંદગી કરી.
આ રીતે મહારાજશ્રીએ શ્રુત સંરક્ષણની અને આગમગ્રંથોના જીણોદ્ધારની કાયમી યોજના કરાવી. મહારાજશ્રીના હસ્તે થયેલા મહત્ત્વનાં ઐતિહાસિક કાર્યોમાં આ પણ એક મહત્ત્વનું કાર્ય હતું. આશરે ૨૬૬૪ તામ્રપત્રો ઉપર આ ગ્રંથો કોતરવામાં આવ્યા. એટલા ત્તામ્રપત્રોનું વજન લગભગ પચાસ મણ જેટલું થાય.
તામ્રપત્રો કોતરાવવા ઉપરાંત મહારાજશ્રીએ રત્નકરંડ શ્રાવકાચાર, સમયસાર, સર્વાર્થસિદ્ધિ, અનગા૨ ધર્મામૃત, સાગારધામૃત, મૂલાચાર વગેરે ગ્રંથો છપાવીને પ્રકાશિત કરવાની યોજના પણ કરી.
મહારાજશ્રીનો જીવનકાળ જેમ ભવ્ય હતો તેમ તેમનો અંતકાળ
