________________
પ્રબદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૯-૯૨
મહાવ્રતનું નવ કોટિએ પાલન કરે છે, માટે તેમને માટે અનર્થદંડવિરમણ વ્રત જુદું હોતું નથી. ગૃહસ્થો અણુવ્રત સ્વીકારે છે એટલે તેમને માટે બીજાં ત્રણ ગુણવ્રત અને ચાર શિક્ષાવ્રત હોય છે. આ બાર વ્રતમાં આઠમા અનર્થદંડવિરમણ વ્રતમાં ગૃહસ્થ અપધ્યાન, પાપોપદેશ, હિંસાદાન તથા પ્રમાદાચરણથી બચવાનું હોય છે. પ્રમાદાચરણમાં મુખરતા, સ્ત્રીકથા, રાજકથા, દેશકથા, ભોજનકથા તથા દારૂ, શિકાર, જુગાર વગેરે વ્યસનો જીવને દુર્ગતિમાં લઇ જનાર નિમિત્ત બને છે. ભોગોપભોગ તથા દિશાઓનું પરિમાણ કયાં પછી તેમાં પણ અનર્થદંડ ન થાય તે માટે સાવધ રહેવા માટે આ વ્રત છે.
D પૂર્ણયોગના મહાયોગીન્દ્ર-શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર : આ વિષય પર વ્યાખ્યાન આપતાં શ્રી વસંતભાઈ ખોખાણીએ જણાવ્યું હતું કે, શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર આ યુગની એક વિરલ વિભૂતિ હતા. બાલ્યાવયથી જ તેમનામાં અનેક દિવ્યશક્તિઓ પ્રગટી હતી. સાત વર્ષની વયે તેમને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું હતું. કૃપાળુદેવની સાધનાભૂમિ, યોગભૂમિ મુંબઇ હતી. મુંબઈમાં રહી તેઓએ આત્મસ્વરૂપનું ઊંડું દર્શન કર્યું હતું. તેઓને મન હીરા, મોતી, રત્નો અને સંપત્તિ ધરતીના રોગ સમાન હતી. તેઓ કોઈ ગચ્છ, મત કે પંથમાં માનતા ન હતા. તેઓ સ્પષ્ટ કહેતાં કે, હું કોઈ પંથમાં નથી, હું માત્ર આત્મામાં જ છું.
D‘પડાવશ્યક એક નિરૂપણ’:ડૉ. સુષમા સિંઘવીએ આ વિષય પર વ્યાખ્યાન આપતાં કહ્યું હતું કે, જૈન ધર્મમાં છ આવશ્યક પર ખૂબ જ ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. આ છ આવશ્યક આ પ્રમાણે છે: (૧) સામાયિક (૨) રર્ણવિશતિસ્તવ (૩) વંદન (૪) પ્રતિક્રમણ (૫) કાયોત્સર્ગ અને (૬) પ્રત્યાખ્યાન. જે મનુષ્ય અન્યને વશીભૂત થતો નથી, ઇન્દ્રિયોને વશ થતો નથી, સ્વતંત્ર છે, તેની ક્રિયાને જૈન ધર્મમાં આવશ્યક તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. મનુષ્યની આવશ્યક કરણી-કર્તવ્ય તે જ પડાવશ્યક. જ્ઞાન-દર્શન- ચારિત્રરૂપી જે રત્નત્રયીનો સાધક છે તે પડાવશ્યકને સ્વીકારે છે, કારણકે પડાવશ્યક મુક્તિનો માર્ગ છે.
D ભગવાન મહાવીર ઔર ઉનકી અહિંસા : આ વિષય પર વ્યાખ્યાન આપતાં ડૉ. હુકમચંદ ભારિલે જણાવ્યું હતું કે ભગવાન મહાવીરે કહ્યું છે કે આત્મામાં રાગાદિ ભાવોની ઉત્પતિ ન થાય તે અહિંસા છે. મનથી, વચનથી અને કાયાથી એમ ત્રણ પ્રકારની હિંસા હોય છે. કાયાની હિંસા સરકાર રોકે છે. કોઈ વ્યક્તિ હત્યા કરે તો પોલિસ એને પકડે છે. એના પર મુકદમો ચલાવીને એને સજા કરે છે. જે લોકો વાણીનો સદુપયોગ કરે છે, તેમનું સમાજ સન્માન કરે છે. અને જે વાણીનો દુરઉપયોગ કરે છે તેને સમાજ રોકે છે. કદાચ પોતાની સજ્જનતા ખાતર સમાજ તેનું અપમાન ન પણ કરે તો પણ તેનું સન્માન તો નહિ જ કરે, પહેલા હિંસા મનમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને તે મનમાં ન સમાય ત્યારે વાણીમાં પ્રગટ થાય છે અને વાણીથી ન ચાલે ત્યારે તે કાયામાં પ્રગટ થાય છે.
તે અનેકાંતવાદઃ પ્રા.તારાબહેન ૨મણલાલ શાહે “અનેકાંતવાદ' ઉપર વ્યાખ્યાન આપતાં કહ્યું હતું કે અનેકાંત એ ભગવાન મહાવીરની વિશિષ્ટ દેણ છે, એમના વખતમાં ૩૬૩ જેટલાં જુદા જુદા વાદી હતા. અનેકાંતવાદ દરેક દૃષ્ટિકોણમાં રહેલા સત્યને સ્વીકારે છે. વસ્તુના અનેક ધર્મો હોય છે, ગુણલક્ષણો હોય છે. દરેકને દરેક વખતે એ સર્વ દૃષ્ટિગોચર થતા નથી. અંધહસ્તી ન્યાય પ્રમાણે દરેકના વકતવ્યમાં આંશિક સત્ય હોય છે, પણ સંપૂર્ણ સત્ય નથી હોતું. અનેકાન્તવાદ તેનો સમન્વય કરી સંપૂર્ણ સત્ય તરફ લઈ જાય છે. બીજાના દૃષ્ટિબિન્દુને સમજવાનો પ્રયત્ન કરવાથી ઘણા સંઘર્ષો ટળી જાય છે. એ રીતે જ્યાં અનેકાંતવાદ છે ત્યાં અહિંસા આવ્યા વગર રહે નહિ. વળી જ્યાં અનેકાંતવાદ છે ત્યાં મમત્વનો આગ્રહ ટળી જાય છે. આથી જ્યાં
અનેકાંતવાદ છે ત્યાં વૈચારિક અહિંસા અને વૈચારિક મનપરિગ્રહ આવ્યા વગર રહે નહિ.
Bસમભાવકી સાધના હીસામાયિક હૈઃ આ વિષય પર વ્યાખ્યાન આપતા ડૉ. સાગરમલ જૈને જણાવ્યું હતું કે આ સંસારના જીવોનો ઉદેશ વિભાવમાંથી સ્વભાવમાં જવાનો છે. આ આત્મા સમત્વરૂપ, સમભાવરૂપ છે. સમત્વની પ્રાપ્તિ સાથે આત્માનું લક્ષ્ય મોક્ષાગતિનું છે. સાધનકની સમગ્ર સાધનાનો સાર સમભાવમાં છે. જીવ જ્યાં સુધી તનાવમાં રહે છે, ક્રોધ, માન, માયા, લોભ રૂપી કષાયોમાં રહે છે,
ત્યાં સુધી તે શાંતિ કે સમતા પ્રાપ્ત કરી શકતો નથી. આ બધાથી મુકત થવાની સાધનાને સમભાવ, સામાયિક કહે છે. જે વ્યક્તિ દૃષ્ટિભાવથી, સાક્ષીભાવથી જીવે એ જ સમતાનો, સમભાવનો અનુભવ કરી શકે. અને એ જ મુક્તિમાર્ગને પ્રાપ્ત કરી શકે,
Dધર્મધ્યાનની ચાર ભાવના: પ્રા. તારાબહેનર. શાહે આ વિષય પર વ્યાખ્યાન આપતાં કહ્યું હતું કે જૈન ધર્મમાં ભાવ અને ભાવના ઉપર ઘણો ભાર મૂકવામાં આવે છે. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ અથવ નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય, અને ભાવ અથવા દાન, શીલ, તપ અને ભા" એ દરેકમાં ભાવને શ્રેષ્ઠતમ તરીકે ઓળખાવવામાં આવે છે અને ભાવનો વિનિયોગ તે દરેકમાં થઈ શકે છે, બલકે કરવો જોઈએ. ભાવનાને ભવનાશિની તરીકે ઓળખાવવામાં આવે છે કારણ કે અંતે. ભાવના દ્વારા આત્મશુદ્ધી, આત્મસિદ્ધ અને મોક્ષપ્રાપ્તિ થાય છે, જૈન, ધર્મમાં મૈત્રી, પ્રમોદ કરુણા અને માધ્યસ્થ એ ચાર ભાવનાને ધર્મધ્યાનની ભાવના તરીકે ઓળખવામાં આવે છે અને અનિત્યા બાર ભાવનાને વૈરાગ્યની ભાવના અથવા અધ્યાત્મની ભાવના છે. ઓળખવામાં આવે છે. મૈત્રી વગેરે ચાર ભાવના વ્યવહારમાં જુગતન કલ્યાણ માટે ઉપયોગી છે અને નિશ્ચયથી આત્મકલ્યાણ માટે આવશ્યક છે. એ ભાવનાના સેવનથી પંચમહાવ્રતનું પાલન સારી રીતે થાય છે. મૈત્રી, પ્રમોદ, કરુણા અને માધ્યસ્થ એવો ક્રમ પણ યથાર્થ છે કારણ કે એ દરેક ભાવનાની સાચી સાધના ઉત્તરોત્તર કઠિન છે.
આ વ્યાખ્યાનમાળામાં દરરોજ વ્યાખ્યાનના પ્રારંભ પહેલાં એક કલાકનો ભક્તિસંગીતનો કાર્યક્રમ રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો. સંઘન મંત્રી શ્રી નિરુબહેન સુબોધભાઈ શાહે દરરોજ પ્રાર્થના અંગેનું વાંચન કરવાની સાથે ભક્તિસંગીતના કલાકારોનો પરિચય આપ્યો હતો, સર્વશ્રી ચંદ્રાબહેન કોઠારી, ઈન્દુબહેન શાહ, જ્યોન્નાબહેન વોરા, વાસંતીબહેન દાણી, અલકાબહેન શાહ, અવનીબહેન પારેખ, શોભાબહેન સંઘવી અને મીરાંબહેન શાહે અનુક્રમે ભક્તિસંગીત: કાર્યક્રમ આપી સવારના ખુશનુમા વાતાવરણને વધુ આહલાદક અને ભક્તિમય બનાવ્યું હતું. વ્યાખ્યાતાઓનો પરિચય અને વ્યાખ્યાનોની ટૂંકી સમીક્ષા ડૉ. રમણલાલ ચી. શાહે કરી હતી. શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ પ્રતિવર્ષ એક સંસ્થાને આર્થિક સહાય કરવાનો પ્રોજેક્ટ હાથ ધરે છે. તે મુજબ આ વર્ષે ચિખોદરાની આંખની હૉસ્પિટલનો પ્રોજેક્ટ '5 ધરાયો હતો. ચિખોદરાની આંખની હૉસ્પિટલના મુખ્ય સુત્રધાર .. રમણીકલાલ દોશીએ પોતાની સંસ્થા દ્વારા ચાલતા અંધત્વ નિવારણની સેવાકાર્યનો ચિતાર આપ્યો હતો. સંઘના મંત્રી શ્રી પ્રવીણચંદ્ર કે. શાહે સંસ્થાએ હાથ ધરેલ ચિખોદરાની ખાંખની હોસ્પિટલના આ પ્રોજેક્ટ અને સંઘની અન્ય પ્રવૃત્તિઓમાં દાન આપવા માટે અપીલ કરી હતી. મંત્રી શ્રી નિરુબહેન એસ. શાહે દાતાઓનો તથા વ્યાખ્યાનમાળામાં સહકાર આપનારા સૌનો આભાર માન્યો હતો. સંઘના ઉપપ્રમુખ શ્રી ચીમનલાલ જે. શાહે વ્યાખ્યાનમાળાના રોજેરોજના કાર્યક્રમનું સરસ, રીતે સંચાલન કર્યું હતું. શ્રી હજારીગલ ચોપડાએ છેલ્લા દિવસે કાર્યક્રમના અંતે શાંતિપાઠનું બુલંદ સ્વરે પઠન કર્યું હતું. આમ આનંદ અને ઉલ્લાસના વાતાવરણમાં જ્ઞાનગંગા સમી આ પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાની સમાપ્તિ થઈ હતી.
આર્થિક સહાયનો કાર્યક્રમ-(પાના ૧૨થી ચાલુ) ૨,૫૦૦ શ્રી ઇન્દુમતીબહેન રમણીકલાલ ૨,૫૦૦ શ્રી સોના અમિત મહેતા ૨,૫૦૦ શ્રી કૌશિક જયંતીલાલ રાંભિયા ૨,૫૦૦ શ્રી દીપેશ જયંતીલાલ રાંભિયા ૨,૫૦૦ શ્રી રસિકલાલ એસ. શાહ ૨,૫૦૦ શ્રી ધનીબહેન નવીનચંદ્ર શાહ ૨,૫૦૦ શ્રી માલતીબહેન કે. શાહ
૨,૫૦૦ શ્રી કંપાણી ચેરિટેબલ ટ્રસ્ટ ૨,૫૦૦ શ્રી રતનચંદ દીપચંદ ઝવેરી ૨,૫૦૦ શ્રી નિરંજન રતનચંદ ઝવેરી ૨,૫૦૦ શ્રી ગુરુકૃપા ચેરિટેબલ ટ્રસ્ટ ૨,૫૦૦ શ્રી લખમશી એન્ડ કું. ૨,૫૦૦ શ્રી ટી.એચ. ગોગરી ૨,૫૦૦ શ્રી જમનાદાસ હેમચંદ માણી
ચેરિટેબલ ટ્રસ્ટ
૨,૫૦૦ શ્રી ચિમકો બાયો ૨,૫૦૦ શ્રી ખુશાલભાઇ સાકરચંદ શાહ ૨,૫૦૦ શ્રી રાજેશભાઈ બાગમલ મહેતા ૨,૫૦૦ શ્રી નવીનચંદ્ર ચીમનલાલ શાહ
હ: હિરેન શાહ ૨,૫૦૦ શ્રી કમળાબહેન શશિકાંત
પત્રાવાલા હ: ડૉ. મુકેશ પત્રાવાલા(વધુ ૨કમ આવતા અંકમાં)
