________________
૨૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૧૦-૯૯૨
યુવાનો માટે પડકારભરી પરિસ્થિતિ
‘સત્સંગી આજના યુવાન માટે જિંદગી કંટકોની શય્યા છે એમ કહેવામાં ફ્રીજ, ફોન, વાહન અને અન્ય આધુનિક સગવડોની માંગ કરતાં જરા આવે તો વયોવૃદ્ધ લોકો કદાચ આમ કહે, "દોસ્તો, અમારે કૉલેજના પણ સંકોચ અનુભવતી નથી. પતિ-પત્ની વચ્ચે જે ચડસાચડસી રહે છે. અભ્યાસ માટે તો તપ જ કરવું પડતું; જ્યારે તમારા માટે જ્યાં નજર તેથી સુખ, આનંદ કે જીવનમાં પ્રગતિ સાધવાને બદલે ખોટી રીતે નાંખો ત્યાં કૉલેજ અને હવે યુનિવર્સિટી પણ ખરી. અમારે શક્તિ વેડફાઇ જાય છે. જરા ચડભડ થાય ત્યાં છૂટાછેડા શબ્દના યુનિવર્સિટીઓની પરીક્ષાઓમાં સફળ થવા માટે શ્રમ લેવો પડતો અને ઉદ્દગાર સાથે જે રીસામણાં થાય છે, તે આજના સમયની અનન્ય ભેટ ઉચ્ચત્તર બીજો વર્ગ કે પ્રથમ વર્ગ મેળવવા માટે તો આશ્રમવાસી જેવા છે. તેમાંય કેટલીક છોકરીઓ આધુનિક નવલકથાઓમાં વ્યક્ત થતી બનીને પુસ્તક સિવાય કંઈ ન જોઈએ એવાં વ્રત સાથે અભ્યાસમન્ના વિચારસરણીને સનાતન સત્ય ગણીને પતિ પોતાના પ્રત્યે કેટલો આદર રહેવું પડતું. તમારે શું વાંધો છે ? આખું વર્ષ ભલેને મોજ માણો. રાખે છે, તેની માનસિક ડાયરીમાં નોંધ રાખતી હોય છે અને તક મળે પરીક્ષાખંડમાં માર્ગદર્શિકાઓ, લખેલી ચિઠ્ઠીઓ, પડોશીઓની કૃપા ત્યારે કોમળ સૂરમાં એવા ગુજરાતી-અંગ્રેજીમિશ્રિત કટાક્ષ વાક્યો વગેરે તમારી ઉત્તરપોથીઓ લખી આપે. નહિતર પછી પરીક્ષક રંગમંચ પર અભિનય થતો હોય તેવી છટાથી બોલે છે કે યુવાન પતિ. મહાશયોની કૃપા' મેળવવાના જ પ્રયત્નો કરવાના રહે. અમારે શરણાગતિના ભાવથી નીચું મુખ રાખી ચૂપચાપ બેસી રહે છે. પ્રેમલસો નોકરીમાં કેટલું કામ કરવું પડતું! ઉપરીની ખુશી અમારાં કામથી જ અવશ્ય થાય છે, શરૂ શરૂમાં તેમની જીવનનૌકા સંસારસાગરમાં રહેતી. તમારે કેવી મજા !ખુશામત, ચા-પાણી, પાર્ટીઓ વગેરેથી સૌ પૂરપાટ જતી જણાય છે. પરંતુ તેમના સંસારસાગરમાં ક્યારે તોફાન લાગતા-વળગતા ખુશ. ભારતની વસતિ વધતી રહે એટલે કામ તો આવશે અને તેમની જીવનનૌકાની શી હાલત થશે એની આગાહી થઈ સ્વાભાવિક રીતે “પેન્ડીંગ' જ રહે ને! અમારાં વડીલો જે છોકરી પસંદ શકતી નથી હોતી. મુરબ્બીઓ, આ સવિનય રજૂઆત આપની કોમ કરતા તેની સાથે અમે પરણી જતા. તમારે ડિગ્રી ધરાવતી છોકરીઓની સહાનુભૂતિની અપેક્ષાર્થે છે." મુલાકાત લેવાની, તેમાંથી જે પસંદ પડે તેની સાથે જ લગ્ન થાય . એ ચાર-પાંચ દાયકા પહેલાં અગવડો ઘણી હતી, છતાં ભારતીય સિવાય પ્રેમલગ્નની પણ છૂટ, તેમાં કંઈ જ રોકટોક નહિ. અફસોસ ! સંસ્કૃતિની થોડીઘણી પ્રણાલિકાઓ અને ધાર્મિક સંસ્કારોને લીધે અમે વહેલા જન્મ્યા એ જ અમારું દુર્ભાગ્ય! હવે તો જીવનને આરે બેઠાં યુવાનો સહનશક્તિ અને શૈર્ય સાથે જીવનનો સામનો યોગ્ય રીતે કરી બેઠા, તમે લોકો આધુનિક જીવનનો જેલહાવો લઇ રહ્યાં છો, તે જોવા શકતા હતા. આજે તે સમય કરતાં સગવડો અનેકગણી છે, પરંતુ આ પૂરતું વળી થોડું સદ્ભાગ્ય મળ્યું.”
સગવડો જ જાણે કે જીવનસંઘર્ષ વસમો બનાવે છે ! આ સાંભળીને યુવાનોને વાચા આવવાની જ, "મુરબ્બીઓ,
આજે યુવાનો માટે જીવનની મુખ્ય બાબતો-વિદ્યાભ્યાસ, વહેલા જન્મવું કે મોડા જન્મવું એ તો કર્માધીન છે, પરંતુ અમે આપથી
વ્યવસાય અને લગ્ન-પડકારરૂપ બની ચૂકી છે. વિદ્યાભ્યાસનું માળખું, ચાર-પાંચ દાયકા મોડા જન્મ્યા તેથી અમારે જ યાતનાઓ સહન કરવી
ડિગ્રીઓ વગેરે બધું છે; પરંતુ શિક્ષકોને પોતાની આવકમાં રસ છે, પડે છે, તે પ્રત્યે થોડી પણ સહાનુભૂતિ નહિ રાખો? અમારે કૉલેજો.
વિદ્યાર્થીઓને ત્રીજો, બીજો કે પહેલો વર્ગ કોઈ પણ રીતે મળે એમાં રસ અને યુનિવર્સિટીઓની ઘણી સગવડ થઇ, પણ સરસ્વતીપૂજા,
છે અને મા-બાપને પોતાનાં સંતાનોએ અમુક વર્ગ સાથે કોઈ ચોક્કસ વિદ્યોપાસના, ભણતર વગેરે ક્યાં ? સારો સંસ્કૃત અને અંગ્રેજી
ડિગ્રી મેળવી એવું કહેવા મળે એમાં રસ છે. આજના વિદ્યાર્થીએ આવી , પુસ્તકોમાં શું લખ્યું છે, તેની ખબર તો અમારા કેટલાક પ્રોફેસરોને પણ.
શોચનીય પરિસ્થિતિનો પડકાર કઈ રીતે ઝીલવો? સરકારી ધારાધોરણ નહિ હોય અને અમને તો કદી ખબર પડવાની નથી. તમારે પ્રથમ વર્ગ
પ્રમાણેના પગારવાળી નોકરીની લગભગ અશક્યતા છે, અન્ય માટે ખૂબ મહેનત કરવી પડતી, એની અમને ઈર્ષ્યા થાય છે. તમારા
વ્યવસાયોમાં અકલ્પ સ્પર્ધા છે, એવું સ્પષ્ટ ચિત્ર હોવા છતાં વિદ્યાર્થીએ. વખતમાં પ્રથમ વર્ગ મેળવનારને ખૂદ પ્રોફેસરો પણ જોવા ઉત્સુક
પ્રેમ, પરિશ્રમ અને ખંતથી અભ્યાસ કરવો; અભ્યાસનાં ધ્યેય રહેતા, જ્યારે અમારામાંના જે પ્રથમ વર્ગ મેળવે છે, તેઓ લાઉડ
વિચલિત થવાય એવી કોઈ બાબતને અંશમાત્ર મચક ન જ આપવી. સ્પીકરમાં પોતાના પ્રથમ વર્ગની જાહેરાત કરે તો પણ શ્રોતાઓને
અભ્યાસ કરવો એટલે પોતાના વિષયો બુદ્ધિપૂર્વક સમજવા, પોતાની ખલેલ પડે એવી અમારી દયાજનક પરિસ્થિતિ છે."
ઉંમરઅને સમજ પ્રમાણે પોતાના વિષયો અંગે જરૂરી માહિતી, સ્પષ્ટતા "આપને નોકરીમાં ઘણું કામ કરવું પડતું અને તો જ ઉપરી
વગેરે અન્ય પુસ્તકો અને સંદર્ભગ્રંથોમાંથી એકત્રિત કરવાં. જે વાંચ્યું અધિકારીઓ ખૂશ થતા. પરંતુ મુરબ્બીઓ, ખાટલે મોટી ખોટ કે પાયો
હોય તેનું રસપૂર્વક મનન કરવું અને જે વિષયોમાં સવિશેષ રસ પડતો જ નથી અર્થાતુ નોકરી જ મળતી નથી ત્યાં કામની વાત કેવી? આજે
હોય, તેમાં નિપુણ બનવા માટે ઉદ્યમી રહેવું. તેમજ બધી રીતે ઉપકારક સ્નાતકો, અનુસ્નાતકો, ઈજનેરો, વિજ્ઞાનના વિષયની લાયકાત
- સારા ગ્રંથોનાં વાંચન-મનન ઉત્સાહથી રાખવાં. ગમતો વ્યવસાય મળે ધરાવનારાઓ વગેરેને નોકરી મળતી નથી, એ યુવાનો માટે ઓછા
કે ન મળે, પણ આવો પુરુષાર્થ કદી એળે જશે જ નહિ, બલ્ક અનન્ય અંધકારભરી સ્થિતિ છે? ડિગ્રીઓ મેળવ્યા બાદ પણ નોકરી ન મળે
આશીર્વાદરૂપ બનશે. ત્યારે મા-બાપને મોં શું બતાવવું ? તેવી જ રીતે સગપણ માટે કન્યાપક્ષવાળા ઘડીભર ડોકાય તો તેમની સાથે જ્યે મોઢે વાત કરવી ? આ દેશમાં ચાર-પાંચ દાયકા પહેલાં સરકારી નોકરી સામેથી જાણીતા લોકો “પેલો બેકાર જાય” એમ બતાવીને આંગળી ચિંધે એ મળતી. આ હકીકત અત્યારે સ્વપ્રવતુ કે વાર્તાની કલ્પિત ઘટના જેવી સહન કરવાને આપ સદ્ભાગ્ય ગણતા હો તો અમારી પાસે તેનો જવાબ લાગે. આજની ઉગ્રતમ બેકારીની પરિસ્થિતિનો પડકાર ઝીલવા માટે નથી. ઘડીભર પરમ સદ્દભાગ્યે નોકરી મળે, તો ખુશામત, ચા-પાણી,
સરકારી પગારધોરણો પ્રમાણે પગાર મળે તો જ નોકરિયાત વર્ગની પાર્ટીઓ વગેરેથી અમારા ઉપરી-અધિકારીઓ ખૂશ રહે તેના પરિણામે હરોળમાં આવ્યા ગણાઈએ અને વર્તમાન ફુગાવાની પરિસ્થિતિમાં અમને કામ આવડતું નથી. વ્યવસાયમાં નિપુણતાની દ્રષ્ટિએ અમારું યોગ્ય ગણાઇએ એવા ખ્યાલને હસતે મોંએ તિલાંજલિ આપી દેવી એ ઘડતરજ નથી થતું. અમારામાં જે સત્ત્વ કહેવાય તેનું નિર્માણ થતું નથી.. પાયાની વાત છે. આજીવિકા રળવા માટે વ્યાસ વલ્લભરામ
"આપ, વડીલોએ પસંદ કરેલી છોકરી પરણ્યા અને સુખ-દુઃખનાં સુરજરામકૃત ગેય મહાભારતમાં એક સરસ ઉપાય બતાવ્યો છે. સાથી બનીને તનાવરહિત જીવન જીવતાં સંસારયાત્રાને આરે પહોંચ્યાં પાંડવોએ બાર વરસ વનવાસ ભોગવી લીધો. પછી તેમને શરત પ્રમાણે, અને આપનાં સદ્ભાગ્યની વાત છે. ત્યારે આજે અમારી પસંદ કરેલી એક વરસ ગુપ્ત રીતે રહેવાનું છે ગુપ્તવાસ માટે તેઓ વૈરાટનગરમાં. છોકરી અમારી શક્તિ હોય કે ન હોય તેનો વિચાર કર્યા વગર ટી.વી., વૈરાટરાયને ત્યાં જવાનું પસંદ કરે છે. વૈરાટનગરમાં પ્રવેશતાં પહેલાં,
