________________
તા.૧૬-૬-૯૨ અને તા. ૧૬-૭-૯૨
પ્રબુધ્ધ જીવન
૧૩
છે.
વાતને સાચી માની લે છે. વર્તમાનકાળમાં એકંદરે લોકોને બીજાની “સાંભળ્યું છે કે...' એમ કહીને, અસારવામાં તેઓ સહર્ષનિમિત્ત થતાં સારી વાતોને બદલે નબળી વાતોમાં વધુ રસ પડતો હોય છે. સાચી કે હોય છે. ખોટી નબળી વાતો જલ્દી પ્રસરતી હોય છે. વળી, એકની એક ખોટી કેટલાક માણસો આળ પોતે ઇરાદાપૂર્વક ઊભું કરતા હોય છે, પરતું વાતનું સતત પુનરુચ્ચારણ સત્યાભ્યાસ જન્માવે છે.
પોતે કોઇકની પાસેથી સાંભળ્યું છે એમ કહીને એનો પ્રચાર કરતા હોય બીજાઓ ઉપર ખોટાં કલંક ચડાવવાનું, અભ્યાખ્યાનની પ્રવૃત્તિ - છે. કેટલાક માણસોની મથરાવટી જ એટલી મેલી હોય છે કે દુષ્કૃત્યોથી કરવાનું માણસને મન કેમ થતું હશે એવો પ્રશ્ર કોઈને થાય. શાસ્ત્રકારો
ભરેલા એના જીવનને લક્ષમાં રાખી પોતાનો કે કોઇકનો ગુનો એને કહે છે કે માણસથી હિંસા, ચોરી, બળાત્કાર વગેરે મોટા પાપો થઈ જાય
માથે ઓઢાડી દેવામાં આવે છે. છે અને પકડાઈ જવાની બીક લાગે છે અથવા પકડાઈ જાય છે ત્યારે
પોતાના ઉપર કોઇએ આળ ચડાવ્યું હોય તો અજ્ઞાની જીવ તેની પોતે એ ગુનો કર્યો નથી પણ ફલાણાએ કર્યો છે એવો બીજા ઉપર આક્ષેપ
સાથે વેર બાંધે, તેનું અહિત ઇચ્છે અને પ્રતિકારરૂપે એ જ આળ કે એવું મકીને છટકવાનો પ્રયત્ન કરે છે. વળી, શાસ્ત્રકારો કહે છે કે ક્રોધ, બીજું આળ કે એક કરતાં વધુ આળ તેની ઉપર સામું ચડાવે. ક્યારેક માન, માયા અને લોભ એ ચાર કષાયના તીવ્ર આવેગને કારણે માણસ - પોતાની જો વધુ શક્તિ અને લાગવગ વધુ હોય અને વેર લેવાનો
પોતાની જો વધ શક્તિ અને લાગવગ વ બીજા ઉપર આક્ષેપ મૂકે છે. તદુપરાંત બીજાની પરીક્ષા કરવા, ઉપહાસ કોઇ અતિશય ઉસ હોય તો આળ ચડાવનારની હત્યા પણ કરી કરવા અથવા પોતાના ઉપર થયેલા સાચા આક્ષેપનો પ્રતિકાર કરવા નાખે. આમ એક વ્યક્તિના એક પાપમાંથી બીજી વ્યક્તિનાં બીજાં પાપ માણસ બીજા ઉપર ખોટો આક્ષેપ મૂકે છે. ક્યારેક વહેમને કારણે અથવા બંધાય છે. ક્યારેક આવી ક્રિયા-પ્રતિક્રિયા વધુ સમય પણ ચાલ્યા કરે માત્ર આભાસ ઉત્પન્ન થવાને કારણે પણ બીજા ઉપર ખોટો આક્ષેપ કરાઇ જાય છે. સુભદ્રા, વંકચૂલ વગેરેનાં દ્રષ્ટાન્ત એ માટે જાણીતાં છે.
પોતાના ઉપર કોઈએ આળ ચડાવ્યાની ખબર પડે ત્યારે કેટલીક કેટલાક માણસોની દ્રષ્ટિ જ એવી વિકૃત હોય છે કે એમને બધે
નિર્દોષ પણ નિર્બળ મનની વ્યક્તિ એનો આઘાત જીરવી શકતી નથી. વિપરીત જ દેખાય છે અને તેઓ હાલતાં-ચાલતાં જીભના એક રોગની
તે દિવસરાત ઉદ્વિગ્ન બની જાય છે. પોતાની થયેલી અપકીર્તિ તેના જેમ બીજા ઉપર આળ ચડાવતા હોય છે. ‘હિંગુલપ્રકરણ” ગ્રંથમાં
આંતરમનને કોરી ખાય છે. ભય અને ચિંતા તેને સતત સતાવ્યા કરે અભ્યાખ્યાન વિશે લખ્યું છેઃ
છે. અનિદ્રાના વ્યાધિનો તે ભોગ થઇ પડે છે, સંસાર પ્રત્યે તેને હંમેશ काचक्रामलदोषेण पश्चेन्नेत्रे विपर्ययम् ।
માટે નિર્વેદ થઈ જાય છે. જો કોઇ વ્યક્તિ અતિશય સંવેદનશીલ હોય अभ्याख्यानं वदेग्जीव्हा तत्र रोग क उच्यते ॥
તો તેને કોઈને મોંઢું બતાવવાનું ગમતું નથી. લોકો પૂછશે તો?' - એ (આંખમાં કંઈ ઊલટું દેખાય તો તેમાં કમળાના રોગનો દોષ હોય
જાતનો એને ડર રહ્યા કરે છે. અને પરિસ્થિતિ અસહ્ય બનતાં કાં તો તે છે, પરંતુ જીભ જો અભ્યાખ્યાન ઉચ્ચારે- પારકા ઉપર આળ ઉચ્ચારે.
કોઈ માનસિક રોગનો ભોગ થઈ પડે છે, ગાંડા કે ચક્રમ જેવી તે વ્યક્તિ તો ત્યાં ક્યો રોગ કહેવો અર્થાત કોનો દોષ કાઢવો ?)
થઇ જાય છે. અને ક્યારેક તે આપઘાત પણ કરી બેસે છે. કેટલાક માણસો એટલા નિર્લજ કે ધૃષ્ટ હોય છે કે બીજી વ્યક્તિ
કેટલાક માણસોમાં નરી જડતા હોય છે. કોઈએ પોતાના ઉપર ઉપર પ્રત્યક્ષ આળ ચડાવતા હોય છે. ખૂન કે વ્યભિચાર જેવા કલંક
આળ ચડાવ્યું હોય તો તેની તેમના મન ઉપર કંઈ અસર થતી નથી. કરતાં ચોરીનું આળ પ્રત્યક્ષ ચડાવવાના પ્રસંગો વધુ બનતા હોય છે. તે
તેઓ નિશ્ચિતપણે હરેફરે છે અને આળની વાતને હસી કાઢે છે. એવી , વ્યક્તિએ એવી ચોરી નથી કરી એવું પોતે સ્પષ્ટપણે જાણતા હોવા છતાં
વાતને પોતે પણ જલદી ભૂલી જાય છે. આવું કોઇ ઊંચી સમજણ. એવું આળ ચડાવવામાં આવે છે. કેટલાક માણસોમાં એવી હિંમત હોતી
બુદ્ધિમાંથી નથી થતું, પરંતુ એમની પ્રકૃતિ જ એવી સરળ કે જડ હોય નથી કે બીજાને ઉપ૨ પ્રત્યક્ષ આળ ચડાવે, કારણકે પોતાને તરત ખોટા પડવાની ભીતિ હોય છે. પરંતુ પરોક્ષ રીતે તેઓ “મેં નજરે જોયું છે...,
અભ્યાખ્યાન કરનાર ભારે અશુભ કર્મ બાંધે છે. અભાયાખ્યાનનું મેં સાંભળ્યું છે...' એમ કહીને અભ્યાખ્યાનની પ્રવૃત્તિ ચાલુ કરી દેતા પાપ એવું છે કે તે વિષયમાં પોતે જોયું છે કે “સાંભળ્યું છે' એવાં હોય છે. કેટલાક માણસો એવી રોગિષ્ઠ મનોવૃત્તિવાળા હોય છે કે થોડે
વચનો દ્વારા ફરી મૃષાવાદનું અશુભ કર્મ બંધાય છે. આ અશુભ કર્મ થોડે વખતે તેઓ ચારિત્રહનન -Character Assasinationની એવા પ્રકારનું છે કે તેમાં જાણતાં અજાણતાં વધુ પડતો રસ લેવાઇ જાય પ્રવત્તિ ન કરે તો તેમને ચેન પડતું નથી. બીજાનો ઉત્કર્ષ તેમનાથી
છે. અને ભારે અશુભ કર્મની નિકાચના થઇ જાય છે. એવાં નિકાચિત . તો નથી એટલે અભ્યાખ્યાનની આવી પ્રવૃત્તિઓમાં તેઓ રાચે
કર્મ જ્યારે ઉદયમાં આવે છે ત્યારે તે ભોગવવામાં ઘણી
શારીરિક-માનસિક યાતના સહન કરવી પડે છે. અભ્યાખ્યાનને કેટલાક માણસોને જીવનમાં એવી સફળતા મળી હોતી નથી
પરિણામે જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, મોહનીય, અંતરાય, અથવા પોતાની શક્તિની કદર, પોતાના વિચિત્ર સ્વભાવને કારણે જ
અશાતાવેદનીય, નીચ ગોત્ર વગેરે પ્રકારનાં ભારે અશુભ કર્મ બંધાઈ થઇ હોતી નથી. એવા ગુણષી માણસો જો બોલકા હોય તો બીજાને
જાન જાય છે. હલકા પાડવા માટે જૂઠાણાં હાંકતાં હોય છે. ઉપાધ્યાય શ્રી
અભ્યાખ્યાનનું પાપકર્મ કેસું ખરાબ છે તે વિષે ઉપમા આપતાં યશોવિજયજી કહે છે :
હિંગુલપ્રકરણ' ગ્રંથમાં કહેવાયું છે કેઃ જે બહુમુખરી રે વળી ગુણમત્સરી,
देवेषु किल्बिषो देवो ग्रहेषु च शनैश्चरः । અભ્યાખ્યાની હોય-જી.
अभ्याख्यानं तथा कर्म सर्व कर्मसु गर्हितम् ।। પાતક લાગે રે અણકીધાં સહી,
' (જેમ દેવતાઓમાં કિલ્બિ નામના દેવતા હલકા ગણાય છે, જેમ તે કીધું સાવ ખોયજી.
ગ્રહોમાં શનિશ્ચર ગ્રહ હલકો ગણાય છે, તેમ બધા કર્મોમાં કેટલાક માણસો પોતે બીજા ઉપર ઈરાદાપૂર્વક કોઈ આળ ચડાવતા
અભ્યાખ્યાનનું કર્મ – પારકા ઉપર આળ ચઢાવવાનું કર્મ હલકું ગણાય નિથી હોતા. પરંતુ તેમનો નિંદારસ એટલો પ્રબળ હોય છે અને એમની ગુણ-મત્સરતા એટલી તીવ્ર હોય છે કે ક્યાંકથી સાંભળેલા
અભ્યાખ્યાની કેવા પ્રકારનાં કર્મ બાંધે છે અને ભોગવે છે તે વિશે અભ્યાખ્યાનને તેઓ વહેતું રાખે છે. કોઈકની નબળી વાત સાંભળવા
ગૌતમસ્વામીએ પૂછેલા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં ભગવાન મહાવીરસ્વામીએ તેઓ હંમેશા ઉત્સુક રહે છે, ક્યારેક તે માટે સામેથી પૂછપરછ ચાલુ કરે
કહ્યું : છે; એવી વાત સાંભળવા મળે તો તેઓ તેમાં રાચે છે, રાજી થાય છે
जेण परं अलिएणं असंतवयणेणं अष्मक्खाणेणं अन्मकरवाई। અને બીજા કેટલાકને પોતે એ વાત ન કહી દે ત્યાં સુધી તેમને સંતોષ
तस्सणं तहप्पगास चेव कम्मा कज्जंति । થતો હોતો નથી. પોતે આળ નથી ચડાવતા, પણ સત્ય હકીકત જાણતા ' હોવા છતાં બીજા ઉપર કોઈકે ચડાવેલા આળને કહેવાય છે કે....',
__ जत्थेवणं भिसमागच्छति, तत्थेव पडिसंवेदई ।
(ાવતી સૂત્ર /૬)
