Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ RST - CELL zreya jIrNoddhAra -: saMyojaka :zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zA. vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavanA hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005. mo. 94265 85904 (o.) 079-22132543
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ "aho zrutajJAnama" graMtha jIrNodhdhAra 95 syAdvAda 2nAkara bhAga-5 : dravya sahAyaka : pa.pU. AgamoddhAraka AnaMdasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA samudAyanA pUjya sAdhvIjI zrI jItendrazrIjI ma.sA.nA ziSyA pUjya sAdhvIjI zrI indriyadamAzrIjI ma.sA.nA ziSyA pUjya sAdhvIjI zrI AtmajayAzrIjI ma.sA., pUjya sAdhvIjI zrI muktiratnAzrIjI ma.sA., pUjya sAdhvIjI zrI virAgaratnAzrIjI ma.sA., pUjya sAdhvIjI zrI bhaktiratnAzrIjI ma.sA. Adi ThANA-4 nI preraNAthI zrI harIpurA asAravA mU.pU. jaina saMgha asAravA, amadAvAdanA jJAnakhAtAnI upajamAMthI saMyojaka zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zA. vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 saMvata 2067 I.sa. 2011
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ "Aho Shrut Gyanam"
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 238 286 54 007 810 850 322 280 162 302 aho zrutajJAnama graMtha jIrNoddhAra- saMvata 2065 (I. 2009- seTa naM-1 kramAMka pustakanuM nAma kartA-TIkAkAsaMpAdaka 001 | zrI naMdIsUtra avacUrI pU. vikramasUrijIma.sA. 002 | zrI uttarAdhyayana sUtra cUrNI pU. jinadAsagaNicUrNIkAra / | 003 zrI arhadrItA-bhagavadgItA pU. meghavijayajI gaNima.sA. 004 zrI arhaccUDAmaNisArasaTIkaH pU. bhadrabAhusvAmIma.sA. 005 | zrI yUkti prakAzasUtraM | pU. padmasAgarajI gaNima.sA. 006 | zrI mAnatuGgazAstram | pU. mAnatuMgavijayajIma.sA. aparAjitapRcchA | zrI bI. bhaTTAcArya 008 zilpasmRti vAstu vidyAyAm | zrI naMdalAla cunilAlasomapurA 009 zilparatnambhAga-1 | zrIkumAra ke. sabhAtsavazAstrI 010 | zilparatnambhAga-2 | zrIkumAra ke. sabhAtsavazAstrI 011 prAsAdatilaka zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 012 | kAzyazilpam zrI vinAyaka gaNeza ApaTe 013 prAsAdamaJjarI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 014 | rAjavallabha yAne zilpazAstra zrI nArAyaNa bhAratIgosAI 015 zilpadIpaka | zrI gaMgAdharajI praNIta | vAstusAra zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 017 dIpArNava uttarArdha | zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI jinaprAsAdamArtaDa zrI naMdalAla cunIlAla somapurA | jaina graMthAvalI | zrI jaina zvetAmbarakonphransa 020 hIrakalaza jainajyotiSa zrI himmatarAmamahAzaMkara jAnI nyAyapravezaH bhAga-1 | zrI AnaMdazaMkara bI.dhruva 022 | dIpArNavapUrvArdha zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 023 anekAntajayapatAkAkhyaM bhAga pU. municaMdrasUrijIma.sA. | anekAntajayapatAkAkhyaM bhAga2 | zrI eca. Ara. kApaDIA 025 | prAkRtavyAkaraNabhASAMtara saha zrI becaradAsa jIvarAjadozI tatpopaplavasiMhaH | zrI jayarAzI bhaTTa bI. bhaTTAcArya | 027 zaktivAdAdarzaH zrI sudarzanAcAryazAstrI 156 352 120 88 110 018 498 019 502 454 021 226 640 452 024 500 454 188 026 214
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 028 414 192 824 288 520 578 278 252 324 302 038 196 190 202 | kSIrArNava | zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 029 vedhavAstuprabhAkara zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI | 030 zilpapatrIvAra | zrI narmadAzaMkarazAstrI 031. prAsAda maMDana paM. bhagavAnadAsa jaina 032 | zrI siddhahema vRtti vRti adhyAya pU. bhaviSyamUrinama.sA. 033 zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAyara pU. lAvaNyasUrijIma.sA. 034 | zrIsima vRtti cUkyAsa adhyAya che pU. bhAvasUrinIma.sA. 035 | zrasihama vRtti cUdAna adhyAya (ra) (3) pU. bhaviSyamUrinIma.sA. 036 | zrI siddhahema bRhadvRti bRhannyAsa adhyAya5 pU. lAvaNyasUrijIma.sA. | 037 vAstunighaMTu prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA tilakamannarI bhAga-1 pU. lAvaNyasUrijI 039 | tilakamannarI bhAga-2 pU. lAvaNyasUrijI 040 tilakamajharI bhAga-3 pU. lAvaNyasUrijI saptasandhAna mahAkAvyama pU. vijayaamRtasUrizvarajI 042 saptabhImimAMsA pU. paM. zivAnandavijayajI nyAyAvatAra satiSacaMdra vidyAbhUSaNa vyutpattivAda guDhArthatattvAloka zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) 045 | sAmAnya niyukti guDhArthatattvAloka zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) 046 | saptabhaLInayapradIpa bAlabodhinIvivRttiH pU. lAvaNyasUrijI 047 vyutpattivAda zAstrArthakalA TIkA zrIveNImAdhava zAstrI 048 | nayopadeza bhAga-1 tarakiNItaraNI pU. lAvaNyasUrijI nayopadeza bhAga-2 tarakiNItaraNI pU. lAvaNyasUrijI 050 nyAyasamuccaya pU. lAvaNyasUrijI 051 syAdyArthaprakAzaH pU. lAvaNyasUrijI dina zuddhi prakaraNa pU. darzanavijayajI 053 | bRhad dhAraNA yaMtra pU. darzanavijayajI jyotirmahodaya saM. pU. akSayavijayajI 041. 480 228 043 6o 044 218 190 138 296 2io 049. 274 286 216 052 532 13 112
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2066 (I. 2010)- seTa naM-2 bhASA kartA-TIkAkAsaMpAdaka pustakanuM nAma saM saM krama 055 zrI siddhahema bRhadvRtti bRhadnyAsa adhyAya - 6 056 vividha tIrtha kalpa 057 bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 058 | siddhAntalakSaNagUDhArtha tattvalokaH 059 | vyApti paJcaka vivRtti TIkA jaina saMgIta rAgamALA 064 | viveka vilAsa 065 | paJcazatI prabodha prabaMdha 066 sanmatitattvasopAnam 067 upadezamAlA doghaTTI TIkA gurjarAnuvAda 068 | moharAjAparAjayam 069 | kriyA 070 kAlikAcAryakathAsaMgraha 071 sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA 060 061 caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza ) 062 vyutpattivAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya saM 063 | candraprabhA makaumudI saM 072 janmasamudrajAtaka 073 | meghamahodaya varSaprabodha 074 075 zubha. saM saM jaina sAmudrikanAM pAMca graMtho jaina citra kalpadruma bhAga-1 gu. saM 4.4.9 saM/gu. saM saM pU. lAvaNyasUrijIma. sA. pU. jinavijayajI ma. sA. zubha. gu4. pU. pUNyavijayajI ma. sA. zrI dharmadattasUri | zrI dharmadattasUri zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI zrI rasikalAla eca. kApaDIA | zrI sudarzanAcArya pU. meghavijayajI gaNi zrI dAmodara goviMdAcArya pU. mRgendravijayajI ma.sA. pU. labdhisUrijI ma.sA. pRSTha 296 160 164 202 48 306 322 668 516 268 456 420 zubha. pU. hemasAgarasUrijI ma. sA. saM pU. caturavijayajI ma.sA. saM/hiM zrI mohanalAla bAMThiyA saM/gu. zrI aMbAlAla premacaMda 406 saM. zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya 308 saM/ hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 128 saM/ haM zrI bhagavAnadAsa jaina 532 zrI himmatarAma mahAzaMkara jAna 376 zrI sArAbhAI navAba 374 638 192 428
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 076 | jana vine jaina citra kalpadruma bhAga-2 7 saMgIta nATya rUpAvalI 7 | bhAratanAM jaina tIrtho ane tenuM zilpa sthApatya 079 | zilpa citAmaNi bhAga-1 080 | bRhad zilpa zAstra bhAga-1 114 08 | bRhad zilpa zAstra bhAga-2 082 bRhad zilpa zAstra bhAga-3 083 AyurvedanA anubhUta prayogo bhAga-1 084 | kalyANa kAraka 085 | vizvanayana voza 086 | kathA ratna koza bhAga-1 087 kathA ratna koza bhAga-2 hastasagnIvanamAM | guja. | zrI sArAmAkuM navAva 238 | guja. | zrI vidyA saramA navAva 194 guja. | zrI sArAmArUM navAva 192 guja. | zrI manasuhAnAnna muvamana | 254 guja. | zrI gagannAtha maMvArIma 260 guja. | zrI nAganAtha maMvArama 238 guja. | zrI navInnAtha maMvArama 260 guja. | pU. varAntisAgaranI guja. | zrI vardhamAna pArzvanAtha zAstrI 910 saM./hiM zrI naMdalAla zarmA 436 guja. | zrI levalAsa navarAna kozI 336 | guja. | zrI levalAsa navarAna tozI | 230 saM. | pU. me vinayanI pU.savinayana, pU. puNyavijayajI | AcArya zrI vijayadarzanasUrijI 560 088 . 322 114 089 e%caturvizatikA 090 sammati taka mahArNavAvatArikA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra pRSTha 272 92 240 93 254 282 95 118 466 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra-saMvata 2067 (I. 2011) seTa naM.-3 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii|yh pustake vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| krama pustaka nAma kartA/TIkAkAra bhASA saMpAdaka/prakAzaka |91 syAdvAda ratnAkara bhAga-1 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA syAdavAda ratnAkara bhAga-2 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA syAdavAda ratnAkara bhAga-3 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA syAvAda ratnAkara bhAga-4 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA syAvAda ratnAkara bhAga-5 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA 96 pavitra kalpasUtra puNyavijayajI saM./aM sArAbhAI navAba 97 samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-1 | bhojadevasaM . TI. gaNapati zAstrI samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-2 bhojadeva TI. gaNapati zAstrI 99 . | bhuvanadIpaka padmaprabhasUrijI saM. veMkaTeza presa | 100 | gAthAsahastrI samayasuMdarajI saM. sukhalAlajI bhAratIya prAcIna lipImAlA gaurIzaMkara ojhA hindI munzIrAma manohararAma 102 zabdaratnAkara sAdhusundarajI haragovindadAsa becaradAsa 103 | subodhavANI prakAza nyAyavijayajI saM./gu hemacaMdrAcArya jaina sabhA 104 laghu prabaMdha saMgraha jayaMta pI. ThAkara orIenTa isTI. baroDA 105 | jaina stotra saMcaya-1-2-3 mANikyasAgarasUrijI AgamoddhAraka sabhA 106 | sanmatitarka prakaraNa bhAga-1,2,3 siddhasena divAkara sukhalAla saMghavI sanmatitarka prakaraNa bhAga-4,5 siddhasena divAkara sukhalAla saMghavI 108 | nyAyasAra - nyAyatAtparyadIpikA satiSacaMdra vidyAbhUSaNa esiyATIka sosAyaTI 342 98 362 134 70 101 316 224 612 307 250 514 107 454 354
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 saM./hi 337 110 saM./hi 354 111 372 112 saM./hi saM./hi saM./hi 142 113 336 364 saM./gu saM./gu puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara jinadattasUri jJAnabhaMDAra aravinda dhAmaNiyA yazovijayajI graMthamALA | yazovijayajI graMthamALA | nAhaTA bradharsa | jaina AtmAnaMda sabhA jaina AtmAnaMda sabhA | phArbasa gujarAtI sabhA phArbasa gujarAtI sabhA | phArbasa gujarAtI sabhA 218 116 656 122 jaina lekha saMgraha bhAga-1 puraNacaMdra nAhara jaina lekha saMgraha bhAga-2 puraNacaMdra nAhara jaina lekha saMgraha bhAga-3 puraNacaMdra nAhara | jaina dhAtu pratimA lekha bhAga-1 kAMtisAgarajI jaina pratimA lekha saMgraha daulatasiMha loDhA 114 rAdhanapura pratimA lekha saMdoha vizAlavijayajI prAcina lekha saMgraha-1 / vijayadharmasUrijI bIkAnera jaina lekha saMgraha agaracaMda nAhaTA 117 prAcIna jaina lekha saMgraha bhAga-1 jinavijayajI 118 | prAcina jaina lekha saMgraha bhAga-2 jinavijayajI 119 | gujarAtanA aitihAsika lekho-1 girajAzaMkara zAstrI 120 gujarAtanA aitihAsika lekho-2 girajAzaMkara zAstrI gujarAtanA aitihAsika lekho-3 girajAzaMkara zAstrI oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. | pI. pITarasana 122 __ ina muMbaI sarkala-1 oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. | pI. pITarasana 123 ina muMbaI sarkala-4 oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. pI. pITarasana / ina muMbaI sarkala-5 kalekzana oNpha prAkRta enDa saMskRta pI. pITarasana __ inskrIpzansa | 126 | vijayadeva mAhAtmyam jinavijayajI 764 saM./hi saM./hi saM./hi saM./gu saM./gu saM./gu 404 404 121 540 raoNyala eziyATIka jarnala 274 raoNyala eziyATIka jarnala 41 124 400 aM. raoNyala eziyATIka jarnala bhAvanagara ArcIoNlaoNjIkala DipArTamenTa, bhAvanagara jaina satya saMzodhaka 125 320 148
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhetamataprabhAkarasya caturtho mayUkhaH zrImadvAdidevasUriviracitaH pramANanayatattvAlokAlaGkAraH tayAkhyA ca syAdvAdaratnAkaraH puNyapattanastha osavAlavaMzajazreSThilAdhAjItanUjamotIlAla ityetaiH TippaNI bhirupoddhAtena ca pariSkRtya saMzodhitaH / vIrasaMvat 2457. prthmeymngknaavRttiH| mUlyaM rupyakadvayam /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ idaM pustakaM 'motIlAla lAdhAjI' ityetaiH puNyapattane (27 bhavAnI peTha ) prakAzitam / ( asya sarve'dhikArAH prakAzakena svAyattIkRtAH) taca, puNyapattane sadAzivazreNyAM 'lakSmaNa bhAUrAva kokATe' ityanena svakIye 'hanumAna priMTiMga presa' mudraNAlaye mudritam /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatram saratya azuddham zuddham pRSTham paMkti azuddham zuddham pRSTham paMkti prathamabhAge tRtIyabhAgenirupyamANa nirUpyamANaM 91 24 medau vaktuM anayorantare 516 19 bhAvana bhavAna 123 21 truTayati / dUgepatA dUrApetA 136 19 mudrA mudrAM 520 12 ke kinA kekino 183 21 kacida dharmiNaH kacid 540 23 kalpya tasya kalpyate'sya 198 12 dharmidharmahato- dharmitAprati. 556 9 karuNA sAndra karuNAsAndra , 19 rupa pattaye upa taditarattvApra taditaratvAprA 24. 5 parArthamanu parArtha mAna 565 22 nishcyH| saMvAda nizcayaHsaMvAda 2411 sAdhyadhama sAdhyadhame 568 6 bhavet / tadA bhavet, tadA 241 5 sAdhAna sAdhana pramAdhyasya prAmANyasya saransya pramANya prAmANyaM 242 1 vidheH siddhau vidhisiddhau 585 doSANASi doSANAmapi , 8 DambaraM / Dambara sAmagcyA sAmagya 587 dvitIyabhAge kurvatI kurvantI 598 tAH kalAH tAH kalA 259 17 kRttikA kRttikAH samupajAyayAnAHsamupajAyamAnAH317 10 , nAhaGkArikAsta nAhadvArikAsta 34611 prAjyApatya prAjApatya / yathAtmyena yAthAtmyena 348 9 svAt syAt 6.2 20 pramAtA / pramAtA, 348 12 zamastakAryasya zamastadviruddhastatathaiva'saMvedanA tathaiva saMvedanA 352 8 danupazamastautpalazatapatra utpalapatrazata 353 11 skAryasya 603 19 paramArthika pAramArthikaM 353 22 ranupalabdhi spalabdhi 20 viSatvA viSayatvA 354 8 kAryasyA kAraNasyA 612 13 sprshH| zIta sparzaH zIta 358 11 sidhyat sat sidhyan san 612 14 jAyamAna jjAyamAna 358 19 prazama tulAyA samatvaM tulAyA 613 5 vRti 362 18 cAnyatkRti ca nyatkRti 619 4 tvAdviSa svAttadviSa 393 19 rAgAditaH rAgoditaH , 5 ntavIrya nantavIrya 478 8 rAdita iti rAdiriti 624 21 kSamAH 481 7 kSobhamANena kSobhyamANena 625 1 namra 481.14 rikSa . .. vRtti rIkSa
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAta azukham, zuddham, pRSTham, paMkti, azuddham, zuddham, pRSTham, paMkti, tA tAM628. 1. bhAsakastaLa bhAsastaLa " 2 samAtanvate samAM manyate 633 4 / nupapattyA nupapattya labdhvanyathA labdhyanyathA 6566 karaNAcA karaNAra bhiSaNo bhISaNo 657 8 ghanekAntastadurjokAntastadvarja " 16 sIyate sIyante , 10 pakSaH prayogaH prakSaprayogaH " 23 vAMtazaH .. vazataH , 17rthikapramANa * pikaH pramANa 1.1111 caturthabhAge-- sa pAra sana pAra " 19 kAlabheda kAlAbheda 36 8 loke pratItyA lokapratItyA. " 20 kadAcitkatayo kAdAcitkatayo 788. 19 iti loka . iti / loka " 22 tadekSaNa tadekakSaNa 189 19 nApyanumayata nAnyanubhayata 1012 25 drvypryaayyoH| dravyaparyAyayoH 8.. . pramANa bhAva pramANAbhAva 1013 4 pratibhAsamAnA pratibhAsamAnaM 852 14 pahihArA parihArA . 1020 22 lokastamaH lokAbhAvastamaH852 18 nupapatteH nupapattiH . 1024 // paMcamabhAge prtiiyte| pratIyate, " 21 samAnadharmA sAdhanadharmA 1035.1 ca jJAnasya cAjJAnasya 993 iti sandigdho na varaM navaraM bhayadharmA " . dvitIyAdi dvitIyAdi ,, jJAnAbhrAntatva jJAnAdbhrAntatva 103618 mAdhyasthamupekSate mAdhyasthyamupakSite ,, nityatvasya nityatvasya etanAdRSTi etenAdRSTa 9951 satvasya tathA vA me (3) tathAcAtma , zauddhodano zauddhodanau sukSopekSA sukhopekSA ,, 14 buddhau buddho 1038 10 pekSA buddhadha pekSAbudhya , 21 jJAyate / kiM jJAyate ki tataH tat phlN| tasya phala tasya 104211 dharmI naigamA 1053 7 pramANabheda pramANAdU abheda, 13 rapAmA rapAramA 1058 2 vyavasthA viplavaH vyavasthAviplava 9971. sanadAro vyavahArA pramANAt, pramANAt / 20 ca satyaM cAsatya 1059 13 sAMvRtatvA sAMvRtatva 1002 18 sidadhye sidhye " 14 tasmAda pAra tasmAt pAra , 19 vaisAdRzyaM vaisadRzyaM , 16 saMkhyA viSaya saMkhyAviSaya 1003 19 bhaviSya bhavizyad 106. 9 " tadvadA- caturdizasUtrA na ghaTa- na ghaTazabda-- bhAsate iti rambhe yojita vAcya, ghaTa- 1065 21 kRtvA" prasat / tra pravRtta pravRtti yoviMzasUtra naigamA naigamo vRtiparyavasAne narjusutrA na sUtrA 1068 5 yojniiym| sthitatvAtpU- sthitatvAt / badA bhAsate yadAbhAsale . 1005 3 thivyA pRthivyA 1075 21 " 11 68 dharme negamA
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) azuddham, zuddham, pRSTham, paMkti azuddham, zuddham, pRSTham, paMkti abhivyakta ne abhivyaktena , 22 heturavyAbhi hetuLabhi 1079 19 marpayatyeva marpayatyeva / 1076 6 siddhe nanu siddhena tu , 20 spandinI spandinIM , 4 nusthasya tucchasya , 22 pratyakSamA pratyakSa bhedAt / taSA bhedAt tA 1080 katvAcca / na katvAcana , 11 pradIrghabhyAsa pradIrghAbhyAsa 1081 spadatvAcca / nAhaM spadatvAca nAhaM , 15 prasiddham / prasiddha vyApArastanyasya vyApAra: dRSTasya adRSTasya 1083 stanyasya 1077 14 caitanyAbhAsa caitanyAbhAva , manusmarataH mananusmarataH bhRt 1084 17 vaktRvyApAraH vaktravyApAra: / syAdA syAdvA , 19 sambhavAda sambhavaddhAdha kathA kuTAmba. kathAkuTumbibAdhakasya kasya 1079 4 tAm tAm 1085 2
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha SaSThaH pricchedH| yatrAnyatparabhAgamati na mahaH pAre'ndhakAraM sadA yasyAvasthitirAvRtiM na bhajate yanmeghamAlAdibhiH / / astaM yanna sameti yacca paritastrailokyavidyotakaM tajjyotirjagatAM tanotu mahatI tattvAvabodhazriyam // 700 // evaM pramANasya lakSaNasaMkhyAviSayAnprarUpya phalaM prarUpayannAha - 5 yat pramANena sAdhyate tadasya phalamiti // 1 // . yadvakSyamANamajJAnanivRttyAdikaM pramANena pratyakSAdinA sAdhyate niSpAdyate tadasya pramANasya phalamavagantavyamiti // 1 // athaitatprakArasaMkhyAmAhatadvividhamAnantaryeNa pAramparyeNa ceti // 2 // 10 ekaM pramANasya phalamAnantaryeNa sAkSAdaparaM tu pAramparyeNa vyavahitamityarthaH / / 2 // - athAdyaphalAvirbhAvanAyAha--- tatrAnantaryeNa sarvapramANAnAmajJAnanivRttiH phala miti // 3 // 15 tatra tayorAnantaryapAramparyabhedabhinnayoH phalayormadhyAdAnantaryeNa sarvapramANAnAmagdirzijJAnAnAM yogijJAnAnAM ca jJAnasya viparyayAdernivRttiH pradhvaMsaH svaparavyavasitisvarUpA phalaM pratipattavyamiti / nanu kevalinAM sadA sarvaprameyasya pratyakSatvAdajJAnanivRttiH phalabhAva iti cet / maivam / pratisamayamazeSArthaviSayAjJAnanivRttipari- 20 NateH phalarUpAyAsteSAM sadbhAvAt / nanu prathamasamaya evAzeSArthaprakAza
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 993 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 6 sU. 3 rUpeNa pariNatau kevasya kevalinaH pratisamayAjJAnanivRttipariNAmo nAstIti cet / na / dvitIyAdisamaye tadnabhyupagame tasyAjJatvaprasaGgAt / na varaM kevalajJAnotpatciprathamasamaye'jJAnasya nivRttiH prathamasamayavizeSeNa samasti / dvitIyAdisamaye punaH saiva dvitIyAdi samayaviziSTeti na phalabhAvalakSaNo doSaH // 3 // itthamAnantaryeNa pramANaphalaM nirUpya pAramparyeNa satprakAzayannAha - pAramparyeNa kevalajJAnasya tAvatphalamodAsInyamiti // 4 // 1 1 audAsInyaM sAkSAtsamastArthAnubhave'pi hAnopAdAnecchAvirahAnmA10 dhyasthamupekSetetyarthaH / kuta iti cet / ucyate / siddhaprayojanatvAkevalinAM sarvatraiaudAsInyameva bhavati / heyasya saMsAratatkAraNasya hAnAt upAdeyasya mokSatatkAraNasyopAdAnAt, siddhaprayojanatvaM nAsiddhaM bhavatAm / nanu karuNAvatAM paraduHkhajihAsUnAM kathamaudAsInyam / karuNAyA asambhave vA kathamAptatvaM teSAM syAditi cet / na / 25 mohavizeSAtmikAyAH karuNAyAsteSAmasambhavAt / svaduHkhanivartanavadakaruNayApi paraduHkhanirAcikIrSAyAM pravRtteH / nanvasmadAdrivaddayAlorevAtmaduHkhanivartanaM kevalinaH samIcInam / tathA cAtra prayogaH-yo yaH svAtmAne duHkhaM nivartayati sa svAtmani karuNAvAn / yathA'smadAdiH, tathA ca yogI svAtmani saMsAraduHkhaM nivartayatIti / na 20 cAtra heturviruddho'naikAntiko vA / vipakSe sarvathApyamAvAt / bhayalobhAdinAtmaduHkhanivartakairvyabhicArI heturiti cet / na / teSAmapi karuNotpatteH / na hyAtmanyakaruNAvataH parato bhayaM lobho'bhimAno vA sambhavati / teSAmAtmakaruNAprayuktatvAditi paramparayA karuNAvAnemAtmaduHkhamanazanAdinimittaM nivartayati bhayAdihetukA vA kasyacidAtmani 25 karuNotyate / sotpannA satI svaduHkhaM nivartayatIti sAkSAtkaru
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 915 pari. 6 sU. 5] svAdvAdaratnAkarasahitaH pAyAtmaduHkhanivartane pravartate / tato na vyabhicAraH / etenAdRSTivizeSavAdAtmani duHkhanivarlanapabhicAra codanA nirastA 1 tataH karuNotpattareva tannivartanAt / tannAkaruNasyAtmaduHkhanivartataM dRSTamato yamasamAdhiriti cet / na / svabhAvato'pi svaduHkhanivartananibandhanatvopapatteH / yathA khalu tatsvAbhAvyAdeva bhAskaro lokaM prakAzayati na 5: punaH kRpAlutayA / tathA yadi kevalI svaduHkhaM nivartayiSyati tadA ko doSaH / tathA vA me (!) duHkhanivartakatvasya hetoH karuNAvattvenAnyathAnupapatteH sandigdhatvATyabhicAritvam / tato niHzeSAntarAyakSayAdabhayadAnasvarUpamevAtmanaH prakSINAyaraNasya paramA dayA / saiva ca mohAbhAvAdrAgadveSayorapraNidhAnAdupekSA / tIrthakaratvanAmo- 1. dayAttu hitopadezapravartanAtparaduHkhanirAkAraNasiddhiriti / na tu . buddhakkaruNayA'sya pravRttirmagavato. yenApekSA kevalasya phalaM va syAt / nanUpekSAvatkevalajJAne sukhasyApi phalatvaM vaktumucitamanyathA *kevalasya sukSopekSA' iti pUrvAcAryavacanavirodho duSparihara iti cet / satyam / kintu na sahRdayakSodakSamo'yaM kevalajJAnasya sukhaphalatva- 15 pakSaH, ityupekSito'smAbhiH / sukhasya hi saMsAriNi sadvedyakarmodayaphalatvam / mukte tu samastakarmakSayaphalatvaM pramANopapannam / na punarjJAnaphalatvam / tataH sUktaM pAramparyeNa kevalajJAnasya tAvatphalamaudAsInyamiti // 4 // atha kevalavyatiriktapramANAnAM paramparAphalaprakaTanAyAha- 20 zeSapramANAnAM punarupAdAnahAnopekSA buddhaya iti // 5 // ___ pAramparyeNa phalamiti prAksUtrAitra sambadhyate / tataH zeSapramANAnAM kevalajJAnavyatiriktAnAM punarupAdAnaM parigraho hAnaM parityArA upekSA audAsInyaM tadarthamupAdeyAdiSu buddhayaH pAramparyeNa phalamityarthaH // 5 // 25
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 996 10 pramANanayatattvA lokAlaGkAraH [ pari. 6 sU. pramANaphalaM pramANAdbhinnameveti yaugAH, abhinnameveti tAthAgratAH, ityekAntadvayanirAsArthaM svamataM pramANato vyavasthApayannAha- tataH pramANataH syAdbhinnamabhinnaM ca pramANaphalatvAnyathAnupatteriti // 6 // tat sAmAnyalakSaNalakSitaM phalaM dharme pramANataH syAdbhinnamabhinnaM ceti sAdhyo dharmaH pramANaphalatvAnyathAnupapatteriti hetuH || 6 || athAsya hetorvyabhicAraM parAkurvannAha- upAdAna buddhayAdinA pramANAdbhinnena vyavahitaphalena torvyabhicAra iti na vibhAvanIyamiti // 7 // pramANaphalaM ca bhaviSyati pramANAtsarvathA bhinnaM ca bhaviSyati / yathopAdAnayuddhayAdikamiti na parAmarzanIyaM yaugairityarthaH // 7 // kuta ityAha--- tasyaikapramAtRtAdAtmyena pramANabhedavyavasthiteriti tasyopAdAnabuddhayAdervyavahitaphalasyaikapramAtRtAdAtmyenaikena pramAtA 15 saha tAdAtmyamaviSvagbhAvastena kRtvA kimityAha - pramANAtsakAzAdabhedavyavasthiteH pramANena samaM tAdAtmyopapatterhetorvyabhicAra iti naH vibhAvanIyamiti prAktanena yogaH // 8 // ekapramAtRtAdAtmyamapi tasya kutaH siddhamityAha--- pramANatayA pariNatasyaivAtmanaH phalatayA pariNatitIteriti // 9 // 1' pramANasya pramANatvaM tasmAdabhyupagacchatAm / bhinnaM phalamupetavyamekatve tadasaMbhavAt // ' iti nyA. maM. pR. 71 / 2 ' viSayAdhigatizcAtra pramANaphalamidhyate / svavittirvA pramANaM tu sArUpyaM yogyatApi vA // 1344 || ' iti tattvasaMgrahe /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 s. 13] syAdvAdaratnAkarasahitaH ___ yasyaivAtmanaH pramANAkAreNa pariNatistasyaiva phalarUpatayA pariNAma ityekapramAtrapekSayA pramANaphalayorabhedaH // 9 // etadeva bhAvayannAha---- yaH pramimIte sa evopAdatte parityajatyupekSate ceti sarvasaMvyavahAribhiraskhalitamanubhavAditi // 10 // 5 - na khalvanyaH pramAtA pramANaparyAyatayA pariNamate'parazyopAdAnahAnopekSAbuddhiparyAyasvabhAvatayeti kasyApi sacetaso'nubhavaH samastItyarthaH yathoktArthAnabhyupagame dUSaNamAha-- itarathA svaparayoH pramANaphalavyavasthA viplavaH prasa- 10 jyeteti // 11 // itarathetyekasyaiva pramAtuH pramANaphalasambandhitvAnaGgIkAra ime pramANaphale svakIye ime ca parakIye iti naiyatyaM na syAditi bhAvaH / taditthamupAdAnabuddhayAdI vyavahitaphale pramANAdabhedasyApi prasiddhana tena prakRtahetorvyabhicAra iti siddham // 11 // ___ atha vyabhicArAntaraM nirAcikIrSurAha-- ajJAnanivRttisvarUpeNa pramANAdabhinnena sAkSAsphalena sAdhanasyAnekAnta iti nAzaGkanIyamiti // 12 // pramANaphalaM ca syAtpramANAt, sarvathApyabhinnaM ca syAdyathAjJAna- 20 nivRttirityanayAnaikAntikatvaM prakRtihetoriti na zaGkanIyaM zAkyaziSyaiH // 12 // (kuta ityAha-- 1 etaccidvAntargata ratnAkara truTitaM ratnAkarAvatArikAyAH pUritam /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 5 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH kathaMcittasyApi pramANAdbhedena vyavasthAnAditi // 13 // kathaMciditi vakSyamANena prakAreNa ) rUpasya sAkSAtphalasya na kevalamupAdAnavuddhyAdevrvyavahitaphalasyetyapizabdArthaH // 13 // [ pari. 6 sU. 13 **** evaM vyavasthAnamapi kutaH siddhamityAha--- sAdhyasAdhanabhAvena pramANaphalayoH pratIyamAnatvAditi // 14 // yamAna Aha ye hi sAdhyasAdhanabhAvena pratIyete parasparaM bhidyete yathA kuThAracchide / sAdhyasAdhanabhAvena pratIyete ca pramANAjJAnanivRttyAkhyaphale // 14 // 10. asyaiva hetorasiddhatAM parAjihIrSuH pramANasya sAdhanatyaM tAvatsamartha -- pramANaM hi karaNAkhyaM sAdhanaM svaparavyavasito sAdhaktamatvAditi // 15 // yatkhalu kriyAyAM sAdhakatamaM tatkaraNAkhyaM sAdhanaM, yathA parazvadhaH 15 sAdhakatamaM ca paravyavasitau pramANamiti // 15 // atha phalasya sAdhyatvaM samarthayante svaparavyavasitikriyArUpAjJAnanivRttyAkhyaM phalaM tu. sAdhyaM pramANaniSpAdyatvAditi // 16 // yatpramANaniSpAdyaM tatsAdhyaM yathopAdAnabuddhayAdikaM pramANa 20 niSpAdyaM ca prakRtaM phalamiti / tanna pramANAdekAntena phalasyAbhedaH sAdhIyAn / sarvathA tAdAtmye hi pramANaphalayone vyavasthA tadbhAva-virodhAt / na hi sArUpyamasya pramANamadhigatiH phalamiti sarvathA I
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 sU. 19] . syAdvAdaratnAkarasahitaH tAdAtmye sidhyatyatiprasakteH / ( nanu pramANasyAsArUpba )vyAvRttiH sArUpyamanadhigativyAvRttiriti vyAvRttibhedAdekasyApi pramANaphalavyavastheti cet / naivam / svabhAvabhedamantareNAnyavyAvRttibhedasyApyanupapatteH / kathaM ca darzanasyApramANaphalavyAvRtyA pramANaphalavyavasthAvatpramANAntaraphalAntaravyAvRttyA'pramANatvasyAphalatvasya ca vyavasthA na syaaditi||16|| 5 atha prasaMgataH karturapi sakAzAtprakRtaphalasya bhedaM samarthayamAnaH prAhapramAturapi svaparavyavasitikriyAyAH kathaMcidbheda iti // 17 // pramAturAtmanaH kiM punaH pramANAdityapizabdArthaH // 17 // svaparavyavasitikriyAyA ajJAnanivRttyAkhyaphalasvabhAvAyAH kathaM- 1. cidvakSyamANa..... .... .... ....( atra hetumAhuHkartRkriyayoH sAdhyasAdhakabhAvenopalambhAditi // 18 // ye sAdhyasAdhakabhAvenopalabhyete te anyonyaM bhinne / yathA devadattadArucchidikriye sAdhyasAdhakabhAvenopalabhyete ca pramAtRsvaparavyavasitikriye ityarthaH // 18 // , helvasiddhiparihArArthamAha--- kartA hi sAdhakaH svatantratvAt, kriyA tu sAdhyA kartRnirvartyavAditi // 19 // . svamAtmA ).... tantraM pradhAnamasyeti svatantro yaH kriyAyAM svatantraH sa sAdhako yathA vRkSacchedakriyAyAM vrazcanaH / svatantrazca svaparavyavasiti- 20. - kriyAyAM pramAteti svatantra( tvaM kartuH kutaH siddhamiti cet / kriyAsiddhAvaparAyattatayA prAdhAnyena vivakSitatvAt / svaparavyavasitila) kSaNA kriyA punaH sAdhyA kartRnivartyatvAt / yA khalu kartRnirvA kriyA sA sAdhyAte vyvhaarH| .... .... ...... .... ....
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1000 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH ekamekAntato bhedaM pramANaphaLayorjaguH || yogAstamatha sannyAyAdupayanta manISiNaH // 701 // [ pari. 6 su. 19 tathA hi yattAvatpramANamityAdyavAdi tatra pratyabhijJAnabAdhaH pakSasya pramANAtkathaMcidabhinnasya tatphalasyAjJAnanivRttyAdeH pratyabhi5 jJAnena pratIyamAnatvAt / yo'haM padArthaM pramiNomi sa eva nivRttAjJAnastamupAdade parityajAmyupekSe ceti hi pratiprANi pratIyate / anumAnabAdhazca / tathA hi-phalaM pramANAtkathaMcideva bhinnaM tatkAryatvA-' nyathAnupapatteH / jJAnaM hi svakAraNakalApAdupajAyamAnaM svArthagrahaNavyApAralakSaNopayogarUpaM sadajJAnanivRttyAdirUpatayA pariNamata itItthaM 10 : kathaMcideva bhede pramANaphalayoH kAryakAraNabhAvo ghaTate | kArakatvAkhyo hetuzca pradIpAtmanA vyabhicArI / pradIpaH svAtmanAtmAnaM prakAzayatItyatra pradIpAtmanaH kArakatve'pi prakAzarUpAbhinnaphalakAritvapratIteH / na khalu pradIpAtmanaH prakAzo bhinnastasyAprakAzatvaprasaGgAt, paTavat / pradIpAtmano bhinnasyApi prakAzasya pradIpAtmani 15 samavAyAtprakAzatAsiddhiriti cet / maivam / apradIpAtmanyapi ghaTAdau tatsamavAyAnuSaGgAt / pratyAsattivizeSAtprakAzasya pradIpAtmanyeva samavAyo nAnyatreti cet / sa ko'nyo'nyatra kathaMcittAdAtmyAt // dRSTAntasya ca sAdhyavikalatvaM kuThArAderapyekAntavyatiriktakriyAkAritvAsiddheH / kuThArAdinA hi kASThAdechidAnirUpyamANA chedApradezAnu20 pravezalakSaNaivAvatiSThate / sa cAnupravezaH kuThArAderAtmagatadharmo'narthantaram / evaM karaNatvAnumAne'pi pakSahetudRSTAntadoSA vAcyAH / yajcco -- ktam- na hyekasyaikadA svAtmApekSayA karaNarUpatA phalarUpatA ca Ru zreyasI' ityAdi / tadapyasatyam / ekasyApyapekSAbhedAdane kakAra karUpatopapatteryathA vRkSastiSThati vRkSeNa kRtaM vRkSAdapetaM vRkSaM pazyetyAdau / evaM 25 pramANasyaikasyApi sAdhakatamatvApekSayA'jJAnanivRttyAdisvabhAvApekSayA ca pramANarUpatA phalarUpatA ca na virodhamadhyAste / nanu cAjJAna
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 . 19] syAdvAdaratnAkarasahitaH 1001 nivRttijJAnameva na ca tadeva tasyaiva kArya yuktaM virodhAdataH kathamasyAH pramANaphalatvaM syAditi cet / tadapi syAdvAdanyAyAnabhijJabhASitam / ajJAnanivRtteH svArthavyavasAyapariNatilakSaNAyAH svArthagrahaNavyApAralakSaNopayogarUpapramANena kAryatvAvirodhAt, sAdhakatamAMzasyetarAMzAt, kathaMcidbhedapratipAdanAt / kiM ca dharmarUpatAM dharmirUpatAM vA prati. 5 jJAyAjJAnanivRttijJAnameveti pratijJAyeta / yadi dharmarUpatAM tabajJAnanivRttedharmasvabhAvayoH svarmiNorjJAnAtkathaMcidbhedo duSpratiSedhaH / na hi sarvathApyabhede dharmadharmabhAvaH saMgacchate / tasmAdajJAnanivRttirjJAnameveti pratijJA kSINA / atha dharmirUpatAM tatrApi kimapekSAjJAnanivRttermitvaM parikalpyeta jJAnApekSayA dharmAntarApekSayA vA / prathama- 10 pakSe tannivRtterdhamitvam / jJAnamya tu dharmatvamiti vaiparItyamAyAtam / na caitadyuktam / tasyAstadAzritatvAt / yadAzritaM na tasya svAzrayApekSayaiva dhamitvaM yathA rUpAdeH / jJAnAzritA cAjJAnanivRttiriti / atha dharmAntarApekSayA tadAjJAnApekSayA kimasyAH syAt / dharmarUpatA cet , kathamevaM jJAnamevAjJAnanivRttirityabhedAbhidhAnaM 15 yujyate / jJAnasyAjJAnanivRttidharma iti bhedAbhidhAnasyopapannatvAt / tathA ca jJAnamevAjJAnanivRttiriti durghaTam / yadapyabhihitaM vizeSaNajJAnaM phalamityAdi tadapyapezalam / vizeSaNavizevyayovibhinnajJAnAlambanatvAbhAvAt / ekameva hi jJAnaM tadAlambanam / na hi zuklaH paTo daNDI puruSa ityAdI vizeSaNavizeSyayonibhedo 20 na zrUyate / na ca viSayabhedAdavazyaM jJAnabhedaH paJcAGgulAderviSayasya samAnendriyagrAhyasya yogyadezAvasthitasyAnekasyApyekajJAnAlambanatvAt / kathamanyathA sadasaddharmaH kasyacidekajJAnAlambanamanekatvAt , paJcAGgulavat, ityatra prayoge paJcAGgulasya dRSTAntatvenopAdAnaM syAt / kathaM vA'vayavinaH siddhirU dhomadhyabhAgAnAmapyekajJAnAvalambanatvAbhAvaprasaGgata- 25 stavyApitvenAsya siddhayanupapatteH / yApi vizeSeNAkSasannikarSAdilakSaNa
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1002 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 6 sa. 20 vibhinnA sAmagrI pratipAditA sApyanupapannA / sannikarSasya prAgeka pratikSiptatvAt / sati ca. kAryabhede kAraNabhedaH kalpayituM yuktaH / na cAtra tadbhedo'sti vizeSaNavizeSyAlambanasyaikasyaiva jJAnasya samarthitatvAditi / bhinnAbhinnaM tadidamiyatA vistareNa prasiddhaM __ pratyakSAderadhigamagaNAttatphalaM sarvameva / yastvekAntaH kumatamatibhistIrthikaiH kIrtito'sau doSavyAghragrasanavazato na svarUpaM bibharti 17021 // 20 // kazcidAha---" kalpanAzilpinirmitA sarvApi pramANaphala10 hRtiriti viphala evAyaM pramANaphalAlambanaH syAdvAdinAM bhedAbheda pratiSThopakramaH' iti / tanmatamidAnImapAkartumAha--- saMvRttyA pramANaphalatA vyavahAra ityaprAmANikapalApaH, paramArthataH svAbhimatasiddhivirodhAditi // 21 // ___ saMvRttyA'vicAritaramyapratItyA kalpanAparAbhidhAnayA, iyamatro15 paniSat / sAMvRtapramANaphalavyavahAravAdinApi sAMvRtatvaM pramANaphalayoH paramArthavRttyA tAvadeSTavyam / taccAsau pramANAdabhimanyate'pramANAdvA / na tAvadapramANAttasyAkiMcitkaratvAt / atha pramANAttanna / yataH sAMvRtatvAgrAhakaM pramANaM sAMvRtamasAMvRtaM vA syAt / yadi sAvRtaM, kathaM tasmAdapAramArthikasya sakalapramANaphalavyavahArasAMvRtasya siddhiH / tathA 20 ca pAramArthika eva samasto'pi pramANaphalavyavahAraH prApta iti / atha pramANaphalasAMvRtatvagrAhakaM pramANaM svayamasAMvRtamiSyate tarhi kSINA sakalaprapANaphalavyavahArasAMvRtatvapratijJA / anenaiva vyabhicArAt / tadevaM sAMvRtasakalapramANaphalavyavahAravAdino vyakta eva paramArthata svAbhimatasiddhivirodha iti // 21 // 25.. prastutamevArtha nigamayannAha -
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 sU. 24 ] syAhAdaratnAkarasahitaH tataH pAramArthika eva pramANaphalavyavahAraH sakala puruSArthasiddhihetuH svIkartavya iti // 22 // ayamabhisandhiH-sarvApi puruSArthasiddhiH pramANanivandhanAt / tatastAM tAttvikImabhilaSatA tanmUlabhUtaM pramANaM tAvattAtvikamaGgIkartavyam / pramANasya ca tAttvikatve siddhe tatphalasya tajjanyatayA tAttvi- 5 katvamaratnopanatamiti / taditthaM pramANaphalavyavahArasya pAramArthikatvaprasiddheH saphala evAyaM pramANaphalayorbhedAbhedapratiSThAnArambhaH syAdvAda. pIyUSapAnalampaTAnAmiti / . kaH zaktazcaramaM tarItumudadhiM bAhvorbalAnmAnavaH kaH pANau tridivAdhipakSitidharaM dhatuM paTIyAniha / kaH zeSAhiphaNAvibhUSaNamaNInAdAtumabhyudyataH ko vA mAnaphalaM kRtI jinamate samyakkSamo jalpitum / 703122 evaM pramANasya vistarataH svarUpasaMkhyAviSayaphalAnyabhidhAyedAnI heyajJAne sati taddhAnAdupAdeyaM samyagupAdAtuM pAryate'tastatsvarUpAdyAbhAsamadhyAha-- pramANasya svarUpAdicatuSTayAdviparItaM tadAbhAsa miti // 23 // " pUrvapratipAditAtpramANasya sambandhinaH svarUpAdicatuSTayAtsvarUpa. saMkhyA viSayaphalalakSaNAtsakAzAdviparItamaparaM svarUpAdicatuSTayaM yattattadAbhAsaM svarUpAdicatuSTayAbhAsaM svarUpAbhAsaM saMkhyAbhAsa viSayA* 20. bhAsaM phalAbhAsaM cetyarthaH // 23 // ladvadAbhAsata iti kRtvA, tatra svarUpAbhAsaM tAvadAha --~-- ajJAnAtmakAnAtmaprakAzakasvamAtrAvabhAsakanirvikalpakasamAropAHpramANasya svarUpAbhAsA iti 24
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1004 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari.6 sU. 24 ajJAnAtmakaM cAnAtmaprakAzakaM ca svamAtrAvabhAsakaM ca nirvikalpaka ca samAropazceti sarveSAM dvndvH| te kimityAha-pramANasya sambandhinaH svarUpAbhAsAH pramANAbhAsAH pratyetavyAH // 24 // atra yathAkrama dRSTAntAnAha-- 5 yathA sannikarSAdyasvasaMviditaparAnavabhAsakajJAnadarza naviparyayasaMzayAnadhyavasAyA iti // 25 // sannikarSa Adiryasya kArakasAkalyAdeH paraiH pramANatayA prati. pannasya svAbhipretacakSurAdidarzanacatukasya ca tatsannikarSAdijJAna zabdasya pratyekaM padadvayenAbhisambandhAt / asvasaMviditaM jJAnaM naiyA10 yikAdyupakalpitaM parAnavabhAsakaM bAhyArthApalApi parikalpitaM jJAnaM darzanaM saugatAnAM caturvidhapratyakSatayA saMmataM viparyayasaMzayAnadhyavasAyAcopavarNitasvarUpAstataH sarveSAM dvandvaH / tatra sannikarSAdikamajJAnAtma. kasya dRSTAntaH / asvasaMviditaM jJAnamanAtmaprakAzakasya parAnava bhAsakaM svamAtrAvabhAsakasya darzanaM nirvikalpakasya viparyayAdayastu 15 samAropasyeti // 25 // kathameSAM tatsvarUpAvabhAsatetyatra hetumAha-- tebhyaH svaparavyavasAyasyAnupapatteriti // 26 // na khalvajJAnasvabhAvaM sannikarSAdikaM vA'nAtmaprakAzakamasvasaMviditaM vA svamAtrAvabhAsakaM parAnavabhAsakaM vA sarvathA nirNayazUnyaM darzanaM 20 vA viparyayAdisvarUpaH samAropo vA svaparayonirNayaM kartuM paryApmotIti teSAM pramANasvarUpAbhAsalvamupapannam / yatpunaH pramANasvarUpAbhAsasvabhAvaM na bhavati tatsvaparayonirNayaM kartuM paryAptameva / yathA jJAnAtmakaM svaprakAzakaM parAvabhAsakaM savikalpakaM viparyayAdivikalaM ca pramANamiti / etacca sarva prAgeva pratiSThitamityalAmehAtiprasaGgena // 26 // 1 cakSuracakSuravadhikevaleti darzanacatuSTayam /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari 6 sU. 30 ] syAdvAdaratnAkara sahitaH itthaM sAmAnyataH pramANasvarUpAbhAsamabhidhAya vizeSatastadabhidhitsuH sAMvyavahArikapratyakSAbhAsaM tAvadAha sAMvyavahArika pratyakSamiva yadA bhAsate tattadAbhA samiti // 27 // sAMvyavahArikapratyakSa mindriyAnindriyanibandhanatayA dviprakAraM prAgupavarNitasvarUpaM pratipattavyam || 27 // 1005: ---- p- udAharaNamAha yathAmbudhareSu gandharvanagarajJAnaM duHkhe sukhajJAnaM ceti // 28 // atrAdyaM nidarzanamindriyanibandhanAbhAsasya dvitIyaM punarindriyani- 10 bandhanAbhAsasya / avagrahAbhAsAdayastu tadbhedAH svayameva prAjJairvivecanIyAH || 28 // pAramArthikapratyakSAbhAsa midAnImA vedayannAha--- pAramArthika pratyakSamiva yadAbhAsate tacadAbhAsamiti // 29 // 15 pAramArthikapratyakSaM vikalasakalasvarUpatayA dvibhedaM yathoktamavadhAryam // 29 // nidarzanamAha- yathA zivAkhyasya rAjarSerasaGkhyAtadvIpasamudreSu sadvIpasamudrajJAnamiti // 30 // 20 zivAlyo rAjarSiH svasamayaprasiddhaH, tasya kila vibhaGgAparaparyAyamavadhyAbhAsaM tAdRzasaMvedanamA virbabhUvetyAhuH saiddhAntAH / manaHparyAyakevalajJAnayostu viparyayaH kadAcinna sambhavati / ekasya saMyamavizuddhi 1 zivarAjarSicaritaM bha. sU. za. 9 u. 11 sU. 418 to jJeyam /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAla hAraH pari. 6 sU. 30 prAdurbhasatvAdanyasya samastAvaraNasya kSayasamutthatyAt / tatazca nAtra tadAbhAsacintAvakAzaH // 30 // ... atha parokSAmAsaM vicakSuH smaraNAmAsaM tAvadAhaananubhUte vastuni taditi jJAnaM smaraNAbhAsamiti // 31 // ananubhUte kadAcidapyanupalabdhe // 31 // udAharaNamAha-- ananubhUte munimaNDale tanmunimaNDalamiti yatheti // 32 // 10. sugamam // 32 // pratyabhijJAnAbhAsamAhatulye padArthe sa evAyamityekasmiMzca tena tulya ityAdijJAnaM pratyabhijJAnAbhAsamiti // 33 // .. pratyabhijJAnaM hi tiryagUrkhatAsAmAnyAdigocaramupavArgitaM, tatra tirya15 sAmAnyAliGgite bhAve sa evAyamiti jJAnam / urvatAsAmAnya svabhAve caikasmindravye tena tulya iti jJAnam / AdizabdAdekheMjAtIyakamanyadapi jJAnaM pratyabhijJAnAbhAsamiti / / 33 / / tatrodAharaNamAha yamalakajAtavaditi // 34 // 20 ekasyAH striya ekadinotpannamapatyayugalaM yamalakamiti kIyate / tatazca yamalakAtayormadhyAdekatra dvitIyena tulyo'yamiti jizAsite sa evAyamiti jJAnam / aparana sa evAyamiti bumutsite tena tulyoyamiti jJAnaM ca pratyabhijJAnAbhAsamityarthaH // 34 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 sU. 38 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 2007 tarkAmAsamAha - asatyAmapi vyAptau tadavabhAsastarkAbhAsa iti // 35 // avidyamAnAyAmapi vyAptAvanyathAnupapattinAmikAyAM yastasyA vyApravabhAsaH sa tarkAbhAsaH || 35 // udAharaNamAha- sa zyAmo maitratanayatvAdityatra yAvAnmaitratanayaH sa zyAma iti yatheti // 36 // na hi maitratanayatvAkhyasya sAdhanasya zyAmatvena sAdhyenAnyathAnupapattyAparaparyAyA vyAptiH pratIyate / zAkAdyAhArapariNatipUrvakatvaprayuktatvA- 10 cchayAmatAyA: / yo hi jananyupabhuktazAkAdyAhArapariNAma pUrvakastanayaH sa eva zyAma iti zAkAdyAhArapariNatipUrvakatvasyaiva zyAmatvena sAdhyena vyAptiH / na punarmaitratanayatvasya / tatazca sa zyAmo maitratanayatvAdityatrAnumAne yAvAnmaitratanayaH sa zyAma iti sarvAkSepeNa yaH pratyayaH sa tarkAbhAsa eva / proktanyAyenAsatyAmapi vyAptau pravRttatvA- 15 diti // 36 // athAnumAnAbhAsamAha pakSAbhAsAdisamutthaM jJAnamanumAnA bhAsamiti // 37 // pakSAbhAsa AdiryeSAM hetvAbhAsaprabhRtInAM te pakSAbhAsAdayo vakSyamANalakSaNAstebhyaH samutthA utpattirasyeti pakSAbhAsAdisamutthaM jJAnamanu- 20 mAnAmAsamiti pratipAdyate / etacca yadA svapratipattyarthaM tadA svArthAnumAnAmAsaM, yadA tu parapratipattyarthaM pakSAdivacanarUpApatraM tadA parArthAnumAnAbhAsamavaseyamiti // 37 // pakSAbhAsAMstAvadAha
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1008 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 6 sa. 38 tatra pratItanirAkRtAnabhIpsitasAdhyadharmavizeSaNA . strayaH pakSAbhAsA iti / / 38 // tatra teSu pakSAbhAsAdiSu madhye pratItaM ca pramANapratipannaM nirAkRtaM ca pratyakSAdibhirvAdhitam / anabhIpsitaM cAniSTaM sAdhyadharmarUpaM vizeSaNaM yeSu te pratItanirAkRtAnabhIpsitasAdhyadharmavizeSaNAstrayaH / pakSasthAnopanyastatvAttatkAryAkaraNAcca / pakSavadAbhAsanta iti pakSAbhAsAH kathyante / pratItasAdhyadharmavizeSaNoM nirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo'nabhI. psitasAdhyadharmavizeSaNazceti / apratItAnirAkRtAbhIpsitasAdhyadharma viziSTadhAmaNAM samyakpakSatvena prAgupavarNitatvAdeteSAM ca tadviparItatvA. 10 diti // 38 // tatra prathamaM pakSAbhAsamudAhartumAhapratItasAdhyadharmavizeSaNo yathArhatAnpratyavadhAraNavarja pareNa prayujyamAnaHsamasti jIva ityaadiriti||39|| rAgadveSamohalakSaNArihananAt, pApasvarUparajohananAt, rahasyAbhAvAt, 15 atizayapUjArhatvAdvA, arhastIrthakaraH sa devatA yeSAM ta ArhatA jainA stAnprati avadhAraNamastyeva jIva ityAdyanekAntastadvarjayatItyavadhAraNavarja yathA bhavati, AdizabdAnnAsti jIvo, nityo jIvaH, zrAvaNaH zabdaH, zItalaM jalamuSNo'mirityevamAdikamapyatrodAharaNaM dRzyam / idamatraicaMparyamavadhAraNaM vayitvA paropanyastasamasto'pi vAkyaprayoga ArhatAnAM pratItamevArtha prakAzayati, te hi sarva jIvAdivastvanekAntAsmakamiti pratipannAH / anyathA samastapramANAdivyavahArocchedaprasa - GgAditi teSAmavadhAraNarahitaM pramANavAkyaM sunayavAkyaM vA prayujyamAnaM prasiddhamebodbhAvayatItyanarthakamiti yadA tvavadhAraNayuktaH pakSaH prayogastadA pratyakSAdinirAkRto bhavatIti na kazcidArhatAnprati vijigISuH
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 sa. 41] syAvAdaratnAkarasahitaH siddhasAdhanaM prasiddhasambandha ityapi saMjJAdvayamasya pakSAbhAsasyAviruddhamiti / / 39 // atha dvitIyapakSAbhAsaM bhedato nigamayannAha---- nirAkRtasAdhyadharmavizeSaNaH pratyakSAnumAnAgamalokasvavacanAdibhiH sAdhyadharmasya nirAkaraNAdanekapa- 5 kAra iti // 40 // pratyakSanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNaH, anumAnanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNaH, AgamanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNaH, lokanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNaH , svavacananirAkRtasAdhyadharmavizeSaNaH, AdizabdAtsmaraNanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNastarkanirAkatasAdhyadharmavizeSaNazcetyevaM dvitIyaH 10 pakSAbhAso'nekamakArI bhavatIti / / 40 // eteSu prathamaM prakAramAha-- pratyakSanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA nAsti bhUtavilakSaNa Atmeti // 41 // .... .... mANeSvapi pakSAbhAseSu niruktiH kaaryaa| 15 pRthivyaptejovAyubhyaH zarIratvena pariNatebhyo bhUtebhyo vilakSaNo'nya AtmA nAstIti kazciddhAntaH pratijAnIte / tatpratijJAvacanaM svasaMvedanapratyakSeNa nirAkriyate / yathA zIto'miriti pratijJAvacanaM bAhyendriyapratyakSeNa / tathA hi--yathA bAhyAH pRthivyAdayo bAdhendriyapratyakSatathA pratibhAsanteM tathA zarIramapi / na ca tathAtmA na ca sannAstyeva svasaMvedanAnubhUya- 20 mAnatvAt / tadabhAve ca mRtAvasthAyAmiva sarvaH prANigaNo vartateti sakalapramANAdivyavahArAbhAvaH syAt / na .... .... ..... .... hakatvAt / nApi zarIrasyaivAvasthAvizeSazcaitanya parApratyakSatvAt / zarIrAvyatiriktamapyantrAdivatparApratyakSametaditi cet / maivam / antrAdeH kadAcidudaravidAraNe parapratyakSatvAt / 25
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1010 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 6 sU. 41 paraparidRzyamAne'pyavayave sukhAdyanubhavasya punaH parApratyakSatvAt / tadavyatireke hi tadvattasyApi .... .... ttistadavyatirekAt / na ca sukhAdyanubhavastatra nAsti / svAtmano'nubhavasiddhatvAditi bhUtavilakSaNAtmaniSedhavAdI svasaMvedanapratyakSeNa bAdhyate / na ca svarUpa5 bhedena pratipannayorabhedAbhyupagamo yuktaH / sarvAbhedapasaGgAt / so'pi ca pramANAdivyavahArapravRttiviruddhaH / na ca svaparaprakA .... .... vUtAnubhavasyApyasatyatvaprasaGgAt / prapazcataH punarAtmasiddhiH saptamaparicchede vidhAsyate, ityalamihAtivistareNa / etenaiva caitanya zUnyaM caturbhUtamAtraM tattvamityetadapi pratijJAvacaH pratyakSanirAkRtasAdhya10 dharmavizeSaNatvenAbhihitamavagantavyam / evamakaThinA pRthvI, adravaM vAri, anuSNa .... .... nAttamiha draSTavyam // 41 / / dvitIyaM prakAramAhaanumAnanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA nAsti sarvajJo vItarAgo veti // 42 // sarvaM trikAlaviSayAnantarUpaM vastu sAkSAdhugapajjAnAtIti sarvajJaH / vIto vigato rAgo yasmAdasau vItarAgastadabhAvaM kazcitsAdhayitukAmaH pratijAnIte .... .... .... .... manumAnanirA. kRtam / tathA hi yaH kazcinninhAsAtizayavAnsa kaci svakAraNajanitanirmUlakSayaH, yathA kanakAdimalo ninhAsAtizayavatI 20 ca doSAvaraNe ityanenAnumAnena suvyaktaiva bAdhAsya / etasmAddhayanu mAnAdhatra vacana puruSadhaureye doSAvaraNayoH sarvathA prakSaya.... .... .... .... siddhiH pratyakSaparicchede kRteti kRtamihAtiprayAsena / evamapariNAmI zabda ityapi pratijJAnaM pariNAmI zabdaH kRtakatvAt, ghaTavadityanumAnena nirAkriyamANatvAtprakRtapakSAbhAsodAharaNatvenA25 vagantavyam // 42 // 15
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 sU. 44 syAdvAdaratnAkarasahitaH 10 // atha tRtIya prakAramAhaAgamanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA jainena rajanibhojanaM bhajanIyamiti // 43 // " atthaMgayammi Aicce puratthA ya aNuggae / AhAramaiyaM savvaM maNasA vi Na patthai // " ityAdinA hi prasiddhaprAmANyena . paramAgamavAkyena kSapAbhakSaNapakSaH pratikSipyamANatvAnna sAdhutvamAskandatIti / evaM jainena parakalatramabhila. paNIyaM, kSIravRkSaphalaM bhakSaNIyaM, navanItamAsvAdanIya, pizitamazanIyaM, sIdhu sevanIyaM, bhavAntareNaiva sukhapadaM puNyam, ityAdyudAharaNamAlA'. pytraavseyaa| sarvatrAgamabAdhasadbhAvasyAvizeSAditi / / 43 // 10 __ atha caturtha prakAramAha-- lokanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA na pAramA thikapramANaprameyavyavahAra iti // 44 // ___ iha lokazabdena lokapratItirucyate / tatazca lokena lokapratItyA nirAkRtaM sAdhyadharmarUpaM vizeSaNaM yasya sa lokanirAkRtasAdhyadharma- 15 vizeSaNa ityuddezaH / zeSaM punarudAharaNam / tatra paramArthastattvaM tasmin bhavaH pAramArthikaH, pramANaM ca prameyaM ca pramANaprameye / vyavahAro hitA. hitopekSaNIyArthAnAM prAptiparihAropekSAlakSaNastatsvarUpabhedanizcayala. kSaNazca sa pAramArthiko bhavatIti kazcitpratijAnIte / tadetattasya . pratijJAnaM loke pratItyA nirAkriyamANatvAtprakRtapakSAbhAsatAM nAti- 20. vartate / tathA hi-sarvApi lokapratItirevaMvidhA samasti yatsAramArthika pramANaM tena tattvAtattvavivekaH kriyate, iti lokapratItirapi prAntaiveti cet / na / dRSTahAnyadRSTakalpanApateH / sA ca nyAyaviruddhA / kiMca 1 astaMgata Aditya purastAvAnudgate / AhArAtmakaM sarva manasApi na prArthayet // 28 // iti chAyA / dazavai. sa. 8 a. 2 u...
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 6 . * pramANAdivyavahArasyApAramArthikale tattvAtattvavicAro'narthakaH syAt / / tena, tavyavasthAyA asiddheH / taduktam 'pramANAparamArthatve tatvAtattvavicAraNA / na yuktA tena tatsiddharasiddheH paramArthataH // ' 5 nanu ca lokamatItiH pratyakSAdipramANebhyo nAnyA / tathA ca pratyakSAdinirAkRtasAdhyadharmavizeSaNeSveva pakSAbhAseSu lokanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo'ntarbhaviSyatyalamasya tebhyaH pRthagupanyAseneti cet / satyam , evametat / tathApi vineyamanISonmIlanArthamasya pArthakyena nirdezaH / nanu candraH zazItyeSA lokapratItirapratyakSAdisvabhAza svaviparItaprati10 jJAnamacandraH zazItyetahAdhate / tataH prakRtapakSAmAsasya prAktaneSvanta rbhAvakathanamanyAsyamiti cet / tanna / yatazcandraH zazItyeSApi lokapratItiH pratyakSatvaM nAtivartate / tathA hi-saryo'pi spaSTAvaloko lokaH zazinaM nandrAdizabdasaMsargayogyameva pazyati na tadayonyam / tasmA. sApi pratyakSavyApAraparAmarzinI svatantrA na bhavatIti pratyakSameva / evaM 15 zuci naraziraHkapAlaM prANyaGgatvAcchazuktivadityAdikamapyatrodAharaNa dRzyam / loke hi prANyaGgatvAvizeSe'pi kiMcinnu pavitraM vastu svabhAvataH prasiddham / yathA gopiNDotpannatvAvizeSe'pi vastu svabhAvataH pavitraM tadugdhaM na punastapizitamiti // 44 // idAnI paJcamaM prakAramAha-- 20 svavacananirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yayA nAsti prameyaparicchedakaM prmaannmiti||45|| prameyaM sAmAnyavizeSAdyAtmakaM jIvAdivastu, tasya paricchedaka nizcAyakaM prameyaparicchedakaM pramANaM pratyakSAdikaM nAstIti kazcitpra tijAnIte / pramANasya hi pratibhAsAtmanaH satyatvaM svataH pratipattuM 25 na pAryate na parato. nobhayato nApyanubhUyata iti kathaM tatprameyapari cchedakaM bhavet / tathA paraH sadapi pratyakSaparokSabhedabhinnaM pramANaM satyA
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'phAra. 6 sU. 45] syAdvAdaratnAkarasahitaH nRtobhayAnubhayarUpatayA nizcetumazakyatvAdidaM tattvamidamatattvamiti paricchedakaM na bhavatIti pratijAnIte / tayordvayorapi pratijJAnaM svabacanena nirAkriyate / tatrAdyasya tAvadvacanaM svavacanenetthaM nirAkriyate sarvapramANabhAvamabhyupagacchataH svamapi vacanaM svAbhiprAyapratipAdanaparaM nAstIti yAcaMyamatvameva tasya zreyaH / bruvANamtu nAsti pramANaprameyaparicchedakamiti svavacanaM pramANIkurvanbala iti svavacanenaivAsau byAhanyate / dvitIyasyApi pratijJAnaM svavacanenetthaM nirAkriyate / yadi sarva pramANaM sandigdhasatyAntAdisvabhAvaM tIMdamapi pratijJAvacanaM nAsti prameyaparicchedakaM pramANamiti sandigdhamasatyAnRtAdisvabhAvameva / sandigdhameveti, prameyararicchedakapramANa .... .... .... mena 10 brUvAt / bruvANastu nizcinvAna evaM bravItIti svavacanenaiva vyAhanyate / anizcayAdeva bravItIti cet / tadyunmattakavadyarikacana vAdItyupekSaNIyo'sau nyAyavAdibhiH / yadvA yadi pramANaM pratyakSAdiprabhedabhinnamasti kathaM tatprameyaparicchedakaM na syAt / atha tatprameyapariccheda..... .... .... .... .... NaM pramANaM ca prameyaparicchedakaM 15 ca na bhavatIti svavacanavyAghAtaH / evaM nirantaramahaM maumI, sadaivAprasavadharmiNI me jananI, nityaM brahmacArI me janakaH, ityAdInyapi svavacananirAkRtasAdhyadharma.... .... .... puNairnirUpaNIyAni na tu svavacanasya zabdarUpatvAttannirAkRtasAdhyadharmavizeSaNaH pakSAbhAsaH prAnigaditAgamanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNa eva 20 pakSAbhAse'ntarbhavatIti kimarthamasya bhedena kathanamiti cet / evameta* . . t, tathApi ziSyazemuSIvikAsArthamasyApi pArthakyena kathanamiti na kazciddoSaH / evamete pratyaya .... ........ .... .... vizeSaNAdayaH sAkSAtsUtropAttAH paJcamadvitIyapakSAbhAsasya prakArAH, pradarzitAH / zeSAstvAdizabdena sUcitAstrayo'sya prakArAH 25 pradarzyante / tatra smaraNanirAkRtasAdhyadharmavizeSamo yathA---ubhAbhyAM
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 6 sU. 45 pratipattRbhyAmekatvAnubhUte phalanivahazAlini sahakAratarau tanmadhyAdekaH smaraNAbhAsaH paratantraH kAlAntare dvitIye yati yathA'ho vayasya sa sahakArataruH phaMlapaTalIvikala iti / tato dvitIyastaM prati brUte hanta tavAyaM pakSo mAmakInena samyaksmaraNena nirAkriyate'haM hi taM sahakArataruM sAndraphalaprAgbhArabhAriNaM samyaksmarAmIti / pratyabhijJAnanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA --- sadRze'pi tatkacana vastuni kazcana kaJcanAdhikRtyordhvatA sAmAnyabhrAntyA pakSI kurute tadevedamiti / tasyAyaM pakSastiryaksAmAnyAlambinA tena sadRzamidamityevaMrUpeNa samyakpratyabhijJAnena nirAkriyata iti / tarkanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo 1014 .... ring .... 10 yathA .... ( yo' yastatputraH sa zyAma iti vyAptiH samIcIneti / asyAyaM pakSo yo jananyupabhuktazAkAdyAhArapariNAmapUrvakastatputraH, sa zyAma iti vyAptigrAhiNA samyaktarkeNa nirAkriyate // 45 // dvitIyaM pakSAbhAsaM saMbhedamupadarzya tRtIyamupadarzayanti - 15 anabhIpsita sAdhyadharmavizeSaNo yathA syAdvAdinaH zAzvatika eva kalazAdirazAzvatika eva veti vadataH // 46 // syAdvAdino hi sarvatrApi vastuni nityatvaikAntaH, anityatvaikAnto vA nAbhIpsitaH, tathApi kadAcidasau sabhAkSobhAdinaivamapi vadet / evaM 20 nityaH zabda iti tAthAgatasya vadataH prakRtaH pakSAbhAsaH / ye tvaprasiddhavizeSaNAprasiddhavizepyAprasiddhobhayAH pakSAbhAsAH paraiH procire, nAmI samIcInAH / aprasiddhasyaiva vizeSaNasya sAdhyamAnatvAt, anyathA siddhasAdhyatA'vatArAt / athAtra sArvatrikaH prasiddhathabhAvo vivakSito na tu tatraiva dharmiNi, yathA sAGkhyasya vinAzitvaM kApi dharmiNi na prasiddham, 1 ratnAkarAvatArikAyA uddhRtam /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 sU. 51 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH to tirobhAvamAtrasyaiva sarvatra tenAbhidhAnAt / tadayuktam / evaM sati kSaNikatAM sAdhayato bhavataH kathaM nAprasiddhavizeSaNatvaM doSo bhavet, kSaNikatAyAH sapakSe kvApyaprasiddheH / vizeSyasya tu dharmiNaH siddhirvikalpAdapi pratipAditeti kathamaprasiddhatA'sya ! | etenAprasiddho bhayo'pi parAstaH // 46 // pakSAbhAsAnnirUpya hetvAbhAsAnAhu:asiddhaviruddhAnaikAntikAstrayo hetvAbhAsAH // 47 // nizcitAnyathA'nupapattyAkhyai kahe tulakSagavikalatvenAhetavo'pi hetusthAne nivezAddhetuvadAbhAsamAnA hetvAbhAsAH // 47 // tatrAsiddhamabhidadhati yasyAnyathAnupapattiH pramANena na pratIyate so'siddhaH // 48 // anyathA'nupapatterviparItAyA anizcitAyAzca viruddhAnaikAntikatvena kIrtayiSyamANatvAdiha hetusvarUpApratItidvAre kaivAnyathA'nupapattyapratItiravaziSTA draSTavyA detusvarUpApratItizceyamajJAnAt, sandehAt viparyayAdvA vijJeyA // 48 // athAmuM bhedato darzayanti- sa dvividha ubhayAsiddho'nyatarAsiddhazca // 49 // ubhayasya cAdiprativAdisamudAyasyAsiddhaH / anyatarasya vAdinaH, prativAdino vA'siddhaH // 49 // tatrAdyabhedaM vadanti - ubhayAsiddho yathA pariNAmI zabdazcAkSuSatvAt 11 40 11 cakSuSA gRhyata iti cAkSuSastasya bhAvazcAkSuSatvaM tasmAt / ayaM ca vAdiprativAdinorubhayorapyasiddhaH, zrAvaNatvAcchabdasya // 50 // dvitIyaM bhedaM vadanti - 10 15 19
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1016 pramANanayatasvAlokAlaGkAraH [pari. 6 sa. 51 anyatarAsiddho yathA, acetanAstaravo vijJAnendri yAyunirodhalakSaNamaraNarahitatvAt // 51 // tAthAgato hi tarUNAmacaitanyaM sAdhayanvijJAnendriyAyunirodhalakSaNamaraNarahitatvAditi hetUpanyAsaM kRtavAn / sa ca jainAnAM tarucaitanya5 vAdinAmasiddhaH / tadAgame drumeSvapi vijJAnendriyAyuSAM pramANataH pratiSThitatvAt / idaM ca prativAdyasiddhayapekSayodAharaNam / vAdyasiddhayapekSayA tu-avetanAH sukhAdayaH, utpattimattvAditi / atra hi vAdinaH sAMkhyasyotpattimattvamaprasiddham , tenAvirbhAvamAtrasyaiva sarvatra svIkRtatvAt / nanvitthamasiddhapakAraprakAzanaM paraizcake-mvarUpeNAsiddhaH, svarUpa 10 vA'siddhaM yasya so'yaM svarUpAsiddhaH, yathA anityaH zabdaH, cAkSu SatvAditi / nanu cAkSuSatvaM rUpAdAvasti, tenAsya vyadhikaraNAsiddhatvaM yuktam / na, rUpAdhikaraNatvenApratipAditatvAt / zabdadharmiNi copadiSTaM cAkSuSatvaM na svarUpato'stIti svarUpAsiddham / ) .... .... .... dhAnabrahmezvarA akRtakatvAdAzrayaikadezo na siddhaH / asya paramA15 NavaH prasiddhAH / pradhAnAdikaM tu na siddhamiti / vyadhikaraNAsiddho yathA--anityaH zabdaH paTasya kRtakatvAdvibhinnamadhikaraNamAzrayo yasyAsI vyadhikaraNaH sa cAsAvasiddhazceti / nanu zabde'pi kRtakatva. masti / tatkathamasyAsiddhatvamiti cet / tadasatyam / tasya hetu tvenApratipAditatvAt / na cAnyatra pratipAditamanyatra siddhaM bhavati / ati2. prasaGgAta bhAgAsiddho yathA--anityaH zabdaH prayatnAnantarIyakatvAt / prayatnAnantarIyakatvaM hi meghagarjitAdilakSaNe pakSabhAge na sambhavatIti bhAgAsiddham / sandigdhAsiddho yathA-jvalanavAnayaM mahIdharanitambo bAppAdibhAvasandigvadhUmatvAditi / atra hi bAppAdibhAvena sandigdho dhUmaprabandhaH pAvakapratItaye hetutvenopanyasta iti sandigdhAsiddhatvam / 25 sandigdhAzrayo yathA--iha nikuJja mayUraH kekAyitAditi tadApAtadeza
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 sU. 51 1 syAdvAdaratnAkarasahitaH vibhrame sati / pratijJArthaMkadezAsiddho yathA---anityaH zabdo'nityatvAditi / atrocyate / vizeSyavizeSaNavyarthavizeSyavyarthavizeSaNAsiddhastAvadvAdinaH prativAdina ubhayorvA bhaviSyantIti vAdyasiddhAdiSveva teSAmantarbhUtatvAnna bhedenAbhidhAnaM yuktam / AzrayasiddhAzrayaikadezAsiddhau tu na sambhavataH / sarvatra vikalpasiddhasya dharmiNaH sambhavAt / 5 samarthitaM caitatprAgeva tRtIyaparicchede / yatpunaH kacidanayorudbhAvanaM parAnprati tatparAbhyupagamApekSayaiveti / vyadhikaraNAsiddhastu na vastuto hetudoSaH / vyadhikaraNasyApyudeSyati zakaTaM kRttikodayAdupari vRSastaDitvAnadhastaraGgiNI, pUradarzanAdityAdergamakatvapratIteH / avinAbhAvanibandhano hi gamyagamakatvAbhAvo na tvavyadhikaraNatvanibandhanaH / 1. sa zyAmastatputratvAdityatra hi satyapi sAdhyena saha hetorekAdhikaraNatve gamakatvaM nAsti / tannivandhanAyA anyathAnupapatterabhAvAt / evamanityaH zabdaH paTastha kRtakatvAdityatrApyanyathAnupapattyabhAvAdeva gamakatvAbhAvo na punarvyadhikaraNatvAditi / vistarazca vyadhikaraNasyApi hetoH sAdhyasAdhakatvamadhastAtprasAdhitamityalamatiprasaGgena / bhAgAsiddho'pyu. 15 bhayasyAnyatarasya vA'siddhaH syAditi tayorevAntarbhUtaH / evaM sandigdhA. siddho'pi sandigdhAzrayopyevameva / tathA hi yaddezaM ke kAyitaM taddeze. naiva mareNa sAdhaM tadavinAbhUtaM, tathA yaddezo dhUmastaddezenaiva dhUmadhvajenAvinAbhUtaH / tadiha yadi vAdiprativAdinorubhayorapi na tadAzrayanizcayastadA hetulakSaNasyAvinAbhAvasyobhAbhyAmanizcayAdubhayAsiddhaH / 20 anyatarasya tu tadanizcaye'nyatarasyAsiddha iti pratijJArthakadezAsiddho'pi na bhedenAbhidhAtumucitaH / tasya hi svarUpeNaivAsiddhatvaM na pratijJArthakadezatvena dharmiNA vyabhicArAt / pratijJArthaMkadezo'pi hi dharmI Rciddhetutvena prayuktaH svasAdhyaM sAdhayannupalabhyate / yathA pramANa svaparavyavasAyijJAnameva bhavati / pramANatvAnyathAnupapatterityatra / iha 25 hi pramANAlyo dharyeva hetutvenopanyastaH / svaparavyavasAyijJAnatvAkhyaM
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2018 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 6 sU. 51 svasAdhyaM gamayati / tatazcAnityaH zabdo'nityatvAdityatra na pratijJAthaikadezatvenAnityatvasya hetorasiddhatvaM kintu svarUpeNaiva / tathA ca. vAdyasiddhAdAvevAntarbhUtatvAtpratijJArthaMkadezAsiddhaH pRthakkathayituM na yukta iti purApi cAyaM parAkRta iti kRta nirdalitadalanAbhiyogena / 5 evaM ca paropadarzitAnAmasiddhaprakArANAM keSAMcidihaivAntarbhAvakaraNA katipayAnAM punardUSaNAtprakAradvayamevAsiddhasya vyavasthitam / ubhayAsiddhAvanyatarasyAsiddhazceti / nanu nAmtyevAnyatarAsiddhAnAmahetvAbhAsaH / tathA hi-pareNAsiddha ityudbhAvite yadi vAdI tatsAdhaka pramANaM na bravIti tadA pramANAbhAvAdubhayorapyasiddhaH / athA brUyAttarhi pramANasyApakSapAtitvAdubhayorapyasau siddho'nyathA sAdhyamapyanyatarAsiddhaM na kadAcitsidhyediti vyarthaH pramANopanyAsaH syAditi cet / tadayuktam / yato vAdinA prativAdinA vA sabhyasamajha svopanyasto hetuH pramANato yAvanna paraM prati sAdhyate tAvattaM pratyasya siddherabhAvAtkathaM nAnyatarAsiddhatA / nanvevamapyasyAsiddhatka gauNameva syAditi cet / evametat / pramANato hi siddherabhAvAdasiddho'sau na tu svarUpataH, na khalu ratnAdipadArthastattvato'pratIyamAnastAvatkAlaM mukhyatastadAbhAso bhavatIti / tatazca--- avinAmAvatA yasya na pramANena kenacita / pratItipathamAyAtA so'siddha iti kIrtitaH / / 704 / / 51 // adhunAviruddhalakSaNAbhidhAnArthamAhasAdhyaviparyayeNaiva yasyAnyathAnupapattirabhyavasIyate sa. viruddha iti // 52 // yadA kenacitsAdhyaviparyayeNAvinAbhUto hetuH sAdhyAvinAbhAvabhrAntyA prayuktaH syAt / tadA sa viruddho hetvAbhAsa ityarthaH / / 52 / / 25 atrodAharaNamAha--
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 sU. 53 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH yathA nitya eva puruSo'nitya eva vA, pratyabhijJAnA dimattvAditi // 53 // pratyabhijJAnamAdiryeSAM te pratyabhijJAnAdayaH,patyabhijJAnasmaraNapramANatadAbhAsanizcayahitaprAptyahitaparivarjanaM saMsAramokSatatkAraNAdayaste yasya santi sa pratyabhijJAnAdimAn , tasya bhAvastattvaM tasmAnnitya eva puruSa, 5. iti kazcitkApilAdiH pratijA nIte tasyAyaM hetuH sthiraikasvarUpapuruSasAdhyaviparItapariNAmipuruSaNaiva vyAptatvAdviruddhaH / tasya hi vAdino bhrAntyutpattenimittaM pratikSaNanazvareSu cetanAcetaneSvartheSu pratyabhijJAnAdInAmasambhavapratItiH / tathA hi-pratikSaNamatyantocchediSu bhAveSu yathA bAhyaM vastu nirmulocchedi tathAntaramapIti puruSAntaracittavadeka* 10 santAne'pi smRtipratyabhijJAne na syAtAm / tatazcedaM pramANamayaM pramANAbhAsa iti nizcinvanna kazcidastIti hitaprAptyahitaparivarjanavyavahArocchedaH syAt / ekasya sthAyinaH puruSasyAbhAvAcca saMsAramokSata. karaNakAryakAraNabhAvAdivyavasthA paramArthato nAstyeveti pratyabhijJAnAdInAM tatrAsambhavaH / tathA saugato'pyanitya eva puruSaH pratyabhi. 15 jJAnAdimattvAditi pramANayati / tasyApyayaM hetustyantocchedipuruSasAdhyaviparItapariNAmipuruSeNa vyaapytvaadviruddhH| asyApi hi svAtmAnamavicchinnotpAdavyayaprauvyAtmakamanubhavato'pi vibhramahetuH sthiraikasvarUpe puruSe'bhyupagate pratyabhijJAnAdInAmasambhavapratipattireva / tathA hi-yadi cetanAcetanaM ca sthiraikasvarUpameva tadA suSuptyAdyavasthAyA. 20 miva bAhyArthagrahaNAdirUpeNa pravRttyabhAvAtpratyabhijJAnAdayaH kadA. cinna syuH / tadbhAve vA sthiraikatvasvarUpatvahAniH / avasthAbhedAdayaM vyavahAra ityapyayuktam / tAsAmavasthAturvyatirekAvyatirekavikalpAnupapatteH / vyatireke tAstasyeti sambandhAbhAvaH / atyatireke punaravasthAtaiveti tadavasthaH pratyabhijJAnAdInAmatrAbhAvaH / vAzabdo vikalpArthaH / 25
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 6 sa. 53 nitya eva puruSa iti vA pratijJA bhavatu / anitya eveti vA dvayorapi pakSayoH pratyabhijJAnAdimattvAkhyo heturviparItameva sAdhayati / pariNAmipuruSeNaivobhayaikAntaviddhana vyAptatvAt / na caikasya puruSasya nityAnityobhayAtmakatvaM viruddha sarvaprANabhRtAM tathaiva svAnubhavasiddhatvAttathaiva 5 pratyabhijJAnAdivyavahAropapatteH / anyathA samastavyavahArocchedaprasaGgAt / nitya evAnitya eva vetyevamekAntena kalpitayoH puruSayoH pramANAdivyavahArapravRttiviruddhayoH paramparaparihArasthitilakSaNo virodho na punarasminpramANasiddhe pariNAmipuruSe / tathA coktamAcAryazrIsiddhasenadivAkarapAdaiH-- " parasparAkSepaviluptacetasaH ___ stravAdapUrvAparamUDhanizcayAn / / samIkSya tatvotpathikAnkuvAdinaH __ kathaM pumAn sthAcchithilAdarastvadhi // 1 // vadanti yAneva guNAndhacetasaH sametya doSAn kila te svavidviSaH / ta eva vijJAnapathAgatAH satA tvadIyasUktapratipattihetavaH // 2 // " iti / anyenApyuktam - "ye paraskhalitonidrAH svadoSe'kSiAnamIlanAH / 20 tapasvinaste kiM kuryuraprAptatvanmatazriyaH // " iti / evamapAraNiAmA zabdaH kRtakatvAt, turaGgo'yaM zRGgasaGgitvAdityAdanyiA viruddhodAharaNAni dRzyAmi / tathA hi kRtakatvaM pUrvottarAkArapahihArAvAptiAsthAtalakSaNapariNAmenaivAvinAbhUtaM bahirantarvA pratItiviSayaH sarvathA nitye kSaNike vA tadabhAvapratipAdanAt / tathA zRGgasanitvamapya .. - -- . . - -...-... - ... .-.... -- 1. dvA. prathamadvA0 zloM. 5-6
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 pari. 6 sU. 53] syAdvAdaratnAkarasahitaH turaGgatvenaiva sAdhyatura tvaviparItena vyAptaM gavAdiSu pratIyate turanme tadasambhavAditi viruddhameva / ye cASTau viruddhabhedAH parairiSTrAste'pyetalakSaNalakSitatvAvizeSAdihaivAntarbhavantItyudAhiyante / tatra sati sapajhe catvAse viruddhAH / pakSavipakSavyApaka: sapakSavRttiH / yathA-nityaH zabdaH utpattidharmakatvAt / utpattidharmakatvaM hi pakSIkRte zabde vartate nisya- 5: viparIte cAnityaghaTAdau vipakSenAkAzAdau nitye satyapi sapakSa iti / vipakSaikadezavRttiH pakSavyApakaH, sapakSAvRttizca yathAnityaH zabdaH (sAmAnyatve sati, asmadAdibAhyandriyagrAhyatvAt ) pratyakSatvAt / bAhyendriyagrahaNayogyatAmAtraM hi bAhyendriyapratyakSatvamanna vivakSitam / tacca kAlatrayavartiSu sarveSvapi zabdeSu sambhavati / tena 1.. siddhamasya pakSavyApakataM cAnitye ghaTAdau bhAvAtsukhAdau cAbhAvAt / siddhaM sapakSAvRttitvaM ca nitye vyomAdAvavRttiH sAmAnya vRttistu sAmAnyatve satIti vizeSaNAvyavacchinnA 1 pakSavipakSakadezavRttiH sapakSAvRttizca / yathA'smadAdivAjhakaraNapratyakSa vAGmanase sAmAnyavizeSavattve sati nityatvAt / nityatvaM hi pakSakadeze manasi vartate, na yAci 15: vipakSe cAsmadAdibAhyakaraNApratyakSe gaganAdau, na sukhAdau sapakSe ca ghaTAdAvasyAvRtteH / sapakSAvRttitvaM sAmAnyasya ca sapakSatvaM sAmAnyavizeSavattve satIti vizeSaNAdyavacchinnaM yogibAhyakaraNapratyakSasya cAkAzAderasmadAdigrahaNAdasapakSatvam / pakSaikadezavRttiH sapakSAvRttirvipakSavyApako yathA-nitye vAGmanase utpattidharmakatvAt, 20 utpattidharmakatvaM hi pakSaikadeze vAci vartate, na manasi 1 sapakSe cAkAzAdau nitye na vartate vipakSe tu ghaTAdau sarvatra vartata iti / evamasatyapi sapakSe catvAro viruddhAH / pakSavipakSavyApako'vidyamAnasapakSo yathA---AkAzavizeSaguNaH zabdaH prIyatvAt / prameyatvaM hi pakSe zabde vartate / vipakSe cAnAkAzavizeSaguNe ghaTAdau / nanu sapakSe 25 tasyaivAbhAvAnna hyAkAze zabdAdanyo vizeSaguNaH kazcidasti yaH
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1022 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 6 sU. 53 sapakSaH syAtparamamahApariNAmAderanyatrApi vRttitaH sAdhAraNaguNatvAt / pakSavipakSakadezavRttiravidyamAnasapakSo yathA--sattAsambandhinaH SaTpadArthA utpattimattvAt / ayaM hi hetuH pakSIkRtaSaTpadArthakadeze'nityadravyaguNakarmaNyeva vartate na nityadravyAdau / vipakSe cAsattvAsaMba5 ndhini prAgabhASAyekadezaikapradhvaMsAbhAve vartate / nanu prAgabhAvAdI sapa kSasya vA saMbhavAdeva tannAsyA avRttiH siddhA / pakSavyApako vipakSakadezavRttiravidyamAnasapakSo yathA-AkAzavizeSaguNaH zabdo bAdhendriyagrAhyatvAt / ayaM hi hetuH pakSIkRte zabde vartate / vipakSasya cAnA kAzavizeSaguNasyaikadeze rUpAdau vartate, na tu sukhAdau sapakSasya cA. 10 sambhavAdeva tatrAsyA vRttiH siddhA / pakSaikadezavRttirvipakSavyApako'vidya mAnasapakSo yathA-kAkAzavizeSaguNaH zabdo'padAtmakatvAt / ayaM hi heturjaladagarjitAdau . pakSIkRtazabdasyaikadeze vartate na punaH SaTpadasvarUpe, vipakSe vAnAkAzavizeSaguNe kumbhAdau sarvatra vartate / sapakSe cAvRttistasyAbhAvAtsuprasiddhA / na tvanyopISTavidhA15 takRdviruddho dharmavizeSaviparItasAdhanAkhyo'sti / yathA sAGkhyasya saugatAdikaM pratipuruSaM prasAdhayataH 'parAzcikSurAdayaH saGghAtatvAcchayanAsanAdyaMgavat' iti / ayaM hi heturyathA zayanAsanAdidRSTAntabalAJcakSurAdInAM pArAyaM sAdhayati tatheSTA, asaMhataparArthatvaviparItaM saMha taparArthatvamapItISTavidhAtakRdviruddho dharmavizeSaviparItasAdhana iti 20 cocyate / kathaM cAsya saMgraha iti cet / uktalakSaNenaiveti brUmaH / sAdhyaviparyayeNaivAnyathAnupapannaM hi viruddhasya lakSaNaM taccAtrApyaSaNam / sAdhyaM yuktamanuktaM cAbhIpsitaM bhavati prakRtaprayoge cAbhIpsitamanuktaM ca sAdhyamasaMhtapArAyaM tadviparItaM ca saMhatapAsarthyasaMghAtatvaheturdRSTA ntabalena sAdhayatIti kathaM nAsya proktalakSaNena saGgrahaH / etena yadAha 25 kazcit--' paryAptamasya saMgrahAbhiyogena svarUpasyaivAsambhavAt , 1 nyA. vi. pR. 103 paM. 9 / 2.nyA. vi. pR. 133 paM. 19 /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 sU. 53 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 1 uktasAdhyaviparyayasAdhakatvenaiva hi heturviruddhatAmadhirohati nAnuktasAdhyaviparyayasAdhakatvenApi ' ' iti tatparAstamavaseyam / sAdhyaviparyayasAdhakatvasyAbhayatra tulyatvAt / sAdhyatvaM cAnuktasyApi prasAdhitamadhastRtIyaparicchede / nanu vizeSaviparItasAdhakasyApi viruddhatvasvI-kAre sakalAnumAnamudrAbhaGgaprasaGgaH / dhUmasyApi hi dharaNIdhara kandharAdhi'karaNasya siSAdhayiSitadhanaMjayavizeSaviparyayasAdhakatvena viruddhatvamabhidhAtuM suzakameveti cet ! abhidhIyatAM yatra dhUmasAmAnyopanyAsena jijJAsitaH kRzAnuvizeSastasmAdvizeSamuktamanuktaM vA sAdhyamabhilaSatA viziSTa eva heturupanyasanIyastathA ca na prakRtadoSAvakAza iti / yastu dharmisvarUpaviparIta sAdhano dharmivizeSaviparIta sAdhanazca viruddhaH / sa na 10 yuktaH / sAdhyasvarUpaviparyayasAdhakasyaiva viruddhatvenAbhidhAnAt / itarathA samastAnumAnocchedApattiH / na hi tathAvidho heturiha jagati kazcidavApyate yaH sAdhyasiddhaye'bhidhIyamAno dharmiNaH svarUpaM vizeSa kaMcana bAdhate / tathA nityaH zabdaH kRtakatvAditi sakalatArkika - gRhaprasiddha eSa heturanityatAM sAdhayannapi yo yaH kRtakaH sa zabdo na 15 bhavati, yathA ghaTaH / yo yaH kRtakaH sa bhASAvargaNA hetuko na bhavati / yathA sa eveti dharmiNaH svarUpaM vizeSaM ca bAdhata evetyahetuH syAt / na caivaM yuktamiti / tathA vahnimAnayaM parvato dhUmavattvAdityayamapi laukikaparIkSakaprasiddho heturvahnimatAM sAdhayannapi yo yo dhUmavAnsa parvato na bhavati yathA pAkapradeza: / yo yo dhUmavAnsa zikharazreNiramyo na 20 bhavati / yathA sa eveti dharmiNaH svarUpaM vizeSaM ca tiraskarotyeveti heturna bhavenna caitadupapannamiti na dharmisvarUpavizeSaviparItasAdhanau nAma saugatAbhyupagatau viruddhahetvAbhAsau staH / / * 1 dvayorUpayorviparyayasiddhau viruddhaH kayordvayoH sapakSe sattvasyAsapakSe 'nvAsattvasya / yathA kRtakatvaM prayatnAnantarIyakatvaM ca nityatve sAdhye viruddho tvAbhAsaH " anayoH samakSetramapakSe ca satyamiti viparyayasiddhiH sAdhyaviparyayasAdhanAdviruddhau ' iti / nyA. bi. pU. 102 / "< etau va > ( 1023
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANamayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 6 sU. 53 evaM casiSAdhayiSitAdAdvaiparItyena nizcitA / vyAptiryasya viruddho'sau prasiddhipadamAyayau / / 705 // 53 // athAnakAntikalakSaNaprakaTanArthamAha---- yasyAnyathAnupapattiH sandihyate sojnaikAntika iti // 54 // yasya hetutvenAbhimatasya dharmasya, anyathAnupapatteH sandihyate dolAya-- mAnatvAnna nirNIyate so'naikAntiko hetvAbhAsaH / / 54 // tadbhedasaGkhyAmAha10 sa dvedhA nirNItavipakSavRttikaH sandigdhavipakSavRtti . kazceti // 55 // sa ityanaikAntikaH / nirNItA vipakSe vRttiryasya nirNItavipakSavRttikaH / sandigdhAvipakSe vRttiryasyAsau sandigdhavipakSavRttikaH / arya ca sandigdhavipakSavyAvRttika iti, sandigdhAnyathAnuSapattika iti sandi15 gdhavyatireka iti cocyate // 55 // ___ tatrAcaM bhedamudAhartumAha---- nirNItavipakSavRttiko yathA nityaH zabdaH prameyatvA diti // 56 // zabdanityatvaikAntabAdI jaiminIyAdirasya hetutvamupanyastavAn / 20 tasyAyaM vipakSe'pi niNItavRttikatvAdanaikAntikaH / tathA hi-prameyatvaM sapakSabhUte nitye vyomAdau yathA pratIyate / tathA vipakSabhUte'pyanitye ghaTAdau pratIyata eva / tatazcobhayatrApi pratIyamAnatvAvizeSAkimidaM nityatvenAvinAbhUtamutAho anityatvenetyevamanyathAnupapatteH sandihyamAnatvAdanaikAntikatA svIkurute // 56 // 25 atha dvitIyaM bhedamudAhartumAha--
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 sU. 55] syAdvAdaratnAkarasahitaH 1015 sandigdhavipakSavRttiko yathA vivAdapadApannaH puruSaH sarvajJo na bhavati vaktRtvAditi // 57 / / vaktRtvaM hi vipakSe sarvajJe sandigdhavRttikam / sarvajJaH kiM vaktA, Ahosvinna vakteti sandehAt / nanu sarvajJaH kenacid bruvANo na dRsstto'drshnaacc| tato vacanasya vyAvRttirnizcIyata eveti cet / 5 maivam / asmAdRzairanatizayaprajJaiH sarvajJasya bhagavato bhASamANasya sAkSAdanIkSaNe'pi tatra vacanavyAvRttenizcetumazakyatvena sandigdhatvAt / atha sarvajJatvena saha vacanasya viruddhatvAttato vyAvRttistasya nizcIyata eveti cet / tadapyapezalam / tena saha tasya virodhasAdhanAnavadhAraNAt / vivakSAlakSaNasya vaktRtvakAraNasya rAgasvabhAvatayA 10 sarvajJakhana viruddhatvAttatkAryasya vaktatvasyApi tena saha virodhaH sidhyatIti tu buddhiH kasyacitsAdhIyasI suptamattaprabhRtiSu vivakSAmantareNApi vaktRtvasyopalambhAttasyAstatkAraNatvasthaivAsiddheH / tatrApi sA samastyeveti na sambhAvanIyaM yathAnubhavasyAbhAvAtprabodhamadApagamAdidazAsu pralapitasya smaraNAnupalabdheH / tathApi vivakSAparikalpa. 15 nAyAmativyAptiraparasyA api vivakSAyAH parikalpanAyaceH kvacidavasare kesarikizoravivakSAyAM karizAvakazabdaprayogadarzanAca nAvazyaM vaktatvaM prati kAraNatvaM vivakSAyAH / tatrApyantarAlavartinI karizAvakavivakSA vidyata iti na mantavyaM pramANAbhAvAt / tacchabdaprayogAnyathAnupapattireva pramANamiti na parAmarzanIyam / kimapAntarAle karizAvakavi- 20 vakSA samasti na veti saMzayasyAnullacanIyatvAdvivakSAM vinApi tadupapattau virodhAbhAvAt / tadabhAve nirnibandhanatayA nityameva tacchabdaprayogaprasaktiriti na tarkaNIyamasiddhatvAnnirnibandhanatAyAstathAvidhabhASAdravyaM rUpaM tathAvidhAtmaprayatnasahakRtamupAdAnabhUtam / asti hi pramANapratipannaM nibandhanaM karizAvakazabdaprayogasya 25 tathAvidhatvaM ca bhASAdravyAtmamanaHprayatnAnAmadRSTavizeSAdinimittama
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 6 sU. 57 GgIkartavyam / evamanaGgIkAre vivakSAyA api sadA sadbhAvaprasaGgAnnityaM tacchabdaprayogApattiH / amanaskatvAcca / vivAdAspadasya puruSasyecchAsAmAnyasyaivAsambhavAtkutastadvizeSabhUtavivakSAyAH sambhavaH / tAdRzastu tasya vacanavyApArazceSTAmAtram / na punarvivakSApUrvaka vaktRtvasvabhAvaH / 5 astu vA vipratipattipAtre puMsi zuddhecchA tathApi na rAgasvabhAvatvamasya lokazubhecchAyA rAgatvena pratIterabhAvAt / ataH kathamapi vaktRtvasya sarvajJatvena samaM na virodhaH sidhyatIti sarvajJabhAve sAdhye sandigdhavipakSavRttikAkhyAnaikAntikatvamasya suvyavasthitam / dUSitaM ca vaktRtvAkhyaM sAdhanaM sarvajJasiddhau prabandhenetyalamatiprasaGgena / evaM sa 10 zyAmo maitrItanayatvAtparidRzyamAnamaitrI tanayastomavadityapi sandigdhavipakSavRttikAnaikAntikasyodAharaNaM draSTavyam / tathA hi maitrItanayazca bhaviSyati dezAntaravartI pumAnzyAmazca na bhaviSyati vipakSeNa zyAmatvAbhAvena samaM maitrItanayatvasya virodhAbhAvAditi / naiyAyikAstu sopAdhikatvenAtya hetoragamakatvamAhuH nirupAdhikaH kila hetu: svasA15 dhyasAdhanaprAvINyamA stimute / maitrItanayatvasya tu zyAmatve sAdhye zAkAyAhArapariNatipUrvakatvamupAdhirasti 1 tatkathamasya gamakatvaM satyapi hi maitrItanayatve yaH zAkAdyAhArapariNatikAraNakaH sa eva zyAmo na tvapara iti / upAdhetallakSaNam - sAdhanAvyApakatve sati sAdhyavyApako yaH sa upAdhiriti / yo hi sAdhanaM na vyApnoti 20 sAdhyaM tu vyApnoti sa upAdhirityarthaH / yathA lohalekhyaM vajraM pArthicatvAtparidRzyamAnadAruvadityatra pArthivatvAkhyasya hetorloha lekhyatve sAdhye sukumArAvayavasannivezavattvam / taddhi pArthivatvAkhyaM sAdhanaM na vyApnoti / na hi yatra yatra pArthivatvaM tatra tatra sukumArAvayavasanni vezavattvamiti vyAptirasti / sukumArAvayavasannivezavattvamantareNApi pArthi25 vatvasya vajrAdAvupalambhAt / sAdhyasya tu loha lekhyasya vyApakaM sukumArAvayavasannivezavattvaM, yatra yatra lohalekhyatvaM tatra tatra sukumArAvaya 1226
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1227 pari. 6 su. 57] syAdvAdaratnAkarasahitaH vasannivezavattvamiti vyApteH sadbhAvAt / na khalu sukumArAvayavasannivezavattvaM vinA lohalekhyatvaM kApyupalabdhamiti suvyavasthitaM sukumArAvayavasannivezatvasyopAdhitvam / evaM zAkAdyAhArapariNatipUrvakatvasyApi / tathAhi - maitrItanayatvAkhyasya sAdhanasya na vyApakaM zAkAdyAhArapariNatipUrvakatvam / na hi yatra yatra maitrItanayatvaM tatra tatra zAkAdyAhAra- 5 pariNatipUrvakatvaM sambhavati / tadantareNApi maitrItanayatvasya sadbhAvAvirodhAt / sAdhyasya tu zyAmatvAkhyasya vyApakaM zAkAdyAhAraparigatipUrvakatvam / yatra yatra zyAmatvaM tatra tatra zAkAdyAhArapariNatipUrvakatvamiti vyApteH sambhavAt / na khalu zAkAdyAhArapariNatipUrvakatvamantareNa zyAmatvaM kadAcanApyupalabdham / taditthaM yathoktopAdhi. 10 lakSaNayogataH zAkAdyAhArapariNatipUrvakatvasyApyupAdhitvaM suvyaktam / nanu zAkAdyAhArapariNatipUrvakatve saMpUrNamupAdhilakSaNaM nAstyeva / tathAhi-sAdhyavyApakaH sAdhanAvyApakazyopAdhirabhidhIyate / na ca zAkAdyAhArapariNatipUrvakatvasya sAdhanavyApakatvaM vidyate / maitrItanayatvAkhyasAdhanavyApakatvAdasya / yo hi maitrItanayaH sa zAkAdyAhArapari- 15 NatipUrvaka eva dRSTo yathA paridRzyamAnamaitrItanayastomaH / na ca dezAntaravartini maitrItanaye saMzaya iti mantavyam / paridRzyamAnamaitrI. tanayastome vyAptau gRhItAyAM tatrApi zAkAdyAhArapariNatipUrvakatvAnumAnAt / tataH sampUrNopAdhilakSaNayogitvAsambhavAcchAkAdyAhArapariNatipUrvakatvayovahnidhUmavadvayAptiH pratipannA syAt / saiva tu 20 nAsti / tathA hyanaupAdhikaH sambandhI vyAptiH / maitrItanayatvazAkAdyA. hArapariNatijatvasambandhe ca zyAmatvamevopAdhirasti / satyapi hi maitrItanayatve yaH zyAmaH sa eva zAkAdyAhArapariNatipUrvako na sarva iti / tataH sampUrNopAdhilakSaNayogitvAcchAkAdyAhArapariNatipUrvakatvasyopAdhitvakIrtanaM nyAyyameva / taditthaM zAkAdyAhArapariNatipUrvakatva- 25 lakSaNatvenopAdhinA maitrItanayatvAkhyahetoH sopAdhikatvAnna zyAmatvAkhyaM
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 6 sU. 57 I svasAdhya prati gamakatvam / ayameva cAprayojako hetvAbhAsaH kathyate / paraprayukta vyAptyupajIvI hi heturaprayojakaH / paropAdhiH sa cAtrAstIti tairapyanena nyAyena maitrItanayatvAdeH sandigdhavipakSavRttikA naikAntikameva koSva ( agatyA ) gatyA paramArthavRttyA prakAzitaM bhavatIti na 5 kazcidvizeSa iti / parAbhyupagatazca pakSatrayavyApakAdiranaikAntikabhedaprapaJcaH prakRtalakSaNalakSitatvAvizeSAnnAto'rthAntaramityudAhriyate / tatra pakSatrayavyApako yathA-- anityaH zabdaH prameyatvAt / ayaM hi pakSe sapakSe vipakSe ca sarvatra vartate / pakSavyApakasapakSavipakSaikadezavRttiryathA - nityaH zabdo'mUrtatvAt / amUrtatvaM hi pakSIkRte zabde sarvatra vartate / sapakSa10 kadeze ca vyomAdau na paramANuSu / vipakSaikadeze ca sukhAdau na ghaTAdAviti / pakSasapakSavyApako vipakSaikadezavRttiryathA gaurayaM viSANitvAt / viSANitvaM hi pakSIkRte gopiNDavizeSe vartate sapakSe ca govadharmAdhyAsite sarvatra vyaktivizeSe vartate / vipakSasya cAgorUpasyaikadeze mahiSyAdau vartate na punarmanuSyAdAviti / pakSatrayaikadeza vRtti15 ryathA - anitye vAGmanase amUrtatvAt / amUrtatvaM hi pakSaikadezabhUtAyAM vAci vartate na manasi / sapakSasya caikadeze sukhAdau na ghaTAdau / vipakSasya ca nityasyaikadeze gaganAdau na paramANuSviti / pakSasapakSaikadezavRttirvipakSavyApako yathA dravyANi dikkAlamanAMsi, amUrtatvAt / amUrtatvaM hi pakSaikadezabhUtayodikkAlayorvartate na manasi / sapakSasya 20 ca dravyarUpasyaikadeza AtmAdau vartate na ghaTAdau / vipakSe cAdravyarUpe guNAdau sarvatreti / sapakSavipakSaikadezavRttiH sapakSavyApako yathA- na dravyANi dikkAlamanAMsyamUrtatvAt / atrApi prAktanameva vyAkhyAnamadravyarUpasya guNAdestu sapakSateti vizeSaH / sapakSavipakSavyApakaH pakSaikadeza vRttiryathA - pRthivyapte jAMsyanityAnyagandhavattvAt / agandhavattvaM 25 hi pRthivIto'nyatra pakSaikadeze vartate / na tu pRthivyAM sapakSe cAnitye guNAdau sarvatra vipakSe cAtmAdau nitye sarvatreti / asAdhAraNamapi hetuM 1228
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 s. 57] syAdvAdaratnAkarasahitaH 1229 saMzayajanakatvAdanaikAntikatvena sauMgatAH svIkurvanti / yathA nityaH zabdaH zrAvaNatvAditi prAbhAkaraH zabdanityatvasiddhadharthamamuM hetuM prayuktavAn / ayaM ca vyomAdau sapakSa ghaTAdau ca vipakSe na kvApi vartata ityasAdhAraNalena saMzayajanakatvAdanaikAntikaH / tathA hi-nityAnityavinimuktasya pakSAntarasyAsambhavAt , ki bhUtamya zabdasya zrAvaNatvaM kiM nitya- 5 syAhosvidanityasyeti / tadetadasaGgatam / zrAvaNatvAddhi zabdasya sarvathaiva nityatvaM yadi sAdhyate, tadAya viruddha eva hetuH kathaMcidanityatvasAdhanAtyAcyAzrAvaNavasvabhAvatyAgenottarazrAvaNatvasvabhAvotpatteH kathaM. cidanityatvamantareNa zabde'nupapatteH / atha kathaMcinnityatvamasmAcchabde sAdhyate tadAsau samyagdhetureva kathaMcinnityatvena sahAnyathAnupapa- 10 ttisadbhAvAditi / nAyamanai kAntikaH, sAtmakaM jIvaccharIraM prANAdimattvAdityayaM tadyasAdhAraNAnaikAntiko bhaviSyati / prANAdisattvasya jIvaccharIra evopalabhyamAnatvAdAtmanazcAnupalabdhilakSaNaprAptatvAsAtmakAnAtmakarAzivivekAbhAvAt / ghaTAdInAM sAtma ............ .... NAdInAmanubhUteH prANAdimattvAkhyasya hetoH sAtmakatvenAnyathA- 15 nupapattinizcayasadbhAvAt, svaparaprakAzakasvabhAvasya pariNAmicaitanyasyAtmatvAt, anupalabdhilakSaNaprAptavibhutvAdiguNopetenAtmanA sAtmakatve sAdhye ........ sya nirupacaritasya tatrAnupapadyamAnatvAditi / etena vaizeSiko'pyasAdhAraNahetvAbhAsamanadhyavasitasaMjJayA'bhidadhAnaH pratiSi. dhyate sma / tathA hyayaM talakSaNamAha-sAdhyAsAdhakaH pakSa eva vartamAno'- 20 nadhyavasAyahetutvAdana ............ vipakSaH pakSavyApako yathA-sarvamanityaM sattvAt / atra sarvasya vastunaH pakSIkRtatvena sapakSavipakSayora 1 yasmAnna sAdhyasya na viparyayasya nizcayo'pi tu tadviparItaH saMzayaH sAdhyetarayoH saMzayaheturanaikAntika uktaH / nyA. bi. TI. pR. 93 paM. 9 / 2.yazcAnumeye vidyamAnastatsamAnAsamAnAMtIyayorasanneva so'nyatarAsiddho'. madhyavasAyahetutvAdanadhyavasitaH, yathA satkAryamutpattariti' pra.pA. bhA. pR. 120.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 6 sU. 57 bhAvaH / pakSIkRte ca sarvatra hetorvartamAnatvAttadhyApakam / avidyamAnasapakSavipakSaH pakSaikadezavRttiyathA sarvamanitya....sya pkssaikdeshvRttitvm| vidyamAnasapakSavipakSaH pakSavyApako yathA-dhvaniranityo vyomavizeSaguNasvAt / atra dhvaneranityatve sAdhye sapakSAH kumbhAdayo viSakSAzcAnta. 5 rikSaprabhRtayaH satti (?) zabdajAtIye ca sarvatra vyomavizeSaguNatvaM vartata iti / pakSa .... .... .... .... .... .... .... dayaH sapakSavipakSAH santi / kriyAvattvasya ca pRthvIpayaHpAvakapavanamanassveva mUrtimatsu dravyeSu bhAvAtpakSakadezavRttitvam / avidya mAnavipakSo vidyamAnasapakSaH pakSavyApako yathA-sarva kArya nityamutpa10 vidharbhakatvAt............te pakSavyApakatvamasya / avidyamAnavipakSo vidyamAnasapakSaH pakSakadezavRttiryathA sarva kArya nityaM sAvayavatvAt / anApi sapakSavipakSayorbhAvAbhAvau prAgvat / sAvayavatvaM ca kAryeSu dravyAzritadravyeSvevAsti / na punaH kA........tirasti na vaa| asti cet, kathamayaM na sAdhyasAdhako, hetulakSaNAlaGkRtatvAt / tathA ca talla15 kSaNe sAdhyAsAdhaka iti vizeSaNabhanupapannam / nAsti cennanu tadabhAvaH kimapratItaviparItopasthApakapramANavRtteH saMzItarvAsyA........nAma tadanyo'nadhyavasitanAmA hetvAbhAsaH parIkSakANAM bhinnalakSaNalakSaNIyaH syAt / yAni punastannidarzanAni pradarzitAni teSu sattvakAryatvotpatti dharmakatvasAvayavatvahetUnAmanekAnte sAdhye sAdhutvam / ekAnte tu 20 viruddhatvaM tadviparItAnekAntenAnyathAnupapannatvAt ........pakSAntaraprayu ktatvAvizeSAt / dvitIye punaranyathAnupapattenizcayAbhAvaH / kimanadhyavasAyAdviparyayAtsaMzayAdvA / pakSatraye'pi yathAkramamasiddhaviruddhAnekAntikatvameveti, na yathoktahetvAbhAsebhyaH pRthakkazcidakiMcitkarazcatura. cetasAmaGgIkartumucita iti / na tvaparaiH prarUpitamaparamapi hetvAbhAsa25 dvayamasti kAlAtyayApadiSTaH prakaraNasamazceti / tathA ca prathamasya lakSaka
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 su. 57 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH nyAyasUtraM ' kAlAtyayApadiSTaH kAlAtItaH ' iti / yathA prAptaM hetuprayogakAlamatItya, yo heturapadizyate sa kAlAtyayApadiSTaH kAlAtIta ucyate / idamiha rahasya- hetoH prayogakAla: pratyakSAgamAnupahatapakSaparigrahasamayastamatItya prayujyamAnaH pratyakSAgamabAdhite viSaye vartamAnaH kAlAtyayApadiSTo bhavatIti / tasyodAharaNamanuSNastejo'- 5 vayavI kRtakatvAddhAdivat / brAhmaNena surA peyA dravatvAtkSIranIravaditi / atra prathame'numAne pratyakSabAdhitatvaM pakSasya / dvitIye punarAgamabAdhitatvamiti / tathAvidhapakSaprayogAnantaraM prayuktasya kRtakasvadravatvAkhyahetuyugmasya svaSTaM kAlAtyayApadiSTatvamiti / prakaraNasamasya tu lakSakametanyAyasUtram - yasmAtprakaraNacintA sa nirNayArthama- 10 padiSTaH prakaraNasamaH ' iti vicAryamANau pakSapratipakSau prakaraNazabdenAtrAbhidhIyete / pakSapratipakSayozcaita lakSaNam "ekAdhikaraNoM dharmoM tulyakAlau virodhinau / pRthakparigrahI pakSapratipakSAyudAhRtoM // " iti / 1231 tatazca prakaraNasya cintA saMzayAtprabhRtyA nirNayAdyadyapi bhavati 15 tathApIha vimarzAtmikaitra gRhyate / sA yasmAdbhavati / kasmAcca sA bhavati vizeSAnupalambhAtsa eva vizeSAnupalambho yadA nirNayArthamapadizyate tadA prakaraNamanativartamAnatvAtprakaraNasamo bhavati prakaraNe pakSe pratipakSe ca samastulya ityarthaH / tasyodAharaNam - anityaH zabdo nityadharmAnpalabdherghaTAdivat / yattu punarnityaM tannAnupalabhyamAnanityadharmakaM yathA - 20 tmAdi / evamekenAnyatarAnupalabdheranityatvaprasiddhau sAdhakatvenopanyAse sati dvitIyaH prAha - yadyanena prakAreNAnityatvaM sAdhyate tarhi nityatAsiddhirapyastu, anyatarAnupalabdhestatrApi sadbhAvAt / tathA hinityaH zabdo'nityadharmAnupalabdherAtmAdivat / yatpunarna nityaM tannAnu 1 mo. sU. 129. 2 gau. su. 1/2/73 nyA. maM. pR. 590 /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 6 sU. 57 palabhyamAnAnityadharmakaM yathA ghaTAdIti / taditthaM kAlAtyayApadiSTaprakaraNasamAkhyahetvAbhAsadvayasya naiyAyikalakSitasyAsiddhAdibhyaH pRtha. gbhUtasyAparasyApi saMbhavAtkathaM traya eva hetvAbhAsAH prarUpitA iti / atrocyate----kAlAtyayApadiSTastAvatpratyakSAdinirAkRtasAdhyaviSaye prava. 5 rtamAnatvAdakiMcitkaradUSaNenaiva dUSita iti nAsiddhAdibhyaH pRthakprarUpayituM yukta iti / prakaraNasamastu hetvAbhAso na saMbhavatyeva / yato'tra nityadharmAnupalabdhistAvatprasajyarUpA paryudAsarUpA vA hetuH syAt / na tAvadAdyaH pakSaH / tucchAbhAvasya niSiddhatvenAsiddhatvAt / dvitIyapakSe punaranityadharmopalabdhireva hetuH / sA ca zabde yadi siddhA 10 kathaM nAnityatAsiddhiH / atha cintAsaMbandhinA puruSeNAsau prayujyata iti na tatra nizcitA tarhi kathaM na saMdigdhAsiddho heturvAdinaM prati / prativAdinastvasau svarUpAsiddha eva / nityadharmopalabdhestatrAsya siddheH / evamanityadharmAnupalabdhirapi parikSaNIyA / tanna prakaraNasamanAmA para prarUpitaH kazciddhetvAbhAsaH parIkSApathamavataratIti tallakSaNapraNayanaM 15 vAyasadazanazreNizlAghanaprAyameveti sthitam / iha ca zrIsiddhasenadi vAkarasUriH 'sarvamevaikAntavAdinA samupanyasyamAnaM .... .... .... ....kaH pratibandhaH / vizeSayostu niyatadezakAlayoH pratibandhagrahe'pi tatraiva tayordhvaMsAtsAdhyadharmiNyagRhItapratibandha evAnyo vizeSo hetutvenopAdIyamAnaH kathaM nAnaikAntika ' iti / tataH samantabhadrA20 cAryamatena samastaH paropanyasto heturanaikAntika eveti sthitam / tathA coktam -- 'asiddhaH siddhasenasya viruddho mallavAdinaH / dvedhAH samantabhadrasya heturekAntasAdhane / ' iti / tadetaccirantanAcAryAyaM matatritayamapi saMmatamevAsmAkamati25 saMkSepApekSayA / yathoktavivakSayAsiddhAdihetvAbhAseSvanyatamasyaiva yujyamAnatvAt / ziSyamativikAsAtha tu tadbhedaprapaJcopadarzanam
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 sU. 59] syAdvAdaratnAkarasahitaH 1233 tathA kaizcidAcAryastIthikopanyastaH sarvo'pi hetuH pratyekamasiddho viruddho'naikAntikazca vivakSayA manyate / tathAhi--anitya eva zabdaH kRtakatvAddhaTavadityatra kRtakatvamasiddham / ekAntAnitye dhvanau tasyAsaMbhavAt / nityAnityAtmakasyaiva kAryasyopapAditatvAt / viruddhamapyetadbhavati / ekAntAnityaviparItanityAnityAtmakasyaiva 5 zabdasya sAdhakatvAt / anaikAntikaM caitat / vipakSe'pi nitye vartamAnatvAt / etadapi nyAyopapannatvAdanumanyata eva / hetvAbhAsAstattrayo'pi prasiddhA / na catvAraH paJca vA nyAyato'tra / . heyAzcaite vAdibhiH svaprayoge / jJAtvodbhAvyaH sAdhane tvanyadIye // 704 // // 57 // 10 mandamatInprati dRSTAntAdiyogo'pyanujajJa iti tadAbhAsAnAmapyabhidheyatve prAte dRSTAntAbhAsAMstAvadabhidhattesAdhamryeNa dRSTAntAbhAso navaprakAra iti // 58 // dRSTAnto hi dviprakAraH sAdharmyavaidhAbhyAmabhihita iti mUlabhedApekSayA tadAbhAso'pi dviprakAra eva saMbhavati sAdharmyadRSTAntAbhAso 15 vaidharmyadRSTAntAbhAsazceti / tatra yaH sAdharmyaNa dRSTAnta uktalakSaNastadvadAbhAsata iti dRSTAntAbhAso dRSTAntapratirUpaka ityarthaH / sa navaprakAraH // 58 // prakArAneva kIrtayannAha --- sAdhyadharmavikalaH, sAdhanadharmavikalaH, ubhayadharma- 20 vikalaH, saMdigdhasAdhyadharmA, saMdigdhasAdhanadharmA, saMdigdhobhayadharmA, ananvayo'pradarzitAnvayo vipa rItAnvayazceti // 59 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1234. pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 6 su. 59 sAdhyadharmeNa vikalo rahitaH sAdhyadharmavikalaH / evaM sAdhanadharmavi. kalobhayadharmavikalAvapi / tathA saMdigdhaH sAdhyo dharmo yasminnasau saMdi. gdhasAdhyadharmA / evaM saMdigdhasAdhanadharmasaMdigdhobhayadharmANAmapi / tathA na vidyate'ncayo yatrAsAvananvayaH / evamapradarzitAnvayaviparItAnvayA. 5 vapi / cazabdaH samuccaye / itizabdaH prakAraparisamAptau / na caivaite sAdharmyadRSTAntAbhAsaprakArA ityarthaH / / 59 / / __ athaiteSAM krameNodAharaNAnyAha-- tatrApauruSeyaH zabdo'mUrtatvAdaHkhAditi sAdhya dharmavikala iti // 6 // duHkhaM hi pauruSeyaM, puruSavyApArAbhAve duHkhAnubhavAyogAt / tato'yaM dRSTAnto'pauruSeyatvAlyo na sAdhyadharmeNa vikala iti / / 60 / / tasyAmeva pratijJAyAM tasminneva heto paramANuvaditi sAdhanadharmavikala iti // 61 / / paramANau hi sAdhyadharmo'pauruSeyatvamasti / sAdhanadharmastvamUrtatvaM 15 nAsti mUrtatvAtparamANoH / / 61 // __kalazavadityubhayadharmavikala iti // 62 // apauruSeyaH zabdo'mUrtatvAdityasminneva prayoge kalazavaditi dRSTAnta ubhayadharmAbhyAM sAdhyasAdhanalakSaNAbhyAM vikalaH pauruSeyatvAnmUrtatvAcca kalazasya // 42 // 20 rAgAdimAnayaM vaktRtvAddevadattavaditi saMdigdhasAdhya dharmeti // 63 // devadatte hi rAgAdayaH saMdigdhAH kiM santyAhosvinneti puruSAntaragatAnAM cetovikArANAM parokSatvenAsmAdRzAnAM tatra saMdehAt / rAgAdhavyabhicAriliGgAdarzanAcca // 63 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 sU. 68 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH maraNadharmA'yaM rAgAdimattvAnmaitravaditi saMdigdhasa mAnadharmeti // 64 // maitre hi sAdhanadharmo rAgAdimattvAkhyaH saMdigdhaH // 64 // nAyaM sarvadarzI sarAgatvAnmunivizeSavaditi // 65 // saMdigdhobhayadharmeti munivizeSe sarvadarzitvasarAgatvAkhyAvubhAvapi 5 sAdhyasAdhanadharmI saMdigdhau / puruSAntarAdhikaraNadharma kadamba kasyArvA - gdarzinAmapratyakSatvAt / asarvadarzitvasarAgatvAvyabhicAriliGgAdarzanAtsarvadarzitvavItarAgatva nizcAyakaliGgAdarzanAzca // 65 // 1235 rAgAdimAnvivakSitaH puruSo vaktRtvAdiSTapuruSavadityanantraya iti // 66 // 10 yadyapi kileSTapuruSe rAgAdimattvaM ca vaktRtvaM ca sAdhyasAdhanadharmoM tathApi yo yo baktA sa sa rAgAdimAniti vyAptyasiddherananvayatvam || 66 // anityaH zabdaH kRtakatvAdghaTavadityapradarzitAnvaya iti / / 67 / / 15 atra yadyapi vAstavo'nyo'sti tathApi vAdinA vacanena prakAzita ityapradarzitAnvayatvam / / 67 / / anityaH zabdaH kRtakatvAt, yadanityaM tatkRtakaM ghaTavaditi viparItAnvaya iti // 68 // sAdharmyaprayoge hi sAdhanaM sAdhyAkrAntamupadarzanIyam / iha tu vipa- 20 ryAsadarzanAdviparItatA | nanvevamapyavyabhicArAnna kiMcidanupapannaM pazyAmaH / na khalvanityatvaM kApi kRtakatvaM vyabhicaratIti cet / nyAyyamidaM samavyAptiSu sAdhaneSu na punarviSamavyAtiSu / tathA hi-yadanityaM tatprayatnAnantarIyakamityatra vyAptirnAstyeva / vidyudAderanityasyApyaprayatnA
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvA lokAlaGkAraH [ pari. 6 sU. 68 nantarIyakatvAt / tataH sakalahetugatAvyabhicarItavyAptyasidhdadyarthaM sAdhanidarzane sAdhanaM sAdhyAkrAntameva darzanIyamiti / / 68 / / atha vaidharmyadRSTAntAbhAsaM prapaJcayannAha - 1236 vaidharmyeNApi dRSTAntAbhAso navadheti // 69 // vaidharmyeNApi na kevalaM sAdharmyeNa // 69 // tAneva prakArAnuddizannAha--- asiddhasAdhyavyatirekaH, asiddhasAdhanavyatirekaH, asiddho bhayavyatirekaH, saMdigdhasAdhyavyatirekaH, saMdigdhasAdhanavyatirekaH, saMdigdhobhayavyatirekaH, a10 vyatirekaH, apradarzitavyatirekaH, viparItavyatirekavetIti // 70 // asiddho'pratItaH sAdhyasya vyatireko'bhAvo yasmAdasAvasiddhasAdhyavyatirekaH / evamasiddhasAdhanavyatirekAdiSvapi niruktiH kAryA / cazabdetizabdau pUrvavat // 70 // athaiteSAmeva prakArANAM yathAkramamudAharaNAnyupadarzayannAha 15 teSu bhrAntamanumAnaM pramANatvAt / yatpunarbhrAntaM na bhavatina tatpramANam / yathA svamajJAnamityasiddhasAdhyavyatirekaH svamajJAnAbhrAntatvasyAnivRtteriti // 71 // nirvikalpakaM pratyakSaM pramANatvAt / yattu savikalpakaM 20 na tatpramANam / yathA laiGgikamityasiddhasAdhanavyatirekaH / laiGgikAtpramANatvasyAnivRtteH // 72 // nityAnityaH zabdaH sattvAdyastu na nityAnityaH sa na san / tadyathA stambha ityasiddha / bhayavyatirekaH
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ -1237 pAre. 6 sU. 75] syAdvAdaratnAkarasahitaH stambhAnnityAnityatvasya' cAvyAvRtteriti // 73 // uttAnArthamidaM sUtratrayamapi // 71 // 72 / / 73 // asarvajJo'nAto vA kapilaH / akSaNikaikAntavAditvAt / yaH sarvajJa Apto vA sa kSaNikaikAntavAdI yathA sugata iti saMdigdhasAdhyavyatirekaH 5 sugate'sarvajJatAnAptatayoH sAdhyadharmayoAvRtteH saMde hAditi // 74 // ayaM ca paramArthato'siddhasAdhyavyatireka eva / kSaNikaikAntasya pramANabAdhitatvena tadabhidhAturasarvajJatvAnAptatvaprApteH / kevalaM tatpratikSepakapramANamAhAtmyaparAmarzanazUnyAnAM pramAtRNAM saMdigdhasAdhyavyatire- 10 katvenAbhAsata iti tathaiva kathitaH / tathA hi yadyapi sugataH kSaNikai. kAntamabhihitavAMstathApi sarvajJatvAptatve tasya na sidhdayataH / tAbhyAM saha kssnnikaikaantaabhidhaansyaanythaanuppttysiddheH| asarvajJAnAptenApi parapratAraNAzayapravRttazaThapuruSeNa tathAvidhAbhidhAnasya kartuM zakyatvAt / tataH sugatAdasarvajJatvAnAptatvalakSaNasya sAdhyasya vyAvRttiH saMdigdheti 15 saMdigdhasAdhyavyatirekatvAmiti // 74 // anAdeyavacanaH kazcidvivakSitaH puruSo rAgAdimattvAt, yaH punarAdeyavacanaHsa vItarAgaH, tadyathA zauddhodaniriti saMdigdhasAdhanavyatirekaH zauddhodano rAgA dimattvasya nivRtteH saMzayAditi // 75 // 20 idamatra tAtparyam-yadyapi tadarzanAnurAgiNAM zauddhodanerAdeyakacanatvaM prasiddham / tathA hi----rAgAdimattvAbhAvastannizcAyakapramANavaika 1 sattvasyetyadhikaM ratnAkarAvatArikAsunneSu /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 6 su. 75 lyataH saMdigdha eva / tataH zauddhodaneH sakAzAdrAgAdimattvavyAvRtteH saMzayAtsaMdigdhasAdhanavyatirekatvamiti / / 75 // na vItarAgaH kapilaH, karuNAspadeSvapi paramakRpayA. narpitanijapizitazakalatvAt / yastu vItarAgaH sa 5 karuNAspadeSu paramakRpayA samarpitanijapizitazakalastadyathA tapanabandhuriti saMdigdhobhayavyatireka iti tapanabandhau vItarAgatvAbhAvasya karuNAspadedhvapi paramakRpayAnarpitanijapizitazakalatvasya ca vyAvRtteH saMdehAditi // 76 // 10. atrApIdaM rahasyam / tapanabandhuritizabdena kila buddhau vaidharmya dRSTAntatayA yaH samupanyastaH sa na jJAyate / kiM rAgAdimAnuta vItarAgastathA karuNAspadeSu paramakRpayA nijapizitazakalAni samarpitavAnna vA / tannizcAyakapramANAbhAvAt / tataH siddhamatra saMdigdhobhaya vyatirekatvamiti / / 76 // 15 na vItarAgaH kacidvivakSitaH puruSo vaktRtvAt / yaH punarvItarAgo na sa vaktA yathopalakhaNDa itya vyatireka iti // 77 // yadyapi kilopalakhaNDAdubhayaM vyAvRttaM tathApi vyAptyA vyatirekAsiddheravyatirekatvamiti // 77 // 20 anityaH zabdaH kRtakatvAdAkAzavadityapradarzita vyatireka iti // 78 // atra yadanityaM na bhavati tatkRtakamapi na bhavatIti vidyamAno'pi vyatireko vAdinA vacanenodbhAvita ityprdrshitvytirektvmiti||78||
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAra. 6 sU 81] syAdvAdaratnAkarasahitaH 1239 anityaH zabdaH kRtakatvAt / yadakRtakaM tannityaM yathAkAzamiti viparItavyatireka iti // 79 // vaidharmyaprayoge hi sAdhyAbhAvaH sAdhanAbhAvAkrAnto darzanIyaH / na caivamatra sAdhanAbhAvasya sAdhyAbhAvavyAptatayAbhidhAnAditi viparItavyatirekatvam / evaM ca vyAptau kriyamANAyAM viSamavyAptiSu hetuSu duSpa- 5 rihAro vyabhicAraH ! tathA hi-yadaprayatnAnantarIyakaM tannityamityatra durApA vyAptiH / taDidAderaprayatnAnantarIyakasyApyanityatvAt / yadyapi cApradarzitAnvayaviparItAnvayApradarzitavyatirekaviparItavyatirekeSu vastuniSTho na kazciddoSastathApi parArthAnumAne vacanaguNadoSAnusAreNa vakturguNadoSau parIkSaNIyAviti bhavatyeSAM vAcanikaM duSTatvamiti / 10 evamaSTAdaza spaSTaM dRSTAntasya vyavasthitAH / doSAH sannyAyamAhAtmyAjjJAtavyAstarkakarkazaiH / 705 // 79 / / athopanayanigamanAbhAsau lakSayannAhauktalakSaNollaGghanenopanayanigamanayorvacane tadAbhA sAviti // 80 // 15 hetoH sAdhyadharmiNyupasaMharaNamupanayaH / sAdhyadharmasya punarnigamanamiti yuphnayanigamanayorlakSaNamAcacakSe tadatikrameNa tayorvacasI tadAbhAsAvupanayAbhAso nigamanAbhAsazca veditavyAvityarthaH / / 80 // tatropanayAbhAsaM tAvadudAharannAhayathA pariNAmI zabdaH kRtakatvAt / yaH kRtakaH 20 sa pariNAmI yathA kumbha ityatra pariNAmI ca zabda iti kRtakazca kumbha iti ceti // 81 // iha kazcana bhrAntyopanayaprayogaM racayitukAmaH sAdhyadharmameva sAdhya. dharmiNyupasaMharati na punaH sAdhanadharmam / pariNAmI ca zabda ityullekhena
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1240 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 6 sU. 81 sAdhanadharma vA dRSTAntadharmiNyupasaMharati na punaH sAdhyadharmiNi kRtazca kumbha ityullekhena tAvimau dvAvapi yathoktatallakSaNollacitvAdupanayAmAsAviti / / 81 // atha nigamanAbhAsanidarzanamAha5 tasminneva prayoge tasmAtkRtakaH zabda iti tasmAtpa riNAmI kumbha iti ceti // 82 // atrApi kazcinmUDhamatimtasminneva prayoge pariNAmI zabda ityAdI kRtakazca zabda ityupanayAnantaraM nigamanaprayogacikIrSayA tasmA skRtakaH zabda ityullekhena sAdhanadharmameva sAdhyadharmiNyupasaMharati na 10 punaH sAdhyadharmam / tasmAtpariNAmI kumbha ityullekhena vA sAdhyadharma dRSTAntadharmiNyupasaMharati na punaH sAdhyadharmiNi / dvAvapyetau prarUpitatallakSaNAnanuSaMgitvAnnigamanAbhAsAviti / evaM pakSazuddhayAyavayavapaJcakasya bhrAntyA vaiparItyaprayoge tadAbhAsapaJcakamapi tarkaNIyam / anumAnAbhAsamidaM pakSAbhAsAdisaMbhavaM vAde / 15 no vAdibhirvidheyaM jayalakSmIsaMgamAkAjhaiH // 706 // 82 // itthamanumAnAbhAsaM prabandhenAbhidhAyAdhunA kramAyAtamAgamAbhAsamAhaanAtavacanaprabhavaM jJAnamAgamAbhAsamiti // 83 // prAglakSitasvarUpAdAptAdviparIto'nAptastasya saMbandhi yadvacanaM tataH prabhava utpattiryasya tattathA / / 83 // __atrodAharaNamAha--- yathA bhekalakanyakAyAH kUle tAlahintAlayormUle sulabhAH piNDakhajUrAH santi tvaritaM gacchata gacchata zAvakA iti // 84 // rAgAkrAnto banAptaH puruSaH krIDAparavazaH sannAtmano vinodArtha 25 kiMcana vastvantaramalabhamAnaH zAvakairapi samaM krIDAbhilASeNedaM vAkya 20
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6.85 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH muccArayati / athavA prayojanAntara nibaddhamanovRttirDimbhakadarthanAma kazcitpumAnAtmIyasthAnAt DimbhozcATanAbhi sahiSNurdeSAkrAntaH uSeNaitadvAkyamabhidhatte / etasmAcca vAkyAtpravartamAnA vipralambhabhAja eca jAyante / ityAptokteranyatvAdasyAgamAbhAsatvam / svarUpAbhAsa evaM ca pramANasya pradarzitaH / samyagbodhAvidhAyitvAddheyo'yaM niyamAdbudhaiH || 707 // 84 // 1041 atha pramANasya saMkhyAbhAsopadarzanArthamAhapratyakSamevaikaM pramANamityAdi saMkhyAnaM tasya saMkhyAbhAsamiti / / 85 / / pratyakSa parokSabhedAddhi pramANasya dvaividhyamuktam / tadvaiparItyena pratyakSa- 10 meva pratyakSAnumAnenaiva pratyakSAnumAnAgamA eva pramANamityAdikaM cArvAkavaizeSika saugata sAMkhyAditIrthAntarIyANAM saMkhyAnam / tasya pUrvoktapramANasya saMkhyAbhAsaM saMkhyApratirUpakam / na khalu nAstikaH parabuddhayAdikamanumAnaM vinA pratyakSata evaM pratipattuM samarthaH / tasyAstagocaratvAt / anumAnatastu tatpratipattisvIkAre durvAraH pramANA - 15 ntarAGgIkAraH / tasya tathA cAbhyupagatA pratyakSamevaikaM pramANamiti pramANasaMkhyA saMkhyAbhAsatAM nAtikrAmati / saugatakANAda kApilanaiyAyikaprAbhAkarabhATTA api dvitricatuSpaJcaSaTpramANavAdinastarkAkhyaM pramANAntaramantareNa svAbhyupagatapramANavizeSAdeva sAdhyasAdhanayorna vyAptimavasAtuM paTIyAMsaH / pratyakSAdyaviSayatvAttasyAH | 20 atarkapramANatazca tayorvyAptyavasAya svIkAre svAbhyupagatapramANasaMkhyAbhaGgaprasaGgasteSAm / na ca pratyAkSadiSveva tarkasyAnupraveza iti mantavyam / tebhyastasya svarUpAdibhiH pArthakyena purA pratiSThitatvAt / kRtaM ca vistarataH parAbhyupagatapramANa saMkhyApratyAkhyAnaM dvitIyapariccheda ityalamiha prasaMgena // 85 // 67 25
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1042 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 6 sU. 86 atha viSayAbhAsaM prakAzayannAhasAmAnyameva vizeSa eva tadvayaM vA svatantramityA distasya viSayAbhAsa iti // 86 // sAmAnyamAnaM sattA dvaitavAdino, vizeSamAtraM saumatasya, tadubhayaM ca 5 svatantraM naiyAyikAderityAdirekAntastasya pramANasya viSayAmAsaH / na samyagviSaya ityarthaH / AdizabdAnnityamevAnityameva tadvitayaM vA parasparanirapekSamityAyekAntaparigrahaH / yathA ca sAmAnyAyekAntasya na pramANaviSayatvaM tathA prAgeva viSayaparicchede prapaJcitamiti nAtra bhUyAnprayAsaH // 86 // phalAbhAsamAhaabhinnameva bhinnameva vA pramANAtphalam / tasya tadAbhAsamiti // 87 // abhinnameva pramANAtphalaM bauddhAbhyupagatam / bhinnameva ca naiyAyikAdisvIkRtam / tasya pramANasya tadAbhAsaM phalAbhAsamityarthaH / 15 atyantAbhede hi pramANaphalayoridaM pramANamidaM phalamiti vibhAgasyA nupapattiH / pramANamAtrasyaiva tAttvikatvAnuSaMgAt / apramANavyAvatyaphalavyAvRttibhyAM punastayovibhAgakalpanAyAM pramANAntaravyAvRttiphalAntaravyAvRttibhyAmapramANatvAphalatvayorapi prsktiH| ekAntabhede punaH pramANaphalayorvivakSitapuruSasaMbandhipramANasyaiva puruSAntarasaMbandhipramANasyApi vivakSitaM phalaM prasajyetAvizeSAt / yatraivAtmani yatpramANaM samavetaM tatphalamapi tatraiveti samavAyalakSaNayA pratyAsatyA pramANaphalayorvyavasthAsiddhetmiAntarapramANasya vivakSitaphalaprasaMga iti saMgataM samavAyasya sarvagatatvAcca sarvAtmapratyAsattisaMbhavena vyavasthAhetutvAsiddheH / tasmAdekAntenAbhinna bhinnaM ca pramANAtphalaM tIthikAbhyu 20
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 6 s. 87] syAdvAdaratnAkarasahitaH 1043 pagataM phalAbhAsameva / etacca sarvamatraiva paricchede vistarato'bhihitamiti na bhUyaH pratanyata iti / / AbhAsAnAM svarUpaM tadidamavicalaM kiMcidevaM praNItaM jJAtvA caitatsamagraM sphuritamatiguNairvajanIya svapakSe / udbhAvyaM tvanyapakSe jhagiti sahRdayaprAznikAnAM samakSaM yena syAcchAsanasya trijagati mahatAM mAnanIyA yshHshriiH||708|| mUlato'tra phalaM tAvatpramANasya parIkSitam / AbhAsAstatsvarUpAderdarzitAstadanantaram / / 709 / / yasyAprApya jinezvarasya samayArAmodara sundaraM bhrAmyantaH kuvikalpadustaramarormArgeSu dumtIrthikAH / muhyanti pramitiprameyamitiSu kSINapramodAzciraM sAraGgA mRgatRpNikAsviva sa vaH zvaHzreyasAni kriyAt / / 710 // dUrAdapAsya duritAni purArjitAni zrIsuvrataH pratanutAM kuzalAni devaH / yatprakramAmbujayuga sudhiyaH smarantaH kiM nAma naiva paramaM padamApnuvanti / / 711 // zrIsuvratakramayugAruNakAntijAla kiJjalkapuJjaparicumbanabhRGgapatnI / devI narezvarazatapraNatAghriyugmA bhUyAdabhIpsitakarIha sudarzanA naH / / 712 // 20 yaH kSetra kAntilakSyoramRtarasamucAM yaH kalAnAM nidhAnaM ___satteSu pradhAnaM ya iha niravadhistArakANAM patiyaH / nAlIkAnAM na soDhA zirasi kRtakarastuGgabhUmIdharANAmajJAnadhvAntabandhaM vighaTayatu sa naH pUrNacandro munIndraH // 713 // 87|| __ityupadezapadaprAsAdapradyotanapradIpazrImanmunivandramarisadasarasijopa- 25 jIvinA zrodevAcAryeNa viracite syAdvAdaratnAkare pramANanayatattyAlokAlaGkAre phalasvarUpanirNayo nAma SaSThaH paricchedaH samAptaH // 6 //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha saptamaH pricchedH| ( etAvatA pramANatvaM vyavasthApyedAnI nayatattvaM vyavasthApayanti-) nIyate yena zrutAkhyapramANaviSayIkRtasyArthasyAMzastaditarAMzaudAsInyataH sa pratipatturabhiprAyavizeSo nayaH // 1 // ... naigamAdiprabheda iti / nanu nayasya pramANodbhedena lakSaNapraNayanamayuktam / svArthavyavasAyakatvena tasya pramANasvarUpatvAt / tathA hi-- nayaH pramANameva svArthavyavasAyakatvAdiSTapramANavat / svArthavyavasAyakasyApyasya pramANatvAnabhyupagame pramANasyApi 10 tathAvidhasya pramANatvaM na syAditi kazcit / tadasat / nayasya svAthai kadezanirNItalakSaNatvena svArthavyavasAyakatvAsiddheH / nanu nayaviSayatayA saMmato'rthaikadezo'pi yadi vastu tadA tatparicchedI nayaH pramANameva / vastuparicchedalakSaNatvAtpramANasya / sa na cedvastu tarhi tadviSayo nayo mithyAjJAnameva syAt / tasyAvastujJAnaviSayatvalakSaNatvAditi 15 cet / tadapyavadyam / athaikadezasya vastutvAvastulvaparihAreNa vastvaMzatayA pratijJAnAt / tathA cAvAci vipazcidbhiH 'nAyaM vastu naM cAvastu vastvaMzaH kathyate budhaiH / nAsamudraH samudro vA samudrAMzo yathocyate // tanmAtrasya samudratve zeSAMzasyAsamudratA / samudrabahutA (tvaM ) vA syAttacetkAstu samudravit // ' iti / 1 ratnAkarAvatArikAta idamavataraNamudhdRtam / 2 ta.zlo.vA. pR. 118zlo. 5-6.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1045 pari. 7 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH * yathaiva hi samudrAMzasya samudratve zeSasamudrAMzAnAmasamudratvaprasaMgA samudrabahutvApacervA teSAmapi pratyekaM samudratvAt / tasyAsamudratve vA'zeSasamudrAMzAnAmapyasamudratvAtvacidapi samudravyavahArAyogAtsamudrAMzaH samudrAMza evocyate / tathA svArthaikadezo nayasya na vastu, svAthaikadezAntarANAmavastutvaprasaMgAdvastubahutvAnuSaktervA / nApyavastu, 5 vizeSAMzAnAmapyavastutvena kvacidapi vastuvyavasthAnupapatteH / kiM tarhi vastvaMza evAsau tAdRkpratIte/dhakAbhAvAt / tato vastvaMze pravartamAno nayaH svArthakadezavyavasAyalakSaNo na pramANam / nApi mithyAjJAnamiti / nanu ca yathAMzo na vastu nApyavastu kiM tarhi vastvaMza eveti mataM, tathAMzI na vastu nApyavastu, tasyAMzitvAdeva vastunoM'zAMzisamUha- 10 lakSaNatvAt / tato'zeSviva pravartamAnaM jJAnamaMzinyapi nayo'stu / no cedyathA yathA tatra pravRttaM jJAnaM pramANaM tathAMzeSvapi, vizeSAbhAvAt / tathopagame ca na pramANAdaparo nayaH samasti / taduktam 'yathAzini pravRttasya jJAnasyeSTA pramANatA / . tathAMzeSvapi kiM na syAditi mAnAtmako nayaH' // iti / 15 etadapyayuktam / yato guNIbhUtAkhilAzo'zinirjJAnaM naya eva, tatra dravyArthikanayasya vyApArAt / pradhAnabhAvArpitasakalAMze tu pramANamiti nAniSTApattiH / aMzimAtrajJAnasya pramANatvAnabhyupagamAt / tataH pramANAdapara eva naya iti / tathA coktam 'aMzinyapi hi niHzeSadharmANAM guNatAgatau / dravyArthikanayasyaiva vyApArAnmukhyarUpataH / / dharmidharmasamUhasya prAdhAnyArpaNayA vidaH / pramANatvena nirNIteH pramANAdaparo nayaH // ' iti / 1ta. zlo. vA. pR. 123 zlo. 18. 2 ta. zlo. vA. pR. 123 zlo. 19-20
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1046 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 7 sU. 1 nanvevamapramANAtmako nayaH kathaM samyakpratipattinibandhanaM syAnmithyAjJAnavat / tathA hi-pramANAdaparazcennayastIpramANamevAsAvitarathA vyAghAtaH / sakRdekasya pramANatvApramANatvaniSedhAsaMbhavAt, pramANatvaniSedhinA pramANavidhAnAdapramANatvavirodhAbhAvAditi / tadapi na , pIDAkaram / pramANaikadezasya rAzyantarasya sadbhAvAt / na khalu nayasya pramANatvameva pramANAdekAntenAbhinnasyAniSTeH / nApyapramANatvam / bhedasyaivAnabhyupagamAt, dezadezinoH kathaMcidbhedasya sAdhanAt / yenAtmanA pramANAttadekadezasya bhedastenApramANatvam / yena tvabhedastena pramANatva meva syAditi cet / hanta / kimaniSTaM dezataH pramANatvApramANatvayorna1. yasyeSTatvAtsAmastyena tanniSedhAtsamudraikadezasya tathA samudratvAsamudratvaniSedhavat / yathoktam 'nApramANaM pramANaM vA nayo jJAnAtmako mataH / syAtpramANaikadezastu sarvathApyavirodhataH / / ' iti / ___ nanu kAtsnyena pramANaM nayaH saMvAdakatvAtsveSTapramANavaditi 15 cet / maivaM vAdIH / nayasyaikadezena saMvAdakatvAtkAtsnyena tada. siddheH / kathamevaM prtykssaadesttprmaanntvsiddhiH| tasyaikadezena saMvAdakatvAditi cet / na / katipayaparyAyAtmakadravye pratyakSAdeH saMvAdakatvopagamAt / evaMvidhasyaiva sakalAdezitvasya pramANatayA pUrvasUribhirabhidhAnAt 'sakalAdezaH pramANAdhIna ' iti / na ca sakalAdezitvameva satyatvam / vikalAdezino nayasyAsattvaprasaMgAt / na ca nayo'pi sakalAdezI 'vikalAdezo nayAdhIna ' iti vRddhavacanAt / nApyasatyo nayaH / sunizcitAsaMbhavAvAdhakatvAtpramANavat / 1ta. lo. pR. 123 zlo. 21.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 7 su. 4] syAdvAdratnAkarasahitaH tadevaM nayasya pramANAdbhedena prasiddhestallakSaNapraNayanamanupapannameveti / tathA ca zrutArthAMzAMza eveha yo'bhiprAyaH pravartate / / itarAMzApratikSepI sa nayaH suvyavasthitaH // 714 // iti nayanagaradvAre maGgalakalazopamaM prathamasUtram / 5 sadyuktisudhAnibhRtaM suvarNaghaTitaM ciraM stheyAt // 715 // 1 // uktaM nayasya sAmAnyalakSaNamidAnI nayAbhAsasya tadarzayitumAhasvAbhipretAdazAditarAMzApalApI punarnayAbhAsa iti // 2 // svAbhipretAtsvagocarIkRtAdaMzAcchUtArthasyaikadezAditarAMzApalApI, 10 aparaikadezapratikSepI punaHzabdo nayAdasya vizeSa dyotayati / nayAbhAso nayapratibimbamAtraM durnaya ityarthaH / yathA tIthikAnAM nityAyekAntapradarzakaM sakalaM vAkyamiti // 2 // atha nayaprakArasUcanAyAha-- sa vyAsasamAsAbhyAM dviprakAra iti // 3 // 15 sa prAkaraNiko nayo vyAso vistaraH samAsaH saMkSepastAbhyAM dviprakAro vyAsanayaH samAsanayazcetyarthaH // 3 // vyAsanayaprakAraprakAzanAyAhavyAsato'nekavikalpa iti // 4 // vyAsato vistarato yo nayaH so'nekavikalpo'nekaprakAraH / 20 ekAMze gocarasya hi pratipattrabhiprAyavizeSasya nayasvarUpatvamabhihitam / tatazcAnantAMzAtmake vastunyekaikAMzaparyavasAyino yAvantaH pratipatRRNAmabhiprAyAstAvanto nayAste ca (niyatasaMkhyayA saMkhyAtuM na zakyanta iti vyAsato nayasyAnekaprakAratvamuktam ) // 4 //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 7 sU. 5 sAmAnyatastu dvibhedo dravyArthikaH paryAyArthi kazceti // 5 // .........sya pRthaktvena dravyAdanupapattitaH sAdRzyapariNAmasya tathA vyaJja naparyAyAnvaisAdRzyavivartasya vizeSasya ca paryAyo'ntarbhAvAdvibhAvyeta / '5 dvau tanmUlaM nayAviti / sAmAnyasyeti, UrdhvatAsAmAnyasyetyarthaH / sAdRzyapariNAmasyeti tiryaksAmAnyasyetyarthaH / tanmUlamiti teSAM naigamAdInAM mUlam / etena nAmAdicatuSTayadvArato dravyakSetrAdicatuSTayadvAratazca tanmUlanayacatuSTayaprasaMjanaM pratyuktam / nAmAdInAM dravyakSetrAdInAM ca dravyaparyAyayorevAntargatatvAditi / taditthaM nyAyataH siddhau dravyaparyAyagocarau / dvAveva negamAdInAM mUlabhUto nayAviha // 716 // 5 // atha dravyArthikabhedAvirbhAvanAyAhaAdyo naigamasaMgrahavyavahArabhedAttredheti // 6 // Adyo dravyArthikanayaH / / 6 // 15 tatra naigamaprarUpaNAyAhadharmayodharmiNodharmadharmiNoza pradhAnopasarjanabhAvena yadvivakSaNaM sa naikagamo naigama iti // 7 // dharmayoH paryAyayodharmiNordravyaparyAyayozca samuccayaH pradhAnopasarjanabhAvena mukhyAmukhyarUpatayA yadvivakSaNaM yo'bhiprAyaH sa evaMrUpaH / 20 naike gamA bodhamArgA yasyAsau naikagamo'nekamArgo'nekaprakAra iti niruktAnnaigamo naigamanAmA'nayordravyArthikasya prathamo bhedaH / evaM dharmadvayaviSayo dharmiyugmagocaro dharmadhAlambanazceti tribhedatvaM naigamasyoktaM bhavati / etena guNaguNinoravayavAvayavinoH kriyAkriyAvato rjAtitadvatozca pradhAnopasarjanabhAvenAbhisaMdhi gama ityapyayuktaM draSTavyam / 25 guNaguNyAdInAM dharmadharmiNorevAntarbhAvAt // 7 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 7 sU. 10] syAdvAdaratnAkarasahitaH 1049 athAsyodAharaNatrayIM sUtratrayeNAha__sancaitanyamAtmanIti dharmayoriti // 8 // - pradhAnopasarjanabhAvena vivakSaNamitIhottaratra ca sUtradvaye yogaH / atra ca caitanyAkhyasya vyaJjanaparyAyasya prAdhAnyena vivakSaNaM vishessytvaat| sattAkhyasya tu vyaJjanaparyAyasyopasarjanabhAvena tasya caitanya- 5 vizeSaNatvAditi suspaSTa evAyaM dharmadvayagocaro naigamasya prathamo bhedaH // 8 // vastuparyAyavadravyamiti dharmiNoriti // 9 // atra hi paryAyavaddavyaM vastu vartata iti vivakSAyAM paryAyavavyAkhyasya dharmiNo vizeSyatvena prAdhAnyam / vastvAkhyasya tu 10 vizeSaNatvena gauNatvam / yadvA kiM vastuparyAyavaddvyamiti vivakSAyAM vastuno vizeSyatvAtprAdhAnyaM paryAyavavyasya vizeSaNasvAgauNatvamiti dharmiyugmagocaro'yaM naigamasya dvitIyo bhedaH // 9 // kSaNamekaM sukhI viSayAsaktajIva iti dharmadharmiNo. riti // 10 // 15 atra hi viSayAsaktajIvAkhyamya dharmiNo mukhyatA, vizeSyatvAt / sukhalakSaNasya tu dharmasyApradhAnatA, tadvizeSaNatvenopAttatvAditi dharmadhAlambano'yaM naigamasya tRtIyo bhedaH / na cAsyaivaMpramANakatvAnuSaGgo dharmadharmiNoH prAdhAnyenAtra jJapterasaMbhavAt / tayoranyatara eva . hi naigamanayena pradhAnatayAnubhUyate prAdhAnyena dravyaparyAyadvayAtmakaM 20 cArthamanubhavadvijJAnaM pramANa pratipattavyaM nAnyat / taduktam-- pramANAtmaka evAyamubhayagrAhakatvataH / ityayuktamiha jJapteH pradhAnaguNabhAvataH // 1 ta. lo. vA. pR. 269 zlo. 22.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ negamazceti / tayazcaturdhA zuddha, azuddhadrava pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 7 sU. 10 prAdhAnyenobhayAtmAnamarthaM gRhNadvivedanam / / pramANaM nAnyadityetatprapaJcena niveditam / / ' iti / anye punaritthaM naigamasya traividhyamabhisaMdhAya navadhA taM varNayAMbabhUvuH / tathA hi-paryAyanagamo dravyanagamo dravyaparyAyanaigamazceti trayo 5 mUlabhedAH / tatra prathamastredhA / arthaparyAyadvayanaigamo vyaJjanaparyAyadvaya naigamo'rthavyaJjanaparyAyanaigamazceti / dvitIyo dveSA zuddhAzuddhadravyanaigamo'zuddhadravyadvayanaigamazceti / tRtIyazcaturdhA zuddhadravyArthaparyAyanaigamaH, zuddhadravyavyaJjanaparyAyanaigamaH, azuddhadravyArthaparyAyanaigamaH, azuddhadravya vyaJjanaparyAyanaigamazceti .... .... .... .... .... ... .... 10 NI puruSa ityazuddhadravyavyaJjanaparyAyanaigamaH / atra puruSasyAzuddhadravyasya vizeSyatvAnmukhyatvam / guNitvasya tu vyaJjanaparyAyasya tadvizeSaNatvAdamukhyatvam / guNitvaSuruSayoH sarvathA pArthakyAbhisaMdhiH punaretadAbhAsa iti / bhavanti cAtra pUrvAcAryakArikAH 'tetra paryAyagastredhA naigamo dravyago dvidhA / dravyaparyAyagaH proktazcaturbhedo dhruvaM budhaiH / / arthaparyAyayostAvadguNamukhyasvabhAvataH / kvacidvastunyabhiprAyaH pratipattuH prajAyate / / yathA pratikSaNadhvaMsisukhasaMviccharIriNaH / iti sattArthaparyAyo vizeSaNatayA guNaH / / saMvedanArthaparyAyo vizeSyatvena mukhyatAm / pratigacchannabhipreto nAnyathaivaM vcogtiH|| sarvathA sukhasaMvicyornAnAtve'bhimAteH punaH / svAzrayA cArthaparyAyanaigamAbho prtiititH|| kazcidvayaJjanaparyAyo viSayIkurute'JjasA / guNapradhAnabhAvena dharmiNyekatra naigamaH // 1ta. lo. vA. pR. 269 zlo. 23. 2 ta. lo .. pR. 269.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1051: pari. 7 sU. 10 syAdvAdaratnAkarasahitaH sacaitanyaM narItyevaM sattvasya guNabhAvataH / pradhAnabhAvatazcApi caitanyasyAbhisiddhitaH // tayoratyantabhedoktiranyonyaM svAzrayAdapi / jJeyo vyaJjanaparyAyanaigamAbho virodhataH / arthavyaJjanaparyAyau gocarIkurute paraH / dhArmike sukhajIvitvamityevamanurodhataH // bhinne tu sukhajIvitve yo'bhimanyeta sarvathA / so'rthavyaJjanaparyAyanaigamAbhAsa eva naH / / zuddhadravyamazuddhaM ca tathAbhipreti yo nayaH / sa tu naigama eveha sNgrhvyvhaarjH|| sadvyaM sakalaM vastu tathAnvayavinizcayAt / ityevamavagantavyastadbhidoktistu durnyH|| yastu paryAyavadravyaM guNavadveti nirNayaH / vyavahAranayAjAtaH so'shuddhdrvynaigmH|| tandedaikAntavAdastu tadAbhAso'numanyate / tathoktervahirantazca pratyakSAdivirodhataH / / zuddhadravyArthaparyAyanaigamo'sti paro yathA / satsukhaM kSaNikaM zuddhaM saMsAre'sminnitIraNam // sattvaM sukhArthaparyAyAdinnameveti sNmtiH| durnItiH syAtsabAdhatvAditi nItivido viduH / / gocarIkurute zuddho dravyavyaJjanaparyayau / naigamo'nyo yathA sacitsAmAnyamiti nirNayaH // sacitsAmAnyayormedaM sarvathA yAnumanyate / durnItireva mantavyA sA manISA manISibhiH / / kSaNamekaM sukhI jIvo viSayIti vinizcayaH / 1 etacchokamekaM tu nopalabhyate tttvaarthshlokvaartike| 20.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1952 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 7 sU. 10 vinirdiSTo'rthaparyAyAzuddhadravyaganaigamaH / / sukhajIvabhidoktistu sarvathA mAnabAdhitA / durnItireva boddhavyA zuddhabodhairasaMzayAm // vidyate cAparo'zuddhadravyavyaJjanaparyayau / arthIkaroti yaH so'tra nAguNIti nigadyate // bhedAbhisaMdhiratyantaM pratIterapalApataH / pUrvavannaigamAbhAsaH pratyetavyau tayorapi / navadhA naigamasyaivaM khyAteH pnycdshoditaaH| nayAH pratItimArUDhAH saMgrahAdinayaiH saha // ' iti / ete ca navApi naigamanayabhedA asmaduktanaigamanayabhedatrayamadhya evAvatarantIti na pRthak sUtritAH / tathA hi-paryAyanaigamastAvatrividho'pi dharmadvayaviSayAkhye naigamaprathamabhede'ntarbhavati / dravyanaigamastu dvibhedo'pi dharmiyugmagocarAkhthe naigamadvitIyabhede'nupravizati / dravyaparyAyanaigamaH punazcatuHprakAro'pi dharmadhAlambanAkhye naigamatRtIya15 bhede nimajjatIti / evaM caitadvayavasthitam / / dharmayodharmiNodharmadharmiNozca vivakSaNam / guNapradhAnabhAvana naigamastadvidAM mataH // 717 // athavedaM naigamasya lakSaNaM draSTavyam / ' aniSpannArthasaMkalpamAtragrAhI naigamaH ' iti / nigamo hi saMkalpastatra bhavastatprayojano vA 20 naigamaH / yathA kazcitpuruSo gRhItakuThAraH pathi gacchankimarthaM bhavAn gacchatIti kenacitpRSTaH prativakti prasthamAnetumiti / edhodakAdyAharaNe yA kazcityumAnvyApriyamANaH kiM karoti bhavAniti kenApi paryanuyuktaH prAha odanaM pacAmIti / na ca prasthaparyAya odano vA niSpannastanniSpattaye saMkalpamAtre prasthAdivyavahArAt / yathoktam-- 25 'saMkalyo nigamastatra bhavo'yaM ttpryojnH|| 1ta. zlo. vA. dhR. 269 zlo. 18.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 7 sU. 13] syAdvAdaratnAkarasahitaH tathA prasthAdisaMkalpastadabhiprAya iSyate // ' iti / ityeSa naigamanayaH kathito'tra kiMcit dravyArthikaprathamabhedatayA pratItaH / asya svarUpamakhilaM zrutakevalibhyaH zaktaH paraH kathayituM nipuNo'pi naivam // 718 // 10 // 5. atha naigamAbhAsaM kathayannAhadharmadvayAdInAmaikAntikapArthakyAbhisaMdhinegamA bhAsa iti // 11 // - dharmadvayamAdiryeSAM te dharmadvayAdayasteSAM dharmadvayAdInAM dharmadvayadharmidvayadharmadharmidvayAnAmityarthaH / aikAntikapArthakyAbhisaMdhirarAtyantikabhedA- 10. bhiprAyo naigamAbhAso naigamadurnaya ityarthaH // 11 // atrodAharaNamAhayathAtmani satvacaitanye parasparamatyantaM pRthagbhUte ityAdiriti // 12 // iyaM sattvacaitanyalakSaNayodharmayoraikAntikabhedenoktina~gamAbhAsatvena 15 darzitA / AdizabdAdvastvAkhyaparyAyavadvyAkhyayordharmiNoH sukhajIvalakSaNayodharmadhAmaNozca sarvathA pArthakyena kathanaM tadAbhAsatvena draSTavyam / naiyAyikavaizeSikayordarzanaM caitadAbhAsatathA jJeyam / pramANabAdhitaM dharmadharmyAdInAmaikAntikabhedaM puraHsarIkRtya tasya pravRttatvAt / pramANabAdhA ca dharmadhAdiviSayasya sarvathA bhedasya 20 prAgeva viSayaparicchede darziteti // 12 // ukto naigamAbhAsaH saMprati saMgrahanayasvarUpamupadarzayannAha-- sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saMgraha iti // 13 // sAmAnyamAtramazeSavizeSarahitaM sattvadravyatvAdikaM gRhNAtItyevaMzIlaH sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH pratipatturabhiprAyavizeSaH / sam-ekI- 25
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2054 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 7 sU. 13 bhAvena piNDIbhUtatayA vizeSarAziM gRhNAtIti sNgrhH| saMgrahanAmA nayo dravyArthikAkhyamUlanayasya dvitIyo bhedaH / idamuktaM bhavatisvajAtedRSTeSTAbhyAmavirodhena vizeSANAmekarUpatayA yagrahaNaM sa saMgrahanaya iti / taduktam - ' aikadhyena vizeSANAM grahaNaM saMgraho nayaH / svajAtaravirodhena dRSTeSTAbhyAM kathaMcana / / samekIbhAvasamyaktve vartamAno hi gRhyate / niruktyA lakSaNaM tasya tathA sati vibhAvyate // ' aikadhyeneti ekatvena / etacca vizeSaNaM zrutapramANasya saMgrahatva-10 vyapohAya zrutapramANenaikatayA samastArthagrahaNAbhAvAnnAnekAtmakAze pArthaviSayatayA tasya samarthanAt / saMgrahasya tvekatvArpaNe sarvArthaparicchedakatvAtsama ekIbhAvArthatvAt .... .... // 13 // ( amuM bhedato darzayanti ayamubhayavikalpaH paro'parazca // 14 // 15 tatra parasaMgrahamAhuHazeSavizeSeSvodAsInyaM bhajamAnaH zuddhadravyaM sanmAtramabhimanyamAnaH parasaMgrahaH // 15 // parAmarza ityagretane'pi yojanIyam // 15 // udAharanti20 vizvamekaM sadavizeSAditi yathA // 16 // asminnukte hi saditijJAnAbhidhAnAnuvRttiliGgAnumitasattAkatvenaikatvamazeSArthAnAM saMgRhyate // 16 // etadAbhAsamAhuH --- - - 1 ta. zlo. vA. pR. 270 zlo. 49-50.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 7 sU. 20 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH sacA'dvaitaM svIkurvANaH sakalavizeSAnnirAcakSANa stadAbhAsaH // 17 // azeSavizeSeSvaudAsInyaM bhajamAno hi parAmarzavizeSaH saMgrahAkhyAM lamate, na cAyaM tatheti tadAbhAsaH / / 17 // udAharAntiyathA sattaiva tattvaM tataH pRthagbhUtAnAM vizeSANAma darzanAt // 18 // advaitatvAdidarzanAnyakhilAni sAMkhyadarzanaM caitadAbhAsatvena pratyeyam / advaitavAdasya sarvasyApi dRSTeSTAbhyAM viruddhayamAnatvAt // 18 // athAparasaMgrahamAhuHdravyatvAdInyavAntarasAmAnyAni manvAnastaddhedeSu gajanimIlikAmavalambamAnaH punaraparasaMgrahaH // 19 // dravyatvamAdipeSAM paryAyatvaprabhRtInAM tAni tathA, avAntarasAmAnyAni sattAkhyamahAsAmAnyApekSayA katipayavyaktiniSThAni tadbhedeSu dravyatvAdyAzrayabhUtavizeSeSu dravyaparyAyAdiSu gajanimIlikAmupe- 15 kSAm // 19 // __ udAharantidharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvadravyANAmaikyaM dravya tvAbhedAdityAdiryathA // 20 // atra dravyaM dravyamityabhinnajJAnAbhidhAnalakSaNa liGgAnumitadravyatvAtmaka- 20 tvenaikyaM SaNNAmapi dharmAdidravyANAM saMgRhyate / AdizabdAccetanAce ) tanaparyAyANAM sarveSAmekatvaM paryAyatvAvizeSAdityAdInyapyudAharaNAni sUcitAnIti // 20 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1056 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari0 7 su. 2 atraitadAbhAsamAha -- dravyatvAdikaM pratijAnAnastadvizeSAnnihuvAnastadAbhAsa iti // 21 // tadAbhAso'parasaMgrahAbhAsaH / zeSaM sugamam / vizeSeNyaudAsInyaM 5 samAzrayamANo hyabhiprAyavizeSo'parasaMgrahatvena lakSitaH / yaH punardravyatvAdIni svIkurvANo'pi tadvizeSAnapahute sa tadAbhAsaH pratItivirodhAditi // 21 // 10 udAharaNamAha yathA dravyatvameva tattvaM tato'rthAntarabhUtAnAM dravyANAmanupalabdherityAdiriti // 22 // etaddhi vAkyaM dravyatvasyaiva tAttvikatAM prakhyApayati / tadvizeSa dvinnAnAM bhUtAni tu dharmAdidravyANyapahRta ityaparasaMgrahAbhAsanidarzanatvena darzitam / tathA dharmatvamevAdharmatvamevAkAzatvameva kAlatvameva pudgalatvameva jIvatvameva tattvam / tato'rthAntarabhUtAnAM dharmAdharmAkAzapudgalajI15 vAkhyAnAM vizeSANAmanupalambhAt / evaM paryAyatvameva tattvam / tadvyatiriktaparyAyANAmanupalabdheH kramabhAviparyAyatvameva / tasmAkramabhAviparyayavizeSANAmadarzanAtsaha bhAviguNatvameva. tattvam | tataH pRthagbhUtAnAM sahabhAviparyAyasvarUpANAM guNAnAM pramANato'pratipatterityevamAdInyapyapara saMgrahAbhAsodAharaNAnyAdizabdA20 tsUcitAni draSTavyAni / sarvatra cAparasaMgrahAbhAsatve kAraNaM pramANavirodha evAvadhAraNIyaH / dravyatvaparyAyatvAdisAmAnyebhyaH kathaMcidarthAntarabhUtAnAM tadvizeSANAM dravyaparyAyAdInAmapi pramANabalata tAttvikatvena viSayaparicchede vyavasthApitatvAt / evamaparAparadravyaparyAyabhedaprabhedasAmAnyameva tAttvikAnItyabhiprAyAH sarve'pyaparasaMgraha [bhAsAH pratyeyAH 25 pratItyaviruddhasyaivApara saMgraha prapaJca syAvasthitatvAditi /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 7 sU. 56] syAdvAdaratnAkarasahitaH 1105 nimittanimittIbhAvo na virudhyate / na caivamanavasthApatiH kAryakAraNabhAvena tatsantAnasyAnAderavirodhAt / mithyAzraddhAnAdijIvapariNAmanimittatvAcca nAnimittAni karmANIti / yattu paralokAnanusaraNaM karmaNAM prAsajyata tadapi nopapadyate / yataH phalAvasAnAni karmANi / na ca tAni karmANyadyApi niSpAditaphalAnIti yAvatphalaM tdnuvRtirviruddhaa| 5 bAhyaM tu zarIrAdikaM karmaphalamiti, kRtaphalatvAttatkAraNakarmApagame tannivRttirbhavatyeva / mUrtadravyAntarapratidhAto'pi karma gAM noppnnH| sUkSmapariNAmApannatvena teSAM kenacidapratIghAtAdatikaThinAya:piNDAnta:praviSTapAvakavat / adRzyamAnaM caitadyadi notpAdayituM zakyeta tadA bhavatAmapi mate kathanutpAdyeta / adRzyo'pi guNaH samutpAdyate na puna- 10 vyamiti svecchAmAtram / mUrta mUrtenaiva vinAzanIyamityapi niyamo nAsti / dhyAnAvezavazAkeciddhaTAdisphoTanadarzanAdazaktisaudhAdhirUDhA tatyudgalapracayAtmatA svIkartuM karmaNo yogyA zaktAdyAsmakatA / nanu tasmAJcaitanyasaMjhaM satatamavikalaM svasvarUpaM dadhAnaH sAkSAbhoktA svakarmakSitiruhanivaho jambhitAnAM phalAnAm / dehe dehe vibhinna : pariNatirasikaH svIyakAyapramANaH siddhaH kartA yamAtmA pramitiparikarAdastaniHzeSadoSAt // 807 // 55 // athAtmana eva vizeSaNottarAbhidhitsayA prAhatasyopAttapuMstrIzarIrasya samyagjJAnakriyAbhyAM kR. makarmakSayasvarUpAsiddhiriti // 56 // tamyAnantaranirUpitasvarUpasyAtmanA upAttapuMstrIzarIrasya svIkRta puruSayoSidvapuSaH / etena strInirvANadveSiNaH kASThAmbarAn zikSayati / samyagjJAnaM ca yathAvasthitavastutattvAvabodhaH, kriyA ca tapazcara- 25
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 7 sa. 56 NAdikA tAbhyAm / nanu samyagdarzanamapi kRtsnakarmakSayakAraNameva / yadAhuH- samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH ' iti, tatkathamiha nopadiSTam / ucyate--samyagjJAnopAdAnenaiva tasyAkSiptatvAt / na khalu samyagdarzanamantareNa sabhyagjJAnaM saMbhavati / dvayorapyanayoH 5. sahacaratvAt / samyagjJAnapUrvikA saiva ( tatkAraNam / na punarmithyAtvamalapaTalAvalupta vivekavikalAnAM mithyAjJAnapUrvikA kundaphalamUlazaivAlakavalanAdikA / kRtsnasyASTaprakArasyApi, na tu katipayasya, jIvanamukteranabhidhitsitatvAt / karmaNo jJAnAvaraNAderaTTa Tasya, na tu buddhayAdiguNAnAmapi, nApi jJAnamAtrasaMtAnasya / kSayaH 90 sAmastyena pralayaH svarUpaM yasyAH sA tathA / etena naiyAyika saugatopakalpitamuktipratikSepaH / evaMvidhA siddhirmokSo bhavati / iha kecijjJAnAdeva mokSamAsthiSata, tathA te brukte-samyagjJAnameva phalasaMpAdanapratyalam , na kriyA; anyathA mithyAjJAnAdapi kriyAyAM phalotpAdaprasaGgAt / yaduktam--- 15 "vijJaptiH phaladA puMsAM na kriyA phaladA mtaa| mithyAjJAnAt pravRttasya phalA'saMvAdadarzanAt " // 1 // tathA-- "zriyaH prasUte vipado ruNaddhi yazAMsi dugdhe malinaM pramArTi / - saMskArazaucena paraM punIte zuddhA hi buddhiH kulakAmadhenuH" // 1 // kriyAvAdinastu vadanti--kriyaiva phalaheturna jJAnAm , bhakSyAdivijJAne'pi kriyAmantareNa sauhityAdiphalAnutpAdAt / yadavAci* "kriyaiva phaladA puMsAM na jJAnaM phalaMdaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo na jJAnAt sukhito bhavet" / / 1 / / tathA25 "zAstrANyadhItyApi bhavanti mUrkhA yastu kriyAvAn puruSaH sa vidvAn / . 1 tatvArtha. 1 -1
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 7 sU. 56] syAdvAdaratnAkarasahitaH : 110 saMcintyatAmauSadhamAturaM. hi na jJAnamAtreNa karotyarogam" // 1 // . atra mahe - yaduktaM . samyagjJAnameva phalasaMpAdanapratyalamityAdi tatAtparyavRtyA kriyAvAdinaiva " pratikSiptamityuprekSaNIyameva / yadyenAvinAbhAvItyatra prayoge tu kiM samyagjJAnenaivAvinAbhAvitvaM hetvarthaH kiMvA samyagjJAnenApi / prathamapakSe siddhatA 5 mokSamya kriyayApi sArdhamavinAbhAvaprasiddheH / saMprayukte eva hi samyarajJAnakriye samIhitaphalasiddhinivandhanaM bhavataH paGgvandhavanna punaranayoranyatarat / tathA copaniSat---' heyaM nANaM kiyAhINaM hayA annANao kiyaa| pAsaMto paMgulo daDDo dhAvamANo ya aMdhao // 1 // saMjogasiddhIe phalaM kyanti nahu egacakeNa raho payAi / aMdho ya 10 paMga ya baNe samecA te saMpauttA nagaraM paviTThA / ' dvitIyapakSe tu viruddhatA, samyagjJAnenApyavinAbhAvitvasya hetoH / samyagjJAnanibandhanatvenaiva sAdhyena viruddhasya samyagjJAnakriyArUpobhayanibandhanatvasya prasAdhakatvAt / yadapyuktam ' yataH strIbhakSyabhogajJo na jJAnAtsukhito bhavet ' iti / tadapyayuktam / yataH samyagjJAnakAraNaikAnta- 15 vAdinAmevAyamupAlambho na punarasmAkam / samyagjJAnakriyayorubhayorapi parasparApekSayoH 'kAraNatvasvIkArAt / na ca nitambinImodakAdigocarAyAM pravRttau tadvijJAnaM sarvathA nAstyeva / ataH kriyAyA eva tatkAraNatA kalpeta / tadgocaravijJAnasanAthaiva hi tatra pravRttiH prItiparamparotpAdanapratyayA, anyathonmattamUrcchitAderapi prauDhapremaparAyaNapraNayi- 20 nInibiDAzleSakriyApi tadutpAdAya kiM na syAt / athAsau kriyaiva tattvato na bhavati / saiva hi kriyA tAttvikI yA svakIyakAryA____ + hataM jJAnaM kriyAhInaM hatA'jJAnataH kriyA / pazyan paMgurdagdho dhAvamAnazcAndha: / / 1159 // saMyogasiddhau phalaM vadanti na khalvekacakreNa sthaH prayAti / andhazca paMguzca bane sametya tau saMprayukto nagaraM prvissttau||1165|| iti chAyA / vize. * kriyava phaladA puMsAM na jJAnaM phaladaM matam / iti pUrvArdham / zAstra. sa. 11 -sta. 35 zlo. kriyAvAdimatapradarzane /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatasvAlokAlaGkAraH pari. 7 sU. 56 vyabhicAriNI / hanta tarhi tadeva tAttvikaM jJAnaM yatsvakIyakAryAvyabhicArIti kathaM strIbhakSyabhogajJa ityupAlambhaH zobheta / tataH kAryamarjayantI yathA nizcayanayena kriyA kriyocyate tathA jJAnamapIti / / kacidvyabhicArAbhAvAd dvayamevaitatphalotpattau kAraNamanuguNam / 5 yaccAjalpi-~-' yA tu kriyAyAH samyagjJAnApekSA' ityAdi tatra mA bhUtsamyakriyotpAdakasamyagjJAnamya phalotpattau prAdhAnyaM vyavadhAnAt / kriyAkAle tu yatsamyagjJAnaM tat phalotpAdAya kalpiSyate / nanu jalaM jalatvenAnavabudhyamAnamapi pIyamAnaM nAli. keradvIpavAsinaM dhinotIti kathaM samyagjJAnasya tatkAraNateti 1. cet / mA bhannAma jalAvabodhaH / na hi tadbodhastannibandhanama bhidadhmahe kintu zItasparzAdivedanamiti kathaM na bodho'pi tatkA. raNaM syAt / yApi zucirocirityAdinA matimatAmapi sevAdikriyAprAdhAnyenaiva phalAvAptiruktA sApyayuktA / evamapi kriyaikAntA saMgatevimalakevalAlokavilokitalokAloko'yaM bhagavAniyetAvataiva rama15 sabharodbhavatprabhUtapulakAGkurakoTisaGkaTavisaMkaTAyaSTibhiH prakRSTASTamahA. prAtihAryapramukhapUjanIyA manujadanujanirjarendracandraiH pUjyate na punaH kriyAvazAdityapi vaktuM zakyatvAt / athAstyeva tatrApi kalatkaNadveguvINAnugAmimaJjuguJjanmRdaGgasaMginaM tumburunikurumbaprapaJcyamAnapaJcamodA zsArasaMgItakaprabandhamadharayantyAyojanapramANapRthivIpradeze ca prasarantyA 20 pAco vyApAraH / sa eva ca tathAvidhapUjAdiphalaheturiti cet / evaM tahi sevAdAvapyastyeva sabhAsabhApatiparijJAnamiti tadeva tatphalotpattihetuH kiM na syAt / athaivaM dRSTAvAdhAsevakatvenaiva nRpatinAsya phaladAnadarzanAta, anyatrApi kiM nAsau syAt / kevalajJAnavAnayamitye tAvataiva taistatpUjAvidhAnasya vilokanAt / tasmAttattvaM cet pRcchasi 25 tadA dvayamapyetat kAraNaM kiMtu kacit kiMcit prAcuryeNa vyApiparti kacittubhayamapi tulyakakSatayeti na kriyaikAntaH / yaccoktam 'kevalo
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 7 sU. 56] syAvAvaratnAkarasahitaH spatAvapi ' ityAdi tadapyayuktam / kevalasyApi zailezIvazAyAH kAraNatyAnapAyAt / tataH subodhakriyayoH saMyogAt pustriyoriva jAyate.... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... kSayalakSaNasya tallakSaNasya sadbhAvAt / na cedamavyApakam / sakalamukteSu sadbhAvAt / nApyativyApakam / 5 saMsAripvasaMbhavAt / nApyasaMbhavi ! pramANatastatprasiddheH / tathA hikvacit karmahAniH sAmastyena saMbhavati prakRSyamANatvAt / kacana kAJcane kAlikAdihAnivat / na ca karmaNa evAsattvAddhAnerasiddhe. rAzrayAsiddho hetuH / tasyAnantarameva prasAdhitatvAt / yadapyuktam* paralo kasiddhau pramANAbhAvAt ' iti tadapi nopapannam ! anumA- 10 mAgamayostatsadbhAvAvedakayorvidyamAnatvAt / tathA hi-prANinAmAcaM caitanyaM caitanyopAdAnakAraNakaM caitanyatvAt madhyacaitanyavat / tathA antyaM caitanyaM caitanyakAryakaM tata eva tadvadityanumAnadvayaM pUrvottaraavopalambhakamastyeva / vizeSacarcA tvatra prAgeva sarvajJasiddhau kRteti neha pratAyate / Agamo'pi svargakevalArthinA tapodhyAnAdi kartavyamiti 15 prAmANyaM cAsya prAgeva prarUpitamiti nehAbhidhIyate / yaccAvAci' paralokino'bhAvaH paralokAbhAvaH' iti tadapi pariphalgu / paralokinaH / .... .... .... .... .... .... .... prasAdhitatvAt / yaccoktam-'paraloki caitanyaM niravayavatvAt ' iti tatrApi caitanyaM dravyarUpaM paryAyarUpaM vA dharmitvenAbhidhitsitam / 20 dravyarUpaM cettarhi hetorasiddhiH / AtmadravyasyAsmAbhiH sapradezatvena svIkRtatvAt / paryAyarUpaM cettadA siddhasAdhyatA, maraNasamayAvacchinnacaitanyapariNAmasya bhavAntarAnusaraNAsaMbhavAt / astu vA yathAkathaMci zailezI-zailasthedha meroriva acalatA sthiratA asyAmavasthAmAMsA shaileshii| athavA zIlaM samAdhAnaM tacca nizcayataH prkrsspraaptsmaadhaamruuptvaatsrvsNvrH| tatastasya sarvasaMvararUpasya zIlasyeza: zIleza: tasyeyamapasthA zailezIti / :
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ .1910 sfr pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [. pari. 7 sU. 56 1 ddharmI tathApi heturaprayojakaH / paralokAbhAvasyAnAtmatvaMprayuktatvAdvahRyAdau tathaiva vilokanAt / caitanye ca tadabhAvAdAtmarUpatvAdasya sAdhanavaikalyaM ca dRSTAntasya zabdasya sAvayavatvena pramANataH prasiddheH / yadapyamUrtatvama sarvagatadravyaparimANAbhAvarUpatvaM vyAkhyAtam tatrApi 5 hetorasiddhirAtmano'sarvagatatvena mUrtatvAt / yadi punA rUpAdermatvAbhAvo ( 1 ) mUrtasvamucyate / tadA prAgvadaprayojako hetuH / etena rUpAdirahitatvAdityapi cintitam / evaM ca - d tatazca nyAyyamasmAkaM tatkAraNaparIkSaNam / hetvabhAvena yatkAryaM kiMcit vacana vIkSyate // 809 // yogAstu saMgirate--- satyamasti mokSastathApi na ca nAmAtmavizeSaguNAnAM yo'tyantamucchedastadrUpa eva svIkartavyo na punarniHzeSakarmakSayalakSaNaH / tathA ca tatsiddhau vyomazivAdayaH pramANayanti / 15 na ca nAmotmavizeSaguNAnAM saMtAno'tyantamucchidyate santAnatvAt, yo yaH saMtAnaH sa so'tyantamucchidyamAno dRSTo yathA pradIpa saMtAnastathA cAyaM saMtAnastasmAdatyantamucchidyata iti saMtAnatvasya vyAptyA buddhayAdiSu saMbhavAtpakSadharmatayA'siddhatvAbhAvaH / tatsamAnadharmiNi tvapradIpAdAvupalambhAdaviruddhatvam / na ca vipakSe paramA20 NvAdAvasti saMtAnavattvamityanaikAntikatvAbhAvaH / viparItArthopasthA C tvaduktayuktividhvaMsAt svayuktiparikIrtanAt / kRtsnakarmakSayo mokSaH siddhimadhyAsta nAstika // / 808 // " pakayoH pratyakSAgamayoranupalambhAnna kAlAtyayApadiSTaH / na cAyaM satpratipakSa iti paJcarUpatvAtpramANam | AgamazcA nahaM vai saza-, 6 1 atra ' yAvadAtmaguNAH sarve nocchinnA vAsanAdayaH / tAvadAtyantikI duHkhavyAvRttirna vikalpyate // iti nyA. maM. pR. 508 paM. 8 sthaH zloko ratnAkarAbatArikAyAmuddhRtaH / 2 hAM. u. a. 8 312.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. * sU.56] syAdvAdaratnAkarasahitaH rIrasya sataH priyApriyayorapahatirasti / azarIraM vAva santaM na priyApriye spRzataH ' iti / atrocyate----yattAvaduktam 'na vA'nAtmavizeSaguNAnAM' ityAdi / tatra pakSaka .... .... .... .... ..... mapariglAnatatsaMvedanasAmarthya caturtha purussaarthmaacksstevickssnnaaH| yadi tu jaDapASANanirvizeSa eva / tasyAmavasthAyAmAtmA bhavet / 5 tatkRtamapavargeNa saMsAra eva varamastu / yatra tAvadantarAntarApi duHkhakaluSitamapi svalpamapi sukhamupabhujyate / cintyatAM tAvadidam / kimalpalukhAnubhavo bhavya uta sarvamukhoccheda eva / kiM ca - . samamti vArtApi na yatra zarmaNazcakAsti buddherna kaNo'pi kazcana / syAtso'pi mokSo'pi yadi bhostadA na kiM syuvamukhyA api mokSalakSitAH // 810 // athAstyeva tathAbhUte mokSalobhAtirekaH prekSANAM taddevaMvidhe cayanti duHkhasaMmparzazUnyazAzvatikasukhasaMbhogAsaMbhavAdduHkhasya cAva- . zyahAtavyatvAdvivekahAnasya cAzakyatvAdviSamadhunI / ivaikatrAmatre 15 patite ubhe api sukhaduHkhe tyaje yato'yamityatazca saMsArAnmokSaH zreyAn , yatrAyabhiyAnatiduHsaho duHkhaprabandho'valupyate varamiyatI kAhAcitkasukhakaNikA tyaktA / natu tasyAH kRte duHkhabhAra iyAnutsAha iti / tatra duHkhasaMsparzazUnyazAzvatikasukhasaMbhogAsaMbhavAdityatra zAzvatikamanAdinibandhanaM yadvAdimadapi pradhvaMtavadaparyavasAnaM 20 suvaM vivakSitam / tatrAdiparyavasAnazUnyaM sukhaM tAvatprekSANAmupAditsAgocara eva na bhavati sadaiva prAptatvAditi kutastadabhAvastatrApravRttau prekSAkAriNo'kAraNamabhidhIyeta / dvitIyaM tu sukhaM bhavatyeva tatpravRttinimittam / na ca tasyAsaMbhavaH / bAdhakapramANAbhAvAt / sAdhakaM tu sukhasaMvedanayostalAnumAnamapariglAnasAmarthyamabhihitameva / anantatA 25 ca tatra tayAvinAzakAraNAbhAvAdaskhalitA / tadvinAzakAraNaM hi karma /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1112 __ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. . sU. 56 na ca tadAnIM tadasti / tasya samUlamunmUlitatvAt / mithyAtvAviratikaSAyayogalakSaNasya tatkAraNasyAbhAvAcca na punarapi karmanirmANaM kAraNAbhAvAttAdRzasukhotpAda eva nAstIti cet / na / sakalakarmo paramasyaiva tatkAraNasya sadbhAvAt / na caitadanAgamikam / kRtsnakarma5 vimokSAcca mokSe sukhamanuttamam' ityAgamasadbhAvAt / yaJcoktam --- 'vivekahAnasya cAzakyatvAt ' iti / tadevameva sAMsArikasukhasvaitAdRzatvAttadvidhamadhudigdhadhArAkarAlamaNDalAnagrAsavaduHkhAtkarotIti yuktA mumukSUNAM tajihAsA / kitvAtyantikasukhavizeSalipsUnAmeva ye api viSamadhunI ekatrAmatre saMpRkte parityajyate te api sukhavizeSa10 lipsayaiva / tathA hi-pAmaraprAyA api prajalpanti kAlakUTaghaTanAkalaGkitAM mitra nAgninavagostanImapi / antataH zazi .... .... .... !! 811 // .... .... svyAdyAdAne'pi kiM na tat / viSayagrahaNaM kArya mUrchA syAttasya kAraNam / na ca kAraNavidhvaMse jAtu kAryasya saMbhavaH / / viSayaH kAraNa mUrchA tatkAryamiti yo vadet / tasya mUrchAdayo'sattve viSayasya na sidhyati // tammAnmohodayAnmUI svArthe tasya grahastataH / sa yasyAsti svayaM tasya nairmanthyaM na kadAcana / / iti / 20 tadavadyam / AhArapecchikAdAvapyakhilamyAsya samAnatvAt / api ca / nanu mumukSaNAM strInavajhuH mAtajAderupAdAnaM (?) saMbhavati / tasya saMyamAnupakAritvAttadupabhoge prabhUtataraM tadabhilASabhAvena saMyamabAdhopapatteH zyAsaM ( ? ) hi vardhante viSayAH kauzalAni cendriyANAM na ca vastumapi ( ? ) saMyamAnupakAri / tasya tadupakAritayA prokta25 tvAt / evaM ca vastrasya granthatvAsiddhe rAgAdyapacayanimittanairgranthyapari panthitvaM sAdhanamasiddhameveti nAsmAdapi vastrasya caaritrbaadhklsiddhiH|
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 7 sU. 56] syAdvAdarasnAkarasahitaH nApyAgamaH / pratiSiddhatvAt / tatpratiSedhAdyasya kasyacidapyAgamasthAbhAvAt / sa hi bhavan kimacIvarAstIrthakRta ityayamutAjenakatyopadezo (1) jitAcelaparISaho muniriti vA / na tAvadAdyo vikalpaH / -tatra hi tIrthakRtAmacIvaratvaM kAdAcitkamuktaM zAzvatikaM vA / yadi kAdAcitkaM tadA paryAyaparamparAparihANyA tadanukAriNyAH parAparaparyAya- . 5 paramparAyAH samutpAdAt / na ca saMsAritvaparyAyasyApyutpAdaH prApnoti / tatkAraNasya karmaNaH sahakAriNaH sakalasya pralayAt / evaM ca tathAviparyAyapravAhAtmakAtmarUpatayA'yamananta eveti kathaM na puruSArthaH syAt / atha mokSe'nantaM sukhaM yadi myAtadA tadrAgeNa prayatamAno mumukSuna mokSamadhigacchet / na hi rAgiNAM mokSo'stIti mokSavida- 10 stamya bandhanAtmakatvAt / tadayuktam / yo hi sukhasAdhaneSu zabdAdiviSayeSvamiSvaGgaH sarAgo bandhanAtmakastasya viSayArjanarakSaNAdipravRttidvAreNa saMsArahetutvAt / anante tu sukhe yadyapi rAgastasyApyasau sarvaviSayArjanAdinivRttimokSopAyapravRttyoreva hetuH / anyathA tasya sukhasya prAptumazakyatvAt / na hi tadviSayasAdhyaM nApi tatkSI- 15 yate yena viSayasukhArthamitra punaH punastadartha hiMsAdipvapi pravarteta / tanna bandhaheturmumukSArasti rAgaH / spRhAmAtrarUpo'pi cAsau parAM koTimArUDhamyAsya nivartate / 'mokSe bhave ca sarvatra niHspRho munisatamaH ' iti vacanAt / anyathA duHkhanivRtyAtmake'pi mokSe prayatamAnasya duHkhadveSa kaSAyakAlupyaM kiM na syAt / atha nAstyeva 20 mumukSoSaH / rAgadveSau hi saMsArakAraNamiti ca jAnAti mumukSudveSTi ca duHkhamiti kathamidaM saMgaccheteti cet / taditaratrApi tulyam / atha mokSasuve'bhipvaGgAbhAve pravRttireva na bhavedataH kathamekAntikAtyantikA. nandasaMpadasyedaM mokSamahaM sAdhayiSyAmIti hi tatra puMsaH pravRttiH saMbhAvyate / tadapyanyatra samAnameva / sAMsArikaduHkhe dveSAbhAve tajjihAsA- 25 nupapatteH / AH kathameSAM nAnAvidhAdhivyAdhiprabandhasaMbandhAdisAMsAri
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. . su. 56 kaduHkhasaMdohasyAtyantamutthitimai syAditi hi tatrApi pravRttiH saMbhAvyate / atha svarge tAvadAgapUrvikA pravRttiH prekSitacarIti tadatizAyiprItAvapavarge tadatizAyirAgapUrvikaiva pravRttiH saMbhAvyata iti cet / naivam / rAgAtizayasya viSayAtizayahetukatvAsaMbhavAt / jaratkapardaka5 zakalamAtre'pi keSAMcinmUSakAdInAM prANApahAraparyantasya rAgasya, darzanAt / apareSAM tu keSAMcinmahAtmanAM niHzeSanamrasAmantamaulimAlAlalitAGghrisaroruhe sAmrAjye'pyavajJAvilokanAt / api ca / evaM niHzeSaduHkhamaye saMsAre'pi dveSAtizayaH kiM na syAnmazakamatkuNa daMzadaMzAvezasamutthe duHkhe stokasya vikaTa kuTipuToTTaGkitalalATapaTTaka1. pratyarthimuktakRpANaprahAraprabhave tadatiriktasya ca dveSasya darzanAt / yathA tu kasyacinmahAtmano na tatra dveSamAtrApi tathA sukhe na rAgamAtrApIti kutastAdRzi mokSe rAgaH syAt / tataH siddhaM niHzeSakarmakSayAnmokSe paramAnandasaMvedanasvabhAva AtmA ca tiSThate na tu jaMDarUpa iti / bhUSaNo'pi mokSe sukhatatsaMvedanasanAthamAtmAnamAtiSThamAno'smadnucara 15 eva / anAditAM tu tayorupeyamAno muktisaMsArAvasthayora vizeSaprasaMgena paramANudyato (?) yatyunaravizeSaprasaMgaparihArAyovAca-.: naM cakSurghaTayoH kuDyAderiva sukhasaMvedanayoviSayaviSayisaMbandhapratyanIkasyAdharmasukhAdeH saMsArAvasthAyAM sadbhAvAttannAze ca muktyavasthAyAM bhavati sukhasaMvedanayoH saMbandhaH / kuDyAdinAze cakSurghaTasaMvandhavaditi / ' tadapyasaMvaddham / viSayaparAmarzamantareNa jJAnasvarUpasyaivAsaMbhavAt / ghaTo'yaM paTo'yamityAdi gocarAvadhAraNameva hi tasya svarUpam / tadabhAva kimanyadavatiSTheta / evaM saMsArAvasthAyAM sukhasaMvedanasyApi sukhasvarUpagocara parAmarzamantareNa saMvedanarUpatvameva na bhavet / evaM ca duHkhAbhAvasvabhA25 vasya mokSasya pratikSepAtsukhasaMvedanarUpasya ca sAdhanAt ' na ha vai " - 1 AcAryabhAsarvajJaH / nyAyasAre Agamaparicchede pR. 40 paM. 16.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. . sU. 56 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH ityAdyAgamo bAdhitatvAttadAbhAsa evetyavagantavyam / yattu jayanto jagAda 'arhatpakSe'pi yadrUpamanyasApekSamAtmanaH / na kevalasya tadrUpamityasmanmatatulyatA // ' iti / tadapyasmanmatAparijJAnavijambhitam / anyAnapekSatvenAtmarUpayoranantA. 5 nantajJAnapravAhayorasmanmate mokSe'vasthAnAt / yaccoktamanenaiva-- 'vikAritvaM tu jIvAnAmatyantamasamaJjasam / zabdapudgalavacaitatpratyAkhyeyamasaMbhavAt // tadvikAritvaM na jIvAnAM na kathaMcidasamaJjasam / zabdapudgalavacaitatsamAkhyeyaM suyuktibhiH / / ' ityanena prativihitam ! jaDatvamAtmanyavadhIrya dhairyAdyathoditAnandacidAtmakaM tat / mokSasvarUpaM parikalpanIyaM paraiH parityajya kumArgamArgam // 812 // brahmavAdinastu vadanti-- 'AtmanaH paramAnandasvarUpe'vasthAnaM 15. mokSaH' iti / ete'smadanujIvina eva tattvata iti skhalitA api kApi kiMcidabhyuddharaNIyA eva tapasvinaH / tathA hi-skhalitamidamamISAmanAdinidhanaM nityaikarUpaM tatsukhamityaprayAsApasAraNIyaM cet / tatpra. sAdhakapramANAbhAvAt / tathA hi-tasya grAhakaM pratyakSamanumAnamAgamo vA syAt / pratyakSaM cet kimandriyaM mAnasaM svasaMvedanaM naiHzreyasaM vA / 20. tatrAdyavikalpo na pezalaH / indriyANAM pratiniyatarUpAdigocaracAritayA tatprabhavapratyakSasya tato'nyatra pravRttyanupapatteH / dvitIyavikalpo'pyanupapannaH / na hi mAnasapratyakSe'navacchinnadezakAlakalApamanAdi. nidhanaM nityaikarUpaM sukhaM kadAcidanubhavAmaH / tRtIyakalpo'pyakalpa. nyA. ma. pR. 512 paM. 25.2 nyA. ma. pR. 512 paM. 27 /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 7 sU. 56 nAhaH / svasaMvedanasya jJAnarUpaparAmarzamAtraparyAptatvenAnanda iti kathaM prekSAkAriNAmayamupAdeyaH syAt / niHzreyasapratyakSa tathAbhUtaM tadvetIti tu tavoktibadhirasya parAnuvAdamanukaroti / na khalu bhavAnadyApi tatsvarUpagrAhakapramANe vivAdapakamame tatpratipattumarhati / tanna pratyakSaM tathAbhUtasukhagrAhakam / nApyanumAnam / tadanAdinidhananityaikarUpatvAvinAbhAvinaH kasyacilliGgasyAsaMbhavAt / nApyAgamaH tathAvidhasukhapratipAdakasya tasyApyapratItaH / astu vA * yatkicittagrAhakaM tathApi tannityamanityaM vA / na tAvadanityam / yataH kuto'. syotpattiH syAdanityasyAnutpattidharmakatvAnupapatteH / indriyAdibhyazca 10 tadutpattyabhyupagame sukhaviSayatvaM na prApnotItyuktamanantarameva / atha yoga jadharmAnugRhIta AtmamanaHsaMyoga eva tajjanakaH 1. nanu yogajadharmasya muktAvasaMbhavAtkathamasau tatsaMyogenApekSyet / yatastatra tatastadutpattiH syAt / athAdya jJAnaM yogajadharmApekSastatsaMyogo janayati taccApekSyottarottaraM jJAnamasau janayatIti / tadapyasAMpratam / apasi. 15 ddhAntaprasaMgAt / zarIrasaMbandhApekSasyaiva jJAnasya jJAnAntarotpattau vatkR. tAnte sahakArikAraNatvopavarNanAt / atha nityaM tattadA muktetarAvasthayoravizeSaprasaMgaH / sukhatasaMvedanayoranAdinibandhananityaikarUpatve. nobhayatra sadbhAvAvizeSAt / vaiSayikasukhena cAsya saMsArAvasthAyAM sAhacaryAnubhavaprasaMgAtsukhadvayopalambhaH syAt / pratibaddhatvAttadA 20 tasyAnupalambha iti cet / kenAsya pratibadbhavaM zarIreNAvidyayA vaiSayi. kasukhAdyanubhavena bAhyaviSayavyAsaMgena vA / amIbhizcaturbhirapi vikalpacatuSTayoktaiH padArthairna sukhasya tadanubhavasya vA pratibandho vinAzala. kSaNo'nutpattisvarUpo vA kartuM zakyaH / tayordvayorapi nityatvAbhyupaga mAt / yattu kathaM zarIreNa tatpratibandhaH sAdhIyAMstasyopabhogArthatvAt / 25 na hi yadyadarthaM tattasyaiva pratibandhakaM yuktimadatiprasaMgAditi kenApi zarIrapratibandhakatvAparAkaraNamucyate / tanna, saMgacchate / vaiSayikasu.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 7 su. 56 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH : svopabhogArthameva zarIramiti taM pratyevAsya pratibandhakamayuktaM na punaH paramAnandopabhogaM prati / yathA caTucaTulacaTulAkSI kaTAkSalakSasya svo (1) janyamAnapramodaM pratyeva pratibandhakatvamabandhuram / na punarakRtrimatrapApradhAnamugdhAGganA ko kanasukhaM pratItisamAdhAnenAnavakAzatvAt / tasmAdidamiha tatparAkaraNaM sAdhIyaH / zarIrasya paramAnandapratibandhakatve prANizarIrApahantuH puMso hiMsakatvaM na syAt / paramAnandamahodayAntarAyasya zarIrasyApasArakatvenopakArakatvAt / yatkhalvatizayAbhimatavastupratibandhakApasArakaM tadupakArakameva vilokitam / yathA nayanapuTapIyUSavarSizrIsarvajJAvalokanapratibandhakAndhakArApasArI mArtaNDamaNDalAloka iti / atha zarIravinAze vaiSayikasukhotthitesika evAyamiti 10 cet / bhaivam / asya tvanmatenAvidyopaplavaprakAratvenAtAttvikatvAt / paramAnandasyaiva pAramArthikatvAdatAttvika sukhavAcakasyApi puMsaH pAramArthikasukhAnukUlAcaraNena hiMsa kartumazaktatvAt / nApi saMtAnam / tasya saMtAnivyatiriktatya saugatairanabhyupagamAt / tato'sthiratvabhAvanayorvirodha eva / kathaM 15 cAsthiratve tadbhAvanAto mukti: / yo hi nigaDAdibhirbaddhastasyaiva tanmuktikAraNa dro'nyasya tanmuktikAraNaparijJAnamanyasya cAnuSThAnAbhisaMdhivyApArazceti vaiyadhikaraNye sarvamanupapannam / tannAsthirAdibhAvanA zreyasI / tathApi nAta eva rAgAdiviyomaH saMgataH kiM .... www. .... .... .... 1000 **** **** zAlino yoginaH syuH kAyasaMtApAbhAvAt / na caitadapi abhyupagamAdivirodhAdeva / atha na kAyasaMtApastapo'pi 1244 po'bhyupagatam / na ca kAyaklezasya tapastvamupapannam / kAyaklezasya karmaphalatayA nArakAdikAyaklezava tapastvAyogAt / vicitrazaktikaM ca karma vicitra sukhaduHkhAdiphaladAnAnyathAnupapatteH / tacca kathaM - 9836 - 1117 .... .... ---- 20 nyAyyam / 25 tvanyadeva /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ .... .... 2118 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 7 sU. 56 hantaivamapi na tadekarUpaM citrazaktikasya karmaNaH kSayAyAlam / atiprasaMgAdeva / atha tapaHkarmazaktInAM saMkareNa kSayakaraNazIlamityeka rUpAdapi tapasazcitrazaktikasya karmaNaH kSayaH / nanvevaM svalpaklezenaikopa vAsAdinA stoke'pi karmaNi kSINe sarvasya tasya kSayApattiH / uktaM 5 ca-'karmakSayAdvimokSaH sa ca tapasastaca kAyasaMtApaH / .... ginAM caitra / anyadapi caikarUpaM taccitrakSayanibandhanaM na syAt / tacchaktisaMkarakSayakArItyapi vacanamAtraM tu / aklezAt stoke'pi kSINe sarvakSayaprasaMgo yat ' // iti / 10 tadakhilamalIkam / tatra bhavatpratipAditatapaHsva ..... .... .... .... kSayaheturviziSTAvabodhakAraNaM paramapadAsaMtatA (?) kartRdainyautsukyavarjitaM pAramArthikasukhavRtimahAsattvasevitaM sadAnuSThAnahetuH zubhA..... .... tvAtsyAt / yadi paramArthasaMstadAtmaiva nAmAntareNoktaH syAt / atha saMvRtisaMstadaikasya paramArthasato'sattvAdanyo baddho'nyazca mucyata ityAyAtam / tathAca buddhasya muktyarthaM pravRttirna syAt / athAtyantanA tAtve'pi kSaNAnAM dRDhatararUpatayaikatvAdhyavasAyAdvandvamAtmAnaM mocayiSyAmItyabhidhAya pravartate kathamevaM nairAtmyadarzanaM yatastadbhAvanAbhyAsAdrAgAdiviyogaH syAt / atha zAstrasaMskAraprabhavaM taddarzanamasti / na tarSakatvAdhyavasA20 yo'skhaladrUpa ityekaM saMghitsoranyatpracyavate / ataH kuto baddhasya muktyartha pravRttiH syAt / yatUktam -' anyathA bhAvanAyAM cAtmani sthairyAdiguNa. darzananimitta: sneho'vazyaMbhAvI' ityAdi tadupapannameva / kintvanyo jano duHkhAnanuSaktasukhasAdhanamapazyannAtmasnehAtsAMsArikeSu duHvA nuSaktasukhasAdhaneSu pravartate / hitAhitavivekajJastu tAdAtvikasukhaM 25 yoSAdikaM parityajyAtmasnehAdAtyantikasukhasAdhane muktimArge pravartate / yathA pathyApathyavivekamajAnanAturastAttvikasukhasAdhanaM vyAdhivivRddhi
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 7 sU. 56 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH nimittaM dadhyAdikamupAdate / pathyApathyavivekajJastu tatparityajya peyA dAvArogyasAdhane pravartate / taduktam- " tadAtvasukhasaMjJeSu bhAveSvanyo'nurajyate / hitamevAnurudhyante praparIkSya parIkSakAH // , 1119 bhAvAttasya baccoktam- 'Atmani sati parasaMjJA' ityAdi / tadapyavajJAspadam / Atmani sati svaparasattAmAtranimittatvAbhAvAdviziSTakSetrakAlAdisAmagrIsApekSakarmavipAkasyApi tadutpattau sahakAriNo ca sarvatrAsaMbhavAnniranvayanazvaredhvityAdyapyayuktam / niranvayanazvaratvasya prAgeva parAkRtavAnnairAtmyAbhAso'pyasaMbhAvya eva / Atmano'nantaraM 10 prasAdhitatvena nairAtmyAbhAsasyAlIkatvAt / alIkasya ca paramapadaprAptAnaparyAptAt / yatpunaruktam- - ' upabhogAzrayatvena gRhIteSu ' ityAdi / tadapyavicAritaramaNIyam / heyopAdeyattvajJA hyAtyantikasukhasAdhanamupabhogAzrayamAtmIyaM cAbhimanyante / na tAdAtvikasukhasAdhanam / tathA ca teSAM mahAtmanAmekAnte svAntena na sArdhaM goSThI 44 1 kAmantyete kSitimasuhRdaH sarvaluNTAka ceSTAH saMbhAvyo'sminnAne parazara zregizastrIpravezaH / itthaM cintAkaka varacanAkrAntirazrAntamAste rAjye yasmin hRdayakaNikApyatra kA syAtsukhasya // 813 // sAmrAjyaM sasukhaM sakhe bhavatu vA kAlasya kintUpari prauDha : sairimA ko Tikula bhUbhrUvibhramo bhrAmyati / agre durgamadurgatAnugatiH sA nAma yasyAmaho vRttirvaitaraNI taraGgataraNavyApAramukhyA param || 814 // prakRtipizunairmatyatro mitra calAcalA kimuta marutA dhUtaH sphItadhvajAJcalapallavaH / 15 20 25
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ S . pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. . sU. 56 kimatha capalA tanturnRtyannavAmbudaDambare nahi nahi strINAM prItiH priyaM prati sarvathA // 815 // phullallocanacArupaGkajavatI veNIlatAzaivala___ vyAkIrNo kucacakravAkamithunAM valga(lIvIcikAm / zritvA strItaTinIti vidyatha gururmoho jalaprANinaH saMhA~ vitanoti sAndrapizita dantacchadachadmanA // 816 // no yasmizatakoTikoTikuTilAkopAtpriyA bhRkuTiH klezAvezasamarthabAhyaviSayApekSApi yasminna hi // nityAnandamayI vimuktaramaNI sA labhyate yadazAtatsaMtoSasukhaM ca yasya sutarAmabhyasya sabhyakramA // 817 // vairAgyaM tvayi rAga saMprati mama tvadveSa (?) vidveSmi bhoH tRSNe'tyantavitRSNatA tvayi bane paizUnyazUnye vraja / asmAkaM zamazIlarsayamakalAsaMparkapUtAtmanAM tvatsaMsparzavidhau samasti niyataM naivAdhikArakramaH / / 818 / / 15 evaM ca bhAvayato vivekino rAjyayoSApramukheSu duHkhahetuSu sukha lezasAdhanatvasadbhAve'pyanyadAtyantikasukhasAdhanaM ratnatrayaM pazyataH kutasteSvAtmIyabuddhiryatastato naittirna syAt / na tvAtmIyabuddhestataH syAnivRttiH / yadyekAntena teSAM duHkhahetutvaM myAt / na caivaM lezataH sukhahetutvasyApyatra saMbhavAt / tena duHkhahetutve'pi yenAkAraNa 20 sukhahetutA tAvatAMzena svasyopakArakAMstAnmanyamAnasteSu nAtmIya. buddhiM jahAtIti / tadapyasAMpratam / teSAM sukhalezasAdhanatve'pyanyasyAtyantikasukhasAdhanasya sadbhAvena nirviSAnnasyeva tyAgasaMbhavAt , tanna - rAgAdiviyuktajJAnotpattiniHzreyasaM saMgacchate / nApi jJAnasaMtAno cchedalakSaNam / tatprasAdhakapamANAbhAvAt / nanu khajhino nirAzravaM 25 cittaM nopAdeyakSaNamArabhate / sahakArirahitatvAttAdRgdIpazikhAva. dityanumAnamastyevaH tasiddhisamRddhamiti cet / naivam / atra heto
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 7 bhU. 56 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 1121 buddhacittenAnekAntAt / hitaiSitvAbhAve satIti vizeSaNAnnArthalaghU iti cet / na / tasyAsiddhatvAt / samAnaM hi hitaiSitvaM khaDisugatayorAtmajagadviSayam / jagadviSayahitaiSitvAbhAvo vizeSaNam / sa ca khaDini siddha eveti cet / nanu tathApi na vyabhicAraparihAraH sugatasyApi / kRtakRtyeSu hi .... .... .... 5 bhAve vA sugatasya yatkiMcanakAritvam / pravRttinaiSphalyAt / yattu dezato'kRtakRtyeSu tasya hitaiSitvaM tat khajino'pi svacitteSUttarepvastIti na taddhitaiSitvAbhAvaH siddhaH / nApi caramatvaM vizeSaNam / tasyApyasiddhatvAtpramANAbhAvAcaramaM nirAzravaM khaDicittaM svopAdeyAnArambhakatvAdvartisnehAdizUnyadIpAdikSaNavaditi cet / naivam / 10 anyonyAzrayApatteH ! sati hi tasya svopAdeyAnArambhakatve caramatvasya siddhiH / tasiddhau ca svopAdeyAnArambhakatvasiddhiriti / kiM cAnyatkSaNasyAnarthakriyAkAritAyAmavastutvaM syAttadavastutve cAvastujanakatvAttajanakasyApItyAyAtamazeSasya cittasaMtAnasyAvastutvam / atha svasaMtAnavartino yogijJAnasya jananAnnAzeSasya tatsaMtAnasyA- 15 vastutvam / tadayuktam / rasAderekakAlasya rUpAdevyabhicAryanumAnA. bhAvAnuSaGgAt / antyakSaNavadrUpAdevijayakAryajanakatve'pi sajAtIyakAryajanakatvAsaMbhavAt / ekasAmagryadhInatvena rUparasayoniyamena kAryadvayArambhakatye'nyatrApi kAryadvayArambhakatvaM syAt / yo gijJAnAntyakSaNayorapyekasAmagryadhInatvAvizeSAt / atha svasaMtAnavarti .... .... 20 .... .... ro darzitaH / atha picchikAdyagrahe'pramArjitAyue. . vezanAdi saMbhavataH sUkSmasattvavyApattisadbhAve prANAtipAtaviramaNAlyamahAvratadhAraNAnupapattestadarthaM tadgrahaNaM dharmopaka .... .... .... iti / tadavadyam / AhArapicchikAdAvapyAkhilasyAsya samAnatvAt / api ca-~-nanu mumukSUNAM strIturaGgamAtaGgAderupAdAnaM saMbhavati / tasya 25 . saMyamAnupakAritvAt , tadupabhoge prabhUtataraM tadabhilASabhAvena saMyamabAghopapa
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 7 sU. 56 ___ .... .... ....bhyAsaM hi vardhante viSayAH / kauzalAni cendriyANAm / na ca vasumapi () sNymaanupkaari| tasya tadupakAritayA proktatvAt / evaM ca vastrasya granthatvAsiddhe rAgAdyapacayanimittanairgranthyaparipanthitvaM sAdhanamasiddhameveti nAsmAdapi vastrasya cAritrabAdhakatvasiddhiH / nApyAgamaH / pratiSiddhatvAt / tatpratiSedhe kasyacidapyAgamasyAbhAvAt / sa hi bhavan 'kimacIvarAstIrthakRtaH ' ityayamuta jinakalpopadezo 'jitAcelaparISaho muniH ' iti vA / na tAvadAyo vikalpaH / tatra hi tIrthakRtAmacIvaratvaM kAdAci skamuktaM zAzvatikaM vA / yadi kAdAcitkaM tadA na kiMcidanucitam / 10 kadAcidasmAkamapyasyAbhimatatvAt / atha zAzvatikam / tanna / 'savve vi egadUseNa niggayA jiNavarA cauvvIsam' iti vacanAt / atha tatra egadoseNeti pAThaH / sarve'pi saMsAradoSeNaikena nirgatA iti kRtvA na tvevamavyavasthA / sarvatra sarvairapi svecchayA pAThAnAM sukaratvAt / athAyamevAtra pATha ityatra na kiMcidbhavatAM pramANa15 masti / na ca tathA pustakopalambhaH, tathAgamikAmnAyo vA'tra pramA Nam / asya sArvatrikasyAsiddhatvAt / prAdezikasya punaritaratrApi sadbhAvAditi cet , nanvevam ' acIvarAstIrthakRtaH ' ityatrApi pAThe kiM pramANaM tava syAt / tathA ca kadAcit----acIvarAstIrthakRta ityAgamanirNayAtkathamato vastrAbhAvo niSpratyUhaH prasAdhyeta / kiMca tIrthakRtAmacIvaratvavacane teSAmeva taddharmAnupakArIti nizcayo'stu / nApareSAm / na hi yattIrthanAtheSu bhagavatsu dRSTam / tadakhilamasmAdRzeSvapi parikalpanIyam / .... ... .. ..." yathAvacchadmasthAvasthAyAM paropadezaM dIkSAM vA .... .... vivecanIyaH / athApuNyaparamaprakarSa eva hetu25 tvena vivakSito na paramaprakarSamAtraM tarhi vizeSaNaM vA .... .... tattvAtpuruSebhyo hInatvamapi puruSebhyo'pakRSyamANatvameva / tacca yathA
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'pari. 7 sU. 56 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 1123 na mRgAkSINAM mokSapratikSepa .... .... .... mazreyastvamapyAdAya vyAvarteta / na caivamindrAdizarIre dharmanivartite'pi tabhAvAt / atha jinakAlikamanuSyatve ......" atyantaduHkhAdhArapuruSazarIreNa ratnatrayoghetAtmAzrayeNa vyakta eva vyabhicAraH / yatigRhidevavandyapadAnaItvama .... kSasyAnumAnasyAgamasya smaraNAdervA bhAvo'bhidhIyeta / yadi pratyakSasya svasaMbandhinaH sarvasaMbandha ..." .... .... ..... ..." t sarvasaMbandhipratyakSalakSaNasAdhakanirvRttistu bhavato'prasiddhaiva / sarvapuruSapariSatparijJAne hi tathAvidha pannapuruSavat / na ca muktyavikalakAraNatvamasiddham / striyAM tadabhAvo 10 hi tasyAM kiM puruSebhyo'pakRSyamANatvena nirvAha .... .... tiM saMbhavanmuktivyaktikApravajyAdhikAritvAttadvat / nApyAgamasyAbhAvaH / tasya 'dasa ya napuMsaesu vIsaM itthiyAsu ya .... .... yaH zabdo'nvayavyatirekAbhyAM vAcakatvena dRzyate sa tasyArtho / yathA gavAdizabdAnAM sAstrAdimadAdayo .... .... ... vacana 15 strIzabdamya paribhASito'rtho'sti dRzyate tvAgame lokarUDha evArthe strIzabdaH .... .... .... .... .... ..... .... .... .... .... // iti saptamaH paricchedaH // 7 //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ athASTamaH pricchedH| ( ratnAkarAvatArikA vyAkhyA) pramANanayatattvaM vyavasthApya saMprati tatprayogabhUmibhUtaM vastunirNayAbhiprAyopakrama vAdaM vadantiviruddhayodharmayorekadharmavyavacchedena svIkRtatadanyadharmavyavasthApanArtha sAdhanadUSaNa vacanaM vAdaH // 1 // viruddhayorekatra pramANenA'nupapadyamAnopalambhayodharmayormadhyAditi nirdhAraNe SaSThI saptamI vA / viruddhAveva hi dharmAvekAntanityatvakathazcinnityavAdI vAdaM prayojayataH, na punaritarau, tadyathA--paryAyavad dravyaM guNavaJca; virodhazcaikAdhikaraNatvaikakAlatvayoreva satoH saMbhavati / anityA buddhinitya Atmeti bhinnAdhikaraNayoH pUrvaM niSkriyam, idAnI kriyAvad dravyamiti bhinnakAlayozca tayoH pramANena pratItau virodhAsaMbhavAt / ayameva hi virodho yatpramANenA'nupalambhanaM nAma, anyathA'pi tasyAbhyupagame sarvatra tadanuSaGgaprasaGgAt, iti viruddhatvAnyathA nupapatterekAdhikaraNatvaikakAlatvayoravagatau / yad nyAyabhASye-"vastudha15 mAvekAdhikaraNau viruddhAvekakAlAvanavasitau" iti tayorupAdAnam, tat punaruktam, apuSTArthaM vA / yadapyatraivAnavasitAviti, tadapyavyApakam, yato vItarAgaviSayavAdakathAyAmanavasitatvasadbhAve'pi jigISugocaravAdakathAyAM tadasadbhAvAt / vItarAgavAdo hyanyatarasaMdehAdapi prvrtte| jigISugocaraH punarvAdo na nAma nirNayamantareNa pravartitumutsahate / 1 nyA. bhA. pR. 146 paM. 11.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 8 sU. 2] ratnAkarAvatArikAsahitaH 1125 tathAhi-vAdI zabdAdau nityatvaM svayaM pramANena pratItyaiva pravartamAnossamAnapratipakSapratikSepamanoratho'hamahamikayA'numAnamupanyasyati, prativAdyapi tatraiva dharmiNi pratipannAnityatvadharmastathaiva dUSaNamudIrayatIti ka nAma vAdakathAprArambhAt prAganavasAyasyAvakAzaH! / tato'yaM sUtrArthaH-yAvekAdhikaraNAvekakAlau ca dharmoM virudhyete, tayorma- 5 dhyAdekasya sarvathA nityatvastra kathaMcinnityatvasya vA, vyavacchedena nirAsena, svIkRtatadanyadharmamya kathaMcinnityatvasya sarvathA nityatvasya vA, vyavasthApanArthaM vAdinaH prativAdinazca sAdhanadUSaNavacanaM bAda ityabhidhIyate / sAmarthyAcca svapakSaviSayaM sAdhanam, parapakSaviSayaM tu dUSaNam, sAdhanadUSaNavacane ca pramANarUpe eva saMbhavataH, taditarayo- 10 stayostadA''bhAsatvAt , na ca tAbhyAM vastu sAdhayituM dUSayituM vA zakyAmiti / nanu yasminneva dharmiNyekataradharmanirAsena taditaradharmavyavasthApanArthaM vAdinaH sAdhanavacanam, kathaM tasminneva prativAdinastadviparItaM dUSaNavacanamucitaM syAt ?, vyAghAtAt ; iti cet / tadasat , svAbhiprAyAnusAreNa vAdiprativAdibhyAM tathAsAdhanadUSaNa - 15 cacane virodhAbhAvAt / pUrvaM hi tAvad vAdI svAbhiprAyeNa sAdhanamabhidhatte, pazcAt prativAdyapi svAbhiprAyeNa dUSaNamudbhAvayati / na khalvatra sAdhanaM dUSaNaM caikanaiva dharmiNi tAtvikamastIti vivakSitam ; kintu svasvAbhiprAyAnusaraNena vAdiprativAdinau te tathA prayuJjAte, iti tathaivokte // 1 // aGganiyamabhedapradarzanArtha vAde prArambhakabhedI vadantiprArambhakazcAtra jigISuH, tattvanirNinISuzca // 2 // tatra jigISuH prasahya prathamaM ca vAdamArabhate, prathamameva ca tattvanirNinISuH, iti dvAvayetau prArambhako bhavataH / tatra jigISo: "sAraGgamAtaGgaturaGgapUgAH ! palAyyatAmAzu vanAdamuSmAt / 25 sATopakopasphuTakezarazrIgAdhirAjo'yamupeyivAn yat" // 1 //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1126 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 8 sa. 2 ityAdivicitrapatrottambhanam / ayi ! kapaTanATakapaTo ! sita. paTa ! kimatAn mandamedhasastapasvinaH ziSyAnalIkatuNDatANDavADambarapracaNDapANDityAvikAreNa vipratArayasi ?; ka jIvaH?, na pramANadRSTamadRSTam , davIyasI paralokavAti sAkSAdAkSepo vA, na vidyate niravadyavidyAvadAtastava sadasi kazcidapi vipazcidityAdinA bhUpateH samuttejanaM ca; ityAdirvAdArambhaH / tattvanirNinISostu sabrahmacArin ! zabdaH kiM kathaJcid nityaH syAd nitya eva veti saMzayopakramo vA; kathaJcid nitya eva zabda iti nirNayopakramo vA ityAdirUpaH / vacana vyaktI sUtrepvatantre, kvacidekasminnapi prauDhe prativAdini bahavo'pi 10 saMbhUya vivaderan jigISavaH, paryanuyuJjIraMzca tattvanirNinISayaH, sa ca prauDhatayaiva tAMstAvato'pyabhyupaiti, pratyAkhyAti ca, tattvaM cAcaSTe / ka. cidekamapi tattvanirNinISu bahavo'pi tathAvidhAH pratibodhayeyuH / ityanekavAdikRtaH, svIkRtazca vAdArambhaH saMgRhyate // 2 // tatra jigISoH svarUpamAhu:15 svIkRtadharmavyavasthApanArtha sAdhanadUSaNAbhyAM paraM parAjetumicchajigISuH // 3 // svIkRto dharmaH zabdAdeH kathaJcid nityatvAdiyaH, tasya vyavasthApanArtham , yatsAmarthyAt tasyaiva sAdhanaM parapakSasya ca dUSaNam , tAbhyAM kRtvA paraM parAjetumicchurjigISurityarthaH / etena yaugiko'pyayaM jigISu20 zabdo vAdAdhikArinirUpaNaprakaraNe yogarUDha iti pradarzitam // 3 // ___ atha tattvanirNinISoH svarUpaM nirUpayantitathaiva tatvaM prtitisstthaapyissustttvnirnniniissuH||4|| tathaiva svIkRtadharmavyavasthApanArtha sAdhanadUSaNAbhyAm , zabdAdeH kathaJcid nityatvAdirUpaM tattvam , pratiSThApayitumicchustattvanirNinISu25 rityarthaH // 4 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 8 sU. 8] ratnAkarAvatArikAsahitaH 1127 asyaivAGgeyattAvaicitryahetave medAvupadarzayanti-- ayaM ca dvedhA svAtmani paratra ca // 5 // ayamiti tattvanirNinISuH, kazcid khalu sandehAdyupahatacetovRttiH svAtmani tattvaM nirNetumicchati, aparastu parAnugrahaikarasikatayA paratra tathA, iti dvedhA'sau tttvnirnniniissuH| sarvo'pi ca dhAtvarthaH karotyarthena vyApta iti svAtmani paratra ca tattvanirNaya cikIrSurityarthaH / atha paraM prati tattvanirNinISorapyasya tannirNayopajanane jayaghoSaNamudghoSayantyeva sabhyA iti cet , tataH kim ? | jigISutA syAditi cet , kathaM yo yadanicchuH sa tadicchuH paroktimAtrAd bhavet ? / tat kiM nAsau jayamaznute ?, bADhamaznute / na ca tamicchati ca, aznute ceti kimapi 10 kaitavaM taveti cet , syAdevam , yadyaniSTamapi na prApyeta / avalokyante cAniSTAnyapyanukUlapratikUladaivopakalpitAni janairupabhujyamAnAni zatazaH phalAni / tadidamiha rahasyam-paropakArakaparAyaNasya kasyacid vAdivRndArakamya paratra tattvanirNinISorAnuSaGgikaM phalaM jayaH, mukhyaM tu paratattvAvabodhanam / jigoSostu viparyaya iti // 5 // svAtmani tattvanirNinISumudAharanti-- AdyaH ziSyAdiH // 6 // Adya iti svAtmani tattvanirNinISurityarthaH / AdigrahaNAdihotastra ca sabrahmacArisuhRdAdirAdIyate // 6 // paratra tattvanirNinISumudAharanti 20 dvitIyo gurvAdiH // 7 // dvitIya iti paratra tattvanirNinISuH / / 7 / / dvitIyasya bhedAvabhidadhati. ayaM dvividhaH kSAyopazamikajJAnazAlI kevalI ca // 8 // . .....
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANana yattattvAlokAlaGkAraH [ pari. 8 sU. 4 ayamiti paratra tattvanirNinISurgurvAdiH, jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kSayopazamena nirvRttaM jJAnaM matizrutAvadhimanaH paryAyarUpaM vyastaM samastaM vA yasyAsti sa tAvadekaH; dvitIyastu tasyaiva kSayeNa yajjanitaM kevalajJAnaM tadvAn / tadevaM catvAraH prArambhakA :- jigISuH svAtmani tattvanirNinISuH, paratra tattvanirNinISU ca kSAyopazamikajJAnazAlikevalinAviti / tattvanirNinISorhi ye bhedaprabhedAH pradarzitAH, na te jigISoH sarve'pi saMbhavanti / tathAhi - na kazcid vipazcidAtmAnaM jetumicchati / na ca kevalI paraM parAjetumicchati, vItarAgatvAt / gauDadraviDAdibhedastu nAGganiyamabhedopayogI, prasaJjayati cAnantyam; iti pArizeSyAt kSAyopazamika10 jJAnazAlI paratra jigISurbhavatItyekarUpa evAsau na bhedapradarzanamarhati / yau ca paratra tattvanirNinISeorbhedAvuktau na tau dvAvapi svAtmani tattvanirNinISo: saMbhavataH, nirNItasamastatattvajJAnazAlinaH kevalinaH svAtmani tacvanirNayecchAnupapatte:, iti pArizeSyAt kSAyopazamikajJAnavAneva svAtmani tasvanirNinI purbhavatItya sAvapyekarUpa eveti // 8 // , 15 vAdiprativAdinorhastiprati hastinyAyena prasiddheryAvad vAdinaH, tAvad caiva prativAdibhirapi bhavitavyam ? ityAhu: 1128 s - etena pratyArambhako'pi vyAkhyAtaH // 9 // ArambhakaM prati pratIpaM cA''rabhamANaH pratyArambhakaH, so'yametena prArambhakabhedaprabhedaprarUpaNena vyAkhyAtaH / pradarzitabhedaprabhedaH sahRdayaiH 2. svayamavagantavyaH / evaM ca pratyArambhakasyApi jigISuprabhRtayazcatvAraH prakArA bhavanti / tatra yadyapyekaikazaH prArambhakasya pratyArambhakeNa sArdhaM vAde SoDaza bhedAH prAdurbhavanti, tathApi jigISoH svAtmani tattvanirNinISuNA, svAtmani tattvanirNinISorjigISuNA, svAtmani tattvanirNinISoH svAtmani tattvanirNinISuNA ca kevalinazca kevalinA saha 25 vAdo na saMbhavatyeva; iti caturo bhedAn pAtayitvA dvAdazaiva te'tra gaNyante / tadyathA-vAdI jigISuH prativAdI tu jigISuH svAtmani tattva
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1129 pari. 8 sU. 1.] ratnAkarAvatArikAsahitaH nirNinIpurna, paratra tattvanirNinISuH kSAyopazamikajJAnazAlI, kevalI ca / tathA vAdI svAtmani tattvanirNinISuH, prativAdI tu jigISurna svAmani tattvanirNinISurna, paratra tattvanirNinISuH kSAyopazamikajJAnazAlI, kevalI ca / tathA bAdI paratra tattvanirNinISuH kSAyopazamikajJAnazAlI prativAdI tu jigISuH, svAtmani tattvanirNinISuH, paratra tattvanirNinISuH kSAyopazamikajJAnazAlI, kevalI ca / tathA vAdI paratra tattvanirNinISuH kevalI ca prativAdI tu jigISuH, svAtmani tattvanirNi. nISuH, paratra tattvanirNinISuH kSAyopazamikajJAnazAlI, kevalI ca na / evamete catvArazcatuSkAH SoDaza / naapalakSiteSu catuSu pAtiteSu dvAdaza bhavanti "aGganaiyatyanizcityai vAde vAdaphArthibhiH / dvAdazaivA'vasAtavyA ete bhedA manasvibhiH" // 1 // 9 // aGganiyamameva nivedayanti-- tatra prathame prathamatRtIyaturIyANAM caturaGga eva, anyatamasyA'pyaGgasyApAye jayaparAjayavyava- 15 sthAdidauHsthyApatteH // 10 // uktabhyazcaturthyaH prArambhakebhyaH prathame jigISau prArambhake sati prathamasya jigISoreva, tRtIyasya paratra tattvanirNinISubhedasya kSAyopazamikajJAnazAlinaH tadbhedasyaiva, turIyasya kevalinazca pratyArambhakasya prativAdinazcaturaGga eva prakaraNAd vAdo bhavati / vAdiprativAdirUpayoraGga- 20 yorabhAve vAdasyAnutthAnopahatataiva, iti tayorayatnasiddhatve'pyaparAGgadvayasyAvazyambhAvapradarzanArthaM caturaGgatvaM vidhIyate / prasiddhaM ca siddhAMzamizritasyA'pyasiddhasyAMzasya vidhAnam / yathA zabde hi samuccArita yAvAnarthaH pratIyate tAvati zabdasyAbhidhaiva vyApAra iti "niHzeSacyuta. candanam" ityAdau vAcya evaiko'rtha iti pratyavasthitaM prati dvAvetAvartho 25 vAcyaH pratIyamAnazcetyevaMrUpatayA vAcyasya siddhatve'pi pratIyamAna
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1930 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH (pari. 8 sU. 1. pArthakyasiddhayartha dvitvavidhAnam / tatra vAdiprativAdinorabhAve vAda eva na saMbhavati, dUre jayaparAjayavyavasthA; iti svataHsiddhAveva tau / tatra ca vAdivat prativAdyapi cejigISuH, tadAnImubhAbhyAmapi parasparasya zAThyakalahAderjayaparAjayavyavasthAvilopakAriNo nivAraNArtha lAmAdhartha vA'parAGgadvayamapyavazyamapekSaNIyam / atha tRtIyasturIyo vA'sau syAt , tathA'pyanena jigISorvAdinaH zAThyakalahAyapohAya, jigISuNA ca prArambhakeNa lAbhapUjAkhyAtyAdihetave tadapekSyata eveti siddhaiva caturaGgatA / svAtmani tattvanirNinISustu jigISu prati vAditAM prativAditAM ca na pratipadyate, svayaM tattvanirNayAnabhimAne parAvabo10 dhArtha pravRtterabhAvAt , tasmAt tattvanirNayAsambhavAcca; iti nAyamihottaratra ca nirdizyate // 10 // anayaiva nItyA jigISumiva svAtmani tattvanirNinISumapi pratyasya vAditA prativAditA vA na saGgacchata iti pArizeNyAt tRtIyaturI yayorevAsmin vAdaH sambhavatIti tRtIyasya tAvadaGganiyamamabhidadhate15 dvitIye tRtIyasya kadAcidvyaGgaH, kadAcit vyaGgaH . svAtmani tattvanirNinISau vAdini samupasthite sati tRtIyasya paratra tattvanirNinISoH kSAyopazamikajJAnazAlinaH prativAdinaH, kadAcid vyaGgo vAdo bhavati, yadA jayaparAjayAdinirapekSatayA'pekSitastattvAvadhodho vAdini prativAdinA kartuM pAryate, tadAnImitarasya sabhyasabhApatirUpasyA'GgadvayasyAnupayogAt / na hyanayoH svaparopakArAyaiva pravRttayoH zAThyakalahAdilAbhAdikAmabhAvAH sambhavanti / yadA punaruttAbhyatA'pi kSAyopazamikajJAnazAlinA prativAdinA na kathaM. cittattvanirNayaH kartuM zakyate, tadA tannirNayArthamubhAbhyAmapi sabhyA25 nAmapekSyamANatvAt kalahalAbhAdyabhiprAyAbhAvena sabhApateranapekSa. NIyatvAt vyaGgaH // 11 // ....
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1136. pari. 8 sU. 15] ratnAkarAvatArikAsahitaH dvitIya eva bAdini caturthasyAGganiyamamAhuH tatraiva byaGgasturIyasya // 12 // tatraiva dvitIye svAtmani tattvanirNinISau vAdini, turIyasya paratra tattvanirNinISoH kevalinaH prativAdinaH, vyaGga eva vAdaH, tattvanirNAyakatvAbhAvAsaMbhavena sabhyAnAmabhihitadizA sbhaapteshcaa'npekssnnaat||12|| 5 tRtIye'GganiyamamAhuHtRtIye prathamAdInAM yathAyogaM pUrvavat // 13 // paratra tatvanirNinIyau kSAyopazamikajJAnazAlini vAdini, niveditarUpANAM prathamAdvitIyatRtIyaturIyANAM prativAdinAm , uktayuktyaiva prathamasya caturaGgaH, dvitIyatRtIyayoH kadAcid dyaGga , kadAcit tryaGgaH, 10. turIyasya tu dyaGga evaM vAdo bhavati / niHsImA hi mohahatakasya mahimA, iti kazcidAtmAnaM nirNItatattvamiva manyamAnaH samagrapadArthaparamArthadarzini kevalinyapi tannirNayopajananArtha pravartata iti na kadAcidasambhAvanA, bhagavAstu kevalI prabalakRpApIyUSapUrapUritAntaHkaraNatayA tamapyavabodhayatIti ko nAma nAnumanyate ? // 13 // paropakAraikaparAyaNasya bhagavataH kevalinaH saMbhavantyapi paratra tattvanirNinISA na kevalakalAvalokitasakalavastutayA kRtakRtye kevalini vilasitumutsahata iti prathamAdInAM trayANAmevAzaniyamamAhuH-- turIye prathamAdInAmevam // 14 // paratra tattvanirNinISo kevalini vAdini, prathamadvitIyatRtIyAnAmevamiti pUrvavat prathamasya caturaGgaH, dvitIyatRtIyayostu vyAeva vAdo bhavatItyarthaH / "prArambhakApekSatayA yadevamaGgavyavasthA labhate pratiSThAm / saMcintya tasmAdamumAdareNa pratyArabheta prtibhaaprglbhH||1||14|| 25.. caturaGgo vAda ityuktam , kAni punazcatvAryAni ! ityAhuH 20..
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1132 pratANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 8 su. 15 vAdiprativAdisabhyasabhApatayazcatvAryaGgAni // 15 // 10 spaSTam // 15 // athaiteSAM lakSaNaM karma ca kIrtayanti- prArambhakapratyArambhakAveva malapratimalanyAyena vAdiprativAdinau // 16 // yau tau prArambhakapratyArambhako pUrvamuktau tAveva parasparaM vAdiprativAdinau vyapadizyete yathA dvau niyudhyamAnau mallapratimallAviti // 16 // pramANataH svapakSasthApanapratipakSa pratikSepAvanayoH karma // 17 // vAdinA prativAdinA ca svapakSasthApanaM parapakSapratikSepazca dvitayamapi kartavyam, ekatarasyApi virahe tattvanirNayAnutpatteH / ata eva svapakSetyAdidviyacanenopakramyApi karmetyekavacanam, yathendhanadhamAnAdhizrayaNAdInAmanyatamasyApyapAye vikkiteranippatteH sarveSAmapi pAka - 15 ityekatayA vyapadeza iti / svapakSasthApanaparapakSapratikSepayoH samAsena nirdezaH kacidekaprayalanippannatApratyAyanArtham / yadA hi nivRttAyAM prathamakakSAyAM prAptAvasarAyAM ca dvitIyakakSAyAM prativAdI na kiJcid vadati tadAnIM prathama kakSAyAM svadarzanAnusAreNa satpramANopakramatve svapakSasthApanameva parapakSapratikSepaH, yadA vA viruddha- 20 tvAdikamudbhAvayet tadA parapakSapratikSapa eva svapakSasiddhi:, iti samAse'pi tulyakakSatA pradarzanArthamitaretarayogadvandvaH / yathA svAkSaH sthApyate tathA parapakSaH pratikSepyaH, yathA cAyaM pratikSipyate tathA svapakSaH sthApyaH, na tu sarvatra pArizeSyAt paritoSiNA bhavitavyam / 1 * " mAnena pakSapratipakSayoH kramAt prasAdhanakSepaNa kelikarmaThau / 25 vAde'tra mallapratimallanItito vadanti vAdiprativAdinau budhAH // 1 // 17 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 8 sU. 19) ratnAkarAvatArikAsahitaH vAdiprativAdisiddhAntatattvanadISNatvadhAraNAbAhuzrutyapratibhAkSAntimAdhyasthyairubhayAbhi matAH sabhyAH // 18 // nadISNa iti kuzalaH, prAdhAnyakhyApanArtha vAdiprativAdisiddhAntatattvanadISNatvasya prathamaM nirdezaH / na caitad bahuzrutatve satyavazyaM bhAvi, 5 tasyAnyathApi bhAvAt , avazyApekSaNIyaM caitat , itarathA vAdiprativAdipratipAditasAdhanadUSaNeSu siddhAntasiddhatvAdiguNAnAM tabAdhitatvAdidoSANAM cAvadhArayitumazakyatvAt / satyapyetasmin dhAraNAmantareNa na svAvasare guNadoSAvabodhakatvamiti dhAraNAyA abhidhAnam / kadAcid vAdiprativAdibhyAM svAtmanaH prauDhatAprasiddhaye svasvasiddhAntApratipAditayorapi vyAkaraNAdiprasiddhayoH prasaGgataH prayuktodbhAvitayorvizeSalakSaNacyutasaMskArAdiguNadoSayoH parijJAnArthaM bAhuzrutyopAdAnam / tAbhyAmeva svasvapratibhayotprekSitayostattadguNadoSayoniNayArtha pratibhAyAH pratipAdanam / vAdiprativAdinormadhye yamya doSo'numanyate sa yadi kazcid kadA. cit paruSamapyabhidadhIta, tathApi naite sabhAsadaH kopapizAcasya pravezaM 15 sahante, tattvAvagamavyAghAtaprasaGgAditi kSAnteruktiH / tattvaM vidanto'pi pakSapAtena guNadoSau viparItAvapi pratipAdayeyuriti mAdhyasthyavacanam / ebhiH SaDbhirguNairubhayoH prakaraNAt vAdiprativAdinorabhipretAH sabhyA bhavanti / sabhyA iti bahuvacanaM tricaturAdayo'mI prAyeNa kartavyA iti jJApanArtham , tadabhAve'pi dvAveko vA'sau vidheyaH / / 18 // 20 vAdiprativAdinoryathAyogaM vAdasthAnakakathAvizepAGgIkAraNA'gravAdottaravAdinirdezaH, sAdhakabA dhakoktiguNadoSAvadhAraNam , yathAvasaraM tattvaprakAzanena kathAviramaNam , yathAsaMbhavaM sa
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 8 sU. 19 bhAyAM kathAphalakathanaM caiSAM karmANi // 19 // yatra svayamasvIkRtapratiniyatavAdasthAnako vAdiprativAdinI samupratiSThete, tatra sabhyAstau pratiniyataM vAdasthAnakaM sarvAnuvAdena dUdhyA nuvAdena vA, vargaparihAreNa vA vaktavyamityAdiryo'sau kathAvizeSasta 5 cAGgIkArayanti, asyAgravAdo'sya cottaravAda iti ca nirdizanti, vAdiprativAdibhyAmabhihitayoH sAdhakabAdhakayorguNaM doSaM cAvadhArayanti / yadaikatareNa pratipAditamapi tattvaM mohAdabhinivezAd vA'nyataro'naGgIkurvANaH kathAyAM na viramati, yadA vA dvAvapi tattvaparA mukhamudIrayantau na viramataH, tadA tattvaprakAzanena tau viramayanti / 220 yathAyogaM ca kathAyAH phalaM jayaparAjayAdikamuddhoSayanti, taiH khaluddhoSitaM tnnirvivaadtaamvgaahte| "siddhAntadvayavedinaH pratibhayA premNA samAliGgitA stattacchAstrasamRddhibandhuradhiyo niSpakSapAtodayAH / kSAntyA dhAraNayA ca raJjitahRdo bADhaM dvayoH saMmatAH ____sabhyAH zambhuzironadIzucizubhairlabhyAsta ete budhaiH"||1||19|| prajJAjJaizvaryakSamAmAdhyasthyasaMpannaH sabhApatiH // 20 // yadyapyuktalakSaNAnAM sabhyAnAM zAThyaM na saMbhavati, tathApi vAdinaH prativAdino vA jigISostat saMbhavatyeveti sabhyAnapi prati vipratipattau vidhIyamAnAyAM nA'prAjJaH sabhApatistatra tatsamayocitaM tathA tathA vive20 ktumalam , na cAsau sabhyairapi bodhayituM zakyate / svAdhiSThitavasundharA yAmasphuritA''jJaizvaryo na sa kalahaM vyapohitumutsahate, utpannakopA hi pArthivA yadi na tatphalamupadarzayeyuH, tadA nidarzanamArkicitkarANAM syuH, iti saphale teSAM kope vAdopamarda eva bhavediti / kRtapakSapAte ca sabhA patau sabhyA api bhItabhItA ivaikataH kila kalaGkaH, anyatazcAlambita25 pakSapAtaH pratApaprajJAdhipatiH samApatiriti 'itastaTamito vyAghraH' iti
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 8. 22 ] ratnAkarAvatArikAsahitaH 1135 nayena kAmapi kaSTAM dazAmAvizeyuH, na punaH paramArthaM prathayituM prabhaveyuH, ityuktaM prajJA''jJaizvaryakSamA mAdhyasthyasaMpanna iti // 20 // vAdisabhyAbhihitAvadhAraNakalavyapohAdikaM cAsya karma // 21 // ny 4t vAdibhyAM sabhyaizcAbhihitasyA'rthasyA'vadhAraNam, vAdinoH kalahavyapoho yo yena jIyate sa tasya ziSya ityAdervAdiprativAdibhyAM pratijJAtasyArthasya kAraNA, pAritoSika vitaraNAdikaM ca sabhApateH karma / 'vivekavAcaspatirucchritAjJaH kSamAnvitaH saMhRtapakSapAtaH / sabhApatiH prastutavAdisabhyairabhyarthyate vAdasamarthanArtham " // 1 // 21 // 10 atha jigISuvAde kiyatkakSaM vAdiprativAdibhyAM vaktavyamiti nirNetumAhu: sajigISuke'smin yAvatsabhyApekSaM sphUrtoM vaktavyam // 22 // saha jigISuNA jigISubhyAM jigISubhirvA vartate yo'sau tathA 15 tasmin vAde, vAdiprativAdigatAyAH svapakSasiddhiparapakSapratikSepaviSayAyAH zakterazaktezca parIkSaNArthaM yAvat tatrabhavantaH sabhyAH kilA'pekSante, tAvat kakSAdvayatrayAdi sphUrtI satyAM vAdiprativAdibhyAM vaktavyam / te ca vAcyaucityaparatantratayA kadAcit kacit kiyadapyapekSante iti nAsti kazcit kakSA niyamaH / iha hi jigISutaratayA yaH kazcid vipa20 zcit prAgeva parAkSepapuraHsaraM vAdasaGgrAmasIna pravartate, tasya svayameva vAdavizeSaparigrahe, tadaparigrahe sabhyaistatsamarpaNe vA'mavAde'dhikAraH / tena sabhyasabhApatisamakSamakSobheNa prativAdinamuddizyA'vazyaM svasiddhAntabuddhivaibhavAnusAritayA sAdhu sAdhanaM svapakSasiddhaye'bhidhAnIyam / atha kSobhAdeH kuto'pi prAgevA'sau vaktumazakto bhavet, tadAnIM dUrIkRtasa25 mastamatsaravikAraiH samAsArairubhayorapi vastuvyavasthApana dUSaNazaktiparI
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1136 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 8 sU. 22 kSaNArthaM taditarasyAmevAde'bhiSekaH kAryaH / atha vAdinastUSNImbhAvAdeva parAjitatvena kathAparisamApteH kimitarasyAgravAdAbhiSekeNa ?, iti cet / syAdetat, yadi prativAdino'pi pakSo na bhavet, sati tu tasmin vAdIva tamasamarthayamAno'sau na jayati, nApi jIyate, prauDhipradarzanArthaM tu tadgRhItamuktamapravAdamaGgIkurvANaH zlAdhyo bhavet / ubhAvapyanaGgIkurvANI 5 tu bhaGgayantareNa vAdameva nirAkuruta iti tayoH sabhyaiH sabhAbahirbhAva evA''deSTavyaH / tatra vAdI svapakSavidhimukhena vA parapakSapratiSedhamukhena vA sAdhanamabhidadhIta, yathA - jIvaccharIraM sAtmakaM prANAdimattvAnyathAnupapatteriti, nedaM nirAtmakaM tata eveti / atra ca yadyapyarthAntarAdyabhivAne'pi vastunaH sAdhanadUSaNayorasaMbhavAd na kathoparama:, tathApi parA- 10 zranumAne vakturguNadoSA api parIkSyanta iti nyAyAt svAtmano'lAvyatvavighAtAya yAvadevAvadAtaM tAvadevAbhidhAtavyam / anyathA zabdAnityatvaM sAdhayitukAmasya 'prAgeva nAbhipradezAt prayatnaprerito vAyuH prANo nAmordhvamAkrAmannuraH prabhRtInAM sthAnAnAmanyatasmin sthAne prayatnena vidhAryate sa vidhAryamANaH sthAnamabhihanti, tasmAt sthAnAd 15 dhvanirutpadyate ' ityAdizikSAsUtropadiSTazabdotpattisthAnAdinirUpaNAM karNakoTarapravezaprakriyAM ca prakAzya ya evaMvidhaH zabdaH so'nityaH kRtakatvAditi hetumupanyasya punaH paTakuTAdidRSTAntamutpattyAdimukhena varNayataH prathamakakSaiva na samApyeta, kutaH prativAdino'vakAzaH / kiJca, parapratipattaye vacanamuccAryata iti yAvadeva pareNA''kADitam tAvadeva yuktaM vaktum / loke'pi vAdinoH karaNAvatIrNayorekaH svakIyakulAdivarNanAM kurvANaH parAkriyate, prakRtAnugatamevocyatAmiti cAnuziSyate / , punastadavadAtam iti cet, yasminnabhihite na bhavati manAgapi sacetasAM cetasi klezalezaH, ete hi mahAtmAno niSpratimapratibhApreyasIparizIlanasukumArahRdayAH svalpenApyarthAntarAdisaMkIrtanena prakRtArtha - 25 pratipattau vighnAyamAnena na nAma na klizyanti / tena svasvadarzanAnu
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 8 sU. 23) ratnAkarAvatArikAsahitaH sAreNa sAdhanaM dUSaNaM cA'rthAntaranyUnakliSTatAdidoSA'kaluSitaM vaktavyam / tatrArthAntaraM praagevaa'bhydhaayi| nyUnaM tu naiyAyikasya caturavayavAdyanumAnamupanyasyataH / kliSTaM yathA-yat kRtakaM, kRtakazvAyaM, yathA ghaTaH, tasmAdanityastattadanityam , kRtakatvAcchabdo'nitya ityAdi vyavahitasaMbandham / neyArthaM yathA-zabdo'nityo dvikatvAditi, dvau kakArau yatreti dvikazabde- 5 na kRtakazabdo lakSyate, tena kRtakavAdityarthaH / vyAkaraNasaMskArahIna yathA-zabdo'nityaH kRtakatvasmAditi / asamartha yathA--ayaM heturna svasAdhyagamaka ityarthenA'sau svasAdhyaghAtaka iti / azlIla yathA-nodanArthe cakArAdipadam / nirarthakaM yathA-zabdo vai anityaH kRtakatvAt khalviti / aparAmRSTavidheyAMzaM yathA--anityazabdaH kRtakatvAditi, atra 10 hi zabdasyA'nityatvaM sAdhyaM prAdhAnyAt pRthaga nirdezyam , na tu samAse guNIbhAvakAlupyakalakitamiti / pRthanirdeze'pi pUrvamanuvAdyasya zabdasya nirdezaH zasyataraH, samAnAdhikaraNatAyAM tadanuvidheyasyAnityatvasyA'labdhAspadasya tasya vidhAtumazakyatvAdityAdi / tadevamAdi vadan vAdI samAzlipyate niyatamazlAdhyatayA ! prativAdinA tu svasyAnuSaGgika- 1 zlAdhyatyasiddhaye tatprakAzya sAdhanadUSaNe yatnavatA bhAvyam, na tu tAvataiva svAtmani vijayazrIparirambhaH saMbhAvanIyaH / prakaTitatIrthAntarIyakalako'kalako'pi prAha-vAdanyAye doSamAtreNa yadi parAjayaprAptiH punaruktavacchUtiduSTArthaduSTakalpanAduSTAdayo'laGkAradoSAH parAjayAya kalperaniti / nanu vAdI sAdhanamabhidhAya kaNTakoddhAraM kurvIta vA, na vA ?, kA- 20 macAra ityAcakSmahe / tatrA'karaNe tAvad na guNo na doSaH / tathAhisvaprauDherapradarzanAd na guNaH, parAnudbhAvitasyaiva dUSaNasyAnuddhArAcca na doSaH; udbhAvita hi dUSaNamanuddharana duSyeta / atha kathaM na doSaH, yataH satyapi hetoH sAmarthaM tadapratipAdanAt saMdehe prArabdhAsiddhiH, ityavazyakaraNIyaM dUSaNoddharaNamiti cet / kamyAyaM sandeha HvAdinaH, prativA- 25 -- - - - - 1 caudnmityrthH|
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 8 su. 22 dinaH, sabhyAnAM vA / na tAvad vAdinaH; tasyAsatyapi sAmarthe tannirNayAbhimAnenaiva pravRtteH, kiM punaH sati prativAdisabhyasaMdehApohAya tu sAmarthya pramANenaiva pradarzanIyam ? / tatrApi pramANAntareNa sAmarthyA. pradarzane saMdehaH, pradarzane tu tatrApi pramANAntareNa tatpradarzanenA'navasthA / 5. atha yathA svArthAnumAne hetoH sAdhyamadhyavasIyate, hetozca pratyakSA. dibhiH pratipattiH, na cA'navasthA, tathA parArthAnumAne'pIti cet , tArha yathA pratyakSAdeH kasyacidabhyAsadazAyAM svataHsiddhapramANatayA'napekSitasAmarthyapradarzanasyApi gamakatvam , evamantato gatvA kasyacit parArthAnu mAnasyApi tathaiva tadavazyamabhyupeyam ; iti gataM sAmarthyapradarzananiyamena / 10 atha yatrAnabhyAsadazAyAM parataH prAmANyasiddhiH, tatra tatpradarzanIyameveti cet , yadi na pradazyate kiM syAt ? , nanUktameva-saMdehAt prArabdhAsiddhiH, iti cet / tarhi yathA sadapi sAmarthyamapradarzitaM na prativAdinA pratIyate, tadvat saMdeho'pi prativAdigato'pradarzitaH kathaM vAdinA pratI. yeta ? / svabuddhayotprekSyata iti cet, itareNApi yadi tatsAmarthya svabuddhathaivotprekSyata, tadA kiM bhrUNaM syAt ? / atha vAdinaH sAdhanasamarthanazaktiM parIkSituM na tadutprekSyate, tAI prativAdino duSaNazaktiM parIkSitumitareNApi na saMdehaH svayamutprekSyate / atha dvitIyakakSAyAM duSaNAntaravat saMdehamapi pradarzayan sphorayatyeva dUSaNazakti prativAdI, iti cet / tarhi vAdyapi tRtIyakakSAyAM dUSaNAntaravat saMdehamapi vyapo20 hamAnaH kiM na samarthanazakti vyaktIkaroti? / kiJca, kenacit prakA reNa sAmarthyapradarzanAt kasyacit saMdehamyApohe'pi tasya prakArAntareNa saMbhavato'napohe kathaM prArabdhasiddhiH? ; vipratipatteriva saMdehasyApi dhaparimitAH prakArAH, iti kiyantaste svayamevAzakayA''zaGkaya zakyAH parAkartum ? / na ca pradarzite'pi sAmarthe svapakSakapakSapAtino'sya 25 vizrambhaH saMbhavati, yena prArabdhamavabudhyeta / dRzyante hi sAdhana miva tatsamarthanamapi kadarthayantaH prativAdinaH, iti sAdhanamabhidhAya
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 8 sa. 22 ratnAkarAvatArikAsahitaH sAmarthyA'pradarzane'pi doSAbhAvAt sthitametadakaraNe na guNo na doSa iti / karaNe tu yadeva saMdehasya vivAdamya vA bhavedAspadam , tasyaivodvAraM kurvANaH samalaMkriyate prauDhatAguNena, yaduddharet tatsaMdigdhameva vivAdApannameva coddharedityevamavadhAryate, na tu yAvat saMdigdhaM vivAdApannaM vA tAvat sarvamuddharedeva; asaMkhyAtA hi sandehavivAdayorbhedAH, 1 kastAna kAtsnyena jJAtuM nirAkartuM vA zaknuyAt ? / iti yAvattebhyaH prasiddhiH pratibhA kA bhagavatI pradarzayati, tAvaduddharaNIyam , tadadhiko. ddhArakaraNe tu kadarzAte siddhasAdhanAbhidhAnAdidoSeNa / siddhamapi sAdha. yazca kadA nAmAyaM vAvadUko viramediti satyaM vyAkulAH smaH, ekena pramANena samarthitamyApi hetoH punaH samarthanAya pramANAntaropanyAsa- 10 prasaGgAt , sAdhyAderapyevam , iti na kAJcidamuSya sImAnamAlokayAmaH ! tena siddhasya samarthanamanarthakatvAd na kartavyam / 'siddhasAdhyasamuccAraNe siddhaM sAdhyAyopadizyate' iti nyAyAt sAdhyasiddhaye tvabhidhAnasyAvazyamupeyam , aparathA hyasiddhamAsiddhena sAdhayataH kiM nAma na siddhayet ? / yatra tu siddhatvenopanyastamyApi siddhatvaM saMdigdhaM vivAdAdhi. 15 rUI vA bhavet , tatra tatsamarthanaM sArthakameva / tataH sthitametad yo yat siddhamabhyupaiti, taM prati na tatsAdhanIyamiti / bauddho hi mImAMsakaM pratyanityaH zabdaH sattvAt , ityabhidhAyobhayasiddhasyArthakriyAkAritvarUpasya sattvasyAsiddhatvamuddharan na kamapyarthaM puSNAti, kevalaM siddhamevArthaM samarthayamAno na sacetasAmAdarAspadam / anaikAnti- 20 katvaM punarAzaGkayoddharannadhiropayati sarase sabhyacetasi svaprauDhivalla. rIm / tadiha yathA-kazcit cikitsakaH kutazcit pUrvarUpAdeH sabhA. vyamAnotpatti doSaM cikitsati, anyaH kazcidutpannameva, kazcittvasaMbhAvyamAnotpatitayA'nutpannatayA ca nizcitAbhAvam , ityete trayo'pi yathottaramuttamamadhyamAdhamAH tadvadvAdyapyekaH kathaJcidAzayamAnodbhAvanaM 25 jheSa samuddharati, aparaH parodbhAvitam , anyastvanAzakyamAnodbhAvana
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 8 sa. 22 manudbhAvitaM ceti, ete'pi trayo yathottaramuttamamadhyamAdhamA iti paramArthaH / . "svapakSasiddhaye vAdI sAdhanaM prAgudIrayet / . yadi praudiH priyA tatra, doSAnapi taduddharet" // 1 // iti saMgrahazlokaH / dvitIyakakSAyAM tu prativAdinA strAtmano nirdoSatvasiddhaye vAdivadavadAtameva vaktavyam / dvayaM ca vidheyam-parapakSapratikSepaH, svapakSasiddhizca / tatra kadAcid dvayamapyetadekenaiva prayatnena nivartyate, yathA-- nityaH zabdaH kRtakatvAt , ityAdI viruddhodbhAvane, parapraharaNenaiva para10 prANavyaparopaNAtmarakSaNaprAyaM caitat prauDhatArUpapriyasakhIsamanvitAmeva vijayazriyamanuSaJjayati / asiddhatAAdbhAvane tu svapakSasiddhaye sAdhanAntaramanityaH zabdaH sattvAdiyupAdadAnaH kevalAmeva tAmavalambate / tadapyanupAdAnastvasiddhatAyudbhAvanabhUtaM zlAdhyatAmAtrameva prAmoti, na tu priyatamAM vijayAzrayam / yaddayano'pyupAdizat-vAdi. 15 vacanArthamavagamyA'nUya dUSayitvA prativAdI svapakSe sthApanAM prayu. jIta, aprayuJjAnastu dUSitaparapakSo'pi na vijayI, zlAghyantu syAt, AtmAnamarakSan paraghAtIva vIra iti / tadyadIcchet prauDhatAnvitAM vijayazriyam , tatrA'prayatnopanatAM tayoH prANabhUtAM heto viruddhatAmavadhIrayet , nipuNataramanvipya sati saMbhave tAmeva prasA20 dhayet / na ca viruddhatvamudbhAvya svapakSasiddhaye sAdhanAntaramabhida dhIta, vyarthatvasya prasakteH / evaM tRtIyakakSAsthitena vAdinA viruddhatve parihate caturthakakSAyAmapi prativAdI tatparihAroddhArameva vidadhIta, na tu dUSaNAntaramudbhAvya svapakSaM sAdhayet , kathAvirAmAbhAvaprasaGgAt / nityaH zabdaH kRtakatvAt , ityAdau hi kRtakatvasya viruddhatva. , mudbhAvayatA prativAdinA niyataM tasyaivA'nityatvasiddhau sAdhanatvamadhyavasitam , ata eva na tadA'sau sAdhanAntaramAracayati / sa ce.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 8 sU. 22 ] ratnAkarAvatArikAsahitaH 3 dayaM caturthakakSAyAM tatparihArodvAramanavadhArayan prakArAntareNa parapakSaM pratikSipet; svapakSaM ca sAdhayet tadAnIM vAdinA tadaSaNe kRte sa punaranyathA samarthayet; ityevamanavasthA kiJca evaM cet prativAdI viruddhatvoddha vanamukhenA'nityatvasiddha svIkRtamapi kRtakatvaM hetuM parihRtya sattvAdirUpaM hetvantaramurarIkuryAt tadA vAdyapi nityatvasiddhau 5 tamupAttaM parityajya pratyabhijJAyamAnatvAdi sAdhanAntaramabhidadhAnaH kathaM vAryeta ?, anivAraNe tu saivAnavasthA susthAyate / tadidamiha rahasyam--upakrAntaM sAdhanaM dUSaNaM vA parityajya nAparaM tadudIrayediti / viruddhatvoGgAvanavat pratyakSeNa pakSAdhodbhAvane'pyekaprayatna nirvayeM eva parapakSapratikSepasvapakSasiddhI / kadAcid bhinnaprayatna nirvat 10 ete saMbhavataH, tatra cAyameva krama :- prathamaM parapakSapratikSepaH, tadanu svapakSasiddhiriti / yathA-nityaH zabdazcAkSuSatvAt prameyatvAd vA ityukte'siddhatvAnaikAntikatvAbhyAM parapakSaM pratikSipet anityaH zabdaH kRtakatvAt ityAdinA ca pramANena svapakSaM sAdhayet / nanu na paraM nigRhya svapakSasiddhaye sAdhanamabhidhAnArham, parAjitena sArdhaM vivAdAbhAvAt na 10 khalu loke'pi kRtAntavakrAntarasaMcAriNA saha raNo dRSTaH zruto veti / tat kimidAnIM dvayojigISatoH kacideze rAjyAbhiSekAya svIkRta - vibhinnarAjabIjayorekazcedanyataraM nihanyAt, tadA svIkRtaM rAjabIja na tatrAbhiSiJcet ? tadarthameva sau paraM nihatavAn / akalaGko'pya bhyadhAt--- 2 2 1. 3 " viruddhaM hetumudbhAvya vAdinaM jayaMtItaraH / AbhAsAntaramudbhAvya pakSasiddhimapekSate " // 1 // iti / 1941 20 parapakSaM ca dUSayan yAvatA doSaviSayaH pratIyate tAvadanuvadet, nirAzrayasya doSasya pratyetumazakyatvAt / na ca sarvaM doSaviSayamekadaivA'nuvadet; evaM hi yugapad doSAbhidhAnasya kartumazakyatvAt 25 krameNa doSavacane kArye / tato nirdhArya punaH prakRtadoSaviSayaH pradarzanIyaH,
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 8 sa. 22 apradarzite tasmin doSasya vaktumazakyatvAt , tathA ca dviranuvAdaH syAt , tatra ca prAktanaM sarvAnubhASaNaM vyarthameva bhavediti / anuvAdazcA'nityaH zabdaH kRtakatvAdityukte kRtakatvAdityasiddho hetuH, kRtakatva. masiddham, asiddho'yaM heturityevamAdimiH prakArairanekadhA saMbhavati / 5 atha dUSaNamekamaneka vA kIrtayet , kimatra tattvam ? 1 parSadajijJAsA yAmekameva, tasmAdeva parapakSapratikSepamya siddherdvitIyAdidoSAbhidhAnasya vaiyarthyAt , tajijJAsAyAM ca saMbhave yAvatsphUrtyanekamapi prauDhipasiddheH, iti brUmaH / " dUSaNaM parapakSasya svapakSasya ca sAdhanam / . . prativAdI dvayaM kuryAd bhinnAbhinnaprayatnataH " // 1 // iti saMgrahazlokaH / tRtIyakakSAyAM tu vAdI dvitIyakakSAsthitaprativAdipradarzitadUSa. gamadUSaNaM kuryAt , apramANayecca pramANam , anayoranyatarasyaiva karaNe bAdAbhAsaprasaGgAt ! udayano'pyAha-nApi pratipakSasAdhanamanirvayaM 15 prathamasya sAdhanatvAvasthitiH, zakitapratipakSatvAditi; ' adUSayastu rakSitasvapakSo'pi na vijayI, lAthyastu syAd , vaJcitaparaprahAra iva tamapraharamANaM iti ceti / na ca prathamaM pramANaM dUSitatvAt parityajya parodIritaM ca pramANa dUSayitvA svapakSasiddhaye pramANAntaramAdriyeta, * kathAvirAmAbhAvaprasaGgAdityuktameva / ata eva svasAdhanasya dUSaNAnu20 dvAre parasAdhane viruddhatvodbhAvane'pi na jayavyavasthA, tabuddhAre tu tadudbhAvana sutarAM vijayAyeti ko nAma nAnumanyate ? / so'yaM sarvavijayebhyaH zlAdhyate : vijayo : yatparo'jIkRtapakSaM parityAjya svapakSA rAdhanaM kAryata iti / vAdI tRtIyakakSAyAM prativAdipradarzitaM dUSaNaM . : dUSayet, pUrva pramANa cApramANayediti / evaM caturthapazcamakakSAdAvapi 25 svayameva vicAraNIyam // 22 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 8 s. 23j ratnAkarASatArikAsahitaH.. __ atha tattvanirNinISuvAde kiyatkA vAdiprativAdibhyAM vaktavyamiti nirNetamAhu:ubhayostattvanirNinISutve yAvat tattvanirNaya yAvatsphUrti ca vAcyam // 23 // ekaH svAtmani tattvanirNinISu:; parazca paratra, dvau vA parasparam , ityevaM dvAvapi yadA tattvanirNinISa bhavatastadA yAvatA tattvasya nirNayo bhavati, tAvata tAbhyAM mphatauM satyAM vaktavyam ; anirNaye vA yAvat sphurati tAvad vaktavyam ! evaM ca sthitametat-- svaM svaM darzanamAzritya samyak sAdhanadUSaNaiH / jigISonirNinISorvA vAda ekaH kathA bhavet // 1 // 10 bhagaH kathAtrayasyA'tra nigrahasthAnanirNayaH / zrImadnAkarapranthAd dhIdhanairavadhAryatAm // 2 // yata:-- prameyaratnakoTIbhiH pUrNo ratnAkaro mahAn / tatrAvatAramAtreNa vRtterasyAH kRtArthatA // 3 // pramANe ca prameye ca bAlAnAM buddhisiddhaye / kiJcid vacanacAturyacApalAyeyamAdadhe // 1 // nyAyamArgAdatikrAntaM kiJcidatra matibhramAt / yaduktaM, tArkikaiH zodhyaM tat kurvANaiH kRpAM mayi // 2 // AzAvAsaHsamayasamidhAM saMcayaizcIyamAne strInirvANocitazucivacazcAturIcitrabhAnau / prAjApatyaM prathayati tathA siddharAje jayazrI yasyodvAhaM byadhita sa sadA nandatAd devasUriH // 3 // prajJAtaH padavedibhiH sphuTadRzA saMbhAvitastArkikaiH kurvANaH pramadAd mahAkavikathAM siddhaantmaargaadhvgH| 3
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANamayatatvAlokAlakAraH pari. 8 sU. 13 durvAnuzadevasUricaraNAmbhojadvayISaTpadaH zrIratnaprabhasUriralpataradhIretAM vyavAd vRttikAm // 5 // vRttiH paJca sahasrANi yeneyaM paripaThyate / . . bhAratI bhAratI cA'sya prasarpanti prajalpataH // 6 // 5 iti pramANanayatattvAlokAlaGkAre zrIratnaprabhAcAryaviracitAyAM ratnAkarAvatArikAkhyalaghuTIkAyAM vAdasvarUpanirNayo nAmASTamaH pricchedH| .
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jinazAsanA jaya ho !!! II zrI gautamasvAmIna namaH | | zrI sudhamasviAmIne nama: || jinazAsananA aNagAra, kalikAlanA zaNagArA pUjya bhagavaMto ane jJAnI paMDitoe zrutabhaktithI prerAIne apUrvajahematathI ghaNA graMthonuM varSo pUrvesarjanakarelache ane potAnI zakti, samaya ane dravyano savyaya karIne puNyAnubaMdhI puNya upArjana karela che. kALanA prabhAve jINa ane lupta thaI rahelA ane alabhya banI jatA mudrita graMtho paikI pUjya gurudevonI preraNA ane AzIrvAdithI sa.2005mAM 54 graMthono seTa naM-1 tathA .2006mAM 36 graMthono seTa nI 2 skena karAvIne maryAdita nakala prInTa karAvI hatI. jethI ApaNo zrutavAraso bIjA aneka varSo sudhI TakI rahe ane abhyAsu mahAtmAone upayogI graMtho saraLatAthI upalabdha thAya, pUjyA sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonI preraNAthI jJAnakhAtAnI upajamAMthI taiyAra karavAmAM Avela pustakono seTa bhinna-bhinna zaheromAM AvelA viziSTa uttama jJAnabhaMDAronI bheTa mokalavAmAM AvyA hatA. A badhAjapustako pUjya gurubhagavaMtone viziSTa abhyAsa-saMzodhanA mATe khubajarurI che ane prAyaH aprApya che. abhyAsa-saMzodhanA jarUrI pustako sahelAIthI upalaLaLanI tImaja prAcIna mudrita pustakono zruta vAraso jaLavAI rahe to zubha AzayathI A thono jIrNoddhAra karela che. judA judA viSayonA viziSTa kakSAnA pustakono jIrNoddhAra pUjya gurUbhagavatInI preraNA ane AzIrvAdithI amo karI rahyA chIe. lo abhAI tathA saMzodhanA mATe vadhumAM vaghuupayoga karIne zrutabhaktinA kAryanI protsAhana ApazI. lI.zAha bAbulAla saremA joDAvALAnI vaMdanA maMdiro jIrNa thatAM AjakAlanA somapurA dvArA paNa UbhA karI zakAze...! = paNa ekAda graMtha naSTa thatA bIjA kalikAlasarvajJa ke mahopAdhyAya zrI yazovijayajI kyAMthI lAvIzuM...???