________________
તા. ૧૬ - ૨ - ૨
પ્રબુદ્ધ જીવન :
મનોદૈહિક રોગો
પ્રો. તારાબહેન ૨. શાહ ' માનવ શરીર એક પ્રકારનું યંત્ર છે. યંત્રને જેમ ઘસારો લાગે છે, એમાં મનોદૈહિક રોગોનાં કારણો અને તેના નિવારણના ઉપાયોની સવિગત ચર્ચા કરી ખરાબી ઉત્પન્ન થાય છે અને એક દિવસ યંત્ર કામ આપતું બંધ થાય છે છે. તેવું માનવ શરીરનું પણ છે. પાંચ ઈન્દ્રિયો અને મનના વ્યાપારો પરસ્પર માનવશરીરમાં ઈન્દ્રિયો, મન અને આત્મા રહેલાં છે. જયાં સુધી આત્મા એવા સંકળાયેલા છે કે તેની એક બીજા ઉપર અસર પડયા વગર રહેતી નથી. છે ત્યાં સુધી જ મન અને ઈન્દ્રિયોમાં કામ કામ કરવાની શક્તિ હોઈ શકે છે. માનવશરીરમાં સ્કૂલ વ્યાપારો ઉપરાંત સૂક્ષ્મ વ્યાપારો પણ ઘણા બધા છે. એને આત્મા વગર મન અને ઈન્દ્રિયો મૃત બની જાય છે. જૈન ધર્મે આ વિષયમાં લીધે માનવશરીરના રોગોની સંખ્યા પણ અપરિમિત છે. દુનિયામાં જેટલા રોગો ગહન ચિંતન કર્યું છે. જૈન ધર્મે મન, વચન અને કાયાના યોગોની, વ્યાપારોની અત્યારે જાણીતા છે તેમાં નવા રોગોનો ઉમેરો થશે નહિ એમ કહી શકાય નહિ. સૂકમતમ વિચારણા કરી છે. જૈન ધર્મ મનના દ્રવ્ય મન અને ભાવ મન એવા
' સુખસગવડની નવી નવી વૈજ્ઞાનિક શોધો થતાં અને તેનો પ્રભાવ જીવન બે વિભાગો કરે છે. આત્મા ભાવ મનને આદેશ આપે છે. ભાવ મન દ્રવ્ય ઉપર પડતાં કેટલાક નવા નવા રોગો વિશે જાણવા મળે છે. તબીબી ક્ષેત્રે છેલ્લાં મનને આદેશ આપે છે અને દ્રવ્ય મન ઈન્દ્રિયો પાસે તે પ્રમાણે કાર્ય કરાવે ચારેક દાયકામાં ઘણું બધું સંશોધન થયું છે. કેટલાયે રોગો ઉપર તબીબી વિજ્ઞાને છે. બળવાન ઈન્દ્રિયો કયારેક દ્રવ્ય મનને વિવશ કરી નાખે છે. માટે જ વિજય મેળવ્યો છે . મરકીની જેમ મોટા બળિયાનો રોગ દુનિયામાંથી નાબૂદ આત્માએ સતત જાગૃતિ માટે પુરુષાર્થ કરવાની જરૂર છે. થયો છે. ક્ષયરોગ હવે રાંજરોગ રહ્યો નથી, બાળલકવાના કિસ્સા ઓછા થતા જૈન ધર્મે ચિત્તની અંદર ઊઠતા વિવિધ ભાવો, વિચારો, અથવસાયોને ગયા છે, બીજી બાજુ એઈટ્સ' જેવા નવા ચેપી રોગે દુનિયાને ચિંતામાં ધકેલી શુભ અને અશુભ પ્રકારના બતાવ્યા છે અને અશુભનું વર્ગીકરણ ચાર મુખ્ય દીધી છે.
કષાયોમાં -બેધ, માન, માયા અને લોભમાં કર્યું છે. એ દરેકની તરતમતા ચિત્તની દશાની દેહ ઉપર અસર થયા વગર રહેતી નથી. વધુ પડતો બતાવવામાં આવી છે અને તે પ્રમાણે જે અશુભ કર્મો બંધાય છે તેની પણ અવાજ, વધુ પડતો પ્રકા, વધુ પડતી ગતિ વગેરેની અસરને કારણે નવા નવા વિચારણા કરવામાં આવી છે. જૈન દર્શનમાં ચિત્તના અધ્યવસાયો અનુસાર દ્રવ્ય માનસિક રોગો વધવા લાગ્યા છે. મનની શરીર ઉપર પડતી અસરને લીધે મનમાંથી નીકળતા સૂમ રંગોની પણ વિચારણા કરી છે. એને લેશ્યા કહેવામાં તેવા પ્રકારના શારીરિક રોગો પણ થવા લાગ્યા છે. તબીબી વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે આવે છે. કૃષ્ણ, નીલ, કપોત, પીત, પદ્ધ અને શુક્લ એ છ પ્રકારની લેગ્યાનો મનોદૈહિક (Psychosomatic) રોગોની વિચારણા અને તેના સંશોધનો શરીર ઉપર અને આત્મપ્રદેશો ઉપર કેવો કેવો પ્રભાવ પડે છે તેની મીમાંસા હવે વધુ થવા લાગ્યા છે.
જૈન ધર્મમાં કરવામાં આવી છે. છ વેશ્યાની જૈન દર્શનની વિચારણા એની મૌલિક 1ચિત્તની સ્વસ્થતા હોય, આવેગો ઓછાં હોય, વ્યગ્રતા ઓછી હોય, વિચારણા છે અને તેવી વિચારણા અન્ય કોઈ દર્શનમાં જોવા મળતી નથી. સમતા હોય, સમતુલ દ્રષ્ટિબિન્દુ હોય તો કેટલા બધા મનોદૈહિક રોગોમાંથી મનોદૈહિક રોગોનો વિચાર કરતી વખતે લેશ્યાઓનો વિચાર કરવો અનિવાર્ય બચી શકાય છે! દુનિયાના દરેક ધર્મમાંથી માનસિક સાંત્વન માટેના કોઈને છે. કોઈ ઉપાયો અવશ્ય જડી આવવાનાં. જૈન ધર્મે મનુષ્યના મનનું ઊંડું અવગાહન જૈન ધર્મમાં અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ એ પાંચ કર્યું છે અને તેને પરિણામે જૈન ધર્મે કેટકેટલા નિયમો અને આચારો એવા મહાવ્રતોનો ઉપદેશ આપ્યો છે. શરીરને નિરામય બનાવવા અને સમાજની અંદર દર્શાવ્યા છે કે જે વડે ધર્મપાલન દ્વારા ચિત્તની શાંતિ ઉપરાંત કૌટુમ્બિક, સામાજિક પણ શાંતિ, સહકાર અને પર્યાવરણની શુદ્ધિ જાળવવા માટે સદાચારના આ અને વૈશ્વિક શાંતિ અને સુખાકારી પ્રાપ્ત કરી શકાય છે.
નિયમો માનવજાત માટે બહુ જ ઉપયોગી છે. જે માણસ આવાં વ્રતોનું પાલન કેટલાક દિવસ પહેલાં કચ્છમાં બિદડા સર્વોદય ટ્રસ્ટના ઉપક્રમે બિદડામાં કરી સદાચારપૂર્ણ જીવન જીવે છે તે સ્વસ્થ, શાંત અને નિર્ભય બની શકે છે. ડો. રમણલાલ ચા. શાહના પ્રમુખપદ ની, દત વગર માટેના ઉના તથા જૈન ધર્મમાં અનશન, ઉણોદરી વગેરે છ પ્રકારનાં બાહ્ય તપ તથા પ્રાયશ્ચિત, વિવિધ રોગો માટેની નિદાન શિબિરના ઉદ્ઘાટન સમારંભમાં ભાઈશ્રી નેમચંદ
| વિનય, વૈયાવચ્ચ, સ્વાધ્યાય, કાઉસગ્ગ, ધ્યાન જેવાં આવ્યંતર તપ બતાવ્યાં ગાલાના જિન દર્શન અને મનોદૈહિક રોગો નામના નવા પુસ્તકનું વિમોચન
છે. બાહ્ય તપથી દેહશુદ્ધિ અને આત્યંતર તપથી ચિત્તશુદ્ધિ થાય છે અને સાથે કરવા માટે મને ટ્રસ્ટના પ્રમુખ શ્રી બચુભાઈ રાંભિયા અને સંચાલક શ્રી
સાથે કર્મની નિર્જરા થાય છે. જૈન ધર્મે સાથે સાથે મૈત્રી, પ્રમોદ, કરૂણા અને ૫નાલાલ આર. શાહ તરફથી નિમંત્રણ પ્રાપ્ત થયું હતું. આ પ્રસંગે સર્વ શ્રી
માધ્યસ્થ એ ચાર ભાવના તથા સંયમ દયા, ક્ષમા, સમતા, સહિષ્ણુતા, ઉદારતા દામજીભાઈ એન્કરવાલા, કેશવજીભાઈ છેડા, શામજીભાઈ વોરા, અમરચંદભાઈ ગાલા, કે. કે. શાહ, વિશનજી કુરિયા, લીલાધર ગડા, લાયન ડૉ. જતીન શાહ,
વગેરેનો બોધ આપ્યો છે. લાયન પ્રવીણભાઈ કે. શાહ, ડૅ. આર. કે. શાહ, નેમચંદ ગાલા વગેરે મહાનુભાવો
અસંતોષ, ચિંતા, ભય, સંતાપ, બ્રેધ, તીવ્ર કામવાસના, હતાશા, અહંકાર, તથા નિષ્ણાત ડૉકટરો અને સેવાભાવી કાર્યકર્તાઓ વગેરે ઉપસ્થિત હતા. ઇગ્યો, ઢ, નિદા, અસત્ય, અપ્રામાણિકતા, વિશ્વાસઘાત, લુચ્ચાઈ, લંપટતા આફ્રિકા, લંડન વગેરેથી કેટલાક મહેમાનો પધાર્યા હતા. ગ્રંથવિમોચન નિમિત્તે વગેરેથી શરીર અને ચિત્તની શક્તિનો ક્ષય થાય છે. અને માથાનો દુઃખાવો, શ્રી નેમચંદ ગાલાનું પુસ્તક વાંચી જવાની અને જૈન ધર્મ નથી મનોદૈહિક રોગો પિત્ત, ચંદુ, કબજિયાત, લકવા, હૃદયરોગ, મધુપ્રમેહ લોહીનું દબાણ વગેરેને વિશે વિચારવાની મને તક મળી હતી. શ્રી નેમચંદ ગાલા જૈન ધર્મના અભ્યાસી લગતા હઠીલા દર્દીને નોતરે છે. શારીરિક અને માનસિક શુભ ઉઘમ, સદ્વિચાર, છે. તેઓ વ્યવસાયે વકીલ છે. નવલકથા, ટૂંકી વાર્તા વગેરેના તેઓ લેખક છે. પ્રાર્થના, પ્રભુસ્મરણ, જગત અને જીવનને ઉદારભાવે જોવાની અનેકાન્ત દ્રષ્ટિ "શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર અને ગાંધીજી વિશે તેમણે સરસ અધ્યયન કરીને પુસ્તક લખ્યું અને પ્રાણી માત્ર પ્રત્યે કરુણાભરી આત્મીયતાથી ચિત્ત નિર્મળ રહે છે. જીવનમાં છે. એમનું લખાણ તર્કયુક્ત, બુદ્ધિગમ્ય, મુદ્દાસરનું અને વાંચવું ગમે એવું દરેક કાર્યની શુભ શરૂઆત કરતાં પહેલાં પ્રાર્થના અને નવકારમંત્રનું સ્મરણ હોય એ સ્વાભાવિક છે. આ નવું પુસ્તક પણ એમણે ઘણું અધ્યયન કરીને વિપુલ શકિત પૂરી પાડે છે. " લખ્યું છે. એમણે પોતાના વિશાળ વાંચનમાંથી વિવિધ પ્રસંગો ટાંકીને તથા
| શ્રી નેમચંદ ગાલાનું આ માહિતીસભર, ચિંતનશીલ પુસ્તક સૌએ અને દેશવિદેશના નિષ્ણાત દાકતરો તથા સમાજચિંતકો અને તત્વચિંતકોના અભિપ્રાયો
ખાસ કરીને મોટાં શહેરોમાં વ્યસ્ત, વ્યગ્ર અને તાણયુક્ત જીવન જીવતી આપીને મનોદૈહિક રોગોના વિષયને યોગ્ય ન્યાય આપ્યો છે. જૈન ધર્મમાં
વ્યક્તિઓએ અવશ્ય વાંચી જવા જેવું છે. કષાયો, લેક્ષાઓ વગેરેની જે વિચારણા કરવામાં આવી છે તેની દ્રષ્ટિએ એમણે માલિક : શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંપ ૦ મુદ્રા, પ્રકાશક : શ્રી થીમનલાલ જે. શાહ, સ્થળ ઃ ૩૮૫. સરદાર વી.પી. રોડ, મુંબઈ-૪૦૦૦૦૪ ફોન : ૩૫૦ર ૯૬, મુદ્રમરચાન રિલાયન્સ ઓફસેટ પ્રિન્ટર્સ, ૨૮, ખાંડિયા સ્ટ્રીટ, મુંબઈ ૪૦૦૦૦૮, પ્રોટોટાઇપસેટિંગ મુદ્રાંકન, મુંબઈ ૪૦૦૦૯ |
