________________
ર
પ્રબુદ્ધ જીવન
આવ્યા. સાથે ચોરનાર માણસને પણ લઈ આવ્યા. પરંતુ ડૉક્ટરે એને જરા પણ ઠપકો આપ્યો નહિ. બલકે એના માથે વાત્સલ્યપૂર્વક હાથ ફેરવીને કહ્યું કે, ‘ભાઈ, ચોરી કરવી એ બહુ ખરાબ વાત છે. માટે હવે તું ચોરી કરતો નહિ.’
ડૉક્ટર માનવતાના સાચા પૂજારી હતા. એમના દવાખાનામાં નાતજાતનો કે ધર્મનો કોઈ ભેદભાવ ન હતો. એક વખત ડૉક્ટરના દવાખાનામાં એક હરિજનબાઈ પ્રસૂતિ માટે દાખલ થઈ. બાઈ હરિજન છે એ જાણીને દર્દીના કપડાં ધોનારી બાઈએ ડૉક્ટરને કહી દીધું કે, ‘હું રિજનનાં કપડાં નહિ ઘોઉં.’ ડૉક્ટરે એને સમજાવવા પ્રયત્ન કર્યો, પણ એ માની નહિ.
આ પ્રસંગે ડૉક્ટર એ કપડાં ધોનારી બાઈ પર ગુસ્સે થયા નહિ કે નોકરીમાંથી તેને બરતરફ કરી નહિ. ડૉક્ટરે તેને કહ્યું, ‘ભલે બહેન, તારે કપડાં ન ઘોવાં હોય તો કાંઈ નહિ. હરિજન બાઈનાં કપડાં હું ધોઈ નાખીશ.' એમ કહીને ડૉ. જોશીએ એ પ્રસૂતા હિરજન બાઈ જેટલા દિવસ દવાખાનામાં રહી તેટલા દિવસ એના લોહીના ડાઘવાળા કપડાં જાતે ધોઈને સૂકવી આવતા.
ડૉક્ટરનો વ્યવસાય એવો છે કે જેમને ઝડોપેશાબ, ઊલટી, લોહી, પરૂ વગેરે ગંદકીની સૂગ ન ચઢે તે જ એ વ્યવસાય સારી રીતે કરી શકે. આપણા દેશમાં અને તમામ પછાત ગામોમાં આરોગ્યની સંભાળ એટલી બધી ન હોય. એટલે ઝાડા-ઊલટીના બનાવો તો ઘણી વાર બનતા રહે. ડૉક્ટર અને એમનાં પત્ની ક્યારેક કોઈ દર્દીને જોવા ગયા હોય અને દર્દીએ ડૉક્ટરના કપડાં ઉપર કે એમની પત્નીના કપડાં ઉપ૨ ઊલટી કરી હોય એવા પ્રસંગો કેટલીયે વાર બનતા. આમ છતાં, ડૉક્ટર દંપતી ક્યારેય સૂગ ચઢાવતા નહિ કે દર્દી ઉપર ચિઢાતા નહિ, બલકે દર્દીને આશ્વસન આપતા અને તેના વાંસે હાથ ફેરવતા રહેતા.
ડૉ. જોશી પોતાના દવાખાનામાં બહેનોને નર્સની તાલીમ આપતા. જેમણે નોકરી મળવાના સંજોગો બહુ ઓછા હોય એવી અપંગ બહેનોને તેઓ પહેલી પસંદગી આપતા કે જેથી તેઓ દવાખાનાને કે ઈસ્પિતાલને લાયક ફરજ નિષ્ઠાપૂર્વક બજાવી શકે. આવી તાલીમાર્થી બહેનોને દર્દીને ઈન્જેક્શન આપતાં ડર લાગે એ માટે ડૉ. જોશીએ એક ઉપાય શોધી કાઢ્યો હતો. તેઓ બજા૨માંથી મોટી દુધી લઈ આવતા અને તાલીમાર્થી ભાઈ-બહેનોને એ દુધીને ઈન્જેક્શન આપવાનું શીખવાડતા. એમ કરતાં કરતાં ઈન્જેક્શનો કેવી રીતે આપવાં તે તાલીમાર્થીઓને વિશ્વાસપૂર્વક શીખી લેતા. આવી રીતે એમણે ઘણી વ્યક્તિઓને તૈયાર કરી હતી.
ડૉ. જાશી અડધી રાતે પણ આસપાસના ગામોમાં કોઈક દર્દીને સારવાર આપવાની હોય તો ત્યાં પહોંચી જતા. એવી રીતે જવામાં ક્યારેક એમને વિવિધ પ્રકારના અનુભવો પણ થતાં,
એક દિવસ સાંજે આવીને એક છોકરાએ ડૉક્ટરને કહ્યુ કે, ‘દાક્તર સાહેબ, મારા બાપુ માંદા છે તો તમે ચાલો.' છોકરો પાંચેક કિલોમિટર દૂરથી ચાલતો આવ્યો હતો.
ડૉ. જોશી આખો દિવસ કામ કરીને થાક્યા હતા. તો પણ દર્દીને જોવા માટે તૈયાર થઈ ગયા. તેઓ મોટર સાઈકલ લઈને છોકરાને સાથે બેસાડીને એ ગામે પહોંચી ગયા. દર્દીને તપાસીને દવા આપી. પછી છોકરાને કહ્યું કે ‘બીજી પણ થોડી દવા આપવાની છે. માટે તું મારી સાથે રતાડિયા ચાલ.' ત્યાં છોકરાની મા તાડૂકી ઊઠી કે ‘એક તો તું આટલો થાકેલો છે અને સાંજનો વખત છે. તારે અત્યારે રતાડિયા જવાનું નથી. ડૉક્ટર મોકલાવશે દવા.' છોકરો સાથે ન આવ્યો તેથી ડૉક્ટરને માઠું લાગ્યું નહિ. ડૉ. જોશી પોતે આટલા થાકેલા હતા છતાં દર્દીને તપસવા પહોંચી ગયા. ગરીબ દર્દીની ફી પણ ન લીધી. એટલું જ નહિ, સમયસર દવા પહોંચાડીને દર્દીને સાજો કરી દીધો. લોકસેવાની એમની ભાવના આવી ઊંડી હતી.
ડૉ. જોશીને અડધી રાતે વિઝિટ પર જવાના પ્રસંગો તો અનેકવાર આવતા, પરંતુ તેથી તેઓ ક્યારેય થાક કે ઉદ્વેગ અનુભવતા નહિ. એક વખત નજીકના એક ગામમાં રાતના એક વાગે એક યુવાનને સાપ કરડ્યો અને તે બહુ તરફડવા લાગ્યો. રાતના વખતે રતાડિયા જવું કેવી
તા. ૧૬-૧૧-૯ ૨
રીતે ? ગામમાં કોઈ ઝડપી વાહન ન હતું, પરંતુ માત્ર એસ.ટી.ની એક બસ હતી. લોકોએ એસ.ટી.ના બસ ડ્રાઈવરને ઉઠાડ્યો અને બસ લઈને રતાડિયા પહોંચ્યા. ડૉક્ટર તરત દવાઓ અને ઈન્જેક્શન સાથે આવી પહોંચ્યા અને એ યુવાનને સમયસર બચાવી લીધો.
I
એક વાર ડૉ. જોશી ભુજમાં ઓપરેશન માટે ગયા હતા, ઓપરેશન કરી, બીજા કેટલાક કામો પતાવી પોતાની મોટર સાઈકલ ઉપર રાતને વખતે એક સાથીદાર સાથે રતાડિયા આવવા નીકળ્યા. ચાલીસેક કિલોમિટરનું અંતર કાપ્યું હશે ત્યાં મોટરસાઈકલમાં પંકચર પડ્યું. રાતનો વખત હતો, શિયાળાની સખત ઠંડી હતી. તરત કોઈ સાધન મળે તેમ ન હતું. તેમણે મોટર સાઈકલ હાથે ખેંચીને ચાલવા માંડ્યું. કારણ કે બીજો કોઈ ઉપાય નહોતો. કેટલાક કિલોમિટરનું અંતર કાપ્યું. મોટર સાઈકલને ખેંચવાને લીથે થાક વધારે લાગતો હતો. એટલે નિશાની યાદ રહે એવી જગ્યાએ એક ખેતરમાં મોટરસાઈકલ છોડી દીધી. પછી તેઓ પોતાના સાથીદાર સાથે ચાલતા આગળ વધ્યા. જેમ રાત વધતી ગઈ તેમ ઠંડી વધતી ગઈ. ડૉ. પાસે વધારાના ગરમ કપડાં
ન હતાં. ઠંડીમાં ધ્રૂજતા તેઓ એક ગામે આવી પહોંચ્યા. ત્યાં એક નાનકડી હૉટલવાળાને ઉઠાડ્યો. અડધી રાતે અજાણ્યા માણસોને જોઈને હૉટલવાળો ગભરાયો. પરંતુ ડૉક્ટરની સુવાસ આસપાસના ગામોમાં એટલી બધી હતી કે ડૉક્ટરે કહ્યું કે, ‘હું રતાડિયાનો ડૉક્ટર છું.’ એટલું સાભળતાં જ હૉટલવાળાએ તેમને આવકાર આપ્યો, ' એમની મૂંઝવણ જાણીને ગામમાંથી ગાડું જોડી લાવવા માટે વ્યવસ્થા કરવા પોતાના માણસને મોકલ્યો. ગાડાવાળાએ અડધી રાતે ગાડુ જોડવા માટે ચાલીસ રૂપિયા કહેવરાવ્યા. ડૉક્ટરે તે માટે હા પાડી. ગાડાવાળો ગાડું લઈ આવ્યો. આવીને જોતાં રતાડિયાના ડૉક્ટરને ગાડાની જરૂર છે એમ જાણ્યું એટલે તરત કહ્યું કે, ‘સાહેબ, તમારા આટલા બધા રૂપિયા ન હોય. હું અડધા રૂપિયા લઈશ,' ડૉક્ટર અને એમના સાથીદાર અંધારી રાતે ગાડામાં બેસી રતાડિયા આવવા નીકળ્યા. અચાનક ગાડું મંગાવ્યું હતું એટલે ગાડામાં કશું પાથરેલું પણ ન હતું. ડૉક્ટર અને એમના સાથીદાર ગાડાનું એક એક લાકડું પકડીને જાગતા બેસી રહ્યા. કારણ કે હાલક ડોલક થતાં ગાડામાંથી ક્યારે પડી જવાશે તે કહી શકાય તેમ ન હતું. વળી કાચી ઊંઘમાંથી ઊઠીને આવેલા ગાડાવાળાની આંખો પણ ઘેરાતી હતી, અડધીરાતે આકાશનાં તારાઓ જોતાં જોતાં, ગીતો ગાતા ગાતા ડૉક્ટર અને તેમના સાથીદાર બળદગાડામાં રતાડિયા તરફ જવા લાગ્યા.
એમ કરતાં સવાર થવા આવી. પરોઢ થતાં આકાશમાં ઉજાસ પ્રસરવા લાગ્યો. હવે ગામ નજીક દેખાવા લાગ્યું. પરંતુ ગામની નજીક આવ્યા ત્યારે ગાડાવાળાને અને ડૉક્ટરને ખ્યાલ આવ્યો કે આ રતાડિયા ગામ નથી. ગાડું રાતના વખતે અંધારામાં રસ્તો ચૂકી જતાં વાંકી નામના ગામે પહોંચી ગયું હતું. ગાડાવાળો બહુ દિલગીર થયો. માફી માગતાં એણે કહ્યું કે મારા બળદોની જિંદગીમાં કોઈ દિવસ આવી ભૂલ થઈ નથી. વાંકીથી ગાડીવાળો ડૉક્ટરને રતાડિયા પહોંચાડી ગયો. પણ ડૉક્ટરે ગાડાવાળાને જરા પણ ઠપકો ન આપ્યો.
ડૉક્ટરને આખી રાતનો ઉજાગરો થયો. તો પણ બીજા દિવસે એમણે દવાખાનામાં થાક્યા વગર કામ કર્યું. અને પોતાના એક માણસને મોકલીને પંકચર પડેલી મોટરસાઈકલ મંગાવી લીધી.
આવી જ રીતે એકવાર એક ગામમાં એક નાના છોકરાને ઝેરી વીંછી કરડ્યો હતો. છોકરો ભયંકર વેદનાથી જોર જો૨થી ચીસો પાડતો હતો અને તરફડિયાં ખાતો હતો. છોકરાના સગાઓ તરત ડૉ. જોશીને બોલાવી લાવ્યા. ડૉ. જોશીએ આવીને છોકરાની સારવાર ચાલુ કરી. છોકરો જે રીતે ભયંકર ચીસો પાડતો અને તરફડિયા ખાતો હતો તે જોઈને સાથે આવેલાં ડૉક્ટરનાં પત્ની રમાબહેનને ચક્કર આવી ગયાં
અને તેઓ બેભાન થઈને નીચે પટકાઈ પડ્યાં. ડૉક્ટર માટે પ્રશ્ન ઊભો
થયો. હવે પહેલી સારવાર કોની કરવી? લોકોએ વિનંતી કરી કે પહેલાં રમાબહેનની સારવાર કરો. પરંતુ ડૉક્ટરે કહ્યું કે છોકરાનો કેસ વધારે ગંભીર છે અને રમાબહેનને તો થોડીવારમાં મૂર્છા વળી જશે. ડૉક્ટરની સારવારથી છોકરો સારો થતો ગયો. અને વીંછીના ડંખનું
