________________
તા. ૧૬-૧૨-૯૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
વિમુખ થઇ જાય છે. આવી વ્યક્તિઓએ પોતાની ભાવિ વાસ્તવિક તેઓ ધરાવતા રહે છે. ઘરના અણગમતા એ કાકાને ટ્રેનમાં લોકો પરિસ્થિતિને અગાઉથી બરાબર સમજી લેવી જોઈએ કે જેથી આદરમાનથી બોલાવે છે.' નિવૃત્તિકાળમાં બીજા લોકોને ધિક્કારવાનો વખત આવે નહિ. રેડિયો કરતાં પણ ટી. વી.ની શોધ પછી એ માધ્યમ દ્વારા અનેક લોકસ્વભાવ આવો જ હોય છે અને આવો જ રહેવાનો એ સત્ય લોકોનો નિવૃત્તિકાળ સુધર્યો છે. ઘરમાં નિષ્ક્રિયપણે બેસી રહેવા કરતાં સ્વીકારી લઈને પોતાના મનનું સમાધાન કરી લેવું જોઇએ.
ટી. વી. જોવાથી નિવૃત્ત માણસોનો સમય વધારે સારી રીતે પસાર થાય સત્તા અને પ્રસિદ્ધિનાં મોટાં ક્ષેત્રોમાં–રાજકારણ, ચલચિત્રો, છે અને ઘરમાં કચકચ ઓછી થાય છે. પરંતુ બીજી બાજુ જે કેટલાક રમત-ગમતો વગેરેમાં જેમ પ્રગતિ અને પ્રસિદ્ધિનો કાળ જલદી આવે નિવૃત્ત માણસો આખો દિવસ ટી. વી.ની સામે બેસીને પોતાનો સમય છે તેમ નિવૃત્તિનો કાળ પણ જલદી આવે છે. ખ્યાતિના આવા મોટાં પસાર કરે છે તેમનો પોતાના સંતાનો ઉપર બહુ સારો પ્રભાવ પડતો ક્ષેત્રોમાંથી નિવૃત્ત થવા માટે માણસે અગાઉથી માનસિક સર્જતા કેળવી
નથી. ટી. વી.ની સામે બેસીને, રોજ કલાકો વેડફી નાખનાર માણસનું લેવી જોઈએ. પ્રસિદ્ધિ એ પણ એક પ્રકારનો નશો છે. માણસને છાપાં, જીવન નિષ્ક્રિય અને પ્રમાદી થઈ જાય છે. એવા પુરુષાર્થહીન જીવનની સામયિકો, રેડિયો, ટી.વી., જાહેરસભાઓ દ્વારા લોકોની નજરમાં અવળી અસર સંતાનો ઉપર થવા સંભવ છે. વળી ઘરના નાનાં બાળકો, સતત રહેવાનું ગમે છે, પરંતુ કેટલાકને એ વ્યસનરૂપ બની જાય છે. પૌત્ર-પૌત્રીઓ દાદા- દાદી સાથે ટી. વી. જોવા બેસી જાય તો તેથી તેવી વ્યક્તિઓને જ્યારે ઓછી પ્રસિદ્ધિ મળવા લાગે છે ત્યારે તેઓ તેમના અભ્યાસ ઉપર પણ માઠી અસર પડે છે. એટલે નવૃત્તિકાળમાં હતાશ અને નિદાખોર થઇ જાય છે. કેટલીકવાર તેઓ માનસિક ટી. વી.નો ઉપયોગ વિવેકપૂર્વક કરવાની અપેક્ષા રહે છે. કેટલાક બીમારીનો ભોગ પણ બની જાય છે. લોકો આટલા જલદી મને ભલી ધનાઢ્ય દેશોમાં નિવૃત્ત માણસો પોતાનું જીવન શરાબ, સુંદરી, જુગાર, જશે એવું મેં ધાર્યું નહોતું. લોકો નગુણા થઇ ગયા છે. લોકોમાં કદર સિગરેટ વગેરેના વ્યસનોમાં વેડફી નાખે છે. કેટલાક ધનવાન " કરવાની શક્તિ રહી નથી. મિત્રો, સંબંધીઓ, છાપા-ટી.વી.વાળા માણસોને યુવાનીમાં જ આવાં કેટલાંક દુર્બસનોની એવી ટેવ પડી ગઈ દંભી, સ્વાર્થી અને કપટવાળા છે.” આવી આવી ગ્રંથિઓ બંધાવી એ હોય છે કે વૃદ્ધાવસ્થામાં પણ જ્યાં સુધી શરીર ચાલે ત્યાં સુધી તેઓ તેમના નિવૃત્તિકાળની સહજ ઘટના છે. સુજ્ઞ માણસે તો પ્રસિદ્ધિના એવી ટેવો છોડી શકતા નથી. જાપાન, કોરિયા વગેરે એશિયાના ક્ષેત્રમાંથી પણ ક્રમે ક્રમે નિવૃત્ત થતા રહેવું જોઈએ કે જેથી આવી કેટલાક દેશોમાં કેટલાંય નિવૃત્ત માણસો (યુવાનો સુદ્ધાં) "પાચકો”ની માનસિક ગ્રંથિનો પોતે ભોગ ન બની જાય.'
રમત રમવામાં પોતાના કલાકો પૂરા કરતા હોય છે. કેટલીક દુકાનોમાં દરેકનો નિવૃત્તિકાળ એકસરખો પસાર થતો નથી. માણસની હારબંધ પાચકોનાં મશીનો મૂકવામાં આવ્યાં હોય છે. માણસ એમાં પ્રકૃતિ અને તેના રસ તથા શોખના વિષયો પર તેનો આધાર રહે પૈસા નાખીને રમત રમતા હોય છે. ક્યારેક એમાં જીતે છે, ઘણું ખરું છે.દેશ-વિદેશમાં કેટલાય સાધન-સંપન્ન લોકો પોતાનો નિવૃત્તિકાળ હારે છે. એમાં એનો દિવસ પૂરો થઈ જાય છે. લાસ વેગાસ અને બીજી ક્લબમાં પસાર કરે છે. ગોલ્ફ, ટેનિસ, બેડમિન્ટન કે પાનાં રમવા, એવી ઘત-નગરીઓમાં માણસને સમય પસાર કરવાનો કોઈ પ્રશ્ન જ મિત્રો સાથે ગપાટા મારવાં , ખાવું-પીવું વગેરેમાં તેમના કલાકો નડતો નથી. ઊલટું, પોતાનો ઊઠવાનો સમય થયો હોવા છતાં આનંદથી પસાર થાય છે. તેમને જીવન વેઠ જેવું લાગતું નથી. તો બીજી માણસને ત્યાંથી ખસવું ગમતું નથી. બાજુ શૂળ સપાટી ઉપર આનંદ સિવાય કોઈ ઉચ્ચતર ધ્યેય તેમની માણસનું શરીર ચાલતું હોય ત્યાં સુધી એને કંઈકને કંઈક પ્રવૃત્તિ પાસે હોતું નથી. અસંખ્ય લોકોની જેમ એક જ ઘરેડમાં તેમનું નિવૃત્ત
જોઈએ છે. માણસ વ્યવસાયમાંથી નિવૃત્ત થાય ત્યાર પછી પણ એણે જીવન પૂરું થઈ જાય છે.
કિંઈકને કંઈક પ્રવૃત્તિ કરતા રહેવું પડે છે. એવી પ્રવૃત્તિ કરવી એને માટે પશ્ચિમના ઘણા દેશોમાં વૃધ્ધો માટે ઘણી સગવડો હોય છે. કેટલાક ઈષ્ટ પણ છે. માણસે પોતાની પ્રકૃતિ અનુસાર પોતાની મનગમતી એવાં મનોરંજન-કેન્દ્રો (Recreation Centre) માં વૃદ્ધો-સિનિયર પ્રવૃત્તિ શોધી લેવી જોઈએ. સિટિઝન્સ-માટે જાતજાતની સરસ સગવડો હોય છે. રેસ્ટોરાંમાં સસ્તા કેટલીક વ્યક્તિઓને પોતાના જીવનમાં પોતાને જરા પણ ન દરે જાતજાતની વાનગીઓ મળતી હોય, વિવિધ પ્રકારની રમતગમતો ગમતાં હોય તેવાં નોકરી-વ્યવસાય કરવાનાં આવું છે. આજીવિકા માટે હોય, જેમને ચલચિત્રો જોવાં હોય એમને માટે નાનું થિયેટર હોય, ટી. એ કર્યા વગર છૂટકો નથી. પરંતુ નિવૃત્ત થયા પછી આર્થિક ચિંતા ન વી. હોય, મનપસંદ વિડિયો જોવા માટે જુદા જુદા ટી. વી. સેટ હોય.
હોય તો માણસે વાંચન, વ્યાખ્યાન શ્રવણ, ધર્મધ્યાન, તીર્થયાત્રા, વળી આવા વૃદ્ધ લોકોને રેલવે અને બસનો ફ્રી પાસ મળતો હોય તથા પર્યટન, સમાજોપયોગી કાર્યો ઇત્યાદિ પોતાની કોઈક મનગમતી ૫૨કાર તરફથી સુખાકારીનું ભથ્થુ મળળતું હોય એટલે સશક્ત વૃદ્ધ પ્રવૃત્તિ તરફ વળવું જોઈએ. જેમને આવી મનપસંદ પ્રવૃત્તિ મળી રહે નાણાસોનો નિવૃત્તિકાળ આનંદપ્રમોદમાં સારી રીતે પસાર થાય છે.
છે તેઓનો નિવૃત્તિકાળ તેમના વ્યાવસાયિક કાળ કરતાં વધુ સુખદ લેસ્ટરમાં એક વૃદ્ધ ભારતીય સજન મળ્યા હતા તેમણે કહ્યું કે "ભારતમાં નીવડે છે. તો હું નિર્ધન હતો. મારા ગામમાં આખો દિવસ શેરીમાં ઘરના ઓટલે કેટલાકના જીવનમાં નિવૃત્તિ પણ એ જ પ્રકારની પ્રવૃત્તિના એકલો બેઠો રહું. દિવસ કેમે પૂરો થાય નહિ. મારી દીકરીએ મને અહીં સાતત્યરૂપ હોય છે. માણસ કોઈ કંપની કે સંસ્થામાંથી ઔપચારિક રીતે બોલાવ્યો એટલે હું તો અહીં સરકારી ભથું કમાતો થઈ ગયો. નિવૃત્ત થાય છે, પણ પછી એના એ જ વ્યવસાયની એ જ પ્રકારની આરોગ્યની કોઈ ચિંતા રહી નહિ. આખો દિવસ જ્યાં ફરવું હોય ત્યાં પ્રવૃત્તિ ચાલ્યા કરતી હોય છે. જેઓને વ્યવસાય તરીકે મનગમતી મફતે ફરી શકું છું. અમારી વૃદ્ધોની ક્લબની અંદર જાતજાતની પ્રવૃત્તિ મળી હોય તેવી કેટલીક વ્યક્તિઓના જીવનમાં આ પ્રકારનું પ્રવૃત્તિઓમાં મારો આખો દિવસ બહુ જ આનંદથી પસાર કરું છું. મારે સાતત્ય જોઈ શકાય છે. તો ઘડપણ સુધરી ગયું, અરે ધન્ય થઈ ગયું છે.'
- કેટલીક વ્યક્તિઓના જીવનમાં નિવૃત્તિ જીવનના એક બીજા કેટલાક નિવૃત્ત માણસો એકાદ પુસ્તકાલય-વાચનાલય શોધી કાઢી. તબક્કારૂપે ચાલુ થાય છે. એમના જીવનમાં કાર્યક્ષેત્ર બદલાય છે, કાર્ય આખો દિવસ ત્યાં પસાર કરે છે. ક્યારેક તો મોઢા ઉપર છાપું ઢાંકીને કરવાની પદ્ધતિ બદલાય છે અને જાણે કે એક નવા જ પ્રકારનું જીવન આરામ ખુરશીમાં નિદ્રા પણ કરી લેતા સજનો ત્યાં જોવા મળશે. એક ચાલુ થયું હોય એવી રીતે એનો નિવૃત્તિકાળ પસાર થવા લાગે છે. પરિચિત સજને તો નિવૃત્તિકાળનો પોતાને માટે એક સરસ ઉપાય શોધી નિવૃત્તિનાં વર્ષો ઠીક ઠીક મળ્યાં હોય તો આવી વ્યક્તિઓને એક કાઢયો હતો. સાંકડા ઘરમાં આખો દિવસ પસાર કરવાનું ગમે નહિ, જિદગીમાં બે પ્રકારની જિંદગી જીવ્યા જેવું અનુભવાય છે. આવી મહેમાનોને બોલાવાય નહિ. એવા સંજોગોમાં તેમણે બોરીવલીથી કેટલીક વ્યક્તિઓ પોતાના બંને પ્રકારના જીવનને સરખાવતી રહે છે.
૧નો રેલવેનો પાસ કઢાવી લીધો. ખભે નાસ્તાનો થેલો અને તે બંનેના ગુણદોષને વાગોળ્યા કરે છે. ભરાવી, બે-ત્રણ છાપાં ખરીદી સવારના નવ-દસ વાગ્યાથી તે સાંજના જેઓએ પોતાના નિવૃત્તિકાળનું અગાઉથી આયોજન કર્યું નથી છ-સાત વાગ્યા સુધી ટ્રેનની મુસાફરી તેઓ સતત કરતા રહે છે. અનેક ' હોતું તેવા કેટલાક લોકોનાં નિવૃત્તિકાળનાં વર્ષો ખોટી રીતે વેડફાઈ લોકોના સંપર્કમાં તેઓ આવે છે અને છાપાંઓ કરતાં વધુ માહિતી જાય છે. નિવૃત્તિકાળના આયોજનમાં પોતાની શારીરિક, માનસિક
તથા કૌટુંબિક પરિસ્થિતિને તથા પોતાના ઘરની મોકળાશને લક્ષમાં લેવી જરૂરી છે. કેટલીક વ્યક્તિઓ નિવૃત્તિકાળ માટેના મોટાં મોટાં
