Gujarati Sahitya Kosh Part 01

Author(s): Jayant Kothari, Jayant Gadit, Chandrakant Sheth, Raman Soni
Publisher: Gujrati Sahitya Parishad

Page 443

ધાર્મિક પ્રસંગોનું નિરૂપણ વિશેષ થયું હોવાને લીધે વિમલ મંત્રીની વિમલવિજ્ય-૧ (ઈ. ૧૬૯૩ પછી]: તપગચ્છના જૈન સાધુ. હીરપ્રશસ્તિ અને જૈન ધર્મના પ્રભાવનું ગાન કરવાનો કવિનો ઉદ્દેશ વિજયસૂરિની પરંપરામાં વિજયપ્રભ (ઇ. ૧૯૨૧-૧૬૯૩)ના શિષ્ય ઉપર તરી આવે છે.
તરીકે તેઓ નોંધાયા છે, પરંતુ વિજયપ્રભના સીધા શિષ્ય તેઓ પ્રારંભના ૨ ખંડોમાં શ્રીમલનગર અને શ્રીમાલવંશની સ્થાપના, હોય એવી સંભાવના ઓછી છે, એટલે તેઓ ઈ. ૧૬૯૩ પછી થયા ઓસવાળો અને પ્રાગ્વાટો, અઢાર વર્ણની વ્યવસ્થા, ૬ દર્શન, ૯૬ હોવાનું કહી શકાય. તેઓ વિમલવિજય–૨ પણ કદાચ હોઈ શકે. પ્રકારનાં પાખંડ વગેરેનો પરિચય આપી ત્રીજા ખંડમાં વીર નામે ૫૫ કડીનું ‘અષ્ટાપદ સમેતશિખર-સ્તવન’ (લે. સં. ૧૮મું શતક શ્રેષ્ઠીને ત્યાં વીરમતીની કુખે વિમલના જન્મની વાત કવિ કહે છે. અનુ.) તથા ૪ ઢાલ અને ૩૭/૩૮ કડીની ‘વિજયપ્રભસૂરિ-નિર્વાણ પાટણના શ્રીદત્ત શ્રેષ્ઠીની પુત્રી શ્રી સાથે વિમલનું લગ્ન, વિમલ (મુ.)ના કર્તા. વિરુદ્ધની કાનભંભેરણીથી ભોળવાઈને રાજા ભીમે એની હત્યા કરવા માટે કરેલા પ્રયત્ન, યુદ્ધોમાં વિમલે મેળવેલા વિજય, ભીમને હાથે સંદર્ભ : ૧. ગુસારસ્વતો; ] ૨. જૈનૂકવિઓ : ૨, ૩(૨). જ પાછળથી વિમલનું થતું સંમાન, ગુરુએ આબુ પર્વત પર જૈન
[કી.જો.] મંદિર બંધાવવા વિમલને આપેલો આદેશ-એ બધા પ્રસંગો બાકીના ખંડોમાં આલેખાયા છે. એમાં અંબા પાસે પુત્રપ્રાપ્તિને બદલે તીર્થ- વિમલવિ–૨[
]: તપગચ્છના જૈન સાધુ. રચનાનું વરદાન માગવાનો પ્રસંગ વિમલન ધર્મવીરચરિત્રને સૂચક હીરવિજયસૂરિની પરંપરામાં વિમલહર્ષના શિષ્ય. ૪૨ કડીના “નેમિરીતે ઉપસાવે છે.
નાથ-સ્તવન (લે. સં. ૧૮મું શતક અનુ.)ના કર્તા. કળિયુગનું વર્ણન, રોમનગરના સુલતાનની બેગમોનું ખડી સંદર્ભ :મુપુગૃહસૂચી.
[ી.જો.] બોલીમાં ટીખળ, ઓજસ્વી શૈલીવાળું યુદ્ધવર્ણન, વિજય પછીનો વિમલનો અલંકૃત શૈલીમાં વર્ણવાયેલો સત્કાર તથા સ્ત્રીપુરુષનાં વિમલવિનય [ઈ. ૧૫૯૧માં હયાત]: ખરતરગચ્છના જૈન સાધુ. સામુદ્રિક લક્ષણો, રાગરાગિણીઓ, સ્ત્રીપુરુષની કલાઓ, શુકન-અપ- ગુણશેખરની પરંપરામાં નવરંગના શિષ્ય. ૭૨ કડીના “અનાથી સંધિ' શુકનની માન્યતાઓ વગેરેનાં વીગતસભર ચિત્રણો આવા કેટલાક (ર.ઇ. ૧૫૯૧/સં. ૧૬૪૭, ફાગણ સુદ ૩), ૪ ઢાલ અને ૬૬ કડીના અંશો આ કૃતિને કવિની અને મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યની એરહનેક-રાસ’ તથા કેટલાંક સ્તવનોના કર્તા. ધ્યાનાર્હ કૃતિ બનાવે છે.
કિા.શા.) સંદર્ભ: ૧. મરાસસાહિત્ય; ૨. યુજિનચંદ્રસૂરિ; [] ૩. જંગ
કવિઓ: ૩(૧); ૪. ડિકૅટલૉગભાઈ : ૧૯(૨). [કી.જો.] વિમલ મહરિ)શિષ્ય [ઈ. ૧૯મી સદી ઉત્તરાધી: વડતપગચ્છની પિપ્પલશાખાના જૈન સાધુ. ૨૯૪ કડીની ‘વલકલચીરી-રાસ' (ર.ઇ. વિમલ(વાચક)શિષ્ય[
]: તપગચ્છના જૈન સાધુ. ૧૫૯૧) તથા “થાવસ્યાકુમાર-ભાસ' (ર.ઇ. ૧૫૯૯/સં. ૧૬૫૫, ૧૨ કડીના (નાડુલાઇમંડન) નેમિનાથ-સ્તવન’ (લે. સં. ૧૯મી સદી કારતક સુદ ૮) એ કૃતિઓના કર્તા.
અનુ.)ના કર્તા. સંદર્ભ : ૧. જૈન સત્યપ્રકાશ, એપ્રિલ-મે ૧૯૪૮-‘ચિરાપદ્ર- સંદર્ભ : મુમુગૃહસૂચી.
[કી.જો.] ગચ્છીય ભંડારમેં ઉપલબ્ધ વિવાહલો, સંધિ, ભાસ, ધવલસંન્નક સાહિત્ય', વિજયયતીન્દ્રસૂરિજી;] ૨. ડિકૅટલૉગભાવિ. [કી.જો.] વિમલહર્ષ: આ નામે ૫ કડીનું ‘સીમંધરજિન-ગીત’ (લે. ઈ. ૧૫૩૮). વિમલરત્ન ઈિ. ૧૯૪૬માં હયાત : ખરતરગચ્છના જૈન સાધુ.
અને ‘શત્રુંજય-સ્તવન’ (લે. ઈ. ૧૮મી સદી) મળે છે. તેમના કર્તા વિમલકીતિની પરંપરામાં વિજયકીર્તિના શિષ્ય. ‘વીરચરિત્ર-બાલાવ
કયા વિમલહર્ષ છે તે સ્પષ્ટપણે કહી શકાય એમ નથી. બોધ' (.ઈ. ૧૬૪૬/સં. ૧૭૮૨, પોષ સુદ ૧૦), ૯ કડીના ‘જન
સંદર્ભ : ૧. મુપુન્હસૂચી; ૨. રાહસૂચી : ૨. [કી.જો.] રત્નસૂરિનિર્વાણ-ગીત (મુ.) અને ૮ કડીના ‘વિમલકીર્તિગુરુ-ગીત (મુ) “વિરાટપર્વ'-૧ ૨. ઇ. ૧૫૪૫/સં. માગશર સુદ ૧૦, સોમવાર]: નો કર્તા.
વિકાસૂત નાકરરચિત, ૧૫ રાગનો વિનિયોગ થયાનું જણાવતી ૬૫ કૃતિ: ઐજૈકાસંચય (સં.).
કડવાંની આ આખ્યાનકૃતિ(મુ.) એમાં વ્યકત થતી કવિની પ્રૌઢિ ને સંદર્ભ : જેનૂકવિઓ: ૩(૨).
જિ .] પકવતાને કારણે સવિશેષ નોંધપાત્ર બને છે. વિમલરંગ(મુનિ)શિષ્ય [ઈ. ૧૫૭૨માં હયાત: જૈન સાધુ. ૧૪૧ પૂર્વકથાને વણી લેવાની પોતાની લાક્ષણિક પદ્ધતિને અનુસરી કડીના, વિવિધ રાગ તથા દેશીઓનો નિર્દેશ કરતા અને જિનચંદ્ર- કવિ અહીં પહેલાં ૨૧ કડવાંમાં મહાભારતના આદિપર્વ, સભાપર્વ સૂરિનો મહિમા ગાતા ઐતિહાસિક કથાવસ્તુવાળા ‘અકબરપ્રતિબોધ- અને આરણ્યકપર્વનું વૃત્તાંત સંક્ષેપમાં વર્ણવે છે અને બાકીનાં કડવાંરાસથી યુગપ્રધાન જિનચંદ્રસૂરીશ્વર-રાસ” (૨.ઇ. ૧૫૭૨/સં.૧૬૨૮, ઓમાં વિરાટપર્વના વૃત્તાન્તનું વર્ણન કરે છે. કવચિત્ પ્રસંગોનો જેઠ વદ ૧૩- મુ.)ના કર્તા.
કમફેર થાય છે ને ઘણી વાર પ્રસંગનું વીગતફેર કે વિસ્તારથી વર્ણન કૃતિ : રાસ ઔર રાસાન્વયી કાવ્ય, સં. દશરથ ઓઝા અને થાય છે, તે સિવાય સામાન્ય રીતે મૂળ મહાભારતકથાનું અહીં અનુદશરથ શર્મા, સં. ૨૦૧૬ (સં.).
[કી.જો] સરણ થયું છે. જીમૂતપ્રસંગમાં કવિ પાંડવોની શોધનું પ્રયોજન જોડે
૪૧૪ : ગુજરાતી સાહિત્યકોશ
વિમલપ્રભસૂરિ)શિષ્ય : “વિરાટપર્વ -૧