________________
તા. ૧૬-૮-૯૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
આત્મદ્રષ્ટા માતાજી ... પ્રા. પ્રતાપકુમાર ટોલિયા
આજથી ૬૫ વર્ષ પહેલાંની આ વાત છે.
ગુજરાત-કચ્છના એક ગામ ‘સાંભરાઈ'માં જૈન કુળમાં એક વિલક્ષણ બાલિકાનો જન્મ થયો. પૂર્વસંસ્કારસંપન્ન આ બાલિકા બાળપણથી જ નિર્મળ જ્ઞાનપૂર્ણ હતી.
એક દિવસ, ચાર વર્ષની ઉંમરે તે પોતાના પિતા સાથે સાંભરાઈથી બીજે ગામ પગપાળા જઈ રહી હતી. બંને બાજુ ભેખડોવાળો સાંકડો રસ્તો આવ્યો, એક જ વાહન-ગાડી જઈ શકે એટલો જ પહોળો. પાછળ એ પ્રદેશના નાનકડા રાવ-રાજાનું વેલડું પોતાના રસાલા સાથે આવી રહ્યું હતું. બાલિકા ધનબાઈ એ સાંકડા રસ્તાની વચ્ચોવચ ચાલતી જઈ રહી હતી. એના પિતા શિવજી શેઠ તો પાછળથી આવતા વાહનોને માર્ગ આપવા એક તરફ ખસી ગયા, પણ બાલિકા વાહન-વેલડું ચલાવનારના અનેકવાર બૂમ પાડવા છતાં વચ્ચેથી હટી નહીં.
વેલડું હાંકનારે જોરથી બૂમ પાડીને એને ધમકાવી : "એ છોકરી, ખસ વચ્ચેથી ! તારું મગજ ફરી ગયું છે કે શું ? વેલડામાં રાવ બેઠા છે, તને પકડી જશે !”
પણ આ સાંભળવા છતાં ય વચ્ચેથી ખસ્યા વિના એટલી જ નિર્ભયતાપૂર્વક બાલિકાએ ચાલતાં ચાલતાં જ સામો પ્રશ્ન પૂછ્યો"મગજ કોનું ફરી ગયું છે, મારું કે રાવનું ? પૂછો એમને જ..."
અને વેલડામાં બેઠાલો રાવ આ સચ્ચાઈને સાંભળી ચકિત જ નહીં, ભયભીત પણ થયો. એણે બાલિકાને પોતાની પાસે બોલાવી-એકાંતમાં, વેલડાની અંદર-બીજા બધાને દૂર મોકલી દીધા. પિતા શિવજી શેઠ તો થરથર કાંપવા લાગ્યા કે એ માથાભારે રાવ દીકરીને શું કરશે ? ક્યાંક મારશે પીટશે કે પકડી તો નહીં રાખે ?
બાલિકા ધનબાઈ તો નિર્ભય પ્રસન્નતાપૂર્વક રાવ પાસે જઈને સીધી રાવને એ જ પ્રશ્ન પૂછવા લાગી
"રાવસાહેબ ! શું આપનું જ મગજ નથી ફરી ગયું ? માથા પર નહીં, હૃદય પર હાથ રાખીને સાચું કહો...!”
દોષિત હૃદયવાળો રાજા પોતાની જાતને ઢાંકી ન શક્યો. બાલિકાના આંખોના તેજ અને અવાજની નિર્ભયતા સામે એ ઢીલો પડી ગયો. રાવ કંઈ બોલી શકે એ પહેલાં તો, એના પાપી આશય ધરાવતા દિલને હચમચાવી દે એવો જ્ઞાની બાલિકાનો પુણ્યપ્રકોપ પ્રગટી ઉઠ્યોઃ
"પ્રજાના પિતાને સ્થાને હોવા છતાં, રાવણ જેવું કામ કરવા જતાં, પુત્રી સમાન પરસ્ત્રીનું અપહરણ કરવા જતાં આપને શરમ નથી. આવતી ? ખરું કહો, તમે એ પાપકર્મ કરવા નથી જઈ રહ્યાં ? એવા અધમ કામ માટે હું આપને રસ્તો આપું...? "
અને અવાક્ બનેલો રાવ આ નાનકડી બાલિકામાં કોઈ સાક્ષાત્ દેવીના દર્શન કરતો હોય તેમ એના ચરણમાં નમી પડ્યો. દોષનો સ્વીકાર કરી, ક્ષમા માંગી ત્યાંથી જ પાછો ફરવા તૈયાર થયો. જતાં જતાં એકાંતમાં બાલિકા પાસે બે વિનંતી કરી :
"હે ધનદેવી ! આ યાત્રા પૂર્ણ કરી પાછાં આવો ત્યારે મને મહેલ ૫૨ આવી ધર્મ સંભળાવજો અને મારી આ પાપકથા કોઈનેય કહેશો નહિ."
બાલિકાએ બંને વાત આનંદપૂર્વક સ્વીકારી અને એને ક્ષમા આપીને ત્યાંથી જ પાછો વાળ્યો.
આ બાજુ ભયથી ધ્રૂજતાં પિતાના હોશ ત્યારે જ ઠેકાણે આવ્યા, જ્યારે પુત્રી ધનબાઈ હસતી હસતી એમની પાસે આવી. અને જ્યારે રાવના આખા રસાલાને ત્યાંથી જ પોતાના ગામ તરફ પાછો વળતાં જોયો ત્યારે તો તે સ્તબ્ધ જ થઈ ગયા. પુત્રી પાસેથી આખી ઘટના અને પાછા ફ૨વાનું કા૨ણ જાણવામાંતો તેઓ અસમર્થ અને નિરાશ જ રહ્યા. બાલિકા બિલકુલ મૌન જ રહી.
તેઓ બંને તો પોતાના જે કામ માટે જઈ રહ્યાં હતાં તે કામ પૂર્ણ કરવા ચાલી નીકળ્યા. બહારગામ જઈ આવતાં, બાલિકા ધનદેવીની રાહ જોઈ રહેલા રાવનું જ્યારે એને માટે તેડું આવ્યું અને એણે રાવ
૧૧
પાસે શિકાર, જુગાર, પરસ્ત્રીંગમન વિગેરે સાત વ્યસનોનો ત્યાગ કરાવ્યો અને એ દુષ્ટ વ્યક્તિને ભક્ત બનાવી દીધો ત્યારે જ પિતાને પુત્રીની કોઈ અદ્ભુત વિલક્ષણતાનું ભાન થયું. પણ પુત્રી ધનબાઈ પોતે તો તદ્દન મૌન જ હતી !
ત્યારથી આવા અનેક અદ્ભુત પ્રસંગો, અગમ્ય અનુભવો, ગૂઢ સંકેતો, જીવન રહસ્યો અને અગમચેતીભર્યા નિર્દેશોને કા૨ણે આસપાસના લોકો બાલિકા ધનબાઈ પ્રત્યે એક રીતે આશ્ચર્યચકિત હતા! તો બીજી રીતે એને વહેમની નજરથી જોતા હતા ! એમને ‘ગાંડી', ‘ભૂતડી', ‘જાદુગરણી' જેવા ઉપનામ પણ અજ્ઞાનવશ આપવામાં આવ્યા ! આ મહાન આત્માની નિર્મળ આંતરિક જ્ઞાનસંપદાને કોઈ ન પીછાણી શક્યું.
બાળપણ, કૌમાર્ય તેમજ ગૃહસ્થાશ્રમને લગતા આવા અનેક પ્રસંગો એમના અલૌકિક, અદ્વિતીય ધર્મજીવનનો પરિચય આપે છે.
ત્યાર પછી પાવાપુરીમાં સંવત ૨૦૧૦માં સમાધિમરણપ્રાપ્ત વિદુષિ સાધિકા કુ. સરલાના દેવલોકગત આત્મા દ્વારા પ્રેરિત, ધનદેવીના સંસા૨ી ત્રિજા શ્રી ભદ્રમુનિ (પાછળથી યોગીન્દ્ર યુગપ્રધાન શ્રી સહજાનંદઘનજીના નામથી પ્રસિદ્ધ)ની પ્રેરણા તેમજ નિશ્રામાં ગઠિત એમનું અદ્વિતીય અખંડ આત્મસાધનામય જીવન જૈન સાધના "રત્નત્રયી"ની ચરમસીમા સમાન છે.
બાહ્યવેશે સીધાસાદા સામાન્ય દેખાતા પરંતુ અંદ૨થી જ્ઞાનભક્તિ અને યોગની અમાપ્ય ઊંચાઈ ઉપર પહોંચેલા આત્મજ્ઞાતા માતાજી પૂર્વજન્મોની સંસ્કાર-સંપદા તેમજ વર્તમાન જીવનની આવી અનેક સાધનાઓ દ્વારા ઉચ્ચ સિદ્ધિઓ-લબ્ધિઓ પ્રાપ્ત કરવા છતાં તેઓ જીવનભર ગુપ્ત, નિરહંકારી, વિનમ્ર તેમ જ અત્યંત વિનયશીલ રહ્યાં.
માતાજી, બાલિકાઓ અને બહેનો માટે તો વાત્સલ્ય અને આશ્રયના વિરાટ વૃક્ષ સમાન હતાં. માત્ર મનુષ્યોને જ નહિ, ગાય, વાછરડા, કૂતરાઓ વગેરે કેટલાયે એમની પાવન નિશ્રામાં આત્મસમાધિપૂર્વક દેહ છોડવાનું ધન્ય પુણ્ય પ્રાપ્ત કરી જીવન સાર્થક કર્યું હતું.
"લઘુતામેં પ્રભુતાઈ હૈ, પ્રભુતાસે પ્રભુ દૂર...”
આ સંતવચન તેઓએ હંમેશાં પોતાની દ્રષ્ટિ સમક્ષ રાખ્યું હતું. એ પ્રમાણે તેઓએ પોતે ક્યાંય પોતાની સિદ્ધિઓનો આભાસ સુદ્ધાં આવવા દીધો નથી. તેઓના રહસ્યમય જીવનની આજુબાજુ જે કંઈ બનાવો બનતા ગયા તે આપોઆપ, સહજ અને અનાયાસ જ હતા.
શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીના સુવર્ણવચન "જ્યાં સર્વોત્કૃષ્ટ શુદ્ધિ, ત્યાં સર્વોત્કૃષ્ટ સિદ્ધિ" અનુસાર પૂજ્ય માતાજીના બાહ્યાંતર પરિશુદ્ધ જીવનની સર્વોત્કૃષ્ટ સિદ્ધિ હતી-" આત્માને નિરંતર દેહથી ભિન્ન જોઈ શકવાનું ભેદજ્ઞાન !”
"કેવળ નિજ સ્વભાવનું અખંડ વર્તે જ્ઞાન” વાળી એમની અંતર્દશા
હતી.
આ ભેદજ્ઞાન-આત્મજ્ઞાનને તેઓએ પોતાના વ્યવહાર જીવનમાં આત્મસાત્ કરી ડગલે અને પગલે અભિવ્યક્ત કર્યું અને પોતાના સંપર્કમાં આવનાર બધાને એ માર્ગ તરફ વાળ્યા-"હું દેહથી ભિન્ન આત્મા છું” એવી પકડ દ્રઢ કરાવીને-તેઓને શરણાગત હજારો મનુષ્યોને જ નહીં, પશુ-પક્ષી, કીટ-પતંગ, જીવ-જંતુઓનો પણ પોતાની કરુણાથી ઉદ્ધાર કરી, પોતાને અધીનસ્થ શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર આશ્રમ, હૅપી (કર્ણાટક)ને નિરંતર વિકસિત કરતાં, વિદેહસ્થ સદ્ગુરુદેવ સહજાનંદઘનજી દ્વારા અપાયેલ "જગત્માતા" ના જ્ઞાન-વાત્સલ્ય અને કરુણાભર્યા બિરુદને અક્ષરશઃ સાકાર કરતાં તેઓ શનિવાર, તા. ૪થી એપ્રિલ, ૧૯૯૨ના રોજ રાત્રે સવાનવ વાગે ૬૫ વર્ષની આયુમાં પોતાની ભાવિ ભૂમિ, મહાવિદેહક્ષેત્ર તરફ આત્મસમાધિપૂર્વક પ્રસ્થાન કરી ગયાં.
pun
