________________
તા. ૧૬-૮-૯૨
.પ્રબુદ્ધ જીવન
આંખો ખોલી, સૌની સામે નજર કરી લીધી. બે હાથ જોડી પ્રસન્નવદને, મૌનપૂર્વક સર્વની સાથે ક્ષમાપના કરી લીધી. અને પાછી આંખો બંધ કરી કાઉસગ્ગ ધ્યાનમાં સ્થિર થઈ ગયા.
થોડીવારે મહારાજશ્રીની ટટ્ટાર ગરદન ખભા ઉપર ઢળી પડી. જીવ ગયો એમ સૌએ જાણ્યું. વૈદ્ય-ડૉક્ટરોએ નાડી તપાસી તો તે બંધ થઈ ગઈ હતી.
સાગરજીમહારાજ કાળધર્મ પામ્યાના સમાચાર વાયુવેગે સર્વત્ર પ્રસરી ગયા. આગમોધ્ધારક, આગમદિવાકર એવા એ શતકના એક મહાન જૈનાચાર્યના કાળધર્મના સમાચારથી ઘણા લોકોને આઘાત લાગ્યો. એમના અનેક ભક્તો એમના પાર્થિવ દેહના દર્શન માટે સૂરત દોડી આવ્યા.
બીજે દિવસે વૈશાખ વદ છઠ્ઠના દિવસે એમના દેહને અગ્નિસંસ્કાર ક૨વાનું જાહેર કરવામાં આવ્યું. એ માટે દેવવિમાન જેવી સુશોભિત શિબિકા તૈયાર કરવામાં આવી. અગ્નિસંસ્કાર નગર બહાર તાપી નદીના કિનારે થાય. પરંતુ લોકોની ભાવના એવી હતી કે આગમ મંદિરની પાસે આવેલી સંસ્થાની માલિકીની ખુલ્લી જમીનમાં જો અગ્નિસંસ્કા૨ ક૨વામાં આવે તો ત્યાં ભવ્ય ગુરુ મંદિર બંધાવી શકાય જે આગમમંદિરની પાસે જ હોય. નગરના ગીચ વસતીવાળા વિસ્તારની
ઘ્યમાં અગ્નિસંસ્કાર માટે સામાન્ય કાયદા પ્રમાણે પરવાનગી મળે નહિ, પરંતુ મહારાજશ્રીની સમસ્ત સૂરતમાં એટલી મોટી સુવાસ હતી. કે એ સ્થળે અસિસંસ્કાર માટે કાયદેસરની તમામ કાર્યવાહી ઝડપથી થઈ ગઈ. અમલદારોએ ત્વરિત નિર્ણયો લીધા. આસપાસ રહેતા જૈનેતર લોકોએ પણ ‘સાગરજી મહારાજ અમારા પણ ગુરુ ભગવંત છે' એવી વાણી ઉચ્ચારી અસિસંસ્કાર માટે લેખિત સંમતિ આપી. અભિસંસ્કારનો ચડાવો પણ ક્ષત્રિય કોમના જયંતિલાલ વખારિયાએ લીધો. તેમણે કહ્યું કે ‘અમને વારસામાં જૈન ધર્મ મળ્યો નથી, પણ અમે સાગરજી મહારાજ પાસેથી ધર્મ પામ્યા છીએ. અમે મહારાજશ્રીના ધર્મપુત્ર છીએ.’
અગ્નિસંસ્કારનું સ્થળ તો બાજુમાં જ હતું, પરંતુ શિબિકા સાથેની અંતિમયાત્રા સૂરતના મુખ્ય માર્ગો ઉપર ફરીને ઘણાં કલાકો પછી તે સ્થળે આવી. સૂરતના તમામ બજારોએ તે દિવસે બંધ પાળ્યો હતો. મહારાજશ્રીના અંતિમ દર્શન માટે શેરીએ શેરીએ અસંખ્ય માણસો ઊમટ્યા હતા. કેટલાયની આંખમાંથી આંસુ સરતાં હતાં.
મહારાજશ્રીની પાલખી અગ્નિસંસ્કારના સ્થળે આવી પહોંચી. જયંતીલાલ વખારીયાએ આંસુ ટપકતે નયને અસિદાહ આપ્યો. દનકાષ્ઠની ચિતા ભડભડ બળવા લાગી. એક મહાન જ્યોતિ જ્યોતિમાં ભળી ગઈ. માણિક્યસાગરસૂરિની નિશ્રામાં ઉપાશ્રયમાં સાધૂસાધ્વીઓએ દેવવંદન કર્યાં.
મહારાજશ્રીના કાળધર્મ પ્રસંગે ગામેગામથી તા૨સંદેશા આવ્યા. સૂરત, ઉપરાંત મુંબઈ, અમદાવાદ, વડોદરા, કપડવંજ, ખંભાત, પાટણ, પાલીતાણા, જામનગર, પાલનપુર, રાધનપુર, ભાવનગર, મહેસાણા, વિજાપુર તથા ગુજરાત બહાર પૂના, મદ્રાસ, ઉજ્જૈન, રતલામ, ઈન્દોર, અમલનેર વગેરે ઘણા નગરોમાં મહારાજશ્રીને અંજલિ આપવા ગુણાનુવાદ સભાઓ યોજાઈ.
અગ્નિસંસ્કારના સ્થળે ગુરુ મંદિર બાંધવાની યોજના તરત અમલમાં આવી. આગમમંદિરની પાસે જ સુંદર, આકર્ષક ગુરુમંદિર બાંઘવામાં આવ્યું અને ત્યાં મહારાજશ્રીની કાઉસંગ્ગ ધ્યાનની મુદ્રાવાળી પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. પંચોતેર વર્ષની વયે, ઓગણસાઠ વર્ષનો દીક્ષા પર્યાય પાળીને, મૌનસહિત અનશન વ્રત ધારણ કરી અર્ધપદ્માસને બેઠાં બેઠાં, આંતરિક જાગૃતિ સહિત, કાઉસગ્ગ ધ્યાને સમાધિપૂર્વક દેહ છોડનાર સાગરજી મહારાજે દીક્ષા લઈ પોતાની સંયમયાત્રા ચાલુ કરી હતી. ત્યારે આરંભમાં તેઓ એકાકી હતા, પરંતુ તેઓ કાળધર્મ પામ્યા ત્યારે એમનો શિષ્ય-પ્રશિષ્ય સમુદાય પોણાબસો સાધુઓ અને બસોથી વધુ સાધ્વીઓનો હતો. એમના ચારિત્રનો પ્રભાવ કેટલો મોટો હશે તેની પ્રતીતિ માટે આટલી હકીકત પણ પૂરતી છે.
મહારાજશ્રીને અંજલિ અર્પતી કેટલીક કાવ્યરચનાઓ પણ એ સમયે સંસ્કૃત અને ગુજરાતી ભાષામાં થઈ હતી. એમના પટ્ટશિષ્ય માણિક્યસાગરસૂરિ પણ શાસ્ત્રજ્ઞાતા ઉપરાંત સંસ્કૃતના પ્રકાંડ પંડિત હતા. એમણે પોતાના ગુરુવર્ય માટે અષ્ટકાદિ પ્રકારની કેટલીક સંસ્કૃતમાં કરેલી રચનાઓમાં સરસ ભાવવાહી અંજલિ આપી છે. ‘ગુરુવર્યાષ્ટકમ્’ના પ્રારંભમાં તેઓ લખે છે,
प्रभावक श्री जिनशासनस्य प्रज्ञानिधे । संयमशालिमुख्य । जिनागमोध्धारक सूरिवर्यश्री सागरानन्दगुरो सुपूज्य ॥ खगेषु हंसः कुसुमेषु पद्मः शक्रः सुरेषु द्रुषु कल्पवृक्षः । यथातथा साम्प्रतकालवर्ति संवेगिषु त्वं गुरुराज मुख्यः ॥
ગુજરાતીમાં થયેલી કાવ્યરચનાઓમાં મુખ્યત્વે જીવણચંદ સાકરચંદ ઝવેરીની છે. સૂરતના એ શ્રેષ્ઠીએ જૈન ધર્મનો ઘણો સારો અભ્યાસ કર્યો હતો અને રાસના પ્રકારની કૃતિઓનું સંપાદન કર્યું હતું. મહારાજશ્રી સાથેના પોતાના ચાર દાયકાના ઘનિષ્ઠ પરિચયને કારણે મહારાજશ્રીનો વિરહ એમને ઘણો લાગ્યો હતો. એમણે ગુરુ મહારાજ માટે જે જુદી જુદી રચનાઓ કરી છે તેમાં એક સ્થળે તેઓ લખે છે :
ન વાંછી કીર્તિ કદા, ન વાંછી સૌરભ કથા, વાંછી ના જીવનની કાંઈ માયા, વાંછી આત્મદાનને, દેહક્ષય અવગણી, અર્પિયું સર્વ તો ઘર્મસાટે.
XXX
હેમ ને હીર અપિ, યશોઉપાઘ્યાયાકા તરવરે દ્રષ્ટિએ તુજને પેખી;
શતક ત્રણસો લગી, તું સમો નવ થયો, વીરના ધર્મમાં વીરબાહુ.
૨૩
મહારાજશ્રીની અંતિમયાત્રાનું વર્ણન કરતાં તેઓ લખે છે ઃ
દર્શને આવતા, રાત્રિએ જાગતા, ખિન્નતા ધારતા ચિત્ત ચૌટે, લોક ઉમટતું, વાસથી પૂજતું દ્રમ્પ ચઢાવતું શક્તિયોગ્યું. બાળ ને વૃધ્ધ પણ, ભાવથી આવતા, ખેદથી ઊભતા મોહ ત્યાગી, ધૂપ પધરાવતા, ધૂપ ધાણાંમહિ, સુરભિ રેલાવતા યત્ન કરતા.
X X X
જય નંદ, જય ભદ્રનો ઘોષ ઉચ્ચારતા પરઠવે મંડિપ નિસ્સરણ કાજે; લશ્કરી તરથી, શોકના સૂરથી હસ્તિયે વિહરતી, ગાંભિર્ય છાયે. ગાવતાં કીર્તનો, ભજનનાં મંડળો ધૂપની સુરભિ ગગન વાહે. પુષ્પસુવર્ણ ને દ્રષ્મ ઉછાળતા ધીર વહતી વહે નિહરણજત્તા.
આમ, આગમસેવા, તીર્થસેવા, સંઘસેવાનાં મહાન કાર્યો કરનાર, દીક્ષા, પદવીપ્રદાન, ઉપધાન, અંજનશલાકા, પ્રતિષ્ઠા, આગમવાચના અને નિયમિત પ્રેરક અને ઉદ્બોધક વ્યાખ્યાનો દ્વારા ઠેર ઠેર ધર્મ જાગૃતિ આણના૨ અને જૈન-જૈનેતર એવા અનેક લોકોને ધર્મ પમાડનાર, વિવિધ સ્થળે, વિવિધ પ્રકારની સંસ્થાઓની સ્થાપના કરાવનાર પૂ. સ્વ. સાગરજી મહારાજનું જીવન અને કાર્ય જૈન શાસનની પરંપરામાં ચિરસ્મરણીય બની રહે એવું છે.
nud
