________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૧૧-૯૨
જેન આગમોમાં ઉલ્લેખ કરાયેલા વિવિધ તપો વિષે કિંચિંત
ડૉ. બિપિનચંદ્ર હીરાલાલ કાપડિયા
હતું.
આત્માએ પરમાત્વ સ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરવું, આત્મા પોતે પરમાત્મા ચિલાતિપુત્ર ધણસાર્થવાહની પુત્રીની સારસંભાળ તથા ચાકરી છે' એ જૈન શાસનનું હાર્દ સમાન મૌલિક સત્ય છે. જૈન દર્શનમાં કરતો હોય છે. શેઠના ઘરમાંથી સુસમાનું અપહરણ કરી તેનો વધ કરે દ્રવ્યાનુયોગ, ગણિતાનુયોગ, ચરણકરણાનુયોગ તથા ધર્મકથાનુયોગ છે. લોહીથી ખરડાયેલા હાથવાળો ચિલતિપુત્ર પછીથી મુનિના એ ચારને તત્ત્વજ્ઞાનની મુખ્ય શાખાઓ દર્શાવી છે.
સંપર્કમાં આવતા પ્રવ્રજ્યા અંગિકાર કરે છે. રાજગૃહમાં મહાવીર ત્રણેયના નિષ્કર્ષરૂપે મુમુક્ષુ જીવો સાધનાને વિકસાવી આત્માના સ્વામી પાસે મુનિવ્રત ધારણ કરે છે; અગિયાર અંગ ભણી માસિક શુદ્ધ સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરવા જે રીતે ઉત્થાન કરતાં રહ્યાં તેમાં તેમના સંલેહણા કરી મહાવિદેહમાં સિદ્ધ થશે. • જીવનની મંગલમય સાધનાનું સુરેખ આલેખન ચોથા ધર્મકથાનુયોગમાં કંડરિક અને પુંડરિક બે રાજપુત્રોમાં પુંડરિકે પછીથી દીક્ષા લીધી સંકલિત થયેલ છે.ધર્મકથાનુયોગનું સાહિત્ય ખૂબ જ ઉપકારક હતી તેણે પ્રાણાતિપાદિનું પ્રત્યાહાર કરી, પચ્ચકખાણ સહિત આબાલવૃદ્ધ સર્વ માટે છે.
અસણ-પાણ-ખાઈમ-સાઈમનો ત્યાગ કરી જીવે ત્યાં સુધી ચારે ઉપર જણાવેલા અનુયોગનું ચાર ભાગમાં વિભાજન કોણે કર્યું તેની પ્રકારના આહારનો ત્યાગ કરી મૃત્યુ પછી સર્વાથસિદ્ધ ક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન ચર્ચા દરમ્યાન આવશ્યક નિર્યુક્તિ ગાથા ૭૬૯ માં સ્પષ્ટિકરણ છે કે
થઈ; મહાવિદેહમાં સિદ્ધિ પામશે. શ્રતધર આર્ય વજના સુશિષ્ય આર્ય રક્ષિતસૂરિએ આ પૃથક્કરણ કર્યું પાંડવોની પત્ની દ્રૌપદીનું વિસ્તૃત ચરિત્ર વર્ણવીને છેલ્લે દ્રૌપદી
આ સુવર્ણ પાસે દીક્ષા લઈ અગિયાર અંગો ભણી ઘણા વર્ષ સંયમ - સૌ પ્રથમ આ અવસર્પિણીના છેલ્લા તીર્થકર ભગવાન મહાવીર પાળી માસિક સંલેખણા કરી, આત્માને લાગેલા પાપનું પ્રાયશ્ચિત્ત કરી સ્વામીએ ઘોર તપ સાડાબાર વર્ષના છબસ્થપર્યાયમાં પ્રાયઃ મૌન સાથે આલોચના વગેરે કરી બ્રહ્મલોકમાં જન્મી મહાવિદેહમાં સિદ્ધિ મેળવશે. ૪૧૬૬ ચૌવિહાર ઉપવાસ કર્યા જેમાં પારણાના દિવસો ૩૪૯ તથા . સુવર્ણકારની પુત્રી પોટ્ટિલા તેતલી પુત્રમાં આસક્ત બની હતી દરેક તપમાં વિવિધ અભિગ્રહો રાખ્યા હતા. બૌદ્ધ સાહિત્યમાં મહાવીર : અને તેની પત્ની બને છે. અપમાનિત થવાથી વ્રત ગ્રહણ કરી સાખા સ્વામીનો-દીર્ઘ તપસ્વી” એ નામથી ઉલ્લેખ છે.
બને છે, જાતે જ પંચમુષ્ઠિ લોચ કરી માસિક સંખણા તથા ૬૦ભત્તનો ૧૯મા મલ્લીનાથ સહિત સાત સાગરિતોએ માસિક ભિક્ષુડિમા ત્યાગ કરી દેવલોકમાં જન્મે છે. વહન કરી હતી. તેઓએ ખુગ “સીહનિકીલિય' ત૫, જે બે વર્ષ ૨૮ કોણિક રાજાની અપર માતા કાલી હતી. કાલીએ દીક્ષા પછી રાતદિને આરાધ્યું. ત્યારપછી “મહાલય સીહનિક્કીલિય તપ” આરાધી રયણાવલી (૨નાવલી) તપ ચોથ-છઠ, દશ-બાર-અડઘો ઘણા “ચઉત્થ-છઠ્ઠમ-દસમ-દુવાલસ-માસદ્ધમાસ તપ’ કરતા હતા, માસ-માસાદિ વિવિધ તપ કરે છે. સંલેખણા કરી સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરે છે.. (આ લેખમાં અવતરણો શ્રી કમલ મુનિએ તૈયાર કરેલાં ધમ્મકહાનુયોગ ' શ્રેણિક રાજાની બીજી પત્ની સુકાલી છે. આ ચંદનબાળા પાસે નામના ગ્રંથમાંથી આપ્યાં છે.)
કણગાવલિ તપ કરી સિદ્ધિ મેળવે છે. બાલ તપસ્વી મોરિયાપત્ત તામલી અણગારે પ્રવ્રજ્યા અંગિકાર શ્રેણિક રાજાને ૨૩ પત્નીઓ હતી. તેમાંની મહાકાલી કરી પાદોનગમણ સંલેહણા કરી તથા ૬૦,૦૦૦ વર્ષ, સેલેહણા કરી , ખગસીહનિક્કીલ તપ કરી સિદ્ધિ મેળવે છે. શરીર સૂકવી દીધું. મૃત્યુ બાદ ઈશાન કલ્પમાં જન્મ્યા. '
કૃષ્ણા મહાસીહનિક્કીલિય તપ કરી સિદ્ધિ મેળવે છે. સિરિદેવીનો પુત્ર અઈમુત્ત છ વર્ષની નાની વયે દીક્ષા લે છે.
સુકતા ભિક્ષુપડિકામાં ૭, ૧૦ સાતવાર, દશવાર આરાધી ઘણા પાણીમાં થોડી તરાવાની બાળસુલભ ચેષ્ટા કર્યા પછી તેણે અપકાયની
ચોથ-છઠ, આઠ, દશ, માસાદિ કરે છે. હિંસા કરી છે તે જાણ્યા પછી પણગ-દગ પર ચિંતન કરવા માંડે છે અને તે મહાવીરસ્વામીના જણાવ્યા પ્રમાણે અંતકૃત કેવળી બને છે. ઘણા
મહાકહા ખુબસવ્વઓભદુપડિમાં કરી સિદ્ધિ પામે છે. વર્ષો સુધી દીક્ષાપર્યાય પછી ગુણરત્ન તપ કરી વિપુલ પર્વત પર સિદ્ધ વીરકહો મહાલયસદ્ગુઓપિડિમા કરી સિદ્ધિ મેળવે છે. થશે.
- રામકહા ભદ્દત્તરપડિયા વડે સિદ્ધિ મેળવે છે. - શ્રેણિક રાજાના પુત્ર મેઘકુમારદીક્ષા લે છે. છેલ્લે સંથારો આવવાથી પિઉસેણકણહા મુક્તાવલિ તપ કરે છે અને સર્વદુઃખોથી મુક્ત થાય ધૂળ વગેરે તથા પાદપ્રહારાદિથી કષ્ટકારી જીવન તરફ ધૃણા થયાં પછી છે. મહાવીરસ્વામી પાસે પહોંચી દીક્ષા ત્યાગ કરવાની અભિલાષા વ્યક્ત
તેવી રીતે મહાસકહા આયંબિલ વર્ધમાણ તપ આદરી મુક્તિ કરે છે ત્યારે ભગવાન તેને પૂર્વજન્મમાં સુમેરુપ્રભના ભવનું હાથી
મેળવે છે. આ આયંબિલ વર્માણ તપ તેણી ચૌદ વર્ષ, ત્રણ મહિના, તરીકેના જીવનનું વર્ણન વિગતે કરે છે. ત્યારબાદ મેઘકુમાર દીક્ષા ચાલુ
વીસ દિવસે પૂર્ણ કરે છે. આરાધ્યા પછી આર્યા ચંદનબાળા પાસે રાખવાનો સંકલ્પ કરે છે. મેઘ ભિક્ષુપડિમાં ધારણ કરે છે;
વંદન-નમસ્કારાદિ કરી ચાર-છ-આઠ માસાદિ તપ કરી, સામાયિકાદિ ગુણરત્નસંવત્સર તપ તથા ઘણાં બધાં છઠ, દશ, બાર, અડધો માસ,
અગ્યાર અંગ ભણી ભરપાનનો ત્યાગ કરી માસિક સંલેહણાથી શરીર પૂર્ણમાસાદિ તપ કરે છે તથા વિપુલ પર્વત પર અનશન કરે છે.
સૂકવી સિદ્ધિ પામે છે, સર્વ દુઃખોથી મુક્ત થાય છે. શ્રી મહાવીરસ્વામીના તીર્થમાં સર્વ તપસ્વીઓમાં શ્રેષ્ઠ એવા સાર્થવાહપુત્ર ધન્ના અણગાર દીક્ષિત થયા પછી ભગવાનની અનુજ્ઞા
પૃષ્ઠ ૨૪૬-૨૮૮ સુધી પ્રદેશ રાજાનું વિસ્તૃત ચરિત્ર ત્રણે ભવનું મેળવી હર્ષપૂર્વક જીવે ત્યાં સુધી છ8છઠ્ઠના આયંબિલ તપ સાથે કામંદી સુંદર રીતે આલેખ્યું છે. તેની પત્ની સૂર્યકાન્તા નાસ્તિકમાંથી પૂર્ણ રીતે નગરીમાં પ્રવેશી આયંબિલોચિત ભોજન ગ્રહણ કર્યું તથા સામાયિકાદિ
આસ્તિક બનેલા પતિથી કંટાળી જઈ તેના ખોરાકમાં ઝેર નાંખી મારી અગ્યાર અંગો ભણે છે અને એવું ઉત્કૃષ્ટ તપ કરે છે કે તેનું શરીર નાંખવા માંગે છે તે જાણ્યા છતાં પણ પ્રદેશી રાજા તેના તરફ કોઈ પણ સૂકાઈને લાકડું થઈ ગયું અને હાડપિંજર જેવા શરીરનું વર્ણન આબેહુબ પ્રકારનો દુર્ભાવ ન બતાવી; જ્યાં પૌષધશાળા હતી ત્યાં ઉપસ્થિત થઈ પૃષ્ઠ ૧૦૦-૧૦૨ માં કર્યું છે. શ્રેણિક રાજાના પ્રશ્નના ઉત્તરમાં પૃષ્ઠ ઉચ્ચાર-પાસવણ ભૂમિ પડિલેહી, દર્ભનું ઘાસ પાથરી તેના પર આરૂઢ ૧૦૩ પર ભગવાને જણાવ્યું છે કે તેના ચૌદ હજા૨ શ્રમણોમાં ધન્ના થઈ, પૂર્વાભિમુખ બેસી મસ્તક પર અંજલિ કરી 'નમોઘુર્ણ...” બોલે અણગારનું સ્થાન પ્રથમ છે ત્યાર પછી તેઓ સ્વાર્થસિદ્ધિમાં જઈ છે. પછી સર્વ પ્રકારના આહારનો ત્યાગ કરી પ્રત્યાખ્યાન કરી વીસરાવે મહાવિદેહમાં સિદ્ધિ મેળવશે.
