Gujarati Sahitya Kosh Part 01

Author(s): Jayant Kothari, Jayant Gadit, Chandrakant Sheth, Raman Soni
Publisher: Gujrati Sahitya Parishad

Page 365

ક 1. અસ્તમંત કે ઝવેરી, સં 26. પૈસાઈતિ- વિ ‘ગોચરીના દોષનું સ્તવન', 58 કડીની ‘ઋષિપંચમી', ‘ઉપદેશ- ધ્યાયી'(મુ.), ‘કૃષ્ણજીવનના મહિના(મુ.), રણછોડજીનો ગરબો' (ર. પચીસી', સવૈયાબદ્ધ ‘ચોવીસજિન-સવૈયા (મુ.), હિંદીમાં ‘દાદાસાહેબ ઈ. ૧૮૧૩/સં. 1869, આસો વદ 8, રવિવાર; મુ) તથા કેટલાંક જિનકુશળસૂરિકવિ (મુ) વગેરે. મુદ્રિત-અમુદ્રિત પદ મળે છે. એ કૃતિઓના કર્તા કયા રણછોડ કૃતિ : 1. અસ્તમંજૂષા; 2. સ્નાત્રપૂજા, દાદાસાહેબપૂજા તથા રણછોડદાસ છે તે નિશ્ચિતપણે કહેવું મુશ્કેલ છે. ઘંટાકર્ણવીરપૂજા, પ્ર. ઝવેરચંદ કે. ઝવેરી, સં 2008. કૃતિ : 1. બુકાદોહન : 7; 2. બૃહત ભજનસાગર, પ્ર. જયોતિસંદર્ભ : 1. ગુસાઇતિહાસ : 2; 2. ગુસારસ્વતો; 3. જૈસાઇતિ- વિભૂષણ પંડિત કાતતિક અને અન્ય, ઈ. 1989. હાસ;] 4. જૈનૂકવિઓ : 2, 3(1, 2); 5. મુપુગૃહસૂચી; 6. સંદર્ભ : 1. ગૂહાયાદી; 2. ડિકેટલૉગબીજે; 3. ફૉહનામાવલિ હેજેજ્ઞાસૂચિ: 1. [2.6] 4. મુમુગૃહસૂચી. [૨.શે.] : 1. ગૂહાયાદી - રધુરામ : આ નામે ‘પંદર-તિથિઓ’, ‘સાત-વાર’, ‘વનપર્વ’ (લે ઈ. રણછોડ-૧ (ઈ. ૧૬૫૩માં હયાત] : 20 કડીના ‘આદ્યશક્તિનો 1849) તથા વેદાંતનાં પદ મળે છે. તેમના કર્તા કયા રધુરામ છે ગરબો” (2 ઈ. ૧૬૫૩/સં. 1709 આસો-; મુ) એ કૃતિના કર્તા. તે નિશ્ચિત થઈ શકે તેમ નથી. કૃતિ : દેવીમહામ્ય અથવા ગરબાસંગ્રહ : 2, પ્ર. વિશ્વનાથ ગો. સંદર્ભ : 1, કવિચરિત : 3; 2. પાંગુહસ્તલેખો; 3. પ્રાકકતિઓ: દ્વિવેદી, ઈ, 1897. | ચિ.] []જ. ગુજરાત શાળાપત્ર, સપ્ટે. ૧૯૧૧-‘ગુજરાતના પ્રસિદ્ધ તથા અપ્રસિદ્ધ કવિઓનાં અપ્રસિદ્ધ કાવ્યો, ભાગ ચોથો', છગનલાલ વિ. 17 રણછોડ-૨ [ઈ. ૧૮મી સદી] : ખેડા જિલ્લાના ખડાલ ગામના રાવળ; 5. સાહિત્ય, ઑકટો. ૧૯૧૦-જૂનાં કાવ્યોની થોડી હકીકત', ખડાયતા વૈષ્ણવ કવિ. પિતા નરસિંહદાસ. અવટંક મહેતા. ખડાલના છગનલાલ વિ રાવળ;]૫. ડિકૅટલૉગબીજે. ચિ.શે] દરબારથી નારાજ થઈ તેમણે નજીકમાં આવેલા તોરણા ગામમાં સ્થાયી વસવાટ કરેલો. નેસ્તી અને ધીરધારનો તેમનો વ્યવસાય રધુરામ-૧ [ઈ. ૧૭૧૬માં હયાત] : અવટંકે દીક્ષિત. ઓરપાડના હતી. દર પૂનમે ડાકોર રણછોડરાયનાં દર્શને જવાનો એમનો નિયમ વતની. યજુર્વેદી બ્રાહ્મણ. પિતા સહદેવ. કવિએ પુરાણી નાના હતા. તારણોમાં અને પાછળથી ગોધરા અને સુરતમાં તેમણે મંદિરોની એની દશા સાંભળ 121 સ્થાપના કરી હતી. એમના જીવનમાં ઘણા ચમત્કારક પ્રસંગો કડવાંના ‘પાંડવાશ્વમેધ/અશ્વમેધ' (ર.ઈ. ૧૭૧૬/સં. 1772, શ્રાવણ બન્યા હોવાનું અને 105 વર્ષ જેટલું લાંબું આયુષ્ય તેમણે ભોગવ્યું સુદ 2, બુધવાર; મુ.)ની રચના કરી છે. કવિને નામે ધાયેલું “લવ હોવાનું મનાય છે. કશ-આખ્યાન' વસ્તુત: ‘પાંડવાશ્વમેધ'નો જ એક ભાગ છે. આ કવિની મોટાભાગની કવિતા પ્રેમલક્ષણા ભક્તિ અને જ્ઞાનઆ ઉપરાંત કવિએ લાવણીમાં 25 કડીની નરસિંહ મહેતાની વૈરાગ્યની છે, પરંતુ રામજીવન વિશે પણ તેમણે કેટલીક કૃતિઓ હૂંડી (મુ)ની પણ રચના કરી છે. આ કડીમાં પહેલી કડીનું ચોથું રચી છે. ઉદ્દાલક ઋષિનો પુત્ર નાસકેત જંતુ રૂપે નર્કમાં સબડતા ચરણ દર ચોથી કડીએ આવર્તિત થાય છે તે ધ્યાનપાત્ર છે. કવિએ પોતાના પૂર્વજોને નર્કની યાતેનામાંથી છોડાવે છે એ કથાને 10 કેટલાંક પદોની (કૃષ્ણલીલાનાં 2 પદ મુ.) પણ રચના કરી છે. કડવાં ને 224 કડીમાં કહેતી ‘નાસકેતજીનું આખ્યાન' (ર.ઈ. 1721/ કૃતિ : 1. અશ્વમેધ, પ્ર. ગુલાબચંદ લ. ખેડાવાલા, ઈ. 1858; સં. 1777, ચૈત્ર સુદ 13, ગુરુવાર; મુ.), 8 કડવાંની ‘દશ અવતા0 2. બુકાદોહન : 6. રની લીલા'(ર.ઈ. ૧૭૧૯/સં. 1776, જેઠ સુદ 2, શનિવાર; મુ), સંદર્ભ: 1. કવિચરિત :3; 2. પાંગુહસ્તલેખો; ] 3. બ્રહ્માએ કૃષણના ઈશ્વરીય સ્વરૂપની પરીક્ષા કરવા માટે ગોપબાળો ગૂહાયાદી. [ચ શે] અને ગાયોનું અપહરણ કર્યું એ પ્રસંગને વર્ણવતી 10 કડવાંની બ્રહ્મ-સ્તુતિ' ઈ. ૧૭૨૪/સં. 1780, જેઠ સુદ 13; મુ), 32 રઘો [ ] : ‘કરણરાજાનો પહોરના કર્તા. કડવાંની ‘કર્મવિપાક' (લે. ઈ. 1769), ઉદ્ધવગોપીના પ્રસંગને ‘ગૂજરાતી હાથપ્રતોની સંકલિત યાદી’ ‘રંગો’ને આ કૃતિના કર્તા આલેખતી 35 કડવાંની ‘સ્નેહલીલા (મુ), કૃષ્ણના વેણુવાદનથી ગણે છે. ‘રાજામોરધ્વજની કસણી (મુ) કૃતિમાં કર્તાનામ ‘રગો’ છે ગોપીઓ અને વ્રજની પ્રકૃતિ પર પડતા પ્રભાવને વર્ણવતી 72 પણ તે “રઘો’ હોવાની શક્યતા વધુ છે. બન્નેના કર્તા એક જ છે કડીની ‘વેણુગીત (મુ), કૃષ્ણ ગોવર્ધન પર્વત ઉપાડી ગોકુળવાસીઓને કે જુદા તે નિશ્ચિત રીતે કહી શકાય એમ નથી. ઇન્દ્રના કોપમાંથી ઉગારવા આપેલા આશ્રયના પ્રસંગને આલેખતી કતિ : બૃહત્ ભજનસાગર, પ્ર. જ્યોતિવિભૂષણ પંડિત કાતતિક 14 કડવાંની ‘ગોવર્ધનઉત્સવ/ગોવર્ધનઓચ્છવ/ઇન્દ્રઉત્સવ' (ર.ઈ. અને અન્ય, ઈ. 1909. ૧૭૧૭/સ. 1773 વૈશાખ-- મુ.) 37 કડીની ‘રાધાવિવાહ’ (મુ), સંદર્ભ : 1. ગુજૂકહકીકત; 2. પ્રાકૃતિઓ; 3. ગૂહાયાદી. 17 પદની ‘ચાતુરી/વ્રજશણગાર/રાધિકાજીનું રૂસણું (મુ.)-એ કિ.ત્રિ ભાગવતના વિવિધ પ્રસંગો પર આધારિત એમની આખ્યાનકલ્પ રચનાઓ છે. કડવાં બંધનો આશ્રય લેવા છતાં વલણ-ઢાળ-ઊથલો રણછોડ રણછોડદાસ : આ નામે ‘અર્જુન-ગીતા', ‘રસભાગવત’ લિ. એવો કડવાનો રચનાબંધ જાળવવા તરફ કવિનું લક્ષ નથી. ઈ. 1677), ‘સલખનપુરીનો ગરબો’ (લે. ઈ. 1845), ‘રાસપંચા- 358 કડીની રણછોડરાયની ભક્તિ કરતી કેવળરસ (મ.), 118 339 : ગુજરાતી સાહિત્યકોશ રધુરામ : રણછોડ-૨