________________
૨૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
કરાવવા દોડી જાય છે. બાળલગ્ન, બાળમજૂરી, બાળવ્યસન, બાળગુનેગારી, બાળદીક્ષા વગેરે બાળકોને લગતા વિષયોને એકસરખા પલ્લામાં ન મૂકી શકાય.
ભારતને સ્વતંત્રતા મળી તે પૂર્વે તળ ગુજરાતમાં મોટામાં મોટું દેશી રાજ્ય તે વડોદરાનું ગાયકવાડ સરકારનું રાજ્ય હતું. વળી સૌરાષ્ટ્રમાં અમરેલી, ઉત્ર ગુજરાતમાં પાટણ, વિજાપુર વગેરે, તથા દક્ષિણમાં નવસારી જેવા નગરોમાં પણ ગાયકવાડી રાજ્ય વિસ્તરેનું હતું. એ રાજ્યમાં કોઈ કાયદો થાય એટલે લગભગ એચધા ગુજરાતને એની અસર પહોંચે. સયાજીરાવ ગાયકવાડે શિક્ષણ ઈંગ્લૅન્ડમાં લીધું હતું અને પોતાના રાજ્યમાં કેટલાક સારા સુધારા કર્યા હતા. ભારતનાં તે સમયનાં દેશી રાજ્યોમાં એક મોટા પ્રગતિશીલ રાજ્ય તરીકે એની ગણના થતી હતી. પરંતુ એ રાજ્યમાં ‘બાલદીક્ષા, સંન્યાસ, દીક્ષા પ્રતિબંઘ’નો કાયદો જ્યારે દાખલ કરવામાં આવ્યો ત્યારે તોનો ઘણો મોટો વિરોધ થયો. માત્ર જૈનોએ જ નહિ, હિંદુ સંન્યાસીઓ અને સમાજનેતાઓએ પણ એનો સખત વિરોધ કર્યો હતો. આગમોધ્ધારક મહારાજ શ્રીએ પણ ઠેર ઠેર સભાઓમાં એ વિશે ઉદ્બોધન કર્યું એને એ વિશે લેખો પણ લખ્યા. એમણે તે સમયે સયાજીરાવ ગાયકવાડને વિગતવાર પત્ર લખ્યો અને તેમની સાથે ચર્ચાવિચારણા માટે સમય આપવામાં આવે એવી માગણી કરી. લોકલાગણી એવી હતી કે છેવટે સયાજીરાવ ગાયકવાડે મહારાજશ્રીને મળવાનો સમય આપ્યો. પરંતુ અટલા ઓછા દિવસનો ગાળો જાણી જોઈને રાખ્યો કે જેથી મહારાજશ્રી વિહાર કરીને વડોદરા પહોંચી શકે નહિ. જ્યારે મહારાજશ્રીને ગાયકવાડનો પત્ર મળ્યો ત્યારે તેમણે ગણતરી કરી જોઈ, રોજના લગભગ ત્રીસ માઈલનો વિહાર કરે ત્યારે તેમનાથી વડોદરા પહોંચી શકાય એમ હતું. મહારાજશ્રીની તબિયત એવી નહોતી કે રોજના એટલા માઈલનો વિહાર કરી શકે. પરંતુ શાસનનું કાર્ય હતું એટલે મહારાજશ્રીએ દ્રઢ સંકલ્પ કર્યો કે ગમે તે થાય, ગાયકવાડે આપેલા સમયે વડોદરા પહોંચી જ જવું છે. તેઓ પોતાના શિષ્યો સાથે રોજના પચીસ ત્રીસ માઈલનો વિહાર કરી વડોદરા પહોંચી ગયા.
આ સમર્થ જૈન મહાત્મા તો ઉગ્ર વિહાર કરી ખરેખર વડોદરા આવી રહ્યા છે એવી સયાજીરાવને એમના દિવાને ખબર આપી ત્યારે તેઓ વિમાસણમાં મૂકાઈ ગયા. તેમની સાથે વાદવિવાદમાં કે ચર્ચાવિચારણામાં પોતે ફાવી શકશે નહિ એમ જણાતાં આગલે દિવસે સયાજીરાવ ગાયકવાડ વડોદરા છોડી મહાબલેશ્વર ચાલ્યા ગયા.
ગાયકવાડ વડોદરામાં મળવાનો સમય આપવા છતાં હાજર રહ્યા નથી એ જાણીને મહારાજશ્રી નિરાશ થઈ ગયા. પરંતુ રાજ્યસત્તા આગળ કશું ચાલે તેમ નહોતું એવા એ દિવસો હતા. અલબત્ત, સયાજીરાવે લેખિત નિયંત્રણ આપ્યાં છતાં મહારાજશ્રીને મુલાકાત આપી નહિ એ વાતના અવળા પ્રત્યાઘાત લોકોના મન ઉપર પડ્યા
હતા.
વડોદરાથી વિહાર કરી, મહેસાણામાં ચાતુર્માસ કરી મહારાજશ્રી જામનગર થઈ પાલીતાણા ચાતુર્માસ માટે પધાર્યા. અહીં શ્રી માણિક્યસાગર વગેરે ચારે શિષ્યોને આચાર્યની પદવી આપવામાં આવી તથા શ્રી માણિક્યસાગરસૂરિને મહારાજશ્રીના પટ્ટશિષ્ય તરીકે સ્થાપવામાં આવ્યા. મહારાજશ્રી પાલીતાણાથી વિહાર કરીને જામનગર પધાર્યા અને ત્યાં બે ચાતુર્માસ કર્યાં, અમદાવાદ, સૂરત, પાલીતાણા ઉપરાંત જામનગર પણ મહારાજશ્રીનું એક મુખ્ય ક્ષેત્ર બની ગયું હતું. ત્યાં એમની પ્રેરણાથી જ્ઞાનમંદિર, ઉપાશ્રય, આયંબિલશાળા, ભોજનશાળા વગેરેની સ્થાપના થઈ હતી અને શેઠ પોપટલાલ ધારશી તથા શેઠ ચુનીલાલ લક્ષમીચંદે મહારાજશ્રીની નિશ્રામાં શત્રુંજય તથા ગિરનારનો છરી પળતો સંઘ બહુ મોટા પાયા ઉપર કાઢ્યો હતો, જે એક ઐતિહાસિક ઘટના જેવો બની ગયો હતો. આગમમંદિર
મહારાજશ્રીનું જીવન આગમમય બની ગયું હતું. આગમોની જુદી જુદી જે હસ્તપ્રતો પોતાની પાસે આવતી તે તેઓ ઝીણવટપૂર્વક જોઈતપાસી જતા. પોતાની પાસે આવતી બધી જ હસ્તપ્રતો શુદ્ધ, સંપૂર્ણ, અખંડિત હોય એવું બનતું નહિ. કોઈ કોઈ હસ્તપ્રતોમાં કોઈ કોઈ પાનાં ખૂટતાં હોય, અથવા થોડો ભાગ ઉધઈએ ખાધો હોય અથવા કાગળ કે તાડપત્ર બટકી ગયાં હોય.તાડપત્રિય હસ્તપ્રતોનું આયુષ્ય હજા૨-દોઢ
તા. ૧૬-૮-૯૨
હજાર વર્ષથી વધુ ગણાય નહિ, તાડપત્ર ઉપર લખનારા લહિયાઓ હવે રહ્યા નહિ. એટલે જે હસ્તપ્રતો છે તે પણ કાળક્રમે નષ્ટ થવાની. કાગળની હસ્તપ્રતો લખનારા પણ દુર્લભ અને મોંઘા થવા લાગ્યા અને હસ્તલિખિત પ્રતો વાંચવાનો જમાનો હવે વિલીન થવા લાગ્યો. એટલા માટે મહારાજશ્રીએ આગમગ્રંથો મુદ્રિત કરાવવાનું ક્રાંતિકારી કાર્ય કર્યું.
એક વખત એક જ્ઞાનભંડારમાંથી આવેલી તાલપત્રીય હસ્તપ્રત જીર્ણશીર્ણ સ્થિતિમાં જોઈને મહારાજશ્રીને ઘણી વેદના થઈ. વિચાર કરતાં થયું કે તાલપત્ર કરતાં પણ પથ્થરમાં કે તામ્રપત્રમાં કોતરેલા અક્ષરોનું આયુષ્ય વધુ લાંબુ છે. અશોકના શિલાલેખો કે રાજા ખારવેલના સમયમાં ખંડિંગરિની ગુફામાં કોતરેલા શબ્દો બે હજાર વર્ષથી એવા ને એવા જોવા મળે છે. આથી આગમોને પણ શિલાઓમાં પણ કંડારવામાં આવે તો એનું આયુષ્ય વધુ લાંબુ ટકી શકે. આમાંથી મહારાજશ્રીને આગમમંદિરનો વિચાર સ્ફુર્યો.
આગમમંદિરની યોજના એમના મનમાં સાકાર થવા લાગી. એ માટે સ્થળ તરીકે શત્રુંજયની તળેટી (પાલીતાણા) તેમને વધુ અનુકૂળ લાગી. કારણ કે યાત્રિકોની કાયમ અવરજવરને કારણે એની દેખભાળ પણ રહ્યા કરે. પાલીતાણામાં ચાતુર્માસ દરમિયાન રોજ પ્રભાતે પોતે તળેટીએ દર્શન કરવા જતા હતા ત્યારે એક દિવસ પાછા ફરતાં તળેટીની ડાબી બાજુની વિશાળ ખુલ્લી જગ્યા એમના મનમાં વસી ગઈ, પોતાના ભક્તો પાસે એમણે આગમમંદિરની કલ્પના અને યોજના રજૂ કરી. ભક્તોએ તે અત્યંત હર્ષપૂર્વક વધાવી લીધી. આ યોજનાની દરખાસ્ત સાંભળી પાલીતાણાના નરેશે જમીન પણ પડતર ભાવે સહર્ષ તરત આપી દીધી. શિલ્પીએ મહારાજશ્રીની કલ્પના અનુસાર પિસ્તાલિસ દેવ કુલિકાસહિત ચતુર્મુખ જિનપ્રસાદના નક્શા તૈયાર કરી આપ્યા. એમાં ચારે બાજુ ફરતી દિવાલો ઉપર આરસમાં અનુક્રમે પિસ્તાલિસ આગમ કોતરીને મઢવાની યોજના હતી.
મહારાજશ્રીની આ યોજના માટે વિ.સં. ૧૯૯૪માં ખાતમુહૂર્ત માટે · સૂરતના શેઠ શાંતિચંદ છગનભાઈએ ચઢાવો બોલી કુલ રૂપિયા પચાસ હજારથી અધિક રકમ નોંધાવી હતી. પોતાની દેખરેખ હેઠળ આગમો કોતરવાનું કાર્ય શિલ્પીઓ દ્વારા શુદ્ધ રીતે થાય એ માટે મહારાજશ્રીએ સં. ૧૯૯૬, ૧૯૯૭ અને ૧૯૯૮નાં ચાતુર્માસ પાલીતાણામાં કર્યાં હતાં. મહારાજશ્રીના વિદ્વાન શિષ્યો માણિક્યસાગર, ક્ષમાસાગર, ચંદ્રસાગર, હેમસાગર, ધર્મસાગર વગેરેએ પણ આ કાર્યની સારી દેખરેખ રાખી હતી.
વિ.સં. ૧૯૯૯માં આગમમંદિરની પ્રતિષ્ઠાનો મહોત્સવ બહુ મોટા પાયા ઉપર તેર જેટલા દિવસ સુધી ચાલ્યો હતો. ગામેગામથી ઘણાં સાધુસાધ્વીઓ તથા હજારો શ્રાવકશ્રાવિકાઓ આ મહોત્સવમાં ભાગ લેવાં આવી પહોંચ્યાં હતાં. કુંભસ્થાપન, દશદિક્પાલપૂજન, નવગ્રહપૂજન, અષ્ટમંગલપૂજન, ચ્યવનાદિ કલ્યાણકો, અંજનશલાકા, તથા પ્રતિષ્ઠાની વિધિ બહુ જ ઉલ્હાસપૂર્વક, નિર્વિઘ્ને થઈ હતી. રોજેરોજ સાધર્મિક વાત્સલ્ય ઉપરાંત મહોત્સવના અંતિમ દિવસે સમગ્ર પાલીતાણા નગરને ‘ધૂમાડાબંધ’ જમાડવાનું નિમંત્રણ હતું. આ તેર દિવસ દરમિયાન પાલીતાણાની સ્મશાનભૂમિ પણ બંધ રહી હતી કારણ કે કોઈનું મૃત્યુ થયું નહોતું.
શેઠ મોતીશાહની ટૂંક બંધાઈ તે વખતે પાલીતાણા શહેરે જે મહોત્સવ જોયો હતો તેની કંઈક ઝાંખી કરાવે એવો ઉત્સવ ત્યાર પછી પાલીતાણામાં આ ફરી વાર થયો હતો.
આગમમંદિરના સંકુલમાં સિધ્ધચક્ર-ગણધર મંદિરની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી.
આગમમંદિરમાં શિલાપટ્ટોમાં સંસ્કૃત ભાષામાં પદ્યમાં જે પ્રશસ્તિ, સ્તુતિ વગેરે લખવામાં આવ્યા છે તે વાંચવાથી આગમમંદિરના મહિમાનો ખ્યાલ આવે છે. એ રચનાઓ મહારાજશ્રી તથા એમના પટ્ટશિષ્ય માણિક્યસાગરસૂરિએ લખેલી છે.
કપડવંજમાં
વિ.સં. ૧૯૯૯માં મહારાજશ્રીએ આગમમંદિ૨માં પ્રતિષ્ઠા કરાવી અને પછી પાલીતાણાથી વિહાર કરી તેઓ કપડવંજ પધાર્યા. કપડવંજમાં ચૈત્ર મહિનાની આયંબીલની ઓળી તેમણે ધામધૂમપૂર્વક કરાવી. મહારાજશ્રી ઘણા વખતે ફરી પોતાના વતનમાં પધાર્યા હતા. વળી તેમની તબિયત પણ વાયુના રોગને કારણે સારી રહેતી નહોતી.
