Book Title: Pathikvaggatthakatha
Author(s): Vipassana Research Institute Igatpuri
Publisher: Vipassana Research Institute Igatpuri
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009981/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAthikavADakathA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammagiri- pAli - ganthamAlA [ devanAgarI ] dIghanikAye sumaGgalavilAsinI tAtiyo bhAgo pAthikavaggaTThakathA vipazyanA vizodhana vinyAsa igatapurI 1998 1 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammagiri-pAli-ganthamAlA-6 [devanAgarI] dIghanikAya evaM tatsaMbaMdhita pAli sAhitya gyAraha graMthoM meM prakAzita kiyA gayA hai| prathama AvRttiH 1998 tAivAna meM mudrita, 1200 pratiyAM mUlya : anamola yaha graMtha niHzulka vitaraNa hetu hai, vikrayArtha nhiiN| sarvAdhikAra mukt| punarmudraNa kA svAgata hai| isa graMtha ke kisI bhI aMza ke punarprakAzana ke lie likhita anumati Avazyaka nhiiN| ISBN 81-7414-055-7 yaha graMtha chaTTha saMgAyana saMskaraNa ke pAli graMtha se lipyaMtarita hai| isa graMtha ko vipazyanA vizodhana vinyAsa ke bhArata evaM myaMmA sthita pAli vidvAnoM ne devanAgarI meM lipyaMtarita kara saMpAdita kiyaa| kaMpyUTara meM nivezana aura peja-seTiMga kA kArya vipazyanA vizodhana vinyAsa, bhArata meM huaa| prakAzaka: vipazyanA vizodhana vinyAsa dhammagiri, igatapurI, mahArASTra- 422403, bhArata phona : (91-2553) 84076, 84086 phaiksa : (91-2553) 84176 saha-prakAzaka, mudraka evaM dAyaka : di kAraporeTa baoNDI oNpha di buddha ejyukezanala phAuMDezana 11 vIM maMjila, 55 haMga cAu esa. roDa, sekTara 1, tAipe, tAivAna Ara.o.sI. phona : (886-2)2395-1198, phaiksa : (886-2)2391-3415 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dhammagiri-Pali-Ganthamala [Devanagari] Dighanikaye Sumangalavilasini Tatiyo Bhago Pathikavagga-Atthakatha Devanagari edition of the Pali text of the Chattha Sangayana Published by Vipassana Research Institute Dhammagiri, Igatpuri -422403, India Co-published, Printed and Donated by The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow S. Rd. Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: (886-2)23951198, Fax: (886-2)23913415 3 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dhammagiri-Pali-Ganthamala-6 [Devanagari] The Digha Nikaya and related literature is being published together in eleven volumes. First Edition: 1998 Printed in Taiwan, 1200 copies Price: Priceless This set of books is for free distribution, not to be sold. No Copyright-Reproduction Welcome. All parts of this set of books may be freely reproduced without prior permission. ISBN 81-7414-055-7 This volume is prepared from the Pali text of the Chattha Sangayana edition. Typing and typesetting on computers have been done by Vipassana Research Institute, India. MS was transcribed into Devanagari and thoroughly examined by the scholars of Vipassana Research Institute in Myanmar and India. Publisher: Vipassana Research Institute Dhammagiri, Igatpuri, Maharashtra - 422 403, India Tel: (91-2553) 84076, 84086, 84302 Fax: (91-2553) 84176 Co-publisher, Printer and Donor: The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow S. Rd. Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: (886-2)23951198, Fax: 886-23913415 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ visaya-sUcI prastuta graMtha Present Text saMketa-sUcI 1. pAthikasuttavaNNanA sunakkhattavatthuvaNNanA korakkhattiyavatthuvaNNanA acelakaLAramaTTakavatthuvaNNanA acelapAthikaputtavatthuvaNNanA iddhipATihAriyakathAvaNNanA aggajapattikathAvaNNanA 2. udumbarikasuttavaNNanA nigrodhaparibbAjakavatthuvaNNanA tapojigucchAvAdavaNNanA upakkilesavaNNanA parisuddhapapaTikappattakathAvaNNanA parisuddhatacappattAdikathAvaNNanA nigrodhassapajjhAyanavaNNanA brahmacariyapariyosAnAdivaNNanA 3. cakkavattisuttavaNNanA attadIpasaraNatAvaNNanA daLahanemicakkavattirAjakathAvaNNanA cakkavattiariyavattavaNNanA ... 9 14.24MMAR AyuvaNNAdiparihAnikathAvaNNanA dasavassAyukasamayavaNNanA AyuvaNNAdivaDanakathAvaNNanA saGkharAjauppattivaNNanA bhikkhuno AyuvaNNAdivaDDanakathAvaNNanA 4. aggajasuttavaNNanA vAseTThabhAradvAjavaNNanA catuvaNNasuddhivaNNanA rasapathavipAtubhAvavaNNanA candimasUriyAdipAtubhAvavaNNanA bhUmipappaTakapAtubhAvAdivaNNanA itthipurisaliGgAdipAtubhAvavaNNanA mahAsammatarAjavaNNanA brAhmaNamaNDalAdivaNNanA duccaritAdikathAvaNNanA bodhipakkhiyabhAvanAvaNNanA 5. sampasAdanIyasuttavaNNanA sAriputtasIhanAdavaNNanA kusaladhammadesanAvaNNanA AyatanapaNNattidesanAvaNNanA gabbhAvakkantidesanAvaNNanA AdesanavidhAdesanAvaNNanA dassanasamApattidesanAvaNNanA * * * * * * * * * * * * * 3 a a a n n nii 29 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 104 105 106 107 107 108 108 109 109 109 110 puggalapaNNattidesanAvaNNanA sukhumacchavilakkhaNavaNNanA padhAnadesanAvaNNanA suvaNNavaNNalakkhaNavaNNanA paTipadAdesanAvaNNanA kosohitavatthaguyhalakkhaNavaNNanA bhassasamAcArAdivaNNanA parimaNDalAdilakkhaNavaNNanA anusAsanavidhAdivaNNanA sIhapubbaddhakAyAdilakkhaNavaNNanA aJathAsatthuguNadassanAdivaNNanA rasaggasaggitAlakkhaNavaNNanA anuyogadAnappakAravaNNanA abhinIlanettAdilakkhaNavaNNanA tipiTakaantaradhAnakathA uNhIsasIsalakkhaNavaNNanA sAsanaantarahitavaNNanA ekekalomatAdilakkhaNavaNNanA acchariyaabbhutavaNNanA cattAlIsAdilakkhaNavaNNanA 6. pAsAdikasuttavaNNanA pahUtajivhAdilakkhaNavaNNanA nigaNThanATaputtakAlaGkiriyavaNNanA sIhahanulakkhaNavaNNanA dhammaratanapUjA samadantAdilakkhaNavaNNanA asammAsambuddhappaveditadhammavinayavaNNanA 83 8. siGgAlasuttavaNNanA sammAsambuddhappaveditadhammavinayAdivaNNanA84 nidAnavaNNanA saGgAyitabbadhammAdivaNNanA chadisAdivaNNanA paccayAnuJAtakAraNAdivaNNanA catuThAnAdivaNNanA sukhallikAnuyogAdivaNNanA chaapAyamukhAdivaNNanA pahabyAkaraNavaNNanA surAmerayassa chaAdInavAdivaNNanA abyAkataTThAnavaNNanA pApamittatAya chaAdInavAdivaNNanA pubbantasahagatadiTThinissayavaNNanA mittapatirUpakAdivaNNanA 7. lakkhaNasuttavaNNanA suhadamittAdivaNNanA dvattiMsamahApurisalakkhaNavaNNanA chaddisApaTicchAdanakaNDavaNNanA suppatiTTitapAdatAlakkhaNavaNNanA 9. ATAnATiyasuttavaNNanA pAdatalacakkalakkhaNavaNNanA 95 paThamabhANavAravaNNanA AyatapaNhitAditilakkhaNavaNNanA 97 parittaparikammakathA sattussadatAlakkhaNavaNNanA - 98 10. saGgItisuttavaNNanA karacaraNAdilakkhaNavaNNanA 99 ubbhatakanavasandhAgAravaNNanA ussaGkhapAdAdilakkhaNavaNNanA 101 bhinnanigaNThavatthuvaNNanA eNijaGghalakkhaNavaNNanA 101 ekakavaNNanA 85 o 5 w9 112 112 114 114 115 117 119 120 122 129 129 137 139 142 142 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 / 214 215 216 152 171 173 185 187 189 190 217 218 221 222 223 224 191 225 ariyavAsadasakavaNNanA asekkhadhammadasakavaNNanA paJhasamodhAnavaNNanA 11. dasuttarasuttavaNNanA ekadhammavaNNanA dvedhammavaNNanA tayodhammavaNNanA cattArodhammavaNNanA paJcadhammavaNNanA chadhammavaNNanA sattadhammavaNNanA aTThadhammavaNNanA navadhammavaNNanA dasadhammavaNNanA nigamanakathA saddAnukkamaNikA gAthAnukkamaNikA saMdarbha-sUcI 226 226 192 193 194 194 195 195 196 197 dukavaNNanA tikavaNNanA catukkavaNNanA ariyavaMsacatukkavaNNanA sotApattiyaGgAdicatukkavaNNanA paJhabyAkaraNAdicatukkavaNNanA dakkhiNAvisuddhAdicatukkavaNNanA attantapAdicatukkavaNNanA paJcakavaNNanA abhabbaTTAnAdipaJcakavaNNanA padhAniyaGgapaJcakavaNNanA suddhAvAsAdipaJcakavaNNanA cetokhilapaJcakavaNNanA cetasovinibandhAdipaJcakavaNNanA nissaraNiyapaJcakavaNNanA vimuttAyatanapaJcakavaNNanA chakkavaNNanA vivAdamUlachakkavaNNanA nissaraNiyachakkavaNNanA anuttariyAdichakkavaNNanA satatavihArachakkavaNNanA abhijAtichakkavaNNanA nibbedhabhAgiyachakkavaNNanA sattakavaNNanA adhikaraNasamathasattakavaNNanA aTThakavaNNanA navakavaNNanA dasakavaNNanA akusalakammapathadasakavaNNanA kusalakammapathadasakavaNNanA 227 228 230 [1] 198 [57] 199 200 201 201 201 202 204 207 209 210 211 213 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ciraM tihatu saddhammo! cirasthAyI ho saddharma! beme, bhikkhave, dhammA saddhammassa ThitiyA asammosAya anantaradhAnAya sNvttnti| katame hai? sunikkhittaJca padavyaJjanaM attho ca suniito| sunikkhittassa, bhikkhave, padavyaJjanassa atthopi sunayo hoti| a0ni01.2.21, adhikaraNadagga bhikSuo, do bAteM haiM jo ki saddharma ke kAyama rahane kA, usake vikRta na hone kA, usake aMtardhAna na hone kA kAraNa banatI haiN| kaunasI do bAteM ? dharma vANI suvyavasthita, surakSita rakhI jAya aura usake sahI, svAbhAvika, maulika artha kAyama rakhe jAya / bhikSuo, suvyavasthita, surakSita vANI se artha bhI spaSTa, sahI kAyama rahate haiN| ....ye vo mayA dhammA abhijJA desitA, tatya sabbeheva sAmma samAgamma atthena atthaM vyajanena vyaJjanaM sahAyitabaMna vivaditabbaM, yathayidaM brahmacariyaM addhaniyaM assa cirdvitikN...| dI0ni03.177, pAsAdikasutta ...jina dharmoM ko tumhAre lie maiMne svayaM abhijJAta karake upadezita kiyA hai, use artha aura vyaMjana sahita saba mila-jula kara, binA vivAda kiye saMgAyana karo, jisase ki yaha dharmAcaraNa cira sthAyI ho...| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta graMtha dIghanikAya sAdhanA kI dRSTi se mahatvapUrNa graMtha hai| yaha bhagavAna buddha ke cauMtIsa dIrghAkAra upadezoM kA saMgraha hai jo ki tIna khaMDoM meM vibhakta hai- sIlakkhandhavagga, mahAvagga, paathikvgg| ina upadezoM meM zIla, samAdhi tathA prajJA para sarala DhaMga se pracura sAmagrI upalabdha hai | vyAvahArika jIvana meM Agata vastuoM evaM ghaTanAoM se jur3I huI upamAoM ke sahAre isameM sAdhanA ke vibhinna aMgoM para prakAza DAlA gayA hai| buddha kI dezanA sarala tathA hRdayasparzI huA karatI thii| unakI yaha zailI vyAkhyAtmikA thI para kabhI-kabhI dharma ko subodha banAne ke liye 'cULaniddesa' jaisI aTThakathAoM kA unhoMne sRjana kiyA | prathama dharmasaMgIti meM buddhavacana ke saMgAyana ke sAtha inakA bhI saMgAyana huaa| tadanaMtara unake anya vacanoM para bhI aTThakathAeM taiyAra huIM / jaba sthavira mahendra buddha vacana ko lekara zrIlaMkA gaye, to ve apane sAtha ina aTThakathAoM ko bhI le gye| zrIlaMkAvAsiyoM ne ina adrakathAoM ko siMhalI bhASA meM surakSita rkhaa| pAMcavI sadI ke madhya meM buddhaghoSa ne unakA pAli meM punaH parivartana kiyA / dIghanikAya ke arthoM ko prakAza meM lAte hue buddhaghoSa ne 'sumAlavilAsinI' nAmaka dIghanikAya-aTThakathA kA praNayana kiyaa| yaha bhI tIna bhAgoM meM vibhakta hai| isake tRtIya bhAgapAthikavagga-aTThakathA kA mudrita saMskaraNa Apake sammukha prastuta hai| hameM pUrNa vizvAsa hai ki yaha prakAzana vipazyI sAdhakoM aura vizodhakoM ke lie atyadhika lAbhadAyaka siddha hogaa| nidezaka, vipazyanA vizodhana vinyAsa Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dighanikayc Sumangalavilasini Tatiyo Bhago Pathikavagga-Atthakatha 13 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ciram Titthatu Saddhammo! May the Truth-based Dhamma Endure for A Long Time ! "Doeme, Bbikebabe, Dhamma saddhammassa thitiya asammosaya anantaradhanaya samvattanti. Katame dve? Sunikkhittanca padabyanjanam attho ca sunito. Sunikkbitassa, Bhikkbaoe, padabyanjanassa atthopi sunayo boti." "There are two things, O monks, which A. N. 1. 2. 21, Adhikaranavagga make the Truth-based Dhamma endure for a long time, without any distortion and without (fear of) eclipse. Which two? Proper placement of words and their natural interpretation. Words properly placed help also in their natural interpretation." ...ye vo maya dhamma abhinna desita, tattha sabbebeva sangamma samagamma atthena attham byanjanena byanjanam sangayitabbam na vivaditabbam, yathayidam brahmacariyam addhaniyam assa ciratthitikam... ...the dhammas (truths) which I have D. N. 3.177, Pasadikasutta a taught to you after realizing them with my super-knowledge, should be recited by all, in concert and without dissension, in a uniform version collating meaning with meaning and wording with wording. In this way, this teaching with pure practice will last long and endure for a long time... 15 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Present Text The Digha Nikaya is an important collection from the perspective of meditation practice. It contains thirty-four important long discourses of the Buddha, divided into three sections--the Silakkhandhavagga, Mahavagga and Pathikavagga. In these discourses a lot of material related to sila, samadhi and panna is available. Various aspects of practice have been elucidated by means of similes drawn from familiar objects and the everyday life of the times. The Buddha's teachings were simple and endearing. His distinctive style was self-explanatory but still, in order to make the Dhamma all the more lucid, he introduced the use of affhakatha (commentaries), such as the Cusaniddesa and the Mahaniddesa. These were recited, along with the discourses of the Buddha, at the first Dhamma Council. In time the other atthakatha commenting on all his discourses came into being. When Ven. Mahinda conveyed the words of the Buddha to Sri Lanka he also took the affhakatha with him. The Sinhalese monks preserved these atthakatha in their own language. Later on, when they had been lost in India, Ven. Buddhaghosa was able to translate them back to Pali, during the middle of the fifth century A.D. He then compiled the commentary on the Digha Nikaya named Sumangalavilasini in three volumes to help clarify its meaning. We sincerely hope that this publication, Pathikavagga-Atthakatha will provide immense benefit to practitioners of Vipassana as well as research scholars. Director, Vipassana Research Institute, Igatpuri, India. 17 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The Pali alphabets in Devanagari and Roman characters: Vowels: 37 a 371 a 5 i $ i Ju Ju e 31770 Consonants with Vowel 37 (a): ka ka kha kha ga ga gha gha __Ga ia a ca g cha ut ja jha jha ta tha 3 da dha n ta tha q da odha i pa pha oba 4 bha ma 7 ya ra a la ava sa ha la One nasal sound (niggahita) 31 am Vowels in combination with consonants "k" and "kh": (exceptions: 5 ru, to ru) ka ka kA ka ki ki kI ki ku ku kU ka ke ke ko ko kha kha khA kha khi khi khI khi khu khu khU kha khe khe kho kho Conjunct-consonants: kka kka kha kkha kya kya kra kra kla kva kva khya khya khva gga gga ggha ggha gya gya gra gra gva nka * rkha Arkhya nga ngha cca By ccha hajjha 307 nna jha nha 5 ncha sonjha dR tta Ittha dda Iddha us ntha ug nda NNa nna nya Nha nha tta tta stha ttha tya tya tra dda addha dma ya dya dra dhya dhya dhva dhva nta nta ntva ntha ntha andra ndha ndha anna nya nya va nva nha ppha ppha o pya bba 34 bbha vya bya a bra mpha mba 19 mbha mma mma mya mya mha yya yya a vya yha lla lla lya lya Folha vha vha Po sta stra na sna sya sya ssa ssa sma sma sva sva hma hya hva of Iha $1 22 23 84 45 & 6 67 68 $9.00 4 nca good & jja jja NTa jja nja nta all be a tva dva nda sil up ppa pla pla mpa A 19 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Notes on the pronunciation of Pali Pali was a dialect of northern India in the time of Gotama the Buddha. The earliest known script in which it was written was the Brahmi script of the third century B.C. After that it was preserved in the scripts of the various countries where Pali was maintained. In Roman script, the following set of diacritical marks has been established to indicate the proper pronunciation. The alphabet consists of forty-one characters: eight vowels, thirty-two consonants and one nasal sound (niggahita). Vowels (a line over a vowel indicates that it is a long vowel): a - as the "a" in about a - as the "a" in father i - as the "in mint i - as the "ee" in see u - as the "u" in put u - as the "oo" in cool e is pronounced as the "ay" in day, except before double consonants when it is pronounced as the "e" in bed: deva, metta; o is pronounced as the "o" in no, except before double consonants when it is pronounced slightly shorter: loka, phorthabba. Consonants are pronounced mostly as in English. g - as the "g" in get C - soft like the "ch" in church V - a very soft --or-WAll aspirated consonants are pronounced with an audible expulsion of breath following the normal unaspirated sound. th - not as in 'three'; rather 't followed by 'h' (outbreath) ph - not as in 'photo'; rather 'p' followed by 'h' (outbreath) The retroflex consonants: t. th. d. dh, n are pronounced with the tip of the tongue turned back; and I'is pronounced with the tongue retroflexed, almost a combined 'rl sound. The dental consonants: t, th, d, dh, n are pronounced with the tongue touching the upper front teeth. The nasal sounds: n- guttural nasal, like-ng- as in singer .n - as in Spanish senor n - with tongue retroflexed m - as in hung, ring Double consonants are very frequent in Pali and must be strictly pronounced as long consonants, thus -nn- is like the English 'nn' in "unnecessary". 20 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a0 ni0 aTTha0 = aTThakathA anu TI0 apa0 = apadAna abhi0 TI0 = abhinavaTIkA itivu0 = itivRttaka udA0 = udAna kamA0 TI0 kAvitaraNI TIkA khuddakanikAya kathAva0 = kathAvatthu khu0 ni0 = khu0 pA0 khuddaka pATha cariyA0 pi0 = cariyApiTaka cULani0 = cULaniddesa = = = aGguttaranikAya anuTIkA = cULava0 cULavagga jA0 = jAtaka TI0 = TIkA theragA0 = theragAthA therIgA0 = therIgAthA dI0 ni0 = dIghanikAya dha0 pa0 = dhammapada dha0 sa0 = dhammasaGgaNI = dhAtu0 = dhAtukathA netti0 paTi0 ma0 = nettipakaraNa paTisambhidAmagga saMketa-sUcI 21 paTThA0 = paTThAna pari0 = parivAra pAci0 pAcittiya pArA0 = pArAjika pu0 TI0 = purANaTIkA = pu0 pa0 * puggalapaJJatti pe0 va0 = petavatthu peTako 0 peTakopadesa bu0 vaM0 ma0 ni0 mahAva0 mahAvagga buddhavaMsa majjhimanikAya mahAni0 mi0 pa0 mUla TI0 = mUlaTIkA yama0 = yamaka vi0 va0 = vi0 vi0 TI0 vi0 saGga0 aTTha0 vinaya vi0 TI0 vibhaM0 = vibhaGga = = = = = mahAniddesa milindapaha = sAratya0 TI0 su0 ni0 vimAnavatthu = visuddhi0 = visuddhimagga saMyuttanikAya saM0 ni0 = vimativinodanI TIkA vinayasaGgraha aTThakathA vinayavinicchaya TIkA = - = sAratthadIpanI TIkA suttanipAta Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sumaGgalavilAsinI tatiyo bhAgo pAthikavaggaTThakathA 23 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / namo tassa bhagavato arahato sammAsambuddhassa / / dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA 1. pAthikasuttavaNNanA sunakkhattavatthuvaNNanA 1. evaM me sutaM...pe0... mallesu viharatIti pAthikasuttaM / tatrAyaM apubbpdvnnnnnaa| mallesu viharatIti mallA nAma jAnapadino rAjakumArA, tesaM nivAso ekopi janapado ruLhIsaddena "mallA''ti vuccati, tasmiM mallesu janapade / "anupiyaM nAma mallAnaM nigamo"ti anupiyanti evaMnAmako mallAnaM janapadassa eko nigamo, taM gocaragAmaM katvA ekasmiM chAyUdakasampanne vanasaNDe viharatIti attho / anopiyantipi pATho / pAvisIti pvittttho| bhagavA pana na tAva paviTTho, pavisissAmIti nikkhantattA pana pAvisIti vutto / yathA kiM, yathA "gAmaM gamissAmI"ti nikkhanto puriso taM gAmaM apattopi "kuhiM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (1.2-4) itthannAmo''ti vutte "gAmaM gato"ti vuccati, evaM / etadahosIti gAmasamIpe ThatvA sUriyaM olokentassa etadahosi / atippago khoti ativiya pago kho, na tAva kulesu yAgubhattaM niTTitanti / kiM pana bhagavA kAlaM ajAnitvA nikkhantoti ? na ajAnitvA / paccUsakAleyeva hi bhagavA jANajAlaM pattharitvA lokaM volokento jANajAlassa anto paviThaM bhaggavagottaM channaparibbAjakaM disvA "ajjAhaM imassa paribbAjakassa mayA pubbe katakAraNaM samAharitvA dhamma kathessAmi, sA dhammakathA assa mayi pasAdappaTilAbhavasena saphalA bhavissatI'"ti JatvAva paribbAjakArAmaM pavisitukAmo atippagova nikkhami / tasmA tattha pavisitukAmatAya evaM cittaM uppAdesi / 2. etadavocAti bhagavantaM disvA mAnathaddhataM akatvA satthAraM paccuggantvA etaM etu kho, bhantetiAdikaM vacanaM avoca / imaM pariyAyanti imaM vAraM, ajja imaM AgamanavAranti attho / kiM pana bhagavA pubbepi tattha gatapubboti ? na gatapubbo, lokasamudAcAravasena pana evamAha / lokiyA hi cirassaM Agatampi anAgatapubbampi manApajAtikaM AgataM disvA "kuto bhavaM Agato, cirassaM bhavaM Agato, kathaM te idhAgamanamaggo jAto, kiM maggamULahosI"tiAdIni vadanti / tasmA ayampi lokasamudAcAravasena evamAhAti veditabbo / idamAsananti attano nisinnAsanaM papphoTetvA sampAdetvA dadamAno evamAha / sunakkhatto licchaviputtoti sunakkhatto nAma licchavirAjaputto / so kira tassa gihisahAyo hoti, kAlena kAlaM tassa santikaM gacchati / paccakkhAtoti "paccakkhAmi dAnAhaM, bhante, bhagavantaM na dAnAhaM, bhante, bhagavantaM uddissa viharissAmI"ti evaM paTiakkhAto nissaTTho pricctto| 3. bhagavantaM uhissAti bhagavA me satthA "bhagavato ahaM ovAdaM paTikaromI''ti evaM apadisitvA / ko santo kaM paccAcikkhasIti yAcako vA yAcitakaM paccAcikkheyya, yAcitako vA yAcakaM / tvaM pana neva yAcako na yAcitako, evaM sante, moghapurisa, ko santo ko samAno kaM paccAcikkhasIti dasseti / passa moghapurisAti passa tucchapurisa / yAvaJca te idaM aparaganti yattakaM idaM tava aparaddhaM, yattako te aparAdho tattako dosoti evAhaM bhaggava tassa dosaM Aropesinti dasseti / 4. uttarimanussadhammAti paJcasIladasasIlasaGghAtA manussadhammAuttari / iddhipATihAriyanti iddhibhUtaM pATihAriyaM / kate vAti katamhi vA | yassatthAyAti yassa dukkhakkhayassa atthAya | Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sunakkhattavatthuvaNNanA so niyyAti takkarassAti so dhammo takkarassa yathA mayA dhammo desito, tathA kArakassa sammA paTipannassa puggalassa sabbavaTTadukkhakkhayAya amatanibbAnasacchikiriyAya gacchati, na gacchati, saMvattati, na saMvattatIti pucchati / tatra sunakkhattAti tasmiM sunakkhatta mayA desite dhamme takkarassa sammA dukkhakkhayAya saMvattamAne kiM uttarimanussadhammA iddhipATihAriyaM kataM karissati, ko tena katena attho / tasmihi katepi akatepi mama sAsanassa parihAni nasthi, devamanussAnahi amatanibbAnasampApanatthAya ahaM pAramiyo pUresiM, na pATihAriyakaraNatthAyAti pATihAriyassa niratthakataM dassetvA "passa, moghapurisA"ti dutiyaM dosaM Aropesi / 5. aggaJjanti lokapaJattiM / "idaM nAma lokassa agga"nti evaM jAnitabbampi aggaM mariyAdaM na taM paJapetIti vadati / sesamettha anantaravAdAnusAreneva veditab / 6. anekapariyAyena khoti idaM kasmA AraddhaM | sunakkhatto kira "bhagavato guNaM makkhessAmi, "dosaM paJapessAmI"ti ettakaM vippalapitvA bhagavato kathaM suNanto appatiTTho niravo aTThAsi / atha bhagavA - "sunakkhatta, evaM tvaM makkhibhAve Thito sayameva garahaM pApuNissasI"ti makkhibhAve AdInavadassanatthaM anekpriyaayenaatiaadimaah| tattha anekapariyAyenAti anekakAraNena / vajjigAmeti vajjirAjAnaM gAme, vesAlInagare no visahIti nAsakkhi | so avisahantoti so sunakkhatto yassa pubbe tiNNaM ratanAnaM vaNNaM kathentassa mukhaM nappahoti, so dAni teneva mukhena avaNNaM katheti, addhA avisahanto asakkonto brahmacariyaM carituM attano bAlatAya avaNNaM kathetvA hInAyAvatto / buddho pana subuddhova, dhammo svAkkhAtova, saGgho suppaTipannova / evaM tINi ratanAni thomentA manussA tumheva dosaM dassessantIti / iti kho teti evaM kho te, sunakkhatta, vattAro bhavissanti / tato evaM dose uppanne satthA atItAnAgate appaTihataJANo, mahaM evaM doso uppajjissatIti jAnantopi puretaraM na kathesIti vattuM na lacchasIti dasseti / apakkamevAti apakkamiyeva, apakkanto vA cutoti attho| yathA taM ApAyikoti yathA apAye nibbattanAraho satto apakkameyya, evameva apakkamIti attho / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA korakkhattiyavatthuvaNNanA 7. eka midAhanti iminA kiM dasseti ? idaM suttaM dvIhi padehi AbaddhaM iddhipATihAriyaM na karotIti ca aggaJJa na paJJapetIti ca / tattha "aggaJJa na paJJapetIti idaM padaM suttapariyosAne dassessati / " pATihAriyaM na karotIti imassa pana padassa anusandhidassanavasena ayaM desanA AraddhA / tattha eka midAhanti ekasmiM ahaM / samayanti samaye, ekasmiM kAle ahanti attho / thUlUsUti thUlU nAma janapado tattha viharAmi / uttarakA nAmAti itthiliGgavasena uttarakAi evaMnAmako thUlUnaM janapadassa nigamo, taM nigamaM gocaragAmaM katvAti attho / aceoti naggo / korakkhattiyoti antovaGkapAdo khattiyo / kukkuravatikoti samAdinnakukkuravato sunakho viya ghAyitvA khAdati, uddhanantare nipajjati, aJJampi sunakhakiriyameva karoti / catukkuNDikoti catusaGghaTTito dve jANUni dve ca kappare bhUmiyaM ThapetvA vicarati chamAnikiNNanti bhUmiyaM nikiNNaM pakkhittaM ThapitaM / bhakkhasanti bhakkhaM kiJci khAdanIyaM bhojanIyaM / mukhenevAti hatthena aparAmasitvA khAdanIyaM mukheneva khAdati, bhojanIyampi mukheneva bhuJjati / sAdhurUpoti sundararUpo / ayaM samaNoti ayaM arahataM samaNo ekoti / tattha tAti patthanatthe nipAto / evaM kirassa patthanA ahosi "iminA samaNena sadiso aJJo samaNo nAma natthi, ayahi appicchatAya vatthaM na nivAseti, 'esa papaJco ti maJJamAno bhikkhAbhAjanampi na pariharati, chamAnikiNNameva khAdati, ayaM samaNo nAma / mayaM pana kiM samaNAti ? evaM sabbaJJabuddhassa pacchato carantova imaM pApakaM vitakkaM vitakkesi | (1.7-7) etadavocAti bhagavA kira cintesi " ayaM sunakkhatto pApajjhAsayo, kiM nu imaM disvA cintesI" ti ? athevaM cintento tassa ajjhAsayaM viditvA "ayaM moghapuriso mAdisassa sabbaJjuno pacchato Agacchanto acelaM arahAti maJJati, idheva dAnA niggahaM arahatI"ti anivattitvAva etaM tvampi nAmAti Adivacanamavoca / tattha tvampa nAmAti garahatthe pikAro / garahanto hi naM bhagavA " tvampi nAmA" ti Aha / " tvampi nAma evaM hInajjhAsayo, ahaM samaNo sakyaputtiyoti evaM paTijAnissasI "ti ayahettha adhippAyo / kiM pana maM, bhanteti mayhaM, bhante, kiM gAravhaM disvA bhagavA " evamAhA " ti pucchati / athassa bhagavA Acikkhanto " nanu te "tiAdimAha / maccharAyatIti "mA 4 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.8-8) korakkhattiyavatthuvaNNanA aJassa arahattaM hotU'ti kiM bhagavA evaM arahattassa maccharAyatIti pucchti| na kho ahanti ahaM, moghapurisa, sadevakassa lokassa arahattappaTilAbhameva paccAsIsAmi, etadatthameva me bahUni dukkarAni karontena pAramiyo pUritA, na kho ahaM, moghapurisa, arahattassa mchraayaami| pApakaM diTThigatanti na arahantaM arahAti, arahante ca anarahantoti evaM tassa diTThi uppannA / taM sandhAya "pApakaM diTThigata"nti Aha / yaM kho panAti yaM etaM acelaM evaM maJjasi / sattamaM divasanti sattame divase | alasakenAti alasakabyAdhinA / kAlaGkarissatIti uddhamAtaudaro marissati / kAlakaJcikAti tesaM asurAnaM nAmaM / tesaM kira tigAvuto attabhAvo appamaMsalohito purANapaNNasadiso kakkaTakAnaM viya akkhIni nikkhamitvA matthake tiThThanti, mukhaM sUcipAsakasadisaM matthakasmiMyeva hoti, tena oNamitvA gocaraM gaNhanti / bIraNathambaketi bIraNatiNatthambo tasmiM susAne atthi, tasmA taM bIraNathambakanti vuccati / tenupasaGkamIti bhagavati ettakaM vatvA tasmiM gAme piNDAya caritvA vihAraM gate vihArA nikkhamitvA upasaGkami / yena tvanti yena kAraNena tvaM / yasmApi bhagavatA byAkato, tasmAti attho / mattaM mattanti pamANayuttaM pamANayuttaM / "mantA mantA"tipi pATho, paJAya upaparikkhitvA upaparikkhitvAti attho| yathA samaNassa gotamassAti yathA samaNassa gotamassa micchA vacanaM assa, tathA kareyyAsIti Aha / evaM vutte acelo sunakho viya uddhanahAne nipanno sIsaM ukkhipitvA akkhIni ummIletvA olokento kiM kathesi "samaNo nAma gotamo amhAkaM verI visabhAgo, samaNassa gotamassa uppannakAlato paTThAya mayaM sUriye uggate khajjopanakA viya jaataa| samaNo gotamo amhe, evaM vAcaM vadeyya ajJathA vA / verino pana kathA nAma tacchA na hoti, gaccha tvaM ahamettha kattabbaM jAnissAmI"ti vatvA punadeva nipajji / 8. ekadvIhikAyAti ekaM dveti vatvA gaNesi / yathA tanti yathA asaddahamAno koci gaNeyya, evaM gaNesi / ekadivasaJca tikkhattuM upasaGkamitvA eko divaso atIto, dve divasA atItAti Arocesi / sattamaM divasanti so kira sunakkhattassa vacanaM sutvA sattAhaM nirAhArova ahosi / athassa sattame divase eko upaTThAko "amhAkaM kulUpakasamaNassa ajja sattamo divaso gehaM anAgacchantassa aphAsu nu kho jAta''nti sUkaramaMsaM pacApetvA bhattamAdAya gantvA purato bhUmiyaM nikkhipi / acelo disvA cintesi "samaNassa gotamassa Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (1.9-10) kathA tacchA vA atacchA vA hotu, AhAraM pana khAditvA suhitassa me maraNampi sumaraNa"nti dve hatthe jaNNukAni ca bhUmiyaM ThapetvA kucchipUraM bhuji / so rattibhAge jIrApetuM asakkonto alasakena kAlamakAsi / sacepi hi so "na bhujeyyanti cinteyya, tathApi taM divasaM bhujitvA alasakena kAlaM kareyya | advejjhavacanA hi tathAgatAti / bIraNathambaketi titthiyA kira "kAlaGkato korakkhattiyo'"ti sutvA divasAni gaNetvA idaM tAva saccaM jAtaM, idAni naM aJattha chaDdutvA "musAvAdena samaNaM gotamaM niggahissAmA''ti gantvA tassa sarIraM valliyA bandhitvA AkaDDantA "ettha chaDDassAma, ettha chaDDessAmA"ti gacchanti / gatagataTTAnaM aGgaNameva hoti / te kaDDhamAnA bIraNathambakasusAnaMyeva gantvA susAnabhAvaM atvA "aJattha chaDDessAmA"ti AkaddhiMsu / atha nesaM valli chijjittha, pacchA cAletuM nAsakkhiMsu / te tatova pakkantA / tena vuttaM - "bIraNatthambake susAne chaDDesu"nti / 9. tenupasaGkamIti kasmA upasaGkami ? so kira cintesi "avasesaM tAva samaNassa gotamassa vacanaM sameti, matassa pana uTThAya ajena saddhiM kathanaM nAma natthi, handAhaM gantvA pucchaami| sace katheti, sundaraM / no ce katheti, samaNaM gotamaM musAvAdena niggahissAmI''ti iminA kAraNena upasaGkami | AkoTesIti pahari | jAnAmi Avusoti matasarIraM uTThahitvA kathetuM samatthaM nAma natthi, idaM kathaM kathesIti ? buddhAnubhAvena / bhagavA kira korakkhattiyaM asurayonito AnetvA sarIre adhimocetvA kathApesi / tameva vA sarIraM kathApesi, acinteyyo hi buddhavisayo / 10. tathaiva taM vipAkanti tassa vacanassa vipAkaM tathaiva, udAhu noti liGgavipallAso kato, tatheva so vipAkoti attho / keci pana "vipakka"ntipi paThanti, nibbattanti attho / ettha ThatvA pATihAriyAni samAnetabbAni / sabbAneva hetAni paJca pATihAriyAni honti / "sattame divase marissatI"ti vuttaM, so tatheva mato, idaM paThamaM pATihAriyaM / "alasakenA''ti vuttaM, alasakeneva mato, idaM dutiyaM / "kAlakaJcikesu nibbattissatI''ti vuttaM, tattheva nibbatto, idaM tatiyaM / "bIraNatthambake susAne chaDDessantIti vuttaM, tattheva Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.11-14) acelakaLAramaTTakavatyuvaNNanA chaDDito, idaM catutthaM / "nibbattaTThAnato AgantvA sunakkhattena saddhiM kathessatI"ti vutto, so kathesiyeva, idaM paJcamaM pATihAriyaM / acelakaLAramaTTakavatthuvaNNanA 11. kaLAramaTTakoti nikkhantadantamattako / nAmameva vA tassetaM / lAbhaggappattoti lAbhaggaM patto, aggalAbhaM pattoti vuttaM hoti / yasaggappattoti yasaggaM aggaparivAraM patto / vatapadAnIti vatAniyeva, vatakoTThAsA vaa| samattAnIti gahitAni / samAdinAnIti tasseva vevacanaM / purathimena vesAlinti vesAlito avidUre purasthimAya disAya / cetiyanti yakkhacetiyaTThAnaM / esa nayo sabbattha / 12. yena acelakoti bhagavato vattaM katvA yena acelo kaLAramaTTako tenupasaGkami / pahaM apucchIti gambhIraM tilakkhaNAhataM paJhaM. pucchi| na sampAyAsIti na sammA ANagatiyA pAyAsi, andho viya visamaTThAne tattha tattheva pakkhali / neva AdiM, na pariyosAnamaddasa | atha vA "na sampAyAsI"ti na sampAdesi, sampAdetvA kathetuM nAsakkhi / asampAyantoti kabarakkhIni parivattetvA olokento "asikkhitakassa santike vuTThosi, anokAsepi pabbajito pahaM pucchanto vicarasi, apehi mA etasmiM ThAne aTThAsI"ti vadanto / kopaJca dosaJca appaccayaJca pAtvAkAsIti kuppanAkAraM kopaM, dussanAkAraM dosaM, atuTThAkArabhUtaM domanassasaGkhAtaM appaccayaJca pAkaTamakAsi / AsAdimhaseti AsAdiyimha ghaTTayimha / mA vata no ahosIti aho vata me na bhaveyya / maM vata no ahosItipi pATho / tattha manti sAmivacanatthe upayogavacanaM, ahosi vata nu mamAti attho / evaJca pana cintetvA ukkuTikaM nisIditvA "khamatha me, bhante"ti taM khmaapesi| sopi ito paTThAya aJja kiJci pa'haM nAma na pucchissasIti / Ama na-pucchissAmIti / yadi evaM gaccha, khamAmi teti taM uyyojesi| 14. parihitoti paridahito nivtthvttho| sAnucArikoti anucArikA vuccati bhariyA, saha anucArikAya sAnucAriko, taM taM brahmacariyaM pahAya sabhariyoti attho / odanakummAsanti surAmaMsato atirekaM odanampi kummAsampi bhuJjamAno / yasA nihInoti yaM lAbhaggayasaggaM patto, tato parihIno hutvA / "kataM hoti uttarimanussadhammA iddhipATihAriya"nti idha sattavatapadAtikkamavasena satta pATihAriyAni veditabbAni / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA acelapAdhikaputtavatthuvaNNanA 15. pAthikaputtoti pAthikassa putto / ANavAdenA ti ANavAdena saddhiM / upaDDapathanti yojanaM ce, no antare bhaveyya, gotamo aDDuyojanaM, ahaM aDDhayojanaM / esa nayo aDDhayojanAdIsu / ekapadavArampi atikkamma gacchato jayo bhavissati, anAgacchato parAjayoti / te tatthAti te mayaM tattha samAgataTThAne / taddiguNaM taddiguNAhanti tato tato diguNaM diguNaM ahaM karissAmi, bhagavatA saddhiM pATihAriyaM kAtuM asamatthabhAvaM jAnantopi "uttamapurisena saddhiM paTTapetvA asakkuNantassApi pAsaMso hotI 'ti JatvA evamAha / nagaravAsinopi taM sutvA " asamattho nAma evaM na gajjati, addhA ayampi arahA bhavissatI 'ti tassa mahantaM sakkAramakaMsu / 16. yenAhaM tenupasaGkamIti "sunakkhatto kira pAthikaputto evaM vadatIti assosi / athassa hInajjhAsayattA hInadassanAya cittaM udapAdi / (1.15-17) so bhagavato vattaM katvA bhagavati gandhakuTiM paviTThe pAthikaputtassa santikaM gantvA pucchi "tumhe kira evarUpiM kathaM kathethA "ti ? " Ama, kathemA" ti / yadi evaM "mA bhAtthi vissatthA punappunaM evaM vadatha, ahaM samaNassa gotamassa upaTThAko tassa visayaM vijAnAmi, tumhehi saddhiM pATihAriyaM kAtuM na sakkhissati, ahaM samaNassa gotamassa kathetvA bhayaM uppAdetvA taM aJJato gahetvA gamissAmi, tumhe mA bhAyitthAti taM assAsetvA bhagavato santikaM gato / tena vuttaM "yenAhaM tenupasaGkamI 'ti / taM vAcantiAdIsu "ahaM abuddhova samAno buddhomhIti vicariM, abhUtaM me kathitaM nAhaM buddho 'ti vadanto taM vAcaM pajahati nAma / raho nisIditvA cintayamAno " ahaM 'ettakaM kAlaM abuddhova samAno buddhomhI 'ti vicariM ito dAni paTThAya nAhaM buddho " ti cintayanto taM cittaM pajahati nAma / " ahaM 'ettakaM kAlaM abuddhova samAno buddhomhI 'ti pApakaM diTThi gahetvA vicariM ito dAni paTThAya imaM diTThi pajahAmI 'ti pajahanto taM diTThi paTinissajjati nAma / evaM akaronto pana taM vAcaM appahAya taM cittaM appahAya taM diTThi appaTinissajjitvAti vuccati / vipateyyAti bandhanA muttatAlapakkaM viya gIvato pateyya, sattadhA vA pana phaleyya 17. rakkhatetanti rakkhatu etaM / ekaMsenAti nippariyAyena / odhAritAti bhAsitA / 8 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.18-21) iddhipATihAriyakathAvaNNanA acelo ca, bhante, pAthikaputtoti evaM ekaMsena bhagavato vAcAya odhAritAya sace acelo paathikputto| virUparUpenAti vigatarUpena vigacchitasabhAvena rUpena attano rUpaM pahAya adissamAnena kAyena / sIhabyagghAdivasena vA vividharUpena sammukhIbhAvaM Agaccheyya / tadassa bhagavato musAti evaM sante bhagavato taM vacanaM musA bhaveyyAti musAvAdena niggaNhAti / ThapetvA kira etaM na aona bhagavA musAvAdena niggahitapubboti / 18. dvayagAminIti sarUpena asthibhAvaM, atthena natthibhAvanti evaM dvayagAminI / alikatucchaniSphalavAcAya etaM adhivacanaM / . 19. ajitopi nAma licchavInaM senApatIti so kira bhagavato upaTTAko ahosi, so kAlamakAsi / athassa sarIrakiccaM katvA manussA pAthikaputtaM pucchiMsu "kuhiM nibbatto senApatI"ti ? so Aha- "mahAniraye nibbatto"ti / idaJca pana vatvA puna Aha "tumhAkaM senApati mama santikaM Agamma ahaM tumhAkaM vacanamakatvA samaNassa gotamassa vAdaM patiTThapetvA niraye nibbattomhI''ti parodityAti / tenupasaGkami divAvihArAyAti ettha "pATihAriyakaraNatthAyA"ti kasmA na vadati ? abhaavaa| sammukhIbhAvopi hissa tena saddhiM natthi, kuto pATihAriyakaraNaM, tasmA tathA avatvA "divAvihArAyA"ti Aha / idvipATihAriyakathAvaNNanA 20. gahapatinecayikAti gahapati mhaasaalaa| tesahi mahAdhanadhaJjanicayo, tasmA "necayikA"ti vuccanti / anekasahassAti sahassehipi aparimANagaNanA / evaM mahatiM kira parisaM ThapetvA sunakkhattaM aJo sannipAtetuM samattho natthi / teneva bhagavA ettakaM kAlaM sunakkhattaM gahetvA vicari / 21. bhayanti cittutrAsabhayaM / chambhitattanti sakalasarIracalanaM / lomahaMsoti lomAnaM uddhggbhaavo| so kira cintesi - "ahaM atimahantaM kathaM kathetvA sadevake loke aggapuggalena saddhiM paTiviruddho, mayhaM kho panabbhantare arahattaM vA pATihAriyakaraNahetu vA natthi, samaNo pana gotamo pATihAriyaM karissati, athassa pATihAriyaM disvA mahAjano 'tvaM dAni pATihAriyaM kAtuM asakkonto kasmA attano pamANamajAnitvA loke aggapuggalena saddhiM paTimallo hutvA gajjasI'ti kaTThaleDDudaNDAdIhi viheThessatI"ti / tenassa Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (1.22-27) mahAjanasannipAtaJceva tena bhagavato ca AgamanaM sutvA bhayaM vA chambhitattaM vA lomahaMso vA udapAdi / so tato dukkhA muccitukAmo tindukakhANukaparibbAjakArAmaM agamAsi / tamatthaM dassetuM atha kho bhgvaatiaadimaah| tattha upasaGkamIti na kevalaM upasaGkami, upasaGkamitvA pana dUra aDDayojanantaraM paribbAjakArAmaM pvitthttho| tatthapi cittassAdaM alabhamAno antantena AvijjhitvA ArAmapaccante ekaM gahanaThAnaM upadhAretvA pAsANaphalake nisIdi / atha bhagavA cintesi - "sace ayaM bAlo kassacideva kathaM gahetvA idhAgaccheyya, mA nassatu bAlo"ti "nisinnapAsANaphalakaM tassa sarIre allInaM hotU"ti adhiTThAsi / saha adhiTThAnacittena taM tassa sarIre allIyi / so mahAadubandhanabaddho viya chinnapAdo viya ca ahosi / ___ assosIti ito cito ca pAthikaputtaM pariyesamAnA parisA tassa anupadaM gantvA nisinnaTThAnaM JatvA Agatena aJjatarena purisena "tumhe kaM pariyesathA'"ti vutte pAthikaputtanti / so "tindukakhANukaparibbAjakArAme nisinnoti vuttavacanena assosi| 22. saMsappatIti osIdati / tattheva saJcarati / pAvaLA vuccati AnisadaTTikA | 23. parAbhUtarUpoti parAjitarUpo, vinaharUpo vA / 25. goyugehIti goyuttehi satamattehi vA sahassamattehi vA yugehi / AviccheyyAmAti AkaDDeyyAma / chijjeyyunti chindeyyuM / pAthikaputto vA bandhaTThAne chijjeyya / 26. dArupattikantevAsIti dArupattikassa antevAsI / tassa kira etadahosi "tidvatu tAva pATihAriyaM, samaNo gotamo 'acelo pAthikaputto AsanApi na vuTTahissatI'ti Aha / handAhaM gantvA yena kenaci upAyena taM AsanA vuddhaapemi| ettAvatA ca samaNassa gotamassa parAjayo bhavissatI"ti / tasmA evamAha / 27. sIhassAti cattAro sIhA tiNasIho ca kALasIho ca paNDusIho ca kesarasIho ca / tesaM catunnaM sIhAnaM kesarasIho aggataM gato, so idhAdhippeto / migaraJoti sabbacatuppadAnaM rnyo| Asayanti nivAsaM / sIhanAdanti abhItanAdaM / gocarAya pakkameyyanti AhAratthAya pakkameyyaM / varaM varanti uttamuttamaM, thUlaM thUlanti attho / mudumaMsAnIti muni 10 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.28-28) iddhipATihAriyakathAvaNNanA 11 maMsAni / "madhumaMsAnI"tipi pATho, madhuramaMsAnIti atyo| ajhupeyyanti upagaccheyyaM / sIhanAdaM naditvAti ye dubbalA pANA, te palAyantUti attano sUrabhAvasannissitena kAru na nditvaa| 28. vighAsasaMvaDoti vighAsena saMvaDDo, vighAsaM bhakkhitA tirittamaMsaM khAditvA vaDDito | dittoti dappito thUlasarIro | balavAti balasampanno / etadahosIti kasmA ahosi ? asmimAnadosena / tatrAyaM anupubbikathA - ekadivasaM kira so sIho gocarato nivattamAno taM siGgAlaM bhayena palAyamAnaM disvA kAruJjajAto hutvA "vayasa, mA bhAyi, tiTTha ko nAma tva"nti Aha / jambuko nAmAhaM sAmIti / vayasa, jambuka, ito paTThAya maM upaTThAtuM sakkhissasIti / upaTTahissAmIti / so tato paTThAya upaTThAti / sIho gocarato Agacchanto mahantaM mahantaM maMsakhaNDaM Aharati / so taM khAditvA avidUre pAsANapiDhe vasati / so katipAhaccayeneva thUlasarIro mahAkhandho jaato| atha naM sIho avoca- "vayasa, jambuka, mama vijambhanakAle avidUre ThatvA 'viroca sAmI'ti vattuM sakkhissasI'ti / sakkomi sAmIti / so tassa vijambhanakAle tathA karoti / tena sIhassa atireko asmimAno hoti| ___ athekadivasaM jarasiGgAlo udakasoNDiyaM pAnIyaM pivanto attano chAyaM olokento addasa attano thUlasarIrataJceva mahAkhandhataJca / disvA 'jarasiGgAlosmIti manaM akatvA "ahampi sIho jAto''ti maJi / tato attanAva attAnaM etadavoca- "vayasa, jambuka, yuttaM nAma tava iminA attabhAvena parassa ucchi?maMsaM khAdituM, kiM tvaM puriso na hosi, sIhassApi cattAro pAdA dve dAThA dve kaNNA ekaM naGguTuM, tavapi saba tatheva, kevalaM tava kesarabhAramattameva ntthii'"ti| tassevaM cintayato asmimAno vddi| athassa tena asmimAnadosena etaM "ko cAha"ntiAdi maJjitamahosi / tattha ko cAhanti ahaM ko, sIho migarAjA ko, na me jAti, na sAmiko, kimahaM tassa nipaccakAraM karomIti adhippAyo / siGgAlakaMyevAti siGgAlaravameva / bheraNDakaMyevAti appiyaamanApasaddameva / ke ca chave siGgAleti ko ca lAmako siGgAlo / ke pana sIhanAdeti ko pana sIhanAdo siGgAlassa ca sIhanAdassa ca ko sambandhoti adhippAyo / sugatApadAnesUti sugatalakkhaNesu / sugatassa sAsanasambhUtAsu tIsu sikkhAsu / kathaM panesa tattha jIvati ? etassa hi cattAro paccaye 11 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA dadamAnA sIlAdiguNasampannAnaM sambuddhAnaM demAti denti tena esa abuddho samAno buddhAnaM niyAmitapaccaye paribhuJjanto sugatApadAnesu jIvati nAma / sugatAtirittAnIti tesaM kira bhojanAni dadamAnA buddhAnaJca buddhasAvakAnaJca datvA pacchA avasesaM sAyanhasamaye denti / evamesa sugatAtirittAni bhuJjati nAma / tathAgateti tathAgataM arahantaM sammAsambuddhaM AsAdetabbaM ghaTTayitabbaM / atha vA "tathAgate"tiAdIni upayogabahuvacanAneva | AsAdetabbanti idampi bahuvacanameva ekavacanaM viya vRttaM / AsAdanAti ahaM buddhena saddhiM pATihAriyaM karissAmIti ghaTTanA / 29. samekkhiyAnAti samekkhitvA, maJJitvAti attho / amaJJIti puna amaJJittha kati siGgAlo / ( 1.29-36) 30. attAnaM vighAse samekkhiyAti soNDiyaM ucchiTThodake thUlaM attabhAvaM disvA / yAva attAnaM na passatIti yAva ahaM sIhavighAsasaMvaDitako jarasiGgAloti evaM yathAbhUtaM attAnaM na passati / byagghoti maJJatIti sIhohamasmIti maJJati, sIhena vA samAnabalo byagghoyeva ahanti maJJati / 31. bhutvAna bheketi AvATamaNDUke khAditvA / khalamUsikAyoti khalesu mUsikAyo ca khAditvA / kaTasIsu khittAni ca koNapAnIti susAnesu chaDDitakuNapAni ca khAditvA / mahAbaneti mahante vanasmiM / suJJavaneti tucchavane / vibaDoti vaDDhito / tathaiva so siGgAlakaM anadIti evaM saMvaDDopi migarAjAhamasmIti maJJitvApi yathA pubbe dubbalasiGgAlakAle tatheva so siGgAlaravaMyeva aravIti / imAyapi gAthAya bhekAdIni bhutvA vaDDhitasiGgAlo viya lAbhasakkAragiddho tvanti pAthikaputtameva ghaTTesi | nAgehIti hatthIhi / mahAbandhanAti mahatA kilesabandhanA mocetvA / mahAviduggAti mahAviduggaM nAma cattAro oghA / tato uddharitvA nibbAnathale patiTThapetvA / aggaJJapaJJattikathAvaNNanA 36. iti "bhagavA ettakena kathAmaggena pATihAriyaM na karotIti padassa anusandhiM dassetvA idAni "na aggaJJa paJJApetIti imassa anusandhiM dassento aggaJJaJcAhanti 12 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.37-48) aggajapattikathAvaNNanA desanaM Arabhi / tattha aggaJaJcAhanti ahaM, bhaggava, aggajaJca pajAnAmi lokuppatticariyavaMsaJca / taJca pajAnAmIti na kevalaM aggajameva, taJca aggajnaM pajAnAmi / tato ca uttaritaraM sIlasamAdhito paTThAya yAva sabba taJANA pajAnAmi | taJca pajAnaM na parAmasAmIti taJca pajAnantopi ahaM idaM nAma pajAnAmIti taNhAdiTThimAnavasena na parAmasAmi / natthi tathAgatassa parAmAsoti dIpeti / paccatta va nibbuti viditAti attanAyeva attani kilesanibbAnaM viditaM / yadabhijAnaM tathAgatoti yaM kilesanibbAnaM jAnanto tathAgato / no anayaM ApajjatIti aviditanibbAnA titthiyA viya anayaM dukkhaM byasanaM nApajjati / 37. idAni yaM taM titthiyA aggalaM paJapenti, taM dassento santi bhaggavAtiAdimAha / tattha issarakuttaM brahmakuttanti issarakataM brahmakataM, issaranimmitaM brahmanimmitanti attho| brahmA eva hi ettha AdhipaccabhAvena issaroti veditbbo| Acariyakanti AcariyabhAvaM AcariyavAda / tattha AcariyavAdo aggajaM / aggajaM pana ettha desitanti katvA so aggajaM tveva vutto / kathaM vihitakanti kena vihitaM kinti vihitaM / sesaM brahmajAle vitthAritanayeneva veditabbaM / 41. khiDDApadosikanti khiDDApadosikamUlaM / 47. asatAti avijjamAnena, asaMvijjamAnatunAti attho| tucchAti tucchena antosAravirahitena / musAti musAvAdena / abhUtenAti bhUtatthavirahitena / abbhAcikkhantIti abhiAcikkhanti / viparItoti viparItasaJo viparItacitto / bhikkhavo cAti na kevalaM samaNo gotamoyeva, ye ca assa anusiTaii karonti, te bhikkhU ca viparItA / atha yaM sandhAya viparItoti vadanti, taM dassetuM samaNo gotamotiAdi vuttaM / subhaM vimokkhanti vaNNakasiNaM / asubhantvevAti subhaJca asubhaJca sabbaM asubhanti evaM pajAnAti / subhantveva tasmiM samayeti subhanti eva ca tasmiM samaye pajAnAti, na asubhaM / bhikkhavo cAti ye te evaM vadanti, tesaM bhikkhavo ca antevAsikasamaNA vipriitaa| pahotIti samattho pttiblo| 48. dukkaraM khoti ayaM paribbAjako yadidaM "evaMpasanno ahaM, bhante''tiAdimAha, taM sATheyyena kohajhena Aha / evaM kirassa ahosi - "samaNo gotamo mayhaM ettakaM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ( 1.48-48) dhammakathaM kathesi, tamahaM sutvApi pabbajituM na sakkomi, mayA etassa sAsanaM paTipannasadisena bhavituM vaTTatIti / tato so sATheyyena kohaJena evamAha / tenassa bhagavA mammaM ghaTTento viya " dukkaraM kho etaM, bhaggava tayA aJJadiTThikenA' 'tiAdimAha / taM poTThapAdasutte vuttatthameva / sAdhukamanurakkhAti suchu anurakkha / dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA iti bhagavA pasAdamattAnurakkhaNe paribbAjakaM niyojesi / sopi evaM mahantaM suttantaM sutvApi nAsakkha kilesakkhayaM kAtuM / desanA panassa Ayati vAsanAya paccayo ahosi / se sabbattha uttAnatthamevAti / sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaMTThakathAya pAthikasuttavaNNanA niTThitA / 14 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. udumbarikasuttavaNNanA nigrodhaparibbAjakavatthuvaNNanA 49. evaM me sutanti udumbarikasuttaM / tatrAyamapubbapadavaNNanA - paribbAjakoti chnnpribbaajko| udumbarikAya paribbAjakArAmeti udumbarikAya deviyA santake paribbAjakArAme / sandhAno ti tassa nAmaM / ayaM pana mahAnubhAvo parivAretvA vicarantAnaM paJcannaM upAsakasatAnaM aggapuriso anAgAmI bhagavatA mahAparisamajjhe evaM saMvaNNito "chahi, bhikkhave, aGgehi samannAgato sandhAno gahapati tathAgate niTThaGgato saddhamme iriyati / katamehi chahi ? buddhe aveccappasAdena dhamme aveccappasAdena saGgha aveccappasAdena ariyena sIlena ariyena ANena ariyAya vimuttiyA / imehi kho, bhikkhave, chahi aGgehi samannAgato sandhAno gahapati tathAgate niTThaGgato saddhamme iriyatI"ti (a0 ni0 2.6.120-139) / so pAtoyeva uposathaGgAni adhiTThAya pubbaNhasamaye buddhappamukhassa saGghassa dAnaM datvA bhikkhUsu vihAraM gatesu ghare khuddakamahallakAnaM dArakAnaM saddena ubbALaho satthu santike "dhammaM sossAmI"ti nikkhanto / tena vutaM divA divassa rAjagahA nikkhamIti / tattha divA divassAti divasassa divA nAma majjhanhAtikkamo, tasmiM divasassApi divAbhUte atikkantamatte majjhanhike nikkhamIti attho| paTisallInoti tato tato rUpAdigocarato cittaM paTisaMharitvA nilIno jhAnaratisevanAvasena ekIbhAvaM gto| manobhAvanIyAnanti manavaDDakAnaM / ye ca Avajjato manasikaroto cittaM vinIvaraNaM hoti unnamati vaDvati / 50. unnAdiniyAtiAdIni poTTapAdasutte vitthAritanayeneva veditabbAni / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.51-53) 51. yAvatAti yattakA / ayaM tesaM aJJataroti ayaM tesaM abbhantaro eko sAvako, bhagavato kira sAvakA gihianAgAminoyeva paJcasatA rAjagahe paTivasanti / yesaM ekekassa paJca paJca upAsakasatAni parivArA, te sandhAya " ayaM tesaM aJJataro ti Aha / appeva nAmAti tassa upasaGkamanaM patthayamAno Aha / patthanAkAraNaM pana poTTapAdasutte vuttameva / 16 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA 52. etadavocAti Agacchanto antarAmaggeyeva tesaM kathAya sutattA etaM aJJathA kho imetiAdivacanaM avoca / tattha aJJatitthiyAti dassanenapi Akappenapi kuttenapi AcArenapi vihArenapi iriyApathenapi aJJe titthiyAti aJJatitthiyA / saGgamma samAgammAti saGgantvA samAgantvA rAsi hutvA nisinnaTTAne / araJJavanapatthAnIti araJJavanapatthAni gAmUpacArato muttAni dUrasenAsanAni / pantAnIti dUratarAni manussUpacAravirahitAni / appasaddAnIti vihArUpacArena gacchato addhikajanassapi saddena mandasaddAni / appanigghosAnIti avibhAvitatthena nigghosena mandanigghosAni / vijanavAtAnIti antosaJcArino janassa vAtena vigatavAtAni / manussarAhasseyyakAnIti manussAnaM rahassakaraNassa yuttAni anucchavikAni / paTisallAnasAruppAnIti ekIbhAvassa anurUpAni / iti sandhAno gahapati " aho mama satthA yo evarUpAni senAsanAni paTisevatI "ti aJjaliM paggayha uttamaGge sirasmiM patiTThatvA imaM udAnaM udAnento nisIdi / 53. evaM vutteti evaM sandhAnena gahapatinA udAnaM udAnentena vutte / nigrodho paribbAjako ayaM gahapati mama santike nisinopi attano satthAraMyeva thometi ukkaMsati, amhe pana atthItipi na maJJati, etasmiM uppannakopaM samaNassa gotamassa upari pAtessAmIti sandhAnaM gahapatiM etadavoca / yaggheti codanatthe nipAto / jAneyyAsIti bujjheyyAsi passeyyAsi / kena samaNo gotamo saddhiM sallapatIti kena kAraNena kena puggalena saddhiM samaNo gotamo sallapati vadati bhAsati / kiM vuttaM hoti - "yadi kiJci sallApakAraNaM bhaveyya, yadi vA koci samaNassa gotamassa santikaM sallApatthiko gaccheyya, sallapeyya, na pana kAraNaM atthi, na tassa santikaM koci gacchati, svAyaM kena samaNo gotamo saddhiM sallapati, asallapanto kathaM unnAdI bhavissatI 'ti / sAkacchanti saMsandanaM / paJJaveyyattiyanti uttarapaccuttaranayena ANabyattabhAvaM / 16 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.54-54) nigrodhaparibbAjakavatthuvaNNanA suJJagArahatAti suJJAgAresu naTThA, samaNena hi gotamena bodhimUle appamattikA paJJA adhigatA, sApissa suJJAgAresu ekakassa nisIdato ntttthaa| yadi pana mayaM viya gaNasaGgaNikaM katvA nisIdeyya, nAssa paJJA nasseyyAti dasseti / aparisAvacaroti avisAradattA parisaM otarituM na sakkoti / nAlaM sallApAyAti na samattho sallApaM kAtuM / antamantAnevAti koci maM paJhaM puccheyyAti paJhAbhIto antamantAneva pantasenAsanAni sevati / gokANAti eka kkhihatA kANagAvI / sA kira pariyantacArinI hoti, antamantAneva sevati / sA kira kANakkhibhAvena vanantAbhimukhIpi na sakkoti bhavituM / kasmA ? yasmA pattena vA sAkhAya vA kaNTakena vA pahArassaM bhAyati / gunnaM abhimukhIpi na sakoti bhavituM / kasmA ? yasmA siGgena vA kaNNena vA vAlena vA pahArassa bhAyati / iGghAti codanatthe nipAto / saMsAdeyyAmAti ekapaJhapucchaneneva saMsAdanaM visAdamApannaM kreyyaam| tucchakumbhIva nanti rittaghaTaM viya naM / orodheyyAmAti vinandheyyAma / pUritaghaTo hi ito cito ca parivattetvA na suvinandhanIyo hoti / rittako yathAruci parivattetvA sakkA hoti vinandhituM, evameva hatapaJJatAya rittakumbhisadisaM samaNaM gotamaM vAdavinandhanena samantA vinandhissAmAti vadati / iti paribbAjako satthu suvaNNavaNNaM nalATamaNDalaM apassanto dasabalassa parammukhA attano balaM dIpento asambhinnaM khattiyakumAraM jAtiyA ghaTTayanto caNDAlaputto viya asambhinnakesarasIhaM migarAjAnaM thAmena ghaTTento jarasiGgAlo viya ca nAnappakAraM tucchagajjitaM gajji / upAsakopi cintesi " ayaM paribbAjako ati viya gajjati, avIciphusanatthAya pAdaM, bhavaggaggahaNatthAya hatthaM pasArayanto viya niratthakaM vAyamati / sa me satthA imaM ThAnamAgaccheyya, imassa paribbAjakassa yAva bhavaggA ussitaM mAnaddhajaM ThAnasova opAteyyA "ti / 17 54. bhagavApi te taM kathAsallApaM assosiyeva / tena vuttaM " assosi kho imaM kathAsallApa' 'nti / sumAgadhAyAti sumAgadhA nAma pokkharaNI, yassA tIre nisinno aJJataro puriso padumanALantarehi asurabhavanaM pavisantaM asurasenaM addasa / moranivApoti nivApo vaccati bhattaM yattha morAnaM abhayena saddhiM nivApo dinno, taM ThAnanti attho / abbhokAseti aGgaNaTThAne / assAsapattAti tuTThipattA somanassapattA / ajjhAsayanti uttamanissayabhUtaM / 17 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (2.55-58) Adibrahmacariyanti purANabrahmacariyasaGkhAtaM ariyamaggaM / idaM vuttaM hoti- "ko nAma so, bhante, dhammo yena bhagavatA sAvakA vinItA ajjhAsayAdibrahmacariyabhUtaM ariyamaggaM pUretvA arahattAdhigamavasena assAsapattA paTijAnantI"ti / tapojigucchAvAdavaNNanA 55. viSpakatAti mamAgamanapaccayA aniTThitA, va hutvA ThitA, kathehi, ahametaM niThThapetvA matthakaM pApetvA dassemIti sabba pavAraNaM pvaaresi| 56. dujAnaM khoti bhagavA paribbAjakassa vacanaM sutvA "ayaM paribbAjako mayA sAvakAnaM desetabbaM dhammaM tehi pUretab paTipattiM pucchati, sacassAhaM Aditova taM kathessAmi, kathitampi naM na jAnissati, ayaM pana vIriyena pApajigucchanavAdo, handAhaM etasseva visaye pahaM pucchApetvA puthusamaNabrAhmaNAnaM laddhiyA niratthakabhAvaM dassemi / atha pacchA imaM pahaM byAkarissAmI''ti cintetvA dujjAnaM kho etantiAdimAha / tattha sake Acariyaketi attano AcariyavAde / adhijeguccheti vIriyena pApajigucchanabhAve / kathaM santAti kathaM bhuutaa| tapojigucchAti vIriyena pApajigucchA paapvivjjnaa| paripuNNAti parisuddhA / kathaM aparipuNNAti kathaM aparisuddhA hotIti evaM pucchAti / yatra hi nAmAti yo nAma / 57. appasadde katvAti nirave appasadde katvA / so kira cintesi- "samaNo gotamo ekaM pahampi na katheti, sallApakathApissa atibahukA natthi, ime pana Adito paTThAya samaNaM gotamaM anuvattanti ceva pasaMsanti ca, handAhaM ime nissadde katvA sayaM kthemii"ti| so tathA akAsi / tena vuttaM "appasadde katvA'ti / "tapojigucchavAdA''tiAdIsu tapojigucchaM vadAma, manasApi tameva sArato gahetvA vicarAma, kAyenapimhA tameva allInA, nAnappakArakaM attakilamathAnuyogamanuyuttA viharAmAti attho| upakkilesavaNNanA 58. tapassIti tapanissitako / "acelako"tiAdIni sIhanAde (dI0 ni0 aTTha0 18 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.59-60) upakkilesavaNNanA 1.393) vitthAritanayeneva veditabbAni / tapaM samAdiyatIti acelakabhAvAdikaM tapaM sammA Adiyati, daLhaM gnnhaati| attamano hotIti ko aJjo mayA sadiso imasmiM tape atthIti tuTThamano hoti / paripuNNasaGkappoti alamettAvatAti evaM pariyositasaGkappo, idaJca titthiyAnaM vasena AgataM / sAsanAvacarenApi pana dIpetabbaM / ekacco hi dhutaGgaM samAdiyati, so teneva dhutaGgena ko aJjo mayA sadiso dhutaGgadharoti attamano hoti paripuNNasaGkappo / tapassino upakkileso hotIti duvidhassApetassa tapassino ayaM upakkileso hoti / ettAvatAyaM tapo upakkileso hotIti vadAmi / attAnukkaMsetIti "ko mayA sadiso atthI'"ti attAnaM ukkaMsati ukkhipati / paraM vambhetIti "ayaM na mAdiso"ti paraM saMhAreti avakkhipati / majjatIti mAnamadakaraNena majjati / mucchatIti mucchito hoti gadhito ajjhApanno / pamAdamApajjatIti etadeva sAranti pamAdamApajjati / sAsane pabbajitopi dhutaGgasuddhiko hoti, na kammaTThAnasuddhiko / dhutaGgameva arahattaM viya sArato pacceti / 59. lAbhasakkArasilokanti ettha cattAro paccayA labbhantIti lAbhA, teyeva suTTa katvA paTisaGkharitvA laddhA sakkAro, vaNNabhaNanaM siloko| abhinibbattetIti acelakAdibhAvaM terasadhutaGgasamAdAnaM vA nissAya mahAlAbho uppajjati, tasmA "abhinibbattetI"ti vutto| sesamettha purimavAranayeneva duvidhassApi tapassino vasena veditabbaM / 60. vodAsaM ApajjatIti dvebhAgaM Apajjati, dve bhAge karoti / khamatIti ruccati / nakkhamatIti na ruccati / sApekkho pajahatIti sataNho pajahati / kathaM ? pAtova khIrabhattaM bhutto hoti / athassa maMsabhojanaM upaneti / tassa evaM hoti "idAni evarUpaM kadA labhissAma, sace jAneyyAma, pAtova khIrabhattaM na bhujeyyAma, kiM mayA sakkA kAtuM, gaccha bho, tvameva bhuJjA'"ti jIvitaM pariccajanto viya sApekkho pajahati / gaghitoti gedhajAto / mucchitoti balavataNhAya mucchito saMmuTThassatI hutvaa| ajjhApannoti Amise atilaggo, "bhuJjissatha, Avuso"ti dhammanimantanamattampi akatvA mahante mahante kabaLe karoti / anAdInavadassAvItiAdInavamattampi na passati / anissaraNapoti idha 19 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (2.61-62) matta tAnissaraNapaccavekSaNaparibhogamattampi na karoti / lAbhasakkArasilokanikantihetUti lAbhAdIsu taNhAhetu / 61. saMbhakkhetIti saMkhAdati / asanivicakkanti vicakkasaNThAnA asaniyeva / idaM vuttaM hoti "asanivicakkaM imassa dantakUTaM mUlabIjAdIsu na kiJci na saMbhuJjati / atha ca pana naM samaNappavAdena samaNoti saJjAnantI"ti / evaM apasAdeti avakkhipati | idaM tithiyavasena AgataM / bhikkhuvasena panettha ayaM yojanA, attanA dhutaGgadharo hoti, so akhaM evaM apasAdeti "kiM samaNA nAma ime samaNamhAti vadanti, dhutaGgamattampi natthi, uddesabhattAdIni pariyesantA paccayabAhullikA vicarantIti / lUkhAjIvinti acelakAdivasena vA dhutaGgavasena vA luukhaajiiviN| issAmachariyanti parassa sakkArAdisampattikhIyanalakkhaNaM issaM, sakkArAdikaraNaakkhamanalakkhaNaM macchariyaJca / 62. ApAthakanisAdI hotIti manussAnaM ApAthe dassanaTThAne nisIdati / yattha te passanti, tattha Thito vaggulivataM carati, paJcAtapaM tappati, ekapAdena tiTThati, sUriyaM namassati / sAsane pabbajitopi samAdinnadhutaGgo sabbarattiM sayitvA manussAnaM cakkhupathe tapaM karoti, mahAsAyanheyeva cIvarakuTiM karoti, sUriye uggate paTisaMharati, manussAnaM AgatabhAvaM atvA ghaNDiM paharitvA cIvaraM matthake ThapetvA caGkamaM otarati, sammuJjaniM gahetvA vihAraGgaNaM sammajjati / attAnanti attano guNaM adassayamAnoti ettha a-kAro nipAtamattaM, dassayamAnoti attho / idampi me tapasminti idampi kammaM mameva tapasmiM, paccatte vA bhummaM, idampi mama tapoti attho / so hi asukasmiM ThAne acelako asthi muttAcArotiAdIni sutvA amhAkaM esa tapo, amhAkaM so antevAsikotiAdIni bhaNati / asukasmiM vA pana ThAne paMsukUliko bhikkhu atthItiAdIni sutvA amhAkaM esa tapo, amhAkaM so antevAsikotiAdIni bhaNati / kiJcidevAti kiJci vajjaM didvigataM vaa| paTicchannaM sevatIti yathA aJce na jAnanti, evaM sevati / akkhamamAnaM Aha khamatIti aruccamAnaMyeva ruccati meti vadati / attanA kataM atimahantampi vajjaM appamattakaM katvA paJapeti, parena kataM dukkaTamattaM vItikkamampi pArAjikasadisaM katvA dasseti / anujJeyyanti anujAnitab anumoditabbaM / 20 . Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.63-69) parisuddhapapaTikappattakathAvaNNanA 63. kodhano hoti upanAhIti kujjhanalakkhaNena kodhena, veraappaTinissaggalakkhaNena upanAhena ca smnnaagto| makkhI hoti paLAsIti paraguNamakkhanalakkhaNena makkhena, yugaggAhalakkhaNena paLAsena ca samannAgato / ___ issukI hoti maccharIti parasakkArAdIsu usUyanalakkhaNAya issAya, AvAsakulalAbhavaNNadhammesu maccharAyanalakkhaNena paJcavidhamaccherena ca samannAgato hoti / saTho hoti mAyAvIti kerATikalakkhaNena sATheyyena, katappaTicchAdanalakkhaNAya mAyAya ca samannAgato hoti / thaddho hoti atimAnIti nissinehanikkaruNathaddhalakkhaNena thambhena, atikkamitvA maJanalakkhaNena atimAnena ca samannAgato hoti / pApiccho hotIti asantasambhAvanapatthanalakkhaNAya pApicchatAya samannAgato hoti / pApikAnanti tAsaMyeva lAmakAnaM icchAnaM vasaM gto| micchAdiTThikoti natthi dinnantiAdinayappavattAya ayAthAvadiTThiyA upeto| antaggAhikAyAti sAyeva diTThi ucchedantassa gahitattA "antaggAhikA"ti vuccati, tAya samannAgatoti attho / sandiTThiparAmAsItiAdIsu sayaM diTTi sandiTThi, sandiTThimeva parAmasati gahetvA vadatIti snditttthipraamaasii| AdhAnaM vuccati daLhaM suTTa ThapitaM, tathA katvA gaNhAtIti aadhaanggaahii| ariTTho viya na sakkA hoti paTinissajjApetunti duppttinissggii| yadimeti yadi ime / parisuddhapapaTikappattakathAvaNNanA 64. idha, nigrodha, tapassIti evaM bhagavA aJatithiyehi gahitaladdhiM tesaM rakkhitaM tapaM sabbameva saMkiliTThanti upakkilesapALiM dassetvA idAni parisuddhapALidassanatyaM desanamArabhanto idha, nigrodhAtiAdimAha / tattha "na attamanotiAdIni vuttavipakkhavaseneva veditabbAni / sabbavAresu ca lUkhatapassino ceva dhutaGgadharassa ca vasena yojanA veditabbA / evaM so tasmiM ThAne parisuddho hotIti evaM so tena na attamanatA na paripuNNasaGkappabhAvasaGkhAtena kAraNena parisuddho nirupakkileso hoti, uttari vAyamamAno kammaTThAnasuddhiko hutvA arahattaM pApuNAti / iminA nayena sabbavAresu attho veditabbo / 69. addhA kho, bhanteti bhante evaM sante ekaMseneva vIriyena pApajigucchanavAdo parisuddho hotIti anujAnAti / ito paraJca aggabhAvaM vA sArabhAvaM vA ajAnanto aggappattA sArappattA cAti Aha / athassa bhagavA sArappattabhAvaM paTisedhento na kho 21 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (2.70-74) nigrodhaatiaadimaah| papaTikappattA hotIti sAravato rukkhassa sAraM phegguM tacaJca atikkamma bahipapaTikasadisA hotIti dasseti / parisuddhatacappattAdikathAvaNNanA 70. aggaM pApetUti desanAvasena aggaM pApetvA desetu, sAraM pApetvA desetuti dasabalaM yAcati / cAtuyAmasaMvarasaMvutoti catubidhena saMvarena pihito| na pANaM atipAtetIti pANaM na hanati / na bhAvitamAsIsatIti bhAvitaM nAma tesaM sajAya paJca kAmaguNA, te na AsIsati na sevatIti attho / aduM cassa hotIti etaJcassa idAni vuccamAnaM "so abhiharatI"tiAdilakkhaNaM / tapassitAyAti tapassibhAvena hoti / tattha so abhiharatIti so taM sIlaM abhiharati, uparUpari vddddeti| sIlaM me paripuNNaM, tapo Araddho, alamettAvatAti na vIriyaM vissjjeti| no hInAyAvattatIti hInAya gihibhAvatthAya na Avattati / sIlato uttari visesAdhigamatthAya vIriyaM karotiyeva, evaM karonto so vivittaM senAsanaM bhajati / "araJa"ntiAdIni sAmaJaphale (dI0 ni0 aTTha0 1.216) vitthAritAneva / "mettAsahagatenA''tiAdIni visuddhimagge vaNNitAni / tacappattAti papaTikato abbhantaraM tacaM pattA / phegguppattAti tacato abbhantaraM pheguM pattA, pheggusadisA hotIti attho / 74. "ettAvatA, kho nigrodha, tapojigucchA aggappattA ca hoti sArappattA cAti idaM bhagavA titthiyAnaM vasenAha / titthiyAnahi lAbhasakkAro rukkhassa sAkhApalAsasadiso | paJcasIlamattakaM ppttiksdisN| aTThasamApattimattaM tcsdisN| pubbenivAsasANAvasAnA abhijJA pheggusdisaa| dibbacakkhaM panete arahattanti gahetvA vicaranti / tena nesaM taM rukkhassa sArasadisaM| sAsane pana lAbhasakkAro saakhaaplaassdiso| sIlasampadA ppttiksdisaa| jhAnasamApattiyo tcsdisaa| lokiyAbhicA pheggusdisaa| maggaphalaM sAro / iti bhagavatA attano sAsanaM onatavinataphalabhArabharitarukkhUpamAya upamitaM / so desanAkusalatAya tato tacasArasampattito mama sAsanaM uttaritaraJceva paNItataraJca, taM tuvaM kadA jAnissasIti attanodesanAya visesabhAvaM dassetuM "iti kho nigrodhA"ti desanaM Arabhi / te paribbAjakAti te tassa parivArA tiMsasatasaGkhyA paribbAjakA | ettha mayaM anassAmAti ettha acelakapALiAdIsu, idaM vuttaM hoti "amhAkaM acelakapALimattampi 22 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.75-76) nigrodhassapajjhAyanavaNNanA natthi, kuto parisuddhapALi / amhAkaM parisuddhapALimattampi natthi, kuto cAtuyAmasaMvarAdIni / cAtuyAmasaMvaropi natthi, kuto araJavAsAdIni / araJavAsopi natthi, kuto nIvaraNappahAnAdIni / nIvaraNappahAnampi nasthi, kuto brahmavihArAdIni / brahmavihAramattampi natthi, kuto pubbenivAsAdIni / pubbenivAsaJANamattampi natthi, kuto amhAkaM dibbacakkhu / ettha mayaM saAcariyakA naTThA'ti / ito bhiyyo uttaritaranti ito dibbacakkhujANAdhigamato bhiyyo ajhaM uttaritaraM visesAdhigamaM mayaM sutivasenApi na jAnAmAti vadanti / nigrodhassapajjhAyanavaNNanA 75. atha nigrodhaM paribbAjakanti evaM kirassa ahosi "ime paribbAjakA idAni bhagavato bhAsitaM sussUsanti, iminA ca nigrodhena bhagavato parammukhA kakkhaLaM durAsadavacanaM vuttaM, idAni ayampi sotukAmo jAto, kAlo dAni me imassa mAnaddhajaM nipAtetvA bhagavato sAsanaM ukkhipitu"nti / atha nigrodhaM paribbAjakaM etadavoca / aparampissa ahosi "ayaM mayi akadhente satthAraM na khamApessati, tadassa anAgate ahitAya dukkhAya saMvattissati, mayA pana kathite khamApessati, tadassa bhavissati dIgharattaM hitAya sukhAyA''ti / atha nigrodhaM paribbAjakaM etadavoca / aparisAvacaraM pana naM karothAti ettha panAti nipAto, atha naM aparisAvacaraM karothAti attho / "aparisAvacareta''ntipi pATho, aparisAvacaraM vA etaM karotha, gokANAdInaM vA aJataranti attho| gokANanti etthApi gokANaM pariyantacAriniM viya karothAti attho / tuNhIbhUtoti tuNhIbhAvaM upagato / mabhUtoti nittejataM Apanno / pattakkhandhoti ontgiivo| adhomukhoti hetttthaamukho| ____76. buddho so bhagavA bodhAyAti sayaM buddho sattAnampi catusaccabodhatthAya dhamma deseti / dantoti cakkhutopi danto...pe0... manatopi dnto| damathAyAti a sampi damanatthAya eva, na vAdatthAya / santoti rAgasantatAya santo, dosamohasantatAya sabba akusalasabbAbhisaGghArasantatAya snto| samathAyAti mahAjanassa rAgAdisamanatthAya dhamma deseti / tiNNoti cattAro oghe tinnnno| taraNAyAti mahAjanassa oghanittharaNatthAya / parinibbutoti kilesaparinibbAnena prinibbuto| parinibbAnAyAti mahAjanassApi sabbakilesaparinibbAnatthAya dhammaM deseti / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (2.77-79) brahmacariyapariyosAnAdivaNNanA 77. accayotiAdIni sAmaJcaphale (dI0 ni0 aTTha0 1.250) vuttAni / ujujAtikoti kAyavAdivirahito ujusbhaavo| ahamanusAsAmIti ahaM tAdisaM puggalaM anusAsAmi, dhammaM assa desemi / sattAhanti sattadivasAni, idaM sabampi bhagavA dandhapakSaM puggalaM sandhAyAha asaTho pana amAyAvI ujujAtiko taMmuhutteneva arahattaM pattuM sakkhissati / iti bhagavA "asaTha"ntiAdivacanena saTho hi vaGkavato, mayApi na sakkA anusAsitUnti dIpento paribbAjakaM pAdesu gahetvA mahAmerupAdatale viya khipitya / kasmA ? ayahi atisaTho, kuTilacitto satthari evaM kathentepi buddhadhammasaGghasu nAdhimuccati, adhimuccanatthAya sotaM na odahati, kohaje Thito satthAraM khmaapeti| tasmA bhagavA tassajjhAsayaM viditvA "etu vijU puriso asaTho"tiAdimAha / saThaM panAhaM anusAsituM na sakkomIti / 78. antevAsikamyatAti antevAsikamyatAya, amhe antevAsike icchanto / evamAhAti "etu vi puriso''tiAdimAha / yo eva vo Acariyoti yo eva tumhAkaM pakatiyA aacriyo| uddesA no cAvetukAmoti attano anusAsaniM gAhApetvA amhe amhAkaM uddesato cAvetukAmo / so eva vo uddeso hotUti yo tumhAkaM pakatiyA uddeso, so tumhAkaMyeva hotu, na mayaM tumhAkaM uddesena asthikaa| AjIvAti AjIvato / akusalasaGghAtAti akusalAti koTThAsaM pttaa| akusalA dhammAti dvAdasa akusalacittuppAdadhammA taNhAyeva vA visesena / sA hi punabbhavakaraNato "ponobbhavikA"ti vuttaa| sadarathAti kilesadarathasampayuttA / jAtijarAmaraNiyAti jAtijarAmaraNAnaM paccayabhUtA / saMkilesikA dhammAti dvAdasa akusalacittuppAdA / vodAniyAti, samathavipassanA dhammA / te hi satte vodApenti, tasmA "vodAniyA'ti vuccnti| pApAripUrinti mggpnyaapaaripuuriN| vepullattaJcAti phalapaJjAvepullataM, ubhopi vA etAni aJcamaJavevacanAneva / idaM vuttaM hoti "tato tumhe maggapaJaJceva phalapaJaJca diDheva dhamme sayaM abhijJA sacchikatvA upasampajja viharissathA''ti / evaM bhagavA paribbAjake Arabbha attano ovAdAnusAsaniyA phalaM dassento arahattanikUTena desanaM niTThapesi / 79. yathA taM mArenAti yathA mArena pariyuTTitacittA nisIdanti evameva tuNhIbhUtA...pe0... appaTibhAnA nisinnA / 24 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.79-79) brahmacariyapariyosAnAdivaNNanA mAro kira satthA ativiya gajjanto buddhabalaM dIpetvA imesaM paribbAjAnaM dhammaM deseti, kadAci dhammAbhisamayo bhaveyya, handAhaM pariyuTThAmIti so tesaM cittAni pariyuTThAsi / appahInavipallAsAnaJhi cittaM mArassa yathAkAmakaraNIyaM hoti / tepi mArena pariyuTThitacittA thaddhaGgapaccaGgA viya tumhI appaTibhAnA nisIdiMsu / atha satthA ime paribbAjakA ativiya niravA hutvA nisinnA, kiM nu khoti Avajjanto mArena pariyuTThitabhAvaM aJJAsi / sace pana tesaM maggaphaluppattihetu bhaveyya, mAraM paTibAhitvApi bhagavA dhammaM deseyya, so pana tesaM natthi / "sabbepi me tucchapurisA "ti aJJasi / tena vuttaM "atha kho bhagavato etadahosi sabbepi me moghapurisA "tiAdi / tattha phuTThA pApimatAti pApimatA mArena phuTThA / yatra hi nAmAti yesu nAma / aJJANatthampIti jAnanatthampi / kiM karissati sattAhoti samaNena gotamena paricchinnasattAho amhAkaM kiM karissati / idaM vuttaM hoti " samaNena gotamena 'sayaM abhijJA sacchikatvA upasampajja viharissati sattAhanti vRttaM, so sattAho amhAkaM kiM apphAsukaM karissati / handa mayaM sattAhabbhantare etaM dhammaM sacchikAtuM sakkA, na sakkAti aJJANatthampi brahmacariyaM carissAmA ''ti / atha vA jAnAma tAvassa dhammanti ekadivase ekavAraM aJJANatthampi etesaM cittaM nuppannaM, sattAho pana etesaM kusItAnaM kiM karissati, kiM sakkhissanti te sattAhaM pUretunti ayamettha adhippAyo / sIhanAdanti paravAdabhindanaM sakavAdasamussApanaJca abhItanAdaM naditvA / paccupaTThAsIti patiTThito / tAvadevAti tasmiJJeva khaNe / rAjagahaM pAvisIti rAjagahameva paviTTho / tesaM pana paribbAjakAnaM kiJcApi idaM suttantaM sutvA viseso na nibbatto, Ayati pana nesaM vAsanAya paccayo bhavissatIti / sesaM sabbattha uttAnamevAti / sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya udumbarikattavaNNanA niTThitA / 25 25 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. cakkavattisuttavaNNanA attadIpasaraNatAvaNNanA 80. evaM me sutanti cakkavattisuttaM / tatrAyamanuttAnapadavaNNanA- mAtulAyanti evaMnAmake nagare / taM nagaraM gocaragAmaM katvA avidUre vanasaNDe viharati / "tatra kho bhagavA bhikkhU AmantesI''ti ettha ayamanupubbikathA - bhagavA kira imassa suttassa samuTThAnasamaye paccUsakAle mahAkaruNAsamApattito vuTTAya lokaM volokento imAya anAgatavaMsadIpikAya suttantakathAya mAtulanagaravAsInaM caturAsItiyA pANasahassAnaM dhammAbhisamayaM disvA pAtova vIsatibhikkhusahassaparivAro mAtulanagaraM smptto| mAtulanagaravAsino khattiyA "bhagavA Agato"ti sutvA paccuggamma dasabalaM nimantetvA mahAsakkArena nagaraM pavesetvA nisajjaTTAnaM saMvidhAya bhagavantaM mahArahe pallaGke nisIdApetvA buddhappamukhassa bhikkhusaGghassa mahAdAnaM adaMsu / bhagavA bhattakiccaM niTThApetvA cintesi - "sacAhaM imasmiM ThAne imesaM manussAnaM dhammaM desessAmi, ayaM padeso sambAdho, manussAnaM ThAtuM vA nisIdituM vA okAso na bhavissati, mahatA kho pana samAgamena bhavitabba"nti / ___ atha rAjakulAnaM bhattAnumodanaM akatvAva pattaM gahetvA nagarato nikkhami / manussA cintayiMsu- "satthA amhAkaM anumodanampi akatvA gacchati, addhA bhattaggaM amanApaM ahosi, buddhAnaM nAma na sakkA cittaM gahetuM, buddhehi saddhiM vissAsakaraNaM nAma samussitaphaNaM AsIvisaM gIvAya gahaNasadisaM hoti; etha bho, tathAgataM khamApessAmA"ti / sakalanagaravAsino bhagavatA saheva nikkhntaa| bhagavA gacchantova magadhakkhette ThitaM sAkhAviTapasampannaM sandacchAyaM karIsamattabhUmipatthaTaM ekaM mAtularukkhaM disvA imasmiM 26 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.80-80) attadIpasaraNatAvaNNanA 27 rukkhamUle nisIditvA dhamme desiyamAne "mahAjanassa ThAnanisajjanokAso bhavissatI"ti / nivattitvA maggA okkamma rukkhamUlaM upasaGkamitvA dhammabhaNDAgArikaM AnandattheraM olokesi / thero olokitasaJjAya eva "satthA nisIditukAmo"ti JatvA sugatamahAcIvaraM paJapetvA adAsi / nisIdi bhagavA paJjatte Asane / athassa purato manussA nisIdiMsu / ubhosu passesu pacchato ca bhikkhusaGgho, AkAse devatA aTuMsu, evaM mahAparisamajjhagato tatra kho bhagavA bhikkhU Amantesi / / te bhikkhUti tatra upaviThThA dhammappaTiggAhakA bhikkhU / attadIpAti attAnaM dIpaM tANaM leNaM gatiM parAyaNaM patidvaM katvA viharathAti attho / attasaraNAti idaM tasseva vevacanaM / anaJasaraNAti idaM aJasaraNapaTikkhepavacanaM / na hi aJo aJassa saraNaM hoti, aJassa vAyAmena aJassa asujjhanato / vuttampi cetaM "attA hi attano nAtho, ko hi nAtho paro siyA"ti (dha0 pa0 160) / tenAha "anaJjasaraNA'ti / ko panettha attA nAma, lokiyalokuttaro dhammo / tenAha- "dhammadIpA dhammasaraNA anaJasaraNA"ti / "kAye kAyAnupassI'"tiAdIni mahAsatipaTThAne vitthAritAni / gocareti carituM yuttaTThAne / saketi attano sntke| pettike visayeti pitito Agatavisaye / caratanti carantAnaM / "carantaM" tipi pATho, aymevttho| na lacchatIti na labhissati na passissati / mAroti devaputtamAropi, maccumAropi, kilesamAropi / otAranti randhaM chidaM vivaraM / ayaM panattho leDDuTThAnato nikkhamma toraNe nisIditvA bAlAtapaM tapantaM lApaM sakuNaM gahetvA / pakkhandasenasakuNavatthunA dIpetabbo / vutta hetaM - "bhUtapubbaM, bhikkhave, sakuNagghi lApaM sakuNaM sahasA ajjhappattA aggahesi / atha kho, bhikkhave, lApo sakuNo sakuNagghiyA hariyamAno evaM paridevasi 'mayamevamha alakkhikA, mayaM appapuA, ye mayaM agocare carimha paravisaye, sacejja mayaM gocare careyyAma sake pettike visaye, na myAyaM sakuNagdhi alaM abhavissa yadidaM yuddhAyA'ti / ko pana te lApa gocaro sako pettiko visayoti ? yadidaM naGgalakaTThakaraNaM leDDaTThAnanti / atha kho, bhikkhave, sakuNagdhi sake bale apatthaddhA sake bale asaMvadamAnA lApaM sakuNaM pamuJci gaccha kho tvaM lApa, tatrapi gantvA na mokkhasIti / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (3.80-80) atha kho, bhikkhave, lApo sakuNo naGgalakaTThakaraNaM leDDuvAnaM gantvA mahantaM leDDu abhiruhitvA sakuNagdhiM vadamAno aTThAsi "ehi kho dAni me sakuNagdhi, ehi kho dAni me sakuNagghI"ti / atha kho sA, bhikkhave, sakuNagghi sake bale apatthaddhA sake bale asaMvadamAnA ubho pakkhe sannayha lApaM sakuNaM sahasA ajjhappattA / yadA kho, bhikkhave, aJAsi lApo sakuNo bahuAgatA kho myAyaM sakuNagghIti, atha kho tasseva leDDassa antaraM paccupAdi / atha kho, bhikkhave, sakuNagghi tattheva uraM paccatALesi / evahi taM, bhikkhave, hoti yo agocare carati prvisye| tasmAtiha, bhikkhave, mA agocare carittha paravisaye, agocare, bhikkhave, carataM paravisaye lacchati mAro otAraM, lacchati mAro ArammaNaM | ko ca, bhikkhave, bhikkhuno agocaro paravisayo, yadidaM paJca kaamgunnaa| katame paJca ? cakkhuvi yyA rUpA iTThA kantA manApA piyarUpA kAmUpasaMhitA rajanIyA, sotavidyeyyA saddA iTThA kantA manApA piyarUpA kAmUpasaMhitA rajanIyA, ghAnavineyyA gandhA iTThA kantA manApA piyarUpA kAmUpasaMhitA rajanIyA, jivhAvidyeyyA rasA iTThA kantA manApA piyarUpA kAmUpasaMhitA rajanIyA, kAyavijJeyyA phoTubbA iTThA kantA manApA piyarUpA kAmUpasaMhitA rajanIyA / ayaM, bhikkhave, bhikkhuno agocaro paravisayo / gocare, bhikkhave, caratha...pe0... na lacchati mAro aarmmnnN| ko ca, bhikkhave, bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo, yadidaM cattAro satipaTThAnA / katame cattAro ? idha bhikkhave, bhikkhu kAye kAyAnupassI viharati AtApI sampajAno satimA, vineyya loke abhijjhAdomanassaM; vedanAsu vedanAnupassI viharati AtApI sampajAno satimA, vineyya loke abhijjhAdomanassaM; citte cittAnupassI viharati AtApI sampajAno satimA, vineyya loke abhijjhAdomanassaM; dhammesu dhammAnupassI viharati AtApI sampajAno satimA, vineyya loke abhijjhAdomanassaMayaM, bhikkhave, bhikkhuno gocaro sako pettiko visayoti (saM0 ni0 3.5.371) / kusalAnanti anavajjalakkhaNAnaM / samAdAnahetUti samAdAya vattanahetu / evamidaM pulaM 28 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.81-83) daLahanemicakkavattirAjakathAvaNNanA pavahRtIti evaM idaM lokiyalokuttaraM puaphalaM vaDati, puJaphalanti ca uparUpari puJjampi puJavipAkopi veditbbo| daLhanemicakkavattirAjakathAvaNNanA 81. tattha duvidhaM kusalaM vaTTagAmI ca vivaTTagAmI c| tattha vaTTagAmikusalaM nAma mAtApitUnaM puttadhItAsu puttadhItAnaJca mAtApitUsu sinehavasena mudumaddavacittaM / vivaTTagAmikusalaM nAma "cattAro satipaTThAnAtiAdibhedA sattatiMsa bodhipakkhiyadhammA |tesu vaTTagAmipuJassa pariyosAnaM manussaloke ckkvttisiriivibhvo| vivaTTagAmikusalassa maggaphalanibbAnasampatti / tattha vivaTTagAmikusalassa vipAkaM suttapariyosAne dassessati / idha pana vaTTagAmikusalassa vipAkadassanatthaM, bhikkhave, yadA puttadhItaro mAtApitUnaM ovAde na asu, tadA AyunApi vaNNenApi issariyenApi parihAyiMsu / yadA pana aTuMsu, tadA vaDhisUti vatvA vaTTagAmikusalAnusandhivasena "bhUtapura, bhikkhave"ti desanaM Arabhi / tattha cakkavattItiAdIni mahApadAne (dI0 ni0 aTTha0 2.33) vitthAritAneva / 82. osakkitanti Isakampi avasakkitaM / ThAnA cutanti sabbaso ThAnA apagataM / taM kira cakkaratanaM antepuradvAre akkhAhataM viya vehAsaM aTThAsi / athassa ubhosu passesu dve khadiratthambhe nikhaNitvA cakkaratanamatthake nemiabhimukhaM ekaM suttakaM bandhiMsu / adhobhAgepi nemiabhimukhaM ekaM bandhiMsu / tesu uparimasuttato appamattakampi ogataM cakkaratanaM osakkitaM nAma hoti, heTTA suttassa ThAnaM uparimakoTiyA atikkantagataM ThAnA cutaM nAma hoti, tadetaM atibalavadose sati evaM hoti / suttamattampi ekaGguladvaGgulamattaM vA bhaTTa ThAnA cutameva hoti / taM sandhAyetaM vuttaM "osakkitaM ThAnA cuta''nti / ' atha me AroceyyAsIti tAta, tvaM ajja Adi katvA divasassa tikkhattuM cakkaratanassa upaTThAnaM gaccha, evaM gacchanto yadA cakkaratanaM Isakampi osakkitaM ThAnA cutaM passasi, atha mayhaM AcikkheyyAsi / jIvitahi me tava hatthe nikkhittanti / addasAti appamatto divasassa tikkhattuM gantvA olokento ekadivasaM addasa / 83. atha kho, bhikkhaveti bhikkhave, atha rAjA daLhanemi "cakkaratanaM Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA osakkita ''nti sutvA uppannabalavadomanasso "na dAni mayA ciraM jIvitabbaM bhavissati, appAvasesaM me Ayu, na me dAni kAme paribhuJjanakAlo, pabbajjAkAlo me idAnIti roditvA paridevitvA jeTThaputtaM kumAraM AmantApetvA etadavoca / samuddapariyantanti parikkhittaekasamuddapariyantameva / idaM hissa kulasantakaM / cakkavALapariyantaM pana puJJiddhivasena nibbattaM, na taM sakkA dAtuM / kulasantakaM pana niyyAnto "samuddapariyanta"nti Aha / kesamassunti tApasapabbajjaM pabbajantApi hi paThamaM kesamassuM ohArenti / tato paTThAya parULahakese bandhitvA vicaranti / tena vuttaM - "kesamassuM ohAretvA" ti / kAsAyAnIti kasAyarasapItAni / Adito evaM katvA pacchA vakkalAnipi dhArenti / pabbajIti pabbajito / pabbajitvA ca attano maGgalavanuyyAneyeva vasi / rAjisimhIti rAjaIsimhi / brAhmaNapabbajitA hi "brAhmaNisayo 'ti vuccanti / setacchattaM pana pahAya rAjapabbajitA rAjisayoti / antaradhAyIti antarahitaM nibbutadIpasikhA viya abhAvaM upagataM / paTisaMvedesIti kandanto paridevanto jAnApesi / pettikanti pitito AgataM dAyajjaM na hoti, na sakkA kusItena hInavIriyena dasa akusalakammapathe samAdAya vattantena pApuNituM / attano pana sukataM kammaM nissAya dasavidhaM dvAdasavidhaM vA cakkavattivattaM pUrentenevetaM pattabbanti dIpeti / atha naM vattapaTipattiyaM codento "iva tva'' ntiAdimAha / tattha ariyeti niddose / cakkavattivatteti cakkavattInaM vatte / ( 3.84 -84) cakkavattiariyavattavaNNanA 84. dhammanti dasakusalakammapathadhammaM / nissAyAti tadadhiTThAnena cetasA tameva nissayaM katvA / dhammaM sakkarontoti yathA kato so dhammo suTTu kato hoti, evametaM karonto / dhammaM garuM karontoti tasmiM gAravuppattiyA taM garuM karonto / dhammaM mAnentoti tameva dhammaM piyaJca bhAvanIyaJca katvA viharanto / dhammaM pUjentoti taM apadisitvA gandhamAlAdipUjanenassa pUjaM karonto / dhammaM apacayamAnoti tasseva dhammassa aJjalikaraNAdIhi nIcavRttitaM karonto / dhammajo dhammaketUti taM dhammaM dhajamiva purakkhatvA ketumiva ca ukkhipitvA pavattiyA dhammaddhajo dhammaketu ca hutvAti attho / dhammAdhipateyyoti dhammAdhipatibhUto AgatabhAvena dhammavaseneva sabbakiriyAnaM karaNena dhammAdhipateyyo hutvA / dhammikaM rakkhAvaraNaguttiM saMvidahassUti dhammo assA atthIti dhammikA, rakkhA ca AvaraNaJca gutti ca 30 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.84-84) cakkavattiariyavattavaNNanA rakkhAvaraNagutti / tattha "paraM rakkhanto attAnaM rakkhatI"ti (saM0 ni0 3.5.385) vacanato khantiAdayo rkkhaa| vuttaJhetaM "kathaJca, bhikkhave, paraM rakkhanto attAnaM rakkhati / khantiyA avihiMsAya mettacittatA anuddayatA"ti (saM0 ni0 3.5.385) / nivAsanapArupanagehAdInaM nivAraNA AvaraNaM, corAdiupaddavanivAraNatthaM gopAyanA gutti, taM sabbampi suTu saMvidahassu pavattaya ThapehIti attho / idAni yattha sA saMvidahitabbA, taM dassento antojnsmintiaadimaah| tatrAyaM sopattho- antojanasaGkhAtaM tava puttadAraM sIlasaMvare patiTThapehi, vatthagandhamAlAdIni cassa dehi, sabbopaddave cassa nivArehi / balakAyAdIsupi eseva nayo / ayaM pana viseso- balakAyo kAlaM anatikkamitvA bhattavetanasampadAnenapi anugghetbbo| abhisittakhattiyA bhadrassAjAneyyAdiratanasampadAnenapi upsnggnnhitbbaa| anuyantakhattiyA tesaM anurUpayAnavAhanasampadAnenapi pritosetbbaa| brAhmaNA annapAnavatthAdinA deyyadhammena | gahapatikA bhattabIjanaGgalaphAlabalibaddAdisampadAnena / tathA nigamavAsino negamA, janapadavAsino ca jAnapadA / samitapApabAhitapApA samaNabrAhmaNA samaNaparikkhArasampadAnena sakkAtabbA / migapakkhino abhayadAnena samassAsetabbA / vijiteti attano ANApavattiTThAne / adhammakAroti adhammakiriyA / mA pavattitthAti yathA nappavattati, tathA naM paTipAdehIti attho / samaNabrAhmaNAti samitapApabAhitapApA / madappamAdA paTiviratAti navavidhA mAnamadA, paJcasu kAmaguNesu cittavossajjanasaGkhAtA pamAdA ca pttivirtaa| khantisoracce nividvAti adhivAsanakhantiyaJca suratabhAve ca ptitttthitaa| ekamattAnanti attano rAgAdInaM damanAdIhi ekamattAnaM damenti samenti parinibbApentIti vuccanti / kAlena kAlanti kAle kAle / abhinivajjeyyAsIti gUthaM viya visaM viya aggiM viya ca suTTha vajjeyyAsi | samAdAyAti surabhikusumadAmaM viya amataM viya ca sammA AdAya pavatteyyAsi / idha ThatvA vattaM samAnetabbaM / antojanasmiM balakAyepi ekaM, khattiyesu ekaM, anuyantesu ekaM, brAhmaNagahapatikesu ekaM, negamajAnapadesu ekaM, samaNabrAhmaNesu ekaM, migapakkhIsu ekaM, adhammakArappaTikkhepo ekaM, adhanAnaM dhanAnuppadAnaM ekaM samaNabrAhmaNe upasaGkamitvA paJhapucchanaM ekanti evametaM dasavidhaM hoti / gahapatike pana pakkhijAte ca visu katvA gaNentassa dvAdasavidhaM hoti / pubbe avuttaM vA gaNentena adhammarAgassa ca Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (3.90-92) visamalobhassa ca pahAnavasena dvAdasavidhaM veditabbaM / idaM kho tAta tanti idaM dasavidhaM dvAdasavidhaJca ariyacakkavattivattaM naam| vattamAnassAti pUretvA vattamAnassa / tadahuposathetiAdi mahAsudassane vuttaM / 90. samatenAti attano matiyA / sudanti nipAtamattaM / pasAsatIti anusAsati / idaM vuttaM hoti- porANakaM rAjavaMsaM rAjapaveNiM rAjadhammaM pahAya attano matimatte ThatvA janapadaM anusAsatIti / evamayaM maghadevavaMsassa kaLArajanako viya daLahanemivaMsassa upacchedako antimapuriso hutvA uppanno / pubbenAparanti pubbakAlena sadisA hutvA aparakAlaM / janapadA na pabantIti na vaDDanti / yathA taM pubbakAnanti yathA pubbakAnaM rAjUnaM pubbe ca pacchA ca sadisAyeva hutvA pabbiMsu, tathA na pabbanti / katthaci suJA honti hataviluttA, telamadhuphANitAdIsu ceva yAgubhattAdIsu ca ojApi parihAyitthAti atyo| amaccA pArisajjAti amaccA ceva parisAvacarA c| gaNakamahAmattAti acchiddakAdipAThagaNakA ceva mahAamaccA ca / anIkaTThAti hathiAcariyAdayo / dovArikAti dvArarakkhino / mantassAjIvinoti mantA vuccati paJjA, taM nissayaM katvA ye jIvanti paNDitA mahAmattA, tesaM etaM nAma / AyuvaNNAdiparihAnikathAvaNNanA 91. no ca kho adhanAnanti balavalobhattA pana adhanAnaM daliddamanussAnaM dhanaM nAnuppadAsi / nAnupadiyamAneti ananuppadiyamAne, ayameva vA paattho| dAlidiyanti daliddabhAvo / attanA ca jIvAhIti sayaJca jIvaM yApehIti attho / uddhaggikantiAdIsu uparUparibhUmIsu phaladAnavasena uddhamaggamassAti uddhggikaa| saggassa hitA tatrupapattijananatoti sovaggikA / nibbattaTThAne sukho vipAko assAti sukhavipAkA / suTu aggAnaM dibbavaNNAdInaM dasannaM visesAnaM nibbattanato saggasaMvattanikA / evarUpaM dakkhiNaM dAnaM patiThThapetIti attho / 92. pavaDissatIti vaDvissati bahuM bhavissati / sunisedhaM nisedheyyanti suTTa nisiddhaM nisedheyyaM / mUlaghaccanti mUlahataM / kharassarenAti pharusasaddena / paNavenAti vjjhbheriyaa| 32 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.93-103) dasavassAyukasamayavaNNanA 33 93. sIsAni nesaM chindissAmAti yesaM antamaso mUlakamuTThimpi harissAma, tesaM tatheva sIsAni chindissAma, yathA koci haTabhAvampi na jAnissati, amhAkaM dAni kimettha rAjApi evaM uTThAya paraM mAretIti ayaM nesaM adhippaayo| upakkamiMsUti ArabhiMsu / panthaduhananti panthaghAtaM, panthe ThatvA corakammaM / 94. na hi, devAti so kira cintesi - "ayaM rAjA saccaM devAti mukhapaTiJAya dinnAya mArApeti, handAhaM musAvAdaM karomI"ti, maraNabhayA "na hi devA'ti avoca / 96. ekidanti ettha idanti nipAtamattaM, eke sattAti attho| cArittanti micchaacaarN| abhijjhAbyApAdAti abhijjhA ca byApAdo c| micchAdiTThIti natthi dinnantiAdikA antaggAhikA paccanIkadiTTi / 101. adhammarAgoti mAtA mAtucchA pitucchA mAtulAnItiAdike ayuttaTThAne rAgo / visamalobhoti paribhogayuttesupi ThAnesu atibalavalobho / micchAdhammoti purisAnaM purisesu itthInaJca itthIsu chndraago| amatteyyatAtiAdIsu mAtu hito matteyyo, tassa bhAvo matteyyatA, mAtari sammA paTipattiyA etaM nAmaM / tassA abhAvo ceva tappaTipakkhatA ca amatteyyatA / apetteyyatAdIsupi eseva nyo| na kule jeTTApacAyitAti kule jeTTAnaM apacitiyA nIcavuttiyA akrnnbhaavo| dasavassAyukasamayavaNNanA 103. yaM imesanti yasmiM samaye imesaM / alaMpateyyAti patino dAtuM yuttA / imAni rasAnIti imAni loke aggarasAni / ativyAdippissantIti ativiya dippissanti, ayameva vA paattho| kusalantipi na bhavissatIti kusalanti nAmampi na bhavissati, paJjattimattampi na paJAyissatIti attho / pujjA ca bhavissanti pAsaMsA cAti pUjArahA ca bhavissanti pasaMsArahA c| tadA kira manussA "asukena nAma mAtA pahatA, pitA pahato, samaNabrAhmaNA jIvitA voropitA, kule jeTTAnaM atthibhAvampi na jAnAti, aho puriso"ti tameva pUjessanti ceva pasaMsissanti ca / 33 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (3.104-104) na bhavissati mAtAti vAti ayaM mayhaM mAtAti garucittaM na bhavissati / gehe mAtugAmaM viya nAnAvidhaM asabmikathaM kathayamAnA agAravupacArena upasaGkamissanti / mAtucchAdIsupi eseva nayo / ettha ca mAtucchAti mAtubhaginI / mAtulAnIti mAtulabhariyA / AcariyabhariyAti sippAyatanAni sikkhApakassa Acariyassa bhriyaa| garUnaM dArAti cULapitumahApituAdInaM bhariyA / sambhedanti missIbhAvaM, mariyAdabhedaM vaa| tibbo AghAto paccupadvito bhavissatIti balavakopo punappunaM uppattivasena paccupadvito bhavissati / aparAni dve etasseva vevacanAni / kopo hi cittaM AghAtetIti aaghaato| attano ca parassa ca hitasukhaM byApAdetIti vyaapaado| manopadUsanato manopadosoti vuccati / tibbaM vadhakacittanti piyamAnassApi paraM mAraNatthAya vadhakacittaM / tassa vatthu dassetuM mAtupi puttamhItiAdi vuttaM / mAgavikassAti migaluddakassa / 104. satthantarakappoti satthena antrkppo| saMvaTTakappaM appatvA antarAva lokvinaaso| antarakappo ca nAmesa dubbhikkhantarakappo rogantarakappo satthantarakappoti tividho / tattha lobhussadAya pajAya dubmikkhantarakappo hoti / mohussadAya rogantarakappo / dosussadAya stthntrkppo| tattha dubbhikkhantarakappena naTThA yebhuyyena pettivisaye uppjjnti| kasmA ? AhAranikantiyA balavattA / rogantarakappena naTThA yebhuyyena sagge nibbattanti kasmA? tesahi "aho vataJjesaM sattAnaM evarUpo rogo na bhaveyyA''ti mettacittaM uppajjatIti / satthantarakappena naTThA yebhuyyena niraye upapajjanti / kasmA ? acamacaM balavAghAtatAya / migasaJjanti "ayaM migo, ayaM migo"ti sanaM / tihAni satthAni hatthesu pAtubhavissantIti tesaM kira hatthena phuTThamattaM yaMkiJci antamaso tiNapaNNaM upAdAya Avudhameva bhavissati / mA ca mayaM kaJcIti mayaM kaJci ekapurisampi jIvitA mA voropayimha / mA ca amhe kocIti amhepi koci ekapuriso jIvitA mA voropayittha / yaMnUna mayanti ayaM lokavinAso pacyupaTTito, na sakkA dvIhi ekaTThAne Thitehi jIvitaM laddhanti majamAnA evaM cintayiMsu / vanagahananti vanasaGkhAtehi tiNagumbalatAdIhi gahanaM duppavesaTTAnaM / rukkhagahananti rukhehi gahanaM duppavesaTTAnaM / nadIvidugganti nadInaM antaradIpAdIsu duggamanaTThAnaM | pabbatavisamanti pabbatehi visamaM, pabbatesupi vA visamaTThAnaM / 4A Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.105-107) AyuvaNNAdivaDDanakathAvaNNanA sabhAgAyissantIti yathA ahaM jIvAmi diTThA bho sattA, tvampi tathA jIvasIti evaM sammodanakathAya attanA sabhAge karissanti / AyuvaNNAdivaDDanakathAvaNNanA 105. Ayatanti mahantaM / pANAtipAtA virameyyAmAti pANAtipAtato osakkeyyAma / pANAtipAtaM virameyyAmAtipi sajjhAyanti, tattha pANAtipAtaM pajaheyyAmAti attho| vIsativassAyukAti mAtApitaro pANAtipAtA paTiviratA, puttA kasmA vIsativassAyukA ahesunti khettavisuddhiyA / tesahi mAtApitaro sIlavanto jaataa| iti sIlagabbhe vaDDitattA imAya khettavisuddhiyA dIghAyukA ahesuN| ye panettha kAlaM katvA tattheva nibbattA, te attanova sIlasampattiyA dIghAyukA ahesuN| ___ assAmAti bhaveyyAma / cattArIsavassAyukAtiAdayo koTThAsA adinnAdAnAdIhi paTiviratAnaM vasena veditbbaa| saGgharAjauppattivaNNanA 106. icchAti mahaM bhattaM dethAti evaM uppjjnktnnhaa| anasananti na asanaM aviSphArikabhAvo kAyAlasiyaM, bhattaM bhuttAnaM bhattasammadapaccayA nipajjitukAmatAjanako kAyadubbalabhAvoti attho / jarAti pAkaTajarA / kukkuTasampAtikAti ekagAmassa chadanapiTThato uppatitvA itaragAmassa chadanapiDhe patanasaGghAto kukkuttsmpaato| etAsu atthIti kukkuTasampAtikA / "kukkuTasampAdikA"tipi pATho, gAmantarato gAmantaraM kukkuTAnaM padasA gamanasaGkhAto kukkuTasampAdo etAsu atthIti attho| ubhayampetaM ghananivAsataMyeva diipeti| avIci maje phuTo bhavissatIti avIcimahAnirayo viya nirantarapUrito bhavissati / 107. "asItivassasahassAyukesu, bhikkhave, manussesu metteyyo nAma bhagavA loke uppajjissatI"ti na vaDDamAnakavasena vuttaM / na hi buddhA vaDDamAne Ayumhi nibbattanti, hAyamAne pana nibbattanti / tasmA yadA taM Ayu vaDDitvA asoyyataM patvA puna hAyamAnaM asItivassasahassakAle Thassati, tadA uppajjissatIti attho / pariharissatIti idaM pana 35 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA parivAretvA vicarantAnaM vasena vuttaM / yUpoti paasaado| raJJA mahApanAdena kArApitoti raJa hetubhUtena tassatthAya sakkena devarAjena vissakammadevaputtaM pesetvA kArApito / pubbe kira dve pitAputtA naLakArA paccekabuddhassa naLehi ca udumbarehi ca paNNasAlaM kArApetvA taM tattha vAsApetvA catUhi paccayehi upaTThahiMsu / te kAlaM katvA devaloke nibbattA / tesu pitA devalokeyeva aTThAsi / putto devalokA cavitvA surucissa raJo deviyA sumedhAya kucchismiM nibbatto / mahApanAdo nAma kumAro ahosi / so aparabhAge chattaM ussApetvA mahApanAdo nAma rAjA jaato| athassa puJJAnubhAvena sakko devarAjA vissakammadevaputtaM raJa pAsAdaM karohIti pahiNi so tassa pAsAdaM nimmini paJcavIsatiyojanubbedhaM sattaratanamayaM stbhuumkN| yaM sandhAya jAtake vuttaM - "panAdo nAma so rAjA, yassa yUpo suvaNNayo / tiriyaM soLasubbedho, uddhamAhu sahassadhA / / sahassakaNDo satageNDu, dhajAlu haritAmayo / anaccuM tattha gandhabbA, cha sahassAni sattadhA / / evametaM tadA Asi, yathA bhAsasi bhaddaji / sakko ahaM tadA AsiM, veyyAvaccakaro tavA "ti / / ( jA0 5.3.42) ( 3.108 - 108) so rAjA tattha yAvatAyukaM vasitvA kAlaM katvA devaloke nibbatti / tasmiM devaloke nibbatte so pAsAdI mahAgaGgAya anusotaM pati / tassa dhurasopAnasammukhaTTAne payAgapatiTThAnaM nAma nagaraM mApitaM / thupikAsammukhaTTAne koTigAmo nAma / aparabhAge amhAkaM bhagavato kAle so naLakAradevaputtI devalokato cavitvA manussapathe bhaddajiseTThi nAma hutvA satdhu santike pabbajitvA arahattaM pApuNi / so nAvAya gaGgAtaraNadivase bhikkhusaGghassa taM pAsAda dassetIti vatthu vitthAretabbaM / kasmA panesa pAsAdo na antarahitoti ? itarassa AnubhAvA / tena saddhiM puJJa katvA devaloke nibbattakulaputto anAgate saGgho nAma rAjA bhavissati / tassa paribhogatthAya so pAsAdo uTThahissati, tasmA na antarahitoti / 108. ussApetvAti taM pAsAdaM uTThApetvA / ajjhAvasitvAti tattha vasitvA / taM datvA vissajjitvAti taM pAsAdaM dAnavasena datvA nirapekkho pariccAgavasena ca vissajjitvA / 36 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.109-110) bhikkhuno AyuvaNNAdivaDDanakathAvaNNanA kassa ca evaM datvAti ? samaNAdInaM / tenAha- "samaNabrAhmaNakapaNaddhikavanibbakayAcakAnaM dAnaM datvA"ti / kathaM pana so ekaM pAsAdaM bahUnaM dassatIti ? evaM kirassa cittaM uppajjissati "ayaM pAsAdo vippakiriyatU"ti / so khaNDakhaNDaso vippakirissati / so taM alaggamAnova hutvA "yo yattakaM icchati, so tattakaM gaNhatU"ti dAnavasena vissajjissati / tena vuttaM- "dAnaM datvA metteyyassa bhagavato...pe0... viharissatIti / ettakena bhagavA vaTTagAmikusalassa anusandhiM dasseti / 109. idAni vivaTTagAmikusalassa anusandhiM dassento puna attadIpA, bhikkhave, vihrthaatiaadimaah| bhikkhuno AyuvaNNAdivaDDanakathAvaNNanA 110. idaM kho, bhikkhave, bhikkhuno Ayusminti bhikkhave yaM vo ahaM AyunApi vaDDissathAti avocaM, tattha idaM bhikkhuno AyusmiM idaM AyukAraNanti attho| tasmA tumhehi AyunA vaDDitukAmehi ime cattAro iddhipAdA bhAvetabbAti dasseti / vaNNasminti yaM vo ahaM vaNNenapi vaDDissathAti avocaM, idaM tattha vaNNakAraNaM / sIlavato hi avippaTisArAdInaM vasena sarIravaNNopi kittivasena guNavaNNopi vaDDati / tasmA tumhehi vaNNena vaDtuikAmehi sIlasampannehi bhavitabbanti dasseti / sukhasminti yaM vo ahaM sukhenapi vaDDissathAti avocaM, idaM tattha vivekajaM pItisukhAdinAnappakArakaM jhAnasukhaM / tasmA tumhehi sukhena vaDDitukAmehi imAni cattAri jhAnAni bhAvetabbAni / bhogasminti yaM vo ahaM bhogenapi vaDDissathAti avocaM, ayaM so appamANAnaM sattAnaM appaTikUlatAvaho sukhasayanAdi ekAdasAnisaMso sabbadisAviSphAritabrahmavihArabhogo / tasmA tumhehi bhogena vaDDitukAmehi ime brahmavihArA bhaavetbbaa| balasminti yaM vo ahaM balenapi vaDDissathAti avocaM, idaM AsavakkhayapariyosAne Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (3.110-110) uppannaM arahattaphalasaGkhAtaM balaM / tasmA tumhehi balena vahitukAmehi arahattappattiyA yogo krnniiyo| yathayidaM, bhikkhave, mArabalanti yathA idaM devaputtamAramaccumArakilesamArAnaM balaM duppasahaM durabhisambhavaM, evaM ajhaM loke ekabalampi na smnupssaami| tampi balaM idameva arahattaphalaM pasahati abhibhavati ajjhottharati / tasmA ettheva yogo karaNIyoti dasseti / evamidaM puJjanti evaM idaM lokuttarapuJjampi yAva AsavakkhayA pavaDatIti vivaTTagAmikusalAnusandhiM niTThapento arahattanikUTena desanaM niTThapesi / suttapariyosAne vIsati bhikkhusahassAni arahattaM pApuNiMsu / caturAsIti pANasahassAni amatapAnaM piviMsUti / sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya cakkavattisuttavaNNanA nihitaa| 38 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. aggasuttavaNNanA vAseTThabhAradvAjavaNNanA 111. evaM me sutanti aggaJasuttaM / tatrAyamanuttAnapadavaNNanA - pubbArAme migAramAtupAsAdeti ettha ayaM anupubbikathA / atIte satasahassakappamatthake ekA upAsikA padumuttaraM bhagavantaM nimantetvA buddhappamukhassa bhikkhusatasahassassa dAnaM datvA bhagavato pAdamUle nipajjitvA "anAgate tumhAdisassa buddhassa aggupaTTAyikA homI"ti patthanaM akAsi / sA kappasatasahassaM devesu ceva manussesu ca saMsaritvA amhAkaM bhagavato kAle bhaddiyanagare meNDakaseTThiputtassa dhanaJcayaseTino gehe sumanadeviyA kucchimhi paTisandhiM gaNhi / jAtakAle tassA visAkhAti nAmaM akaMsu / sA yadA bhagavA bhaddiyanagaraM AgamAsi, tadA paJcadAsisatehi saddhiM bhagavato paccuggamanaM katvA paThamadassanamhiyeva sotApannA ahosi / aparabhAge sAvatthiyaM migAraseTThiputtassa puNNavaDDanakumArassa gehaM gtaa| tattha naM migAraseTThi mAtuTThAne Thapesi / tasmA migAramAtAti vuccati / patikulaM gacchantiyA cassA pitA mahAlatApiLandhanaM nAma kArApesi / tasmiM piLandhane catasso vajiranALiyo upayogaM agamaMsu, muttAnaM ekAdasa nAliyo, pavALassa dvAvIsati nALiyo, maNInaM tettiMsa nALiyo / iti etehi ca ajhehi ca sattahi ratanehi niTThAnaM agamAsi / taM sIse paTimukkaM yAva pAdapiTThiyA bhassati / paJcannaM hatthInaM balaM dhArayamAnAva naM itthI dhAretaM sakkoti | sA aparabhAge dasabalassa aggupaTTAyikA hutvA taM pasAdhanaM vissajjetvA navahi koTIhi bhagavato vihAraM kArayamAnA karIsamatte bhUmibhAge pAsAdaM kaaresi| tassa uparibhUmiyaM paJca gabbhasatAni honti, heTThimabhUmiyaM paJcAti gabbhasahassappaTimaNDito ahosi / sA "suddhapAsAdova na sobhatI"ti taM parivAretvA paJca duvaDDagehasatAni, paJca 39 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (4.113-113) cULapAsAdasatAni, paJca dIghasAlasatAni ca kArApesi / vihAramaho catUhi mAsehi niTThAnaM agamAsi / mAtugAmattabhAve ThitAya visAkhAya viya aJissA buddhasAsane dhanapariccAgo nAma natthi, purisattabhAve Thitassa anAthapiNDikassa viya anyssaati| so hi catupaNNAsakoTiyo vissajjetvA sAvasthiyA dakkhiNabhAge anurAdhapurassa mahAvihArasadise ThAne jetavanamahAvihAraM nAma kAresi / visAkhA sAvatthiyA pAcInabhAge uttaradeviyA vihArasadise ThAne pubbArAmaM nAma kAresi / bhagavA imesaM dvinnaM kulAnaM anukampAya sAvatthiM nissAya viharanto imesu dvIsu vihAresu nibaddhavAsaM vasi / ekaM antovassaM jetavane vasati, ekaM pubbaaraame| tasmiM samaye pana bhagavA pubbArAme viharati / tena vuttaM "pubbArAme migAramAtupAsAde''ti / vAseTubhAradvAjAti vAseTTho ca sAmaNero bhAradvAjo ca / bhikkhUsu parivasantIti te neva tithiyaparivAsaM vasanti, na aapttiprivaasN| aparipuNNavassattA pana bhikkhubhAvaM patthayamAnA vasanti / tenevAha "bhikkhubhAvaM aakngkhmaanaa'"ti| ubhopi hete udiccabrAhmaNamahAsAlakule nibbattA, cattAlIsa cattAlIsa koTivibhavA tiNNaM vedAnaM pAragU majjhimanikAye vAsedvasuttaM sutvA saraNaM gatA, tevijjasuttaM sutvA pabbajitvA imamiM kAle bhikkhubhAvaM AkaGkhamAnA parivasanti / abbhokAse caGkamatIti uttaradakkhiNena Ayatassa pAsAdassa puratthimadisAbhAge pAsAdacchAyAyaM yantarajjUhi AkaDDiyamAnaM ratanasatubbedhaM suvaNNaagdhikaM viya anilapathe vidhAvantIhi chabbaNNAhi buddharasmIhi sobhamAno aparAparaM caGkamati / 113. anucakamiMsUti aJjaliM paggayha onatasarIrA hutvA anuvattamAnA caGkamiMsu / vAse AmantesIti so tesaM paNDitataro gahetabbaM vissajjetabbaJca jAnAti, tasmA taM aamntesi| tumhe khvatthAti tumhe kho attha / brAhmaNajaccAti, brAhmaNajAtikA / brAhmaNakulInAti brAhmaNesu kulInA kulasampannA / brAhmaNakulAti brAhmaNakulato, bhogAdisampannaM brAhmaNakulaM pahAyAti attho / na akkosantIti dasavidhena akkosavatthunA na akkosanti / na paribhAsantIti nAnAvidhAya paribhavakathAya na paribhAsantIti attho / iti bhagavA "brAhmaNA ime sAmaNere akkosanti paribhAsantI"ti jAnamAnova pucchati / kasmA ? ime mayA apucchitA paThamataraM na kathessanti, akathite kathA na samuTThAtIti kathAsamuTThApanatthAya | 40 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4.114-114) vAseTThabhAradvAjavaNNanA 41 tagghAti ekaMsavacane nipAto, ekaMseneva no, bhante, brAhmaNA akkosanti paribhAsantIti vuttaM hoti| attarUpAyAti attano anuruupaay| paripuNNAyAti yathAruci padavyaJjanAni AropetvA AropetvA paripUritAya | no aparipuNNAyAti antarA aTThapitAya nirantaraM pvttaay| kasmA pana brAhmaNA ime sAmaNere akkosantIti ? appatikRtAya / ime hi sAmaNerA aggabrAhmaNAnaM puttA tiNNaM vedAnaM pAragU jambudIpe brAhmaNAnaM antare pAkaTA sambhAvitA tesaM pabbajitattA aje brAhmaNaputtA pabbajiMsu / atha kho brAhmaNA "apatiTThA mayaM jAtA"ti imAya appatikRtAya gAmadvArepi antogAmepi te disvA "tumhehi brAhmaNasamayo bhinno, muNDasamaNakassa pacchato pacchato rasagiddhA hutvA vicarathA"tiAdIni ceva pALiyaM AgatAni "brAhmaNova seTTho vaNNo"tiAdIni ca vatvA akkosanti / sAmaNerA tesu akkosantesupi kopaM vA AghAtaM vA akatvA kevalaM bhagavatA puTThA "taggha no, bhante, brAhmaNA akkosanti paribhAsantI"ti ArocesuM / atha ne bhagavA akkosanAkAraM pucchanto yathA kathaM pana voti pucchati / te AcikkhantA brAhmaNA bhantetiAdimAhaMsu / tattha seTTho vaNNoti jAtigottAdInaM paJApanaTThAne brAhmaNova seTThoti dassenti / hInA atre vaNNAti itare tayo vaNNA hInA lAmakAti vadanti / sukkoti pnnddro| kaNhoti kALako / sujjhantIti jAtigottAdInaM paJApanaTThAne sujjhanti / brahmano puttAti mahAbrahmano puttaa| orasA mukhato jAtAti ure vasitvA mukhato nikkhantA, ure katvA saMvaDitAti vA orsaa| brahmajAti brahmato nibbttaa| brahmanimmitAti brahmanA nimmitA | brahmadAyAdAti brahmano daayaadaa| hInamattha vaNNaM ajjhupagatAti hInaM vaNaM ajjhupagatA attha / muNDake samaNaketi nindantA jigucchantA vadanti, na muNDakamattaJceva samaNamattaJca sandhAya / inbheti gahapatike / kaNheti kaalke| bandhUti mArassa bandhubhUte maarpkkhike| pAdApacceti mahAbrahmano pAdAnaM apaccabhUte pAdato jAteti adhippAyo / 114. "tagya vo, vAseThTha, brAhmaNA porANaM assarantA evamAhaMsU"ti ettha voti nipAtamattaM, sAmivacanaM vA, tumhAkaM brAhmaNAti atyo| porANanti porANakaM aggaJje lokuppatticariyavaMsaM / assarantAti assaramAnA / idaM vuttaM hoti, ekaMsena vo, vAseTTha, brAhmaNA porANaM lokuppattiM ananussarantA ajAnantA evaM vadantIti / "dissanti kho panAti evamAdi tesaM laddhibhindanatthAya vuttN| tattha brAhmaNiyoti brAhmaNAnaM Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (4.116-116) puttappaTilAbhatthAya AvAhavivAhavasena kulaM AnItA brAhmaNiyo dissanti / tA kho panetA aparena samayena utuniyopi honti, saJjAtapupphAti attho / ganbhiniyoti saJjAtagabbhA / vijAyamAnAti puttadhItaro jnymaanaa| pAyamAnAti dArake thakaM pAyantiyo / yonijAva samAnAti brAhmaNInaM pastAvamaggena jAtA smaanaa| evamAhaMsUti evaM vadanti / kathaM ? "brAhmaNova seTTho vaNNo...pe0... brahmadAyAdA"ti / yadi pana nesaM taM saccavacanaM siyA, brAhmaNInaM kucchi mahAbrahmassa uro bhaveyya, brAhmaNInaM passAvamaggo mahAbrahmano mukhaM bhaveyya, na kho panetaM evaM dahrab / tenAha "te ca brahmenaJceva abbhAcikkhantI"tiAdi / catuvaNNasuddhivaNNanA ettAvatA "mayaM mahAbrahmano ure vasitvA mukhato nikkhantAti vattuM mA labhantU"ti imaM mukhacchedakavAdaM vatvA puna cattAropi vaNNA kusale dhamme samAdAya vattantAva sujjhantIti dassanatthaM cattArome, vAseTu, vaNNAtiAdimAha / akusalasaGghAtAti akusalAti saGkhAtA akusalakoTThAsabhUtA vaa| esa nayo sabbattha / na alamariyAti ariyabhAve asamatthA / kaNhAti pakatikALakA / kaNhavipAkAti vipAkopi nesaM kaNho dukkhoti attho / khattiyepi teti khattiyamhipi te / ekacceti ekasmiM / esa nayo sabbattha / sukkAti nikkilesabhAvena paNDarA / sukkavipAkAti vipAkopi nesaM sukko sukhoti attho / 116. ubhayavokiNNesu vattamAnesUti ubhayesu vokiNNesu missIbhUtesu hutvA vattamAnesu / katamesu ubhayesUti ? kaNhasukkesu dhammesu vi garahitesu ceva vijhuppasatthesu ca / yadettha brAhmaNA evamAhaMsUti ettha etesu kaNhasukkadhammesu vattamAnApi brAhmaNA yadetaM evaM vadanti "brAhmaNova seTTho vaNNo'"tiAdi / taM nesaM vijU nAnujAnantIti ye loke paNDitA, te nAnumodanti, na pasaMsantIti attho| taM kissa hetu ? imesavhi vAseTThAtiAdimhi ayaM sa pattho / yaM vuttaM nAnujAnantIti, taM kasmAti ce? yasmA imesaM catavaM vapaNAnaM yo bhikkha araha...pe... sampadA vimutto, so tesa aggamakkhAyati, te ca na evarUpA / tasmA nesaM vijU nAnujAnanti / / arahantiAdipadesu cettha kilesAnaM ArakattAdIhi kAraNehi arhN| AsavAnaM khINattA 42 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4.117-118) catuvaNNasuddhivaNNanA khiinnaasvo| satta sekkhA puthujjanakalyANakA ca brahmacariyavAsaM vasanti nAma | ayaM pana vutthavAsoti busitvaa| catUhi maggehi catUsu saccesu parijAnanAdikaraNIyaM kataM assAti ktkrnniiyo| kilesabhAro ca khandhabhAro ca ohito assAti ohitbhaaro| ohitoti ohaarito| sundaro attho, sako vA attho sadattho, anuppatto sadattho etenAti anuppttsdttho| bhavasaMyojanaM vuccati taNhA, sA parikkhINA assAti prikkhiinnbhvsNyojno| sammadA vimuttoti sammA hetunA kAraNena jAnitvA vimutto| janetasminti jane etasmiM, imasmiM loketi attho / didve ceva dhamme abhisamparAyaJcAti idhattabhAve ca parattabhAve / 117. anantarAti antaravirahitA, attano kulena sadisAti attho / anuyuttAti vsvttino| nipaccakAranti mahallakatarA nipaccakAraM dassenti / daharatarA abhivAdanAdIni karonti / tattha sAmIcikammanti taMtaMvattakaraNAdi anucchavikakammaM / / 118. nividvAti, abhiniviTThA acltttthitaa| kassa pana evarUpA saddhA hotIti ? sotApannassa / so hi niviTThasaddho asinA sIse chejjamAnepi buddho abuddhoti vA, dhammo adhammoti vA, saGgho asaGghoti vA na vadati / patiTTitasaddho hoti sUrambaTTho viy| so kira satthu dhammadesanaM sutvA sotApanno hutvA gehaM agamAsi / atha mAro dvattiMsavaralakkhaNappaTimaNDitaM buddharUpaM mApetvA tassa gharadvAre ThatvA "satthA Agato"ti sAsanaM phinni| sUrambaThTho cintesi "ahaM idAneva satthu santike dhamma sutvA Agato, kiM nu kho bhavissatI"ti upasaGkamitvA satthusajJAya vanditvA aThThAsi / mAro Aha"ambaTTa, yaM te mayA 'rUpaM aniccaM...pe0... vijJANaM aniccanti kathitaM, taM dukkathitaM / anupadhAretvAva hi mayA evaM vuttaM / tasmA tvaM 'rUpaM niccaM...pe0... vijJANaM niccanti gaNhAhI"ti / so cintesi- "adAnametaM yaM baddhA anapadhAretvA apaccakkhaM katvA kiJci katheyyaM abdA ayaM mahaM vicchindajananatthaM mAro Agato"ti / tato naM "tvaM mArosI"ti Aha / so musAvAdaM kAtuM nAsakkhi / "Ama mArosmIti paTijAnAti / "kasmA AgatosI"ti ? tava saddhAcAlanatthanti Aha / "kaNha pApima, tvaM tAva eko tiThTha, tAdisAnaM mArAnaM satampi sahassampi satasahassampi mama saddhaM cAletuM asamatthaM, maggena AgatasaddhA nAma thirA silApathaviyaM patiTTitasineru viya acalA hoti, kiM tvaM etthA"ti accharaM phri| so ThAtuM asakkonto tattheva antaradhAyi / evarUpaM saddhaM sandhAyetaM vuttaM "niviThThA'ti / 43 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (4.119-120) mUlajAtA patidvitAti maggamUlassa saJjAtattA tena maggamUlena ptihitaa| davhAti thirA / asaMhAriyAti sunikhAtaindakhIlo viya kenaci cAletuM asakkuNeyyA / tassetaM kallaM vacanAyAti tassa ariyasAvakassa yuttametaM vattuM / kinti ? "bhagavatomhi putto oraso"ti evamAdi / so hi bhagavantaM nissAya ariyabhUmiyaM jAtoti bhagavato putto| ure vasitvA mukhato nikkhantadhammaghosavasena maggaphalesu patidvitattA oraso mukhato jaato| ariyadhammato jAtattA ariyadhammena ca nimmitattA dhammajo dhmmnimmito| navalokuttaradhammadAyajjaM arahatIti dhmmdaayaado| taM kissa hetUti yadetaM "bhagavatomhi putto"ti vatvA "dhammajo dhammanimmito''ti vuttaM, taM kasmAti ce? idAnissa atthaM dassento tathAgatassa hetantiAdimAha / tattha "dhammakAyo itipI"ti kasmA tathAgato "dhammakAyo"ti vutto? tathAgato hi tepiTakaM buddhavacanaM hadayena cintetvA vAcAya abhinIhari / tenassa kAyo dhammamayattA dhammova / iti dhammo kAyo assAti dhmmkaayo| dhammakAyattA eva brhmkaayo| dhammo hi seThThatthena brahmAti vuccati / dhammabhUtoti dhammasabhAvo / dhammabhUtattA eva brhmbhuuto| 119. ettAvatA bhagavA seThThacchedakavAdaM dassetvA idAni aparenapi nayena seThThacchedakavAdameva dassetuM hoti kho so, vAseTTa, samayotiAdimAha / tattha saMvaTTavivaTTakathA brahmajAle vitthAritAva / itthattaM AgacchantIti itthabhAvaM manussattaM Agacchanti / tedha honti manomayAti te idha manussaloke nibbattamAnApi opapAtikA hutvA maneneva nibbattAti manomayA / brahmaloke viya idhApi nesaM pItiyeva AhArakiccaM sAdhetIti piitibhkkhaa| eteneva nayena sayaMpabhAdInipi veditabbAnIti / rasapathavipAtubhAvavaNNanA 120. ekodakIbhUtanti sabbaM cakkavALaM ekodakameva bhUtaM / andhakAroti tamo / andhakAratimisAti cakkhuviJaANuppattinivAraNena andhabhAvakaraNaM bahalatamaM / samatanIti patihi samantato patthari / payaso tattassAti tattassa khIrassa / vaNNasampannAti vaNNena smpnnaa| kaNikArapupphasadiso hissA vaNNo ahosi / gandhasampanAti gandhena sampannA dibbagandhaM vAyati / rasasampannAti rasena sampannA pakkhittadibbojA viya hoti / khuhamadhunti khuddakamakkhikAhi katamadhuM / aneLakanti niddosaM makkhikaNDakavirahitaM / lolajAtikoti lolsbhaavo| atItAnantarepi kappe loloyeva / ambhoti acchariyajAto Aha / kimavidaM 44 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4.121-121) candimasUriyAdipAtubhAvavaNNanA bhavissatIti vaNNopissA manApo gandhopi, raso panassA kIdiso bhavissatIti attho / yo tattha uppannalobho, so rasapathaviM aGguliyA sAyi, aGguliyA gahetvA jivhagge Thapesi / achAdesIti jivhagge ThapitamattA satta rasaharaNIsahassAni pharitvA manApA hutvA tiTThati | taNhA cassa okkamIti tattha cassa taNhA uppajji / candimasUriyAdipAtubhAvavaNNanA 121. AluppakArakaM upakkamiMsu paribhujitunti AlopaM katvA piNDe piNDe chinditvA paribhujituM ArabhiMsu / candimasUriyAti candimA ca sUriyo ca / pAturahesunti pAtubhaviMsu / ko pana tesaM paThamaM pAtubhavi, ko kasmiM vasati, kassa kiM pamANaM, ko upari, ko sIghaM gacchati, kati nesaM vIthiyo, kathaM caranti, kittake ThAne AlokaM karontIti ? ubho ekato pAtubhavanti / sUriyo paThamataraM pAyati / tesahi sattAnaM sayaMpabhAya antarahitAya andhakAro ahosi / te bhItatasitA "bhaTTakaM vatassa sace Aloko pAtubhaveyyA"ti cintayiMsu / tato mahAjanassa sUrabhAvaM janayamAnaM sUriyamaNDalaM udyahi / tenevassa sUriyoti nAmaM ahosi / tasmiM divasaM AlokaM katvA atthaGgate puna andhakAro ahosi / te "bhaddakaM vatassa sace ao Aloko uppajjeyyA"ti cintayiMsu / atha nesaM chandaM JatvAva candamaNDalaM udyahi / tenevassa candoti nAmaM ahosi / tesu cando antomaNivimAne vasati / taM bahi rajatena parikkhittaM / ubhayampi sItalameva ahosi / sUriyo antokanakavimAne vasati / taM bAhiraM phalikaparikkhittaM hoti / ubhayampi unnhmev|| pamANato cando ujukaM ekuunpaasyojno| parimaNDalato tIhi yojanehi UnadiyaDDasatayojano / sUriyo ujukaM paJjAsayojano, parimaNDalato diyaDDhasatayojano / cando heTThA, sUriyo upari, antarA nesaM yojanaM hoti / candassa heTThimantato sUriyassa uparimantato yojanasataM hoti / 45 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (4.121-121) cando ujukaM saNikaM gacchati, tiriyaM siighN| dvIsu passesu nakkhattatArakA gacchanti / cando dhenu viya vacchaM taM taM nakkhattaM upasaGkamati / nakkhattAni pana attano ThAnaM na vijhnti| sUriyassa ujukaM gamanaM sIghaM, tiriyaM gamanaM dandhaM / so kALapakkhauposathato pATipadadivase yojanAnaM satasahassaM candamaNDalaM ohAya gacchati / atha cando lekhA viya paJjAyati / pakkhassa dutiyAya satasahassanti evaM yAva uposathadivasA satasahassaM satasahassaM ohAya gcchti| atha cando anukkamena vaDDitvA uposathadivase paripuNNo hoti / puna pATipadadivase yojanAnaM satasahassaM dhAvitvA gaNhAti / dutiyAya satasahassanti evaM yAva uposathadivasA satasahassaM satasahassaM dhAvitvA gaNhAti / atha cando anukkamena hAyitvA uposathadivase sabbaso na pAyati / candaM heTThA katvA sUriyo upari hoti / mahatiyA pAtiyA khuddakabhAjanaM viya candamaNDalaM pidhIyati / majjhanhike gehacchAyA viya candassa chAyA na pacAyati / so chAyAya apaJjAyamAnAya dUre ThitAnaM divA padIpo viya sayampi na pacAyati / kati nesaM vIthiyoti ettha pana ajavIthi, nAgavIthi, govIthIti tisso vIthiyo honti / tattha ajAnaM udakaM paTikUlaM hoti, hatthinAgAnaM manApaM / gunnaM sItuNhasamatAya phAsu hoti / tasmA yaM kAlaM candimasUriyA ajavIthiM Aruhanti, tadA devo ekabindumpi na vassati / yadA nAgavIthiM Arohanti, tadA bhinnaM viya nabhaM paggharati / yadA govIthiM Arohanti, tadA utusamatA sampajjati / candimasUriyA chamAse sineruto bahi nikkhamanti, chamAse anto vicaranti / te hi AsALhamAse sinerusamIpena vicaranti / tato pare dve mAse nikkhamitvA bahi vicarantA paThamakattikamAse majjhena gacchanti / tato cakkavALAbhimukhA gantvA tayo mAse cakkavALasamIpena caritvA puna nikkhamitvA citramAse majjhena gantvA tato dve mAse sinerubhimukhA pakkhanditvA puna AsALhe sinerusamIpena caranti / kittake ThAne AlokaM karontIti ? ekappahArena tIsu dIpesu AlokaM karonti / kathaM ? imasmihi dIpe sUriyuggamanakAlo pubbavidehe majjhanhiko hoti, uttarakurUsu atthaGgamanakAlo, aparagoyAne mjjhimyaamo| pubavidehamhi uggamanakAlo uttarakurUsu majjhanhiko, aparagoyAne atthaGgamanakAlo, idha majjhimayAmo / uttarakurUsu uggamanakAlo aparagoyAne majjhanhiko, idha atthaGgamanakAlo, pubbavidehe mjjhimyaamo| aparagoyAnadIpe uggamanakAlo idha majjhanhiko, pubbavidehe atthaGgamanakAlo, uttarakurUsu majjhimayAmoti / 46 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4.122-126) bhUmipappaTakapAtubhAvAdivaNNanA 47 nakkhattAni tArakarUpAnIti kattikAdinakkhattAni ceva sesatArakarUpAni ca candimasUriyehi saddhiMyeva pAturahesuM / rattindivAti tato sUriyatthaGgamanato yAva aruNuggamanA ratti, aruNuggamanato yAva sUriyatthaGgamanA divAti evaM rattindivA pnyaayiNsu| atha paJcadasa rattiyo aDDamAso, dve aDDamAsA mAsoti evaM mAsaDDamAsA paJAyiMsu | atha cattAro mAsA utu, tayo utU saMvaccharoti evaM utusaMvaccharA paJAyiMsu / 122. vaNNavevaNNatA cAti vaNNassa vivaNNabhAvo / tesaM vaNNAtimAnapaccayAti tesaM vaNNaM Arabbha uppnnatimaanpccyaa| mAnAtimAnajAtikAnanti punappunaM uppajjamAnAtimAnasabhAvAnaM / rasAya pathaviyAti sampannarasattA rasAti laddhanAmAya pathaviyA / anutthunisUti anubhAsiMsu / aho rasanti aho amhAkaM madhurarasaM antarahitaM / aggalaM akkharanti lokuppattivaMsakathaM / anusarantIti anugacchanti / bhUmipappaTakapAtubhAvAdivaNNanA 123. evameva pAturahosIti ediso hutvA uTThahi, antovApiyaM udake chinne sukkhakalalapaTalaM viya ca uTThahi / 124. padAlatAti ekA madhurarasA bhaddAlatA / kalambukAti nALikA / ahu vata noti madhurarasA vata no padAlatA ahosi / ahAyi vata noti sA no etarahi antarahitAti / 125. akaTThapAkoti akaTThayeva bhUmibhAge uppanno / akaNoti nikkuNDako / athusoti nitthuso| sugandhoti dibbagandhaM vAyati / taNDulapphaloti suparisuddhaM paNDaraM taNDulameva phalati / pakkaM paTivirULhanti sAyaM gahitaTTAnaM pAto pakkaM hoti, puna virULhaM paTipAkatikameva gahitahAnaM na pAyati / nApadAnaM pacAyatIti alAyitaM hutvA anUnameva paJjAyati / itthipurisaliGgAdipAtubhAvavaNNanA 126. itthiyA cAti yA pubbe manussakAle itthI, tassa ithiliGgaM pAtubhavati, pubbe purisassa purisaliGgaM / mAtugAmo nAma hi purisattabhAvaM labhanto anupubbena purisattapaccaye Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (4.127-131) dhamme pUretvA labhati / puriso itthattabhAvaM labhanto kAmesumicchAcAraM nissAya labhati / tadA pana pakatiyA mAtugAmassa ithiliGgaM, purisassa purisaliGgaM pAturahosi / upanijhAyatanti upanijjhAyantAnaM olokentAnaM / pariLAhoti raagprilaaho| seTThinti chArikaM / nibburahamAnAyAti niyyamAnAya / 127. adhammasammatanti taM paMsukhipanAdi adhammoti sammataM / tadetarahi dhammasammatanti taM idAni dhammoti sammataM, dhammoti taM gahetvA vicaranti / tathA hi ekaccesu jAnapadesu kalahaM kurumAnA ithiyo "tvaM kasmA kathesi ? yA gomayapiNDamattampi nAlatthA"ti vadanti / pAtavyatanti sevitabbataM / sannidhikArakanti sannidhiM katvA / apadAnaM pAyitthAti chinnaTThAnaM Unameva hutvA paJAyittha / saNDasaNDAti ekekasmiM ThAne kalApabandhA viya gumbagumbA hutvaa| 128. mariyAdaM ThapeyyAmAti sImaM ThapeyyAma / yatra hi nAmAti yo hi nAma / pANinA paharisUti tayo vAre vacanaM agaNhantaM pANinA pahariMsu / tadagge khoti taM aggaM katvA / mahAsammatarAjavaNNanA 130. khIyitabaM khIyeyyAti pakAsetab pakAseyya khipitabbaM khipeyya, hAretabbaM hAreyyAti vuttaM hoti / yo nesaM sattoti yo tesaM stto| ko pana soti ? amhAkaM bodhisatto / sAlInaM bhAgaM anupadassAmAti mayaM ekekassa khettato ambaNambaNaM AharitvA tuhaM sAlibhAgaM dassAma, tayA kiJci kammaM na kAtab, tvaM amhAkaM jeTTakaTThAne tivAti / 131. akkharaM upanibbattanti saGkhA samajhA paJatti vohAro uppnno| khattiyo khattiyotveva dutiyaM akkharanti na kevalaM akkharameva, te panassa khettasAmino tIhi saGkehi abhisekampi akaMsu / rajjetIti sukheti pineti / aggaonAti agganti Atena, agge vA Atena lokuppattisamaye uppannena abhinibbatti ahosIti / 48 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4.132-136) brAhmaNamaNDalAdivaNNanA brAhmaNamaNDalAdivaNNanA 132. vItagArA vItadhUmAti pacitvA khAditabbAbhAvato vigatadhUmaGgArA | pannamusalAti koTTetvA pacitabbAbhAvato patitamusalA / ghAsamesamAnAti bhikkhAcariyavasena yAgubhattaM pariyesantA / tamenaM manussA disvAti te ete manussA passitvA / anabhisambhuNamAnAti asahamAnA askkontaa| ganthe karontAti tayo vede abhisaGgharontA ceva vAcentA ca / acchantIti vasanti, "acchentI"tipi pATho / esevattho / hInasammatanti "mante dhArenti mante vAcentI"ti kho, vAseThTha, idaM tena samayena hInasammataM / tadetarahi sevasammatanti taM idAni "ettake mante dhArenti ettake mante vAcentI"ti seTThasammataM jAtaM / brAhmaNamaNDalassAti braahmnngnnss| 133. methunaM dhammaM samAdAyAti methunadhammaM samAdiyitvA / visukammante payojesunti gorakkha vANijakammAdike vissute uggate kammante pyojesuN| 134. suddA suhAti tena luddAcArakammakhuddAcArakammunA sudaM suI lahuM lahuM kucchitaM gacchanti, vinassantIti attho / ahu khoti hoti kho / 135. sakaM dhamma garahamAnoti na setacchattaM ussApanamattena sujjhituM sakkAti evaM attano khattiyadhammaM nindamAno / esa nayo sabbattha / "imehi kho, vAseTTa, catUhi maNDalehI"ti iminA imaM dasseti "samaNamaNDalaM nAma visuM natthi, yasmA pana na sakkA jAtiyA sujjhituM, attano attano sammApaTipattiyA visuddhi hoti / tasmA imehi catUhi maNDalehi samaNamaNDalassa abhinibbatti hoti / imAni maNDalAni samaNamaNDalaM anuvattanti, anuvattantAni ca dhammeneva anuvattanti, no adhammena / samaNamaNDalahi Agamma sammApaTipattiM pUretvA suddhiM pApuNantIti / duccaritAdikathAvaNNanA 136. idAni yathAjAtiyA na sakkA sujjhituM, sammApaTipattiyAva sujjhanti, tamatthaM pAkaTaM karonto khattiyopi kho, vAsedvAti desanaM Arabhi / tattha micchAdivikammasamAdAnahetUti micchAdidvivasena samAdinnakammahetu, micchAdiTTikammassa vA samAdAnahetu / 40 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (4.137-140) 137. dvayakArIti kAlena kusalaM karoti, kAlena akusalanti evaM ubhayakArI / sukhadukkhappaTisaMvedI hotIti ekakkhaNe ubhayavipAkadAnaTThAnaM nAma natthi / yena pana akusalaM bahuM kataM hoti, kusalaM mandaM, so taM kusalaM nissAya khattiyakule vA brAhmaNakule vA nibbattati / atha naM akusalakammaM kANampi karoti khujjampi pIThasappimpi / so rajjassa vA anaraho hoti, abhisittakAle vA evaMbhUto bhoge paribhujituM na sakkoti / aparassa maraNakAle dve balavamallA viya te dvepi kusalAkusalakammAni upaThThahanti / tesu akusalaM balavataraM hoti, taM kusalaM paTibAhitvA tiracchAnayoniyaM nibbttaapeti| kusalakammampi pavattivedanIyaM hoti / tamenaM maGgalahatthiM vA karonti maGgalaassaM vA maGgalausabhaM vaa| so sampattiM anubhavati / idaM sandhAya vuttaM "sukhadukkhappaTisaMvedI hotI"ti / bodhipakkhiyabhAvanAvaNNanA 138. sattanaM bodhipakkhiyAnanti "cattAro satipaTThAnA"ti AdikoTThAsavasena sattannaM, paTipATiyA pana sattatiMsAya bodhipakkhiyAnaM dhammAnaM / bhAvanamanvAyAti bhAvanaM anugantvA, paTipajjitvAti attho / parinibbAyatIti kilesaparinibbAnena parinibbAyati / iti bhagavA cattAro vaNNe dassetvA vinivattetvA paTividdhacatusaccaM khINAsavameva devamanussesu seTheM katvA dassesi / 140. idAni tamevatthaM lokasammatassa brahmanopi vacanadassanAnusArena daLhaM katvA dassento imesahi vAseTTha catutraM vaNNAnantiAdimAha / "brahmanApesA'"tiAdi ambaTThasutte vitthAritaM / iti bhagavA ettakena iminA kathAmaggena seThThacchedakavAdameva dassetvA suttantaM vinivattetvA arahattanikUTena desanaM niTThApesi / attamanA vAseTThabhAradvAjAti vAseThThabhAradvAja sAmaNerApi hi sakamanA tuTThamanA "sAdhu, sAdhU"ti bhagavato bhAsitaM abhinandiMsu / idameva suttantaM AvajjantA anumajjantA saha paTisambhidAhi arahattaM pApurNisUti | sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya aggajasuttavaNNanA nihitaa| 50 . Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. sampasAdanIyasuttavaNNanA sAriputtasIhanAdavaNNanA 141. evaM me sutanti sampasAdanIyasuttaM / tatrAyamanuttAnapadavaNNanA - nALandAyanti nALandAti evaMnAmake nagare, taM nagaraM gocaragAmaM ktvaa| pAvArikambavaneti dussapAvArikaseTTino ambavane / taM kira tassa uyyAnaM ahosi / so bhagavato dhammadesanaM sutvA bhagavati pasanno tasmiM uyyAne kuTileNamaNDapAdipaTimaNDitaM bhagavato vihAraM katvA niyyAtesi / so vihAro jIvakambavanaM viya "pAvArikambavana"ntveva saGkhyaM gato, tasmiM pAvArikambavane viharatIti attho| bhagavantaM etadavoca- "evaMpasanno ahaM, bhante, bhagavatI"ti / kasmA evaM avoca? attano uppannasomanassapavedanatthaM / tatrAyamanupubbikathA - thero kira taMdivasaM kAlasseva sarIrappaTijagganaM katvA sunivatthanivAsano pattacIvaramAdAya pAsAdikehi abhikkantAdIhi devamanussAnaM pasAdaM Avahanto nALandavAsInaM hitasukhamanubrUhayanto piNDAya pavisitvA pacchAbhattaM piNDapAtapaTikkanto vihAraM gantvA satthu vattaM dassetvA satthari gandhakuTiM paviDhe satthAraM vanditvA attano divATTAnaM agmaasi| tattha saddhivihArikantevAsikesu vattaM dassetvA paTikkantesu divATThAnaM sammajjitvA cammakkhaNDaM paJapetvA udakatumbato udakena hatthapAde sItale katvA tisandhipallavaM AbhujitvA kAlaparicchedaM katvA phalasamApattiM samApajji / so yathAparicchinnakAlavasena samApattito vuTThAya attano guNe anussaritumAraddho / athassa guNe anussarato sIlaM ApAthamAgataM / tato paTipATiyAva samAdhi pacA vimutti vimuttitrANadassanaM paThamaM jhAnaM dutiyaM jhAnaM tatiyaM jhAnaM catutthaM jhAnaM AkAsAnaJcAyatanasamApatti vijJAnaJcAyatanasamApatti AkiJcAyatanasamApatti 51 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (5.141-141) nevasaJAnAsAyatanasamApatti vipassanAJANaM manomayiddhiANaM iddhividhaJANaM dibbasotANaM cetopariyANaM pubbenivAsAnussatiJANaM dibbacakkhujANaM...pe0... sotApattimaggo sotApattiphalaM...pe0... arahattamaggo arahattaphalaM atthapaTisambhidA dhammapaTisambhidA niruttipaTisambhidA paTibhAnapaTisambhidA saavkpaarmiinyaannN| ito paTThAya kappasatasahassAdhikassa asaGkhayeyyassa upari anomadassIbuddhassa pAdamUle kataM abhinIhAraM Adi katvA attano guNe anussarato yAva nisinnapallaGkA guNA uptttthhiNsu| evaM thero attano guNe anussaramAno guNAnaM pamANaM vA paricchedaM vA daTTha nAsakkhi / so cintesi- "mahaM tAva padesANe Thitassa sAvakassa guNAnaM pamANaM vA paricchedo vA natthi / ahaM pana yaM satthAraM uddissa pabbajito, kIdisA nu kho tassa guNA"ti dasabalassa guNe anussarituM Araddho / so bhagavato sIlaM nissAya, samAdhiM paJja vimuttiM vimuttitrANadassanaM nissAya, cattAro satipaTTAne nissAya, cattAro sammappadhAne cattAro iddhipAde cattAro magge cattAri phalAni catasso paTisambhidA catuyoniparicchedakaANaM cattAro ariyavaMse nissAya dasabalassa guNe anussaritumAraddho / tathA paJca padhAniyaGgAni, paJcaGgikaMsammAsamAdhiM, paJcindriyAni, paJca balAni, paJca nissaraNiyA dhAtuyo, paJca vimuttAyatanAni, paJca vimuttiparipAcaniyA paJjA, cha sAraNIye dhamme, cha anussatidvAnAni, cha gArave, cha nissaraNiyA dhAtuyo, cha satatavihAre, cha anuttariyAni, cha nibbedhabhAgiyA paJjA, cha abhijA, cha asAdhAraNajANAni, satta aparihAniye dhamme, satta ariyadhanAni, satta bojjhaGge, satta sappurisadhamme, satta nijjaravatthUni, satta paJjA, satta dakkhiNeyyapuggale, satta khINAsavabalAni, aTTha pApaTilAbhahetU, aTTha sammattAni, aTTha lokadhammAtikkame, aTTha ArambhavatthUni, aTTha akkhaNadesanA, aTTha mahApurisavitakke, aTTha abhibhAyatanAni, aTTha vimokkhe, nava yonisomanasikAramUlake dhamme, nava pArisuddhipadhAniyaGgAni, nava sattAvAsadesanA, nava AghAtappaTivinaye, nava paJjA, nava nAnattAni, nava anupubbavihAre, dasa nAthakaraNe dhamme, dasa kasiNAyatanAni, dasa kusalakammapathe, dasa tathAgatabalAni, dasa sammattAni, dasa ariyavAse, dasa asekkhadhamme, ekAdasa mettAnisaMse, dvAdasa dhammacakkAkAre, terasa dhutaGgaguNe, cuddasa buddhaANAni, paJcadasa vimuttiparipAcaniye dhamme, soLasavidhaM AnApAnassatiM, aTThArasa buddhadhamme, ekUnavIsati paccavekkhaNajANAni, catucattAlIsa ANavatthUni, paropaNNAsa kusaladhamme, sattasattati ANavatthUni, 52 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.141-141) sAriputtasIhanAdavaNNanA catuvIsatikoTisatasahassasamApattisaJcaramahAvajirANaM nissAya dasabalassa guNe anussarituM Arabhi / tasmiMyeva ca divATThAne nisinnoyeva upari "aparaM pana, bhante, etadAnuttariya"nti Agamissanti soLasa aparampariyadhammA, tepi nissAya anussarituM Arabhi / so "kusalapaJattiyaM anuttaro mayhaM satthA, AyatanapaJattiyaM anuttaro, gabbhAvakkantiyaM anuttaro, AdesanAvidhAsu anuttaro, dassanasamApattiyaM anuttaro, puggalapaJattiyaM anuttaro, padhAne anuttaro, paTipadAsu anuttaro, bhassasamAcAre anuttaro, purisasIlasamAcAre anuttaro, anusAsanIvidhAsu anuttaro, parapuggalavimuttitrANe anuttaro, sassatavAdesu anuttaro, pUbbenivAsasANe anuttaro, dibbacakhujANe anuttaro, iddhividhe anuttaro, iminA ca iminA ca anuttaro"ti evaM dasabalassa guNe anussaranto bhagavato guNAnaM neva antaM, na pamANaM passi / thero attanopi tAva guNAnaM antaM vA pamANaM vA nAddasa, bhagavato guNAnaM kiM passissati ? yassa yassa hi paJA mahatI jANaM visadaM, so so buddhaguNe mahantato sahati / lokiyamahAjano ukkAsitvApi khipitvApi "namo buddhAna"nti attano attano upanissaye ThatvA buddhAnaM guNe anussarati / sabbalokiyamahAjanato eko sotApanno buddhaguNe mahantato saddahati / sotApannAnaM satatopi sahassatopi eko sakadAgAmI / sakadAgAmInaM satatopi sahassatopi eko anaagaamii| anAgAmInaM satatopi sahassatopi eko arahA buddhaguNe mahantato saddahati / avasesaarahantehi asIti mahAtherA buddhaguNe mahantato saddahanti / asItimahAtherehi cattAro mahAtherA / catUhi mahAtherehi dve aggasAvakA / tesupi sAriputtatthero, sAriputtattheratopi eko paccekabuddho buddhaguNe mahantato saddahati / sace pana sakalacakkavALagabbhe saGghATikaNNena saGghATikaNNaM pahariyamAnA nisinnA paccekabuddhA buddhaguNe anussareyyuM, tehi sabbehipi eko sabbaJjabuddhova buddhaguNe mahantato saddahati / - seyyathApi nAma mahAjano "mahAsamuddo gambhIro uttAnoti jAnanatthaM yottAni vaTTeyya, tattha koci byAmappamANaM yottaM vaTTeyya, koci dve byAmaM, koci dasabyAmaM, koci vIsatibyAmaM, koci tisabyAmaM, koci cattAlIsabyAmaM, koci paJAsabyAmaM, koci satabyAmaM, koci sahassabyAmaM, koci caturAsItibyAmasahassaM / te nAvaM Aruyha, samuddamajjhe uggatapabbatAdimhi vA ThatvA attano attano yottaM otAreyyu, tesu yassa yottaM byAmamattaM, so byAmamattaTThAneyeva udakaM jAnAti...pe0... yassa caturAsItibyAmasahassaM, so caturAsItibyAmasahassaTThAneyeva udakaM jAnAti / parato udakaM ettakanti na jAnAti / 53 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (5.141-141) mahAsamudde pana na tattakaMyeva udakaM, atha kho anantamaparimANaM | caturAsItiyojanasahassaM gambhIro hi mahAsamuddo, evameva ekabyAmayottato paTThAya navabyAmayottena AtaudakaM viya lokiyamahAjanena diTThabuddhaguNA veditbbaa| dasabyAmayottena dasabyAmaTThAne jAtaudakaM viya sotApannena ditttthbuddhgunnaa| vIsatibyAmayottena vIsatibyAmaTThAne AtaudakaM viya sakadAgAminA ditttthbddhgnnaa| tisabyAmayottena tisabyAmaTThAne AtaudakaM viya anAgAminA diTThabuddhaguNA / cattAlIsabyAmayottena cattAlIsabyAmaTThAne AtaudakaM viya arahatA diTThabuddhaguNA / pAsabyAmayottena paJAsabyAmaTThAne AtaudakaM viya asItimahAtherehi diTThabuddhaguNA / satabyAmayottena satabyAmaTThAne AtaudakaM viya catUhi mahAtherehi ditttthbuddhgunnaa| sahassabyAmayottena sahassabyAmaTThAne AtaudakaM viya mahAmoggallAnattherena ditttthbuddhgunnaa| caturAsItibyAmasahassayottena caturAsItibyAmasahassaTTAne AtaudakaM viya dhammasenApatinA sAriputtattherena diTThabuddhaguNA / tattha yathA so puriso mahAsamudde udakaM nAma na ettakaMyeva, anantamaparimANanti gaNhAti, evameva AyasmA sAriputto dhammanvayena anvayabuddhiyA anumAnena nayaggAhena sAvakapAramIjANe ThatvA dasabalassa guNe anussaranto "buddhaguNA anantA aparimANA''ti saddahi / therena hi diTThabuddhaguNehi dhammanvayena gahetabbabuddhaguNAyeva bahutarA / yathA kathaM viya ? yathA ito nava ito navAti aTThArasa yojanAni avattharitvA gacchantiyA candabhAgAya mahAnadiyA puriso sUcipAsena udakaM gaNheyya, sUcipAsena gahitaudakato aggahitameva bahu hoti / yathA vA pana puriso mahApathavito aGguliyA paMsuM gaNheyya, aGguliyA gahitapaMsuto avasesapaMsuyeva bahu hoti / yathA vA pana puriso mahAsamuddAbhimukhi aGguliM kareyya, aGguliabhimukhaudakato avasesaM udakaMyeva bahu hoti / yathA ca puriso AkAsAbhimukhiM aGguliM kareyya, aGguliabhimukhaAkAsato sesaAkAsappadesova bahu hoti / evaM therena dihrabuddhaguNehi adiTThA guNAva bahUti veditabbA / vuttampi cetaM "buddhopi buddhassa bhaNeyya vaNNaM, kappampi ce aJamabhAsamAno / khIyetha kappo ciradIghamantare, vaNNo na khIyetha tathAgatassA''ti / / evaM therassa attano ca satthu ca guNe anussarato yamakamahAnadImahogho viya 54 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.142-142) sAriputtasIhanAdavaNNanA abbhantare pItisomanassaM avattharamAnaM vAto viya bhastaM, ubbhijjitvA uggataudakaM viya mahArahadaM sakalasarIraM pUreti / tato therassa "supatthitA vata me patthanA, suladdhA me pabbajjA, yvAhaM evaMvidhassa satthu santike pabbajito"ti Avajjantassa balavataraM pItisomanassaM uppjji| atha thero "kassAhaM imaM pItisomanassaM Aroceyya"nti cintento aJo koci samaNo vA brAhmaNo vA devo vA mAro vA brahmA vA mama imaM pasAdaM anucchavikaM katvA paTiggahetuM na sakkhissati, ahaM imaM somanassaM satthunoyeva pavedeyyAmi, satthAva me paTiggaNhituM sakkhissati, so hi tiThThatu mama pItisomanassaM, mAdisassa samaNasatassa vA samaNasahassassa vA samaNasatasahassassa vA somanassaM pavedentassa sabbesaM manaM gaNhanto paTiggahetuM sakkoti / seyyathApi nAma aTThArasa yojanAni avattharamAnaM gacchantiM candabhAgamahAnadiM kusumbhA vA kandarA vA sampaTicchituM na sakkonti, mahAsamuddova taM sampaTicchati / mahAsamuddo hi tiTThatu candabhAgA, evarUpAnaM nadInaM satampi sahassampi satasahassampi sampaTicchati, na cassa tena UnattaM vA pUrattaM vA paJjAyati, evameva satthA mAdisassa samaNasatassa samaNasahassassa samaNasatasahassassa vA pItisomanassaM pavedentassa sabbesaM manaM gaNhanto paTiggahetuM skkoti| sesA samaNabrAhmaNAdayo candabhAgaM kusumbhakandarA viya mama somanassaM sampaTicchituM na sakkonti / handAhaM mama pItisomanassaM satthunova ArocemIti pallavaM vinibbhujitvA cammakkhaNDaM papphoTetvA AdAya sAyanhasamaye pupphAnaM vaNTato chijjitvA pagdharaNakAle satthAraM upasaGkamitvA attano somanassaM pavedento evaMpasanno ahaM, bhantetiAdimAha / tattha evaMpasannoti evaM uppannasaddho, evaM saddahAmIti attho / bhiyyobhijJataroti bhiyyataro abhijAto, bhiyyatarAbhiJo vA, uttaritaratrANoti attho / sambodhiyanti sabba taJANe arahattamaggajANe vA, arahattamaggeneva hi buddhaguNA nippadesA gahitA honti / dve hi aggasAvakA arahattamaggeneva sAvakapAramItrANaM paTilabhanti / paccekabuddhA paccekabodhijANaM / buddhA sabba tANaJceva sakale ca buddhgunne| sabbanhi nesaM arahattamaggeneva ijjhati / tasmA arahattamaggajANaM sambodhi nAma hoti / tena uttaritaro bhagavatA natthi / tenAha "bhagavatA bhiyyobhitaro yadidaM sambodhiya"nti / 142. uLArAti setttthaa| ayahi uLArasaddo "uLArAni khAdanIyAni khAdantI''tiAdIsu (ma0 ni0 1.366) madhure Agacchati / "uLArAya khalu bhavaM, 55 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (5.142-142) vacchAyano, samaNaM gotamaM pasaMsAya pasaMsatI''tiAdIsu (ma0 ni0 3.280) seTe / "appamANo uLAro obhAso"tiAdIsu (dI0 ni0 2.32) vipule / svAyamidha seDhe aagto| tena vuttaM- "uLArAti seTThA''ti | AsabhIti usabhassa vAcAsadisI acalA asmpvedhii| ekaMso gahitoti anussavena vA AcariyaparamparAya vA itikirAya vA piTakasampadAnena vA AkAraparivitakkena vA diTThinijjhAnakkhantiyA vA takkahetu vA nayahetu vA akathetvA paccakkhato ANena paTivijjhitvA viya ekaMso gahito, sanniTThAnakathAva kathitAti attho / sIhanAdoti seTThanAdo, neva dandhAyantena na gaggarAyantena sIhena viya uttamanAdo naditoti attho / kiM te sAriputtAti imaM desanaM kasmA ArabhIti ? anuyogadApanatthaM / ekacco hi sIhanAdaM naditvA attano sIhanAde anuyogaM dAtuM na sakkoti, nighasanaM nakkhamati, lepe patitamakkaTo viya hoti / yathA dhamamAnaM aparisuddhalohaM jhAyitvA jhAmaaGgAro hoti, evaM jhAmagAro viya hoti / eko sIhanAde anuyogaM dApiyamAno dAtuM sakkoti, nighasanaM khamati, dhamamAnaM nidosajAtarUpaM viya adhikataraM sobhati, tAdiso thero / tena naM bhagavA "anuyogakkhamo aya"nti atvA sIhanAde anuyogadApanatthaM imampi desanaM Arabhi / tattha sabbe teti sabbe te tayA / evaMsIlAtiAdIsu lokiyalokuttaravasena sIlAdIni pucchati / tesaM vitthArakathA mahApadAne kathitAva / kiM pana te, sAriputta, ye te bhavissantIti atItA ca tAva niruddhA, apaNNattikabhAvaM gatA dIpasikhA viya nibbutA, evaM niruddhe apaNNattikabhAvaM gate tvaM kathaM jAnissasi, anAgatabuddhAnaM pana guNA kinti tayA attano cittena paricchinditvA viditAti pucchanto evamAha / kiM pana te, sAriputta, ahaM etarahIti anAgatApi buddhA ajAtA anibbattA anuppannA, tepi kathaM tvaM jAnissasi ? tesahi jAnanaM apade AkAse padadassanaM viya hoti / idAni mayA saddhiM ekavihAre vasasi, ekato bhikkhAya carasi, dhammadesanAkAle dakkhiNapasse nisIdasi, kiM pana mayhaM guNA attano cetasA paricchinditvA viditA tayAti anuyuJjanto evamAha / thero pana pucchite pucchite "no hetaM, bhante"ti paTikkhipati / therassa ca viditampi 56 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.143 - 143) sAriputtasIhanAdavaNNanA atthi aviditampi atthi, kiM so attano viditaTThAne paTikkhepaM karoti, aviditaTThAneti ? viditaTThAne na karoti, aviditaTThAneyeva karotIti / thero kira anuyoge Araddheyeva aJJAsi / na ayaM anuyogo sAvakapAramIJANe, sabbaJjutaJJANe ayaM anuyogoti attano sAvakapAramIJANe paTikkhepaM akatvA aviditaTThAne sabbaJjataJjANe paTikkhepaM karoti / tena idampi dIpeti "bhagavA mayhaM atItAnAgatapaccuppannAnaM buddhAnaM sIlasamAdhipaJavimuttikAraNajAnanasamatthaM sabbaJjutaJaNaM natthI'ti / etthAti etesu atItAdibhedesu buddhesu / atha kiJcarahIti atha kasmA evaM A asati tayA evaM kathitanti vadati / 57 143. dhammanvayoti dhammassa paccakkhato JANassa anuyogaM anugantvA uppannaM anumAnaJANaM nayaggAho vidito / sAvakapAramIJANe ThatvAva iminAva AkArena jAnAmi bhagavAti vadati / therassa hi nayaggAho appamANo apariyanto / yathA sabbaJjataJJANassa pamANaM vA pariyanto vA natthi, evaM dhammasenApatino nayaggAhassa / tena so "iminA evaMvidho, iminA anuttaro satthA "ti jAnAti / therassa hi nayaggAho sabbaJjataJANagatiko eva / idAni taM nayaggAhaM pAkaTaM kAtuM upamAya dassento seyyathApi, bhantetiAdimAha / tattha yasmA majjhimapadese nagarassa udghApapAkArAdIni thirAni vA hontu, dubbalAni vA, sabbaso vA pana mA hontu, corAsaGkA na hoti, tasmA taM aggahetvA paccantimanagaranti Aha / dahuddhApanti thirapAkArapAdaM / dahapAkAratoraNanti thirapAkAraJceva thirapiTThasaGghATaJca / ekadvAranti kasmA Aha ? bahudvAre hi nagare bahUhi paNDitadovArikehi bhavitabbaM / ekadvAre ekova vaTTati / therassa ca paJJAya sadiso aJJo natthi / tasmA attano paNDitabhAvassa opammatthaM ekaMyeva dovArikaM dassetuM ekadvAra "nti Aha / paNDitoti paNDiccena samannAgato / vyattoti veyyattiyena samannAgato visadaJANo / medhAvIti ThAnuppattikapaJJAsaGghAtAya medhAya samannAgato / anupariyAyapathanti anupariyAyanAmakaM pAkAramaggaM / pAkArasandhinti dvinnaM iTThakAnaM apagataTThAnaM / pAkAravivaranti pAkArassa chinnaTThAnaM / cetaso upakkileseti paJca nIvaraNAni cittaM upakkilesenti kiliTTaM karonti upatApenti vibAdhenti, tasmA "cetaso upakkilesA' ti vuccanti / paJJAya dubbalIkaraNeti nIvaraNA uppajjamAnA anuppannAya paJJAya uppajjituM na denti, uppannAya paJJAya vaDDhituM 57 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA na denti, tasmA "paJJAya dubbalIkaraNA'' ti vuccanti / suppatiTThitacittAti catUsu satipaTThAnesu suTu ThapitacittA hutvA / satta bojha yathAbhUtanti satta bojhaGge yathAsabhAvena bhAvetvA / anuttaraM sammAsambodhinti arahattaM sabbaJjataJjANaM vA paTivijjhiMsUti dasseti / apicettha satipaTThAnAti vipassanA | sambojjhaGgA maggo / anuttarAsammAsambodhi arahattaM / satipaTThAnAti vA maggAti vA bojjhaGgamissakA / sammAsambodhi arahattameva / dIghabhANaka mahAsIvatthero panAha "satipaTThAne vipassanAti gahetvA bojjhaGge maggo ca sabbaJjataJJANaJcAti gahite sundaro paJho bhaveyya, na panevaM gahita "nti / iti thero sabbaJJabuddhAnaM nIvaraNappahAne satipaTThAnabhAvanAya sambodhiyaJca majjhe bhinnasuvaNNarajatAnaM viya nAnattAbhAvaM dasseti / (5.144-144) idha ThatvA upamA saMsandetabbA - AyasmA hi sAriputto paccantanagaraM dassesi, pAkAraM dassesi, pariyAyapathaM dassesi, dvAraM dassesi, paNDitadovArikaM dassesi, nagaraM pavesanakanikkhamanake oLArike pANe dassesi, paNDitadovArikassa tesaM pANAnaM pAkaTabhAvaJca dassesi / tattha kiM kena sadisanti ce / nagaraM viya hi nibbAnaM, pAkAro viya sIlaM, pariyAyapatho viya hirI, dvAraM viya ariyamaggo, paNDitadovAriko viya dhammasenApati, nagarappavisanakanikkhamanakaoLArikapANA viya atItAnAgatapacuppannA buddhA, dovArika tesaM pANAnaM pAka bhAvo viya Ayasto sAriputtassa atItAnAgatapaccuppannabuddhAnaM sIlasamathAdIhi pAkaTabhAvo / ettAvatA therena bhagavA evamahaM sAvakapAramIJANe ThatvA dhammanvayena nayaggAhena jAnAmIti attano sIhanAdassa anuyogo dinno hoti / 144. idhAhaM, bhante, yena bhagavAti imaM desanaM kasmA Arabhi ? sAvakapAramIANassa nipphattidassanatthaM / ayaJhettha adhippAyo, bhagavA ahaM sAvakapAramIJANaM paTilabhanto paJcanavutipAsaNDe na aJJa ekampi samaNaM vA brAhmaNaM vA upasaGkamitvA sAvakapAramIJANampi paTilabhiM, tumheyeva upasaGkamitvA tumhe payirupAsanto paTila bhinti / tattha idhAti nipAtamattaM / upasaGkami dhammasavanAyAti tumhe upasaGkamanto panAhaM na cIvarAdihetu upasaGkamanto, dhammasavanatthAya upasaGkamanto / evaM upasaGkamitvA sAvakArANaM paTilabhaM / kadA pana thero dhammasavanatthAya upasaGkamantoti / sUkarakhata bhAgineyyadIghanakhaparibbAjakassa vedanApariggahasuttantakathanadivase (ma0 ni0 2.205) 58 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.145-145) kusaladhammadesanAvaNNanA 59 upasaGkamanto, tadAyeva sAvakapAramIJANaM paTilabhIti / taMdivasahi thero tAlavaNTaM gahetvA bhagavantaM bIjamAno Thito taM desanaM sutvA tattheva sAvakapAramIjANaM hatthagataM akAsi / uttaruttaraM paNItapaNItanti uttaruttaraJceva paNItapaNItaJca katvA desesi / kaNhasukkasappaTibhAganti kaNhaJceva sukkaJca / taJca kho sappaTibhAgaM savipakkhaM katvA / kaNhaM paTibAhitvA sukkaM, sukkaM paTibAhitvA kaNhanti evaM sappaTibhAgaM katvA kaNhasukkaM desesi, kaNhaM desentopi ca saussAhaM savipAkaM desesi, sukkaM desentopi saussAhaM savipAkaM desesi / tasmiM dhamme abhiJA idhekaccaM dhammaM dhammesu nimagamanti tasmiM desite dhamme ekaccaM dhammaM nAma sAvakapAramItrANaM sajAnitvA dhammesu niTThamagamaM / katamesu dhammesUti ? catusaccadhammasu / etthAyaM therasallApo, kALavallavAsI sumatthero tAva vadati "catusaccadhammesu idAni niTThagamanakAraNaM natthi / assajimahAsAvakassa hi diDhadivaseyeva so paThamamaggena catusaccadhammesu niDheM gato, aparabhAge sUkarakhataleNadvAre upari tIhi maggehi catusaccadhammasu nijhaiM gato, imasmiM pana ThAne 'dhammesUti buddhaguNesu nidraM gato"ti / lokantaravAsI cULasIvatthero pana "sabbaM tathaiva vatvA imasmiM pana ThAne 'dhammesUti arahatte nihu~ gato"ti Aha / dIghabhANakatipiTakamahAsIvatthero pana "tatheva purimavAdaM vatvA imasmiM pana ThAne 'dhammesUti sAvakapAramIJANe niTuM gato''ti vatvA "buddhaguNA pana nayato AgatA"ti Aha / satthari pasIdinti evaM sAvakapAramIjANadhammesu nihU~ gantvA bhiyyosomattAya "sammAsambuddho vata so bhagavA"ti satthari pasIdiM / svAkkhAto bhagavatA dhammoti suTu akkhAto sukathito niyyAniko maggo phalatthAya niyyAti rAgadosamohanimmadanasamattho / - suppaTipano soti buddhassa bhagavato sAvakasaGghopi vaGkAdidosavirahitaM sammApaTipadaM paTipannattA suppaTipannoti pasannomhi bhagavatIti dasseti / kusaladhammadesanAvaNNanA 145. idAni divATTAne nisIditvA samApajjite soLasa aparApariyadhamme dassetuM aparaM pana bhante etadAnuttariyanti desanaM Arabhi / tattha anuttariyanti anuttrbhaavo| yathA 59 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (5.145-145) bhagavA dhamma desetIti yathA yenAkArena yAya desanAya bhagavA dhammaM deseti, sA tumhAkaM desanA anuttarAti vadati / kusalesu dhammasUti tAya desanAya desitesu kusalesu dhammasupi bhagavAva anuttaroti dIpeti / yA vA sA desanA, tassA bhUmiM dassentopi "kusalesu dhammesU"ti Aha / tatrime kusalA dhammAti tatra kusalesu dhammesUti vRttapade ime kusalA dhammA nAmAti veditbbaa| tattha ArogyaDhena, anavajjaDhena, kosallasambhUtaDhena, niddarathaTena, sukhavipAkaTThenAti paJcadhA kusalaM veditabbaM / tesu jAtakapariyAyaM patvA ArogyaTena kusalaM vttttti| suttantapariyAyaM patvA anvjjddhen| abhidhammapariyAyaM patvA kosallasambhUtanidarathasukhavipAkaTena / imasmiM pana ThAne bAhitikasuttantapariyAyena (ma0 ni0 2.358) anavajjaThUna kusalaM daTTabbaM / cattAro satipaTTAnAti cuddasavidhena kAyAnupassanAsatipaTTAnaM, navavidhena vedanAnupassanAsatipaTThAnaM, soLasavidhena cittAnupassanAsatipaTThAnaM, paJcavidhena dhammAnupassanAsatipaTTAnanti evaM nAnAnayehi vibhajitvA samathavipassanAmaggavasena lokiyalokuttaramissakA cattAro satipaTTAnA desitaa| phalasatipaTThAnaM pana idha anadhippetaM / cattAro sammappadhAnAti paggahaDhena ekalakkhaNA; kiccavasena nAnAkiccA / "idha bhikkhu anuppannAnaM pApakAnaM akusalAnaM dhammAnaM anuppAdAyA"tiAdinA nayena samathavipassanAmaggavasena lokiyalokuttaramissakAva cattAro sammappadhAnA desitaa| cattAro iddhipAdAti ijjhanaTena ekasaGgahA, chandAdivasena naanaasbhaavaa| "idha bhikkhu chandasamAdhipadhAnasaGkhArasamannAgataM iddhipAdaM bhAvetI"tiAdinA nayena samathavipassanAmaggavasena lokiyalokuttaramissakAva cattAro iddhipAdA desitA / paJcindriyAnIti AdhipateyyaTena ekalakkhaNAni, adhimokkhAdisabhAvavasena nAnAsabhAvAni / samathavipassanAmaggavaseneva ca lokiyalokuttaramissakAni saddhAdIni paJcindriyAni desitAni / paJca balAnIti upatthambhanaTena akampiyaDhena vA ekasaGgahAni, salakkhaNena nAnAsabhAvAni / samathavipassanAmaggavaseneva lokiyalokuttaramissakAni saddhAdIni paJca balAni desitAni / satta bojjhaGgAti niyyAnaTena ekasaGgahA, upaTThAnAdinA salakkhaNena naanaasbhaavaa| samathavipassanA maggavaseneva lokiyalokuttaramissakA satta bojjhaGgA desitA / ariyo aTThaGgiko maggoti hetuDhena ekasaGgaho, dassanAdinA salakkhaNena nAnAsabhAvo / 60 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.146-147) AyatanapaNNattidesanAvaNNanA samathavipassanAmaggavaseneva lokiyalokuttaramissako ariyo aTThaGgiko maggo desitoti attho| idha, bhante, bhikkhu AsavAnaM khayAti idaM kimatthaM AraddhaM ? sAsanassa pariyosAnadassanatthaM / sAsanassa hi na kevalaM maggeneva pariyosAnaM hoti, arahattaphalena pana hoti / tasmA taM dassetuM idamAraddhanti veditabbaM / etadAnuttariyaM, bhante, kusalesu dhammasUti bhante yA ayaM kusalesu dhammesu evaMdesanA, etadAnuttariyaM / taM bhagavAti taM desanaM bhagavA asesaM sakalaM abhijAnAti / taM bhagavatoti taM desanaM bhagavato asesaM abhijaanto| uttari abhijJeyyaM natthIti taduttari abhijAnitab natthi, ayaM nAma ito aJo dhammo vA puggalo vA yaM bhagavA na jAnAtIti idaM nasthi / yadabhijAnaM aJo samaNo vAti yaM tumhehi anabhijJAtaM, taM aJo samaNo vA brAhmaNo vA abhijAnanto bhagavatA bhiyyobhitaro assa, adhikatarapajho bhaveyya / yadidaM kusalesu dhammasUti ettha yadidanti nipAtamattaM, kusalesu dhammesu bhagavatA uttaritaro natthIti aymetthttho| iti bhagavAva kusalesu dhammesu anuttaroti dassento "iminApi kAraNena evaMpasanno ahaM, bhante, bhagavatI''ti diipeti| ito paresu aparaM panAtiAdIsu visesamattameva vaNNayissAma / purimavArasadisaM pana vuttanayeneva veditab / AyatanapaNNattidesanAvaNNanA 146. AyatanapaNNattIsUti AyatanapaJApanAsu / idAni tA AyatanapaJattiyo dassento chayimAni, bhantetiAdimAha / AyatanakathA panesA visuddhimagge vitthArena kathitA, tena na taM vitthArayissAma, tasmA tattha vuttanayeneva sA vitthArato veditbbaa| etadAnuttariyaM, bhante, AyatanapaNNattIsUti yAyaM AyatanapaNNattIsu ajjhattikabAhiravavatthAnAdivasena evaM desanA, etadAnuttariyaM / sesaM vuttanayameva / gabhAvakkantidesanAvaNNanA 147. gabhAvakkantIsUti gabbhokkamanesu / tA gabbhAvakkantiyo dassento catasso imA, bhantetiAdimAha / tattha asampajAnoti ajAnanto sammULho hutvA / mAtukucchiM Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (5.148-148) okkamatIti paTisandhivasena pavisati / ThAtIti vasati / nikkhamatIti nikkhamantopi asampajAno sammULhova nikkhamati / ayaM paThamAti ayaM pakatilokiyamanussAnaM paThamA gabbhAvakkanti / sampajAno mAtukucchiM okkamatIti okkamanto sampajAno asammULho hutvA okkamati / ayaM dutiyAti ayaM asItimahAtherAnaM sAvakAnaM dutiyA gabbhAvakkanti / te hi pavisantAva jAnanti, vasantA ca nikkhamantA ca na jaannti| ayaM tatiyAti ayaM dvinnaJca aggasAvakAnaM paccekabodhisattAnaJca tatiyA gabbhAvakkanti / te kira kammajehi vAtehi adhosirA uddhaMpAdA anekasataporise papAte viya yonimukhe khittA tALacchiggaLena hatthI viya sambAdhena yonimukhena nikkhamamAnA anantaM dukkhaM pApuNanti / tena nesaM "mayaM nikkhamamhA"ti sampajAnatA na hoti / evaM pUritapAramInampi ca sattAnaM evarUpe ThAne mahantaM dukkhaM uppajjatIti alameva gabbhAvAse nibbindituM alaM virajjituM / ayaM catutthAti ayaM sabba bodhisattAnaM vasena catutthA gabbhAvakkanti / sabba bodhisattA hi mAtukucchismiM paTisandhiM gaNhantApi jAnanti, tattha vasantApi jAnanti, nikkhamantApi jAnanti, nikkhamanakAlepi ca te kammajavAtA uddhaMpAde adhosire katvA khipituM na sakkonti, dve hatthe pasAretvA akkhIni ummIletvA ThitakAva nikkhamanti / bhavaggaM upAdAya avIciantare aJjo tIsu kAlesu sampajAno nAma natthi ThapetvA sabba bodhisatte / teneva nesaM mAtukucchiM okkamanakAle ca nikkhamanakAle ca dasasahassilokadhAtu kampatIti / sesamettha vuttanayeneva veditabbaM / __ AdesanavidhAdesanAvaNNanA 148. AdesanavidhAsUti AdesanakoTThAsesu / idAni tA AdesanavidhA dassento catasso imAtiAdimAha / nimittena AdisatIti Agatanimittena gatanimittena Thitanimittena vA idaM nAma bhavissatIti katheti / 62 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.148 - 148) tridaM vatthu - eko rAjA tisso muttA gahetvA purohitaM pucchi " kiM me, Acariya, hatthe 'ti ? so ito cito ca olokesi / tena ca samayena ekA sarabU "makkhikaM gahessAmI 'ti pakkhandi, gahaNakAle makkhikA palAtA, so makkhikAya muttattA "muttA mahArAjA "ti Aha / muttA tAva hotu, kati muttAti ? so puna nimittaM olokesi / atha avidUre kukkuTo tikkhattuM saddaM nicchAresi / brAhmaNo " tisso mahArAjA "ti Aha / evaM ekacco Agatanimittena katheti / etenupAyena gataThitani mittehipi kathanaM veditabbaM / AdesanavidhAdesanAvaNNanA amanussAnanti yakkhapisAcAdInaM / devatAnanti cAtumahArAjikAdInaM / sarvvaM tvAti aJJassa cittaM tvA kathentAnaM saddaM sutvA / vitakkaviSphArasaddanti vitakkavipphAravasena uppannaM vippalapantAnaM suttapamattAdInaM saddaM / sutvAti taM saddaM sutvA / yaM vitakkayato tassa so saddo uppanno, tassa vasena " evampi te mano" ti Adisati / manosaGghArA paNihitAti cittasaGghArA suTThapitA / vitakkessatIti vitakkayissati pavattessatIti pajAnAti / jAnanto ca Agamanena jAnAti, pubbabhAgena jAnAti, antosamApattiyaM cittaM oloketvA jAnAti / Agamanena jAnAti nAma kasiNaparikammakAleyeva yenAkArena esa kasiNabhAvanaM Araddho paThamajjhAnaM vA... pe0... catutthajjhAnaM vA aTThasamApattiyo vA nibbattessatIti jAnAti / pubbabhAgena jAnAti nAma samathavipassanAya AraddhAyeva jAnAti, yenAkArena esa vipassanaM Araddho sItApattimaggaM vA nibbattessati, sakadAgAmimaggaM vA nibbattessati, anAgAmimaggaM vA nibbattessati, arahattamaggaM vA nibbattessatIti jAnAti / antosamApattiyaM cittaM oloketvA jAnAti nAma yenAkArena imassa manosaGghArA suTThapitA, imassa nAma cittassa anantarA imaM nAma vitakkaM vitakkessati / ito vuTThitassa etassa hAnabhAgiyo vA samAdhi bhavissati, ThitibhAgiyo vA visesabhAgiyo vA nibbedhabhAgiyo vA abhiJJAyo vA nibbattessatIti jAnAti / tattha puthujjano cetopariyaJANalAbhI puthujjanAnaMyeva cittaM jAnAti, na ariyAnaM / ariyesupi heTThimo heTThimo uparimassa uparimassa cittaM na jAnAti, uparimo pana heTThimassa jAnAti / etesu ca sotApanno sotApattiphalasamApattiM samApajjati / sakadAgAmI, anAgAmI, arahA, arahattaphalasamApattiM samApajjati / uparimo heTThimaM na samApajjati / sahi heTThimA heTTimA samApatti tatrupapattiyeva hoti / tathaiva taM hotIti idaM ekaMsena tatheva hoti / cetopariyaJANavasena JAtaJhi aJJathAbhAvI nAma natthi / sesaM purimanayeneva yojebbaM / 63 63 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA _ seni seheringen (473-** (5.149-149) dassanasamApattidesanAvaNNanA 149. AtappamanvAyAtiAdi brahmajAle vitthAritameva / ayaM panettha saGkepo, Atappanti vIriyaM / tadeva padahitabbato pdhaanN| anuyujitabbato anuyogo| appamAdanti satiavippavAsaM / sammAmanasikAranti anicce aniccantiAdivasena pavattaM upAyamanasikAraM / cetosamAdhinti paThamajjhAnasamAdhiM / ayaM paThamA dassanasamApattIti ayaM dvattiM sAkAraM paTikUlato manasikatvA paTikUladassanavasena uppAditA paThamajjhAnasamApatti paThamA dassanasamApatti nAma, sace pana taM jhAnaM pAdakaM katvA sotApanno hoti, ayaM nippariyAyeneva paThamA dassanasamApatti / atikkamma cAti atikkamitvA ca / chavimaMsalohitanti chaviJca maMsaJca lohitaJca | aDhei paccavekkhatIti aTThi aTThIti paccavekkhati / aTThi aTThIti paccavekkhitvA uppAditA aTThiArammaNA dibbacakkhupAdakajjhAnasamApatti dutiyA dassanasamApatti nAma / sace pana taM jhAnaM pAdakaM katvA sakadAgAmimaggaM nibbatteti / ayaM nippariyAyena dutiyA dassanasamApatti / kALavallavAsI sumatthero pana "yAva tatiyamaggA vaTTatI"ti Aha / vijJANasotanti vijJANameva / ubhayato abbocchinnanti dvIhipi bhAgehi acchinnaM / idha loke patidvitaJcAti chandarAgavasena imasmiJca loke patidvitaM / dutiyapadepi eseva nayo / kammaM vA kammato upagacchantaM idha loke patiTTitaM nAma / kammabhavaM AkaDDantaM paraloke patihitaM nAma / iminA kiM kathitaM ? sekkhaputhujjanAnaM cetopariyANaM kathitaM / sekkhaputhujjanAnahi cetopariyajANaM tatiyA dassanasamApatti nAma / idha loke appatidvitaJcAti nicchandarAgattA idhaloke ca appatiTTitaM / dutiyapadepi eseva nayo / kammaM vA kammato na upagacchantaM idha loke appatiTTitaM nAma / kammabhavaM anAkaDDantaM paraloke appatidvitaM nAma / iminA kiM kathitaM ? khINAsavassa cetopariyANaM kathitaM / khINAsavassa hi cetopariyANaM catutthA dassanasamApatti nAma / apica dvattiMsAkAre AraddhavipassanApi paThamA dassanasamApatti / aTThiArammaNe AraddhavipassanA dutiyA dassanasamApatti / sekkhaputhujjanAnaM cetopariyANaM khINAsavassa cetopariyANanti idaM padadvayaM nicclmev| aparo nayo paThamajjhAnaM paThamA 64 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.150-150) puggalapaNNattidesanAvaNNanA dssnsmaaptti| dutiyajjhAnaM dutiyaa| tatiyajjhAnaM ttiyaa| catutthajjhAnaM catutthA dassanasamApatti / tathA paThamamaggo paThamA dassanasamApatti / dutiyamaggo dutiyA / tatiyamaggo tatiyA / catutthamaggo catutthA dassanasamApattIti / sesamettha purimanayeneva yojetabbaM / puggalapaNNattidesanAvaNNanA 150. puggalapaNNattIsUti lokavohAravasena "satto puggalo naro poso''ti evaM pApetabbAsu lokapaJJattIsu / buddhAnahi dve kathA sammutikathA, paramatthakathAti poTThapAdasutte (dI0 ni0 aTTha0 1.439-443) vitthAritA / tattha puggalapaNNattIsUti ayaM smmutikthaa| idAni ye puggale paJapento puggalapaNNattIsu bhagavA anuttaro hoti, te dassento sattime bhante pugglaa| ubhtobhaagvimuttotiaadimaah| tattha ubhatobhAgavimuttoti dvIhi bhAgehi vimutto, arUpasamApattiyA rUpakAyato vimutto, maggena naamkaayto| so catunnaM arUpasamApattInaM ekekato vuTThAya saGghAre sammasitvA arahattappattAnaM, catunaM, nirodhA vuTThAya arahattappattaanAgAmino ca vasena paJcavidhI hoti / pALi panettha "katamo ca puggalo ubhatobhAgavimutto? idhekacco puggalo aTThavimokkhe kAyena phusitvA viharati, pAya cassa disvA AsavA parikkhINA hontI"ti (dhAtu0 24) evaM aTThavimokkhalAbhino vasena aagtaa| paAya vimuttoti paavimutto| so sukkhavipassako ca, catUhi jhAnehi vuTThAya arahattaM pattA cattAro cAti imesaM vasena paJcavidhova hoti / pALi panettha aTThavimokkhapaTikkhepavaseneva aagtaa| yathAha "na heva kho aTTha vimokkhe kAyena phusitvA viharati / paJAya cassa disvA AsavA parikkhINA honti / ayaM vuccati puggalo paJjAvimutto"ti (dhAtu0 25) / phuTThantaM sacchi karotIti kaayskkhi| so jhAnaphassaM paThamaM phusati, pacchA nirodhaM nibbAnaM sacchikaroti, so sotApattiphalaTuM Adi katvA yAva arahattamaggaTThA chabbidho hotIti veditabbo / tenevAha "idhekacco puggalo aTTha vimokkhe kAyena phusitvA viharati, Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (5.150-150) pAya cassa disvA ekacce AsavA parikkhINA honti / ayaM vuccati puggalo kAyasakkhI''ti (dhAtu0 26) / ___ diTThantaM pattoti dittipptto| tatridaM saGgrepalakkhaNaM, dukkhA saGghArA sukho nirodhoti AtaM hoti diTuM viditaM sacchikataM passitaM paJjAyAti dittipptto| vitthArato panesopi kAyasakkhi viya chabbidho hoti / tenevAha - "idhekacco puggalo idaM dukkhanti yathAbhUtaM pajAnAti...pe0... ayaM dukkhanirodhagAminI paTipadAti yathAbhUtaM pajAnAti, tathAgatappaveditA cassa dhammA paJjAya vodiTThA honti vocaritA, paJAya cassa disvA ekacce AsavA parikkhINA honti / ayaM vuccati puggalo diTThippatto''ti (dhAtu0 27) / ___saddhAya vimuttoti saavimutto| sopi vuttanayeneva chabidho hoti| tenevAha - "idhekacco puggalo idaM dukkhanti yathAbhUtaM pajAnAti, ayaM dukkhasamudayoti yathAbhUtaM pajAnAti, ayaM dukkhanirodhoti yathAbhUtaM pajAnAti, ayaM dukkhanirodhagAminI paTipadAti yathAbhUtaM pajAnAti, tathAgatappaveditA cassa dhammA paJAya vodiTThA honti vocaritA, pAya cassa disvA ekacce AsavA parikkhINA honti no ca kho yathA diTThippattassa / ayaM vuccati puggalo saddhAvimutto"ti (dhAtu0 28) / etesu hi saddhAvimuttassa pubbabhAgamaggakkhaNe saddahantassa viya, okappentassa viya, adhimuccantassa viya ca kilesakkhayo hoti / diTThippattassa pubbabhAgamaggakkhaNe kilesacchedakaM ANaM adandhaM tikhiNaM sUraM hutvA vahati / tasmA yathA nAma nAtitikhiNena asinA kadaliM chindantassa chinnaTThAnaM na maTuM hoti, asi na sIghaM vahati, saddo suyyati, balavataro vAyAmo kAtabbo hoti, evarUpA saddhAvimuttassa pubbabhAgamaggabhAvanA | yathA pana atinisitena asinA kadaliM chindantassa chinnaTThAnaM maTuM hoti, asi sIghaM vahati, saddo na suyyati, balavataraM vAyAmakiccaM na hoti, evarUpA paJjAvimuttassa pubbabhAgamaggabhAvanA veditabbA / dhammaM anussaratIti dhmmaanusaarii| dhammoti paJjA, paJjApubbaGgamaM maggaM bhAvetIti attho / saddhAnusArimhipi eseva nayo, ubhopete sotApattimaggaTThAyeva / vuttampi cetaM "yassa puggalassa sotApattiphalasacchikiriyAya paTipannassa paJjindriyaM adhimattaM hoti, paJaAvAhiM pApubbaGgamaM ariyamaggaM bhAveti / ayaM vuccati puggalo dhammAnusArI"ti / tathA "yassa puggalassa sotApattiphalasacchikiriyAya paTipannassa saddhindriyaM adhimattaM 66 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.151-153) padhAnadesanAvaNNanA hoti, saddhAvAhiM saddhApubbaGgamaM ariyamaggaM bhAveti / ayaM vuccati puggalo saddhAnusArI''ti / ayamettha saGkepo, vitthArato panesA ubhatobhAgavimuttAdikathA visuddhimagge paJjAbhAvanAdhikAre vuttaa| tasmA tattha vuttanayeneva veditbbaa| sesamidhApi purimanayeneva yojetabbaM / padhAnadesanAvaNNanA ___ 151. padhAnesUti idha padahanavasena "satta bojjhaGgA padhAnA"ti vuttaa| tesaM vitthArakathA mahAsatipaTThAne vuttanayeneva veditbbaa| sesamidhApi purimanayeneva yojetabbaM / paTipadAdesanAvaNNanA 152. dukkhapaTipadAdIsu ayaM vitthAranayo- "tattha katamA dukkhapaTipadA dandhAbhiJA paJA ? dukkhena kasirena samAdhiM uppAdentassa dandhaM taM ThAnaM abhijAnantassa yA paJjA pajAnanA...pe0... amoho dhammavicayo sammAdiTThi, ayaM vuccati dukkhapaTipadA dandhAbhijJA pnyjaa| tattha katamA dukkhapaTipadA khippAbhijJA paJA ? dukkhena kasirena samAdhi uppAdentassa khippaM taM ThAnaM abhijAnantassa yA paJA pajAnanA...pe0... sammAdiTTi, ayaM vuccati dukkhapaTipadA khippAbhiJA pnyjaa| tattha katamA sukhapaTipadA dandhAbhijA paJjA ? akicchena akasirena samAdhi uppAdentassa dandhaM taM ThAnaM abhijAnantassa yA paJA pajAnanA...pe0... sammAdiTThi, ayaM vuccati sukhapaTipadA dandhAbhiJA paJaA / tattha katamA sukhapaTipadA khippAbhiJA paJjA ? akicchena akasirena samAdhiM uppAdentassa khippaM taM ThAnaM abhijAnantassa yA paJA pajAnanA...pe0... sammAdiTTi, ayaM vuccati sukhapaTipadA khippAbhiJA paJjA'"ti (vibhaM0 801) / ayamettha saddhepo, vitthAro pana visuddhimagge vutto / sesamidhApi purimanayeneva yojetabbaM / bhassasamAcArAdivaNNanA 153. na ceva musAvAdUpasahitanti bhassasamAcAre Thitopi kathAmaggaM anupacchinditvA kathentopi idhekacco bhikkhu na ceva musAvAdUpasahitaM bhAsati / aTTha anariyavohAre vajjetvA aTTha ariyavohArayuttameva bhAsati / na ca vebhUtiyanti bhassasamAcAre Thitopi 67 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 dIghanikAye pAdhikavaggaTThakathA bhedakaravAcaM na bhAsati / na ca pesuNiyanti tassAyevetaM vevacanaM / vebhUtiyavAcA hi piyabhAvassa suJJakaraNato "pesuNiya "nti vuccati / nAmamevassA etanti mahAsIvatthero avoca / na ca sArambhajanti sArambhajA ca yA vAcA, taJca na bhAsati / "tvaM dussIlo "ti vutte, "tvaM dussIlo tavAcariyo dussIlo "ti vA, " tumhaM ApattI' ti vutte, "ahaM piNDAya caritvA pATaliputtaM gato" tiAdinA nayena bahiddhA vikkhepakathApavattaM vA karaNuttariyavAcaM na bhAsati / jayApekkhoti jayapurekkhAro hutvA, yathA hatthako sakyaputto titthiyA nAma dhammenapi adhammenapi jetabbAti saccAlikaM yaMkiJci bhAsati, evaM jayApekkho jayapurekkhAro hutvA na bhAsatIti attho / mantA mantA ca vAcaM bhAsatIti ettha mantAti ccati paJjA, mantAya paJJAya / puna mantAti upaparikkhitvA / idaM vRttaM hoti, bhassasamAcAre Thito divasabhAgampi kathento paJJAya upaparikkhitvA yuttakathameva kathetIti / nidhAnavatinti hRdayepi nidahitabbayuttaM / kAlenAti yuttapattakAlena / evaM bhAsitA hi vAcA amusA ceva hoti apisuNA ca apharusA ca asaThA ca asamphappalApA ca / evarUpA ca ayaM vAcA catusaccanissitAtipi sikkhattayanissitAtipi dasakathAvatthunissitAtipi terasadhutaGganissitAtipi sattattiMsabodhipakkhiyadhammanissitAtipi magganissitAtipi vuccati / tenAha etadAnuttariyaM, bhante, bhassasamAcAreti taM purimanayeneva yojebbaM / (5.153-153) sacco cassa sadgho cAti sIlAcAre Thito bhikkhu sacco ca bhaveyya saccakatho saddho casaddhAsampanno / nanu heTThA saccaM kathitameva, idha kasmA puna vuttanti ? heTThA vAcAsaccaM kathitaM / sIlAcAre Thito pana bhikkhu antamaso hasanakathAyapi musAvAdaM na karotIti dassetuM idha vRttaM / idAni so dhammena samena jIvitaM kappetIti dassanatthaM na ca kuhakotiAdi vRttaM / tattha " kuhako 'tiAdIni brahmajAle vitthAritAni / indriye guttadvAro, bhojane mattabhUti chasu indriyesu guttadvAro bhojanepi pamANaJjU / samakArIti samacArI, kAyena vAcAya manasA ca kAyavaGkAdIni pahAya samaM caratIti attho / jAgariyAnuyogamanuyuttoti rattindivaM cha koTThAse katvA " divasaM caGkamena nisajjAyA'ti vuttanayeneva jAgariyAnuyogaM yuttappayutto viharati / atanditoti nandI kAyAlasiyavirahito / AraddhavIriyoti kAyikavIriyenApi AradvavIriyo hoti, gaNasaGgaNikaM vinodetvA catUsu iriyApathesu aTThaArabbhavatthuvasena ekavihArI / cetasikavIriyenApi 68 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusAsanavidhAdivaNNanA AraddhavIriyo hoti, kilesasaGgaNikaM pahAya vinodetvA aTThasamApattivasena ekavihArI / api ca yathA tathA kilesuppattiM nivArento cetasikavIriyena AradvavIriyo hoti / jhAyIti ArammaNalakkhaNUpanijjhAnavasena jhAyI / satimAti cirakatAdianustaraNasamatthAya satiyA samannAgato / (5.154-156) kalyANapaTibhAnoti vAkkaraNasampanno ceva hoti paTibhAnasampanno ca / yuttapaTibhAno kho pana hoti no muttapaTibhAno / sIlasamAcArasmihi Thitabhikkhu muttapaTibhAno na hoti, yuttapaTibhAno pana hoti vaGgIsatthero viya / gatimAti gamanasamatthAya paJJAya samannAgato / dhitimAti dhAraNasamatthAya paJJAya samannAgato / matimAti ettha pana matIti paJJAya nAmameva, tasmA paJJavAti attho / iti tIhipi imehi padehi paJJAva kathitA / tattha heTThA samaNadhammakaraNavIriyaM kathitaM idha buddhavacanagaNhanavIriyaM / tathA heTThA vipassanApaJJA kathitA, idha buddhavacanagaNhanapaJa / na ca kAmesu giddhoti vatthukAmakilesakAmesu agiddho / sato ca nipako cAti abhikkantapaTikkantAdIsu sattasu ThAnesu satiyA ceva ANena ca samannAgato caratIti attho / nepakkanti paJJA, tAya samannAgatattA nipakoti vutto / sesamidhApi purimanayeneva yojetabbaM / anusAsanavidhAdivaNNanA 154. paccattaM yoniso manasikArAti attano upAyamanasikArena / yathAnusihaM tathA paTipajjamAnoti yathA mayA anusiddhaM anusAsanI dinnA tathA paTipajjamAno / tiNNaM saMyojanAnaM parikkhayAti Adi vRttatthameva / sesamidhApi purimanayeneva yojetabbaM / 69 155. parapuggalavimuttitrANeti sotApannAdInaM parapuggalAnaM tena tena maggena kilesavimuttitrANe / sesamidhApi purimanayeneva yojetabbaM / 156. amutrAsiM evaMnAmoti eko pubbenivAsaM anurasaranto nAmagottaM pariyAdiyamAno gacchati / eko suddhakhandheyeva anussarati, eko hi sakkoti, eko na sakkoti / tattha yo sakkoti, tassa vasena aggahetvA asakkontassa vasena gahitaM / asakkonto pana kiM karoti ? suddhakhandheyeva anusaranto anekajAtisatasahassamatthake ThatvA nAmagottaM pariyAdiyamAno otarati / taM 69 gantvA dassento Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (5.157 - 159) evaMnAmoti AdimAha / so evamAhAti so diTTigatiko evamAha / tattha kiJcApi sassatoti vatvA " te ca sattA saMsarantI 'ti vadantassa vacanaM pubbAparaviruddhaM hoti / diTThigatikattA panesa etaM na sallakkhesi / diTThigatikassa hi ThAnaM vA niyamo vA natthi / imaM gahetvA imaM vissajjeti imaM vissajjetvA imaM gaNhAtIti brahmajAle vitthAritamevetaM / ayaM tatiyo sassatavAdoti thero lAbhisseva vasena tayo sassatavAde Aha / bhagavatA pana takkIvAdampi gatvA brahmajAle cattAro vRttA / etesaM pana tiNNaM vAdAnaM vitthArakathA brahmajAle (dI0 ni0 aTTha0 1.30) vuttanayeneva veditabbA / sesamidhApi purimanayeneva vitthAretabbaM / 70 157. gaNanAya vAti piNDagaNanAya / saGghAnenAti acchiddakavasena manogaNanAya / ubhayathApi piNDagaNanameva dasseti / idaM vuttaM hoti, vassAnaM satavasena sahassavasena satasahassavasena koTivasena piNDaM katvApi ettakAni vassasatAnIti vA ettakA vassakoTiyoti vA evaM saGghAtuM na sakkA / tumhe pana attano dasannaM pAramInaM pUritattA sabbaJjataJJaNassa suppaTividdhattA yasmA vo anAvaraNaJANaM sUraM vahati / tasmA desanAJANakusalataM purakkhatvA vassagaNanAyapi pariyantikaM katvA kappagaNanA paricchinditvA ettakanti dassethAti dIpeti / pALiyattho panettha vRttanayoyeva / samidhApi purimanayeneva yojetabbaM / 158. etadAnuttariyaM bhante, sattAnaM cutUpapAtatrANeti bhante yApi ayaM sattAnaM cutipaTisandhivasena ANadesanA, sApi tumhAkaMyeva anuttarA / atItabuddhApi evameva desesuM / anAgatApi evameva desessanti / tumhe tesaM atItAnAgatabuddhAnaM ANena saMsanditvAva desayittha / "iminApi kAraNena evaMpasanno ahaM bhante bhagavatI "ti dIpeti / pALiyattho pattha vitthAritoyeva / 159. sAsavA saupadhikAti sadosA saupArambhA / no ariyAti vuccatIti ariyiddhIti na vuccati / anAsavA anupadhikAti niddosA anupArambhA / ariyAti buccatIti ariyiddhIti vuccati / appaTikUlasaJjI tattha viharatIti kathaM appaTikUlasaJjI tattha viharatIti ? paTikUle satte mettaM pharati, saGghAre dhAtusaJJa upasaMharati / yathAha " kathaM paTikUle appaTikUlasaJjI viharati (paTi0 ma0 3.97 ) ? aniTThasmiM vatthusmiM mettAya vA pharati, dhAtuto vA upasaMharatI 'ti / paTikUlasaJjI tattha viharatIti appaTikUle satte asubhasaJJa pharati, saGghAre aniccasaJJa upasaMharati / yathAha "kathaM appaTikUle 70 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.160-160) aJJathAsatthuguNadassanAdivaNNanA paTikUlasaJJI viharati ? iTThasmiM vatthusmiM asubhAya vA pharati, aniccato vA upasaMharatI"ti / evaM sesapadesupi attho veditabbo / upekkhako tattha viharatIti iTThe arajjanto aniTTe adussanto yathA aJa asamapekkhanena mohaM uppAdenti, evaM anuppAdento chasu ArammaNesu chaLaGgupekkhAya upekkhako viharati / etadAnuttariyaM, bhante iddhividhAsUti, bhante, yA ayaM dvIsu iddhIsu evaMdesanA, etadAnuttariyaM / taM bhagavAti taM desanaM bhagavA asesaM sakalaM abhijAnAti / taM bhagavatoti taM desanaM bhagavato asesaM abhijAnato / uttari abhijJeyyaM natthIti uttari abhijAnitabbaM natthi / ayaM nAma ito aJJo dhammo vA puggalo vA yaM bhagavA na jAnAti idaM natthi | yadabhijAnaM ajJo samaNo vA brAhmaNo vAti yaM tumhehi anabhijJataM aJJo samaNo vA brAhmaNo vA abhijAnanto bhagavatA bhiyyobhiJJataro assa, adhikatarapaJJo bhaveyya / yadidaM iddhividhAsUti ettha yadidanti nipAtamattaM / iddhividhAsu bhagavatA uttaritaro natthi / atItabuddhApi hi imA dve iddhiyo desesuM, anAgatApi imAva desessanti / tumhepi tesaM ANena saMsanditvA imAva desayittha / iti bhagavA iddhividhAsu anuttaroti dassento "iminApi kAraNena evaMpasanno ahaM, bhante, bhagavatI "ti dIpeti / etAvatA ye dhammasenApati divATThAne nisIditvA soLasa aparampariyadhamme sammasi, teva dassitA honti / 71 aJJathAsatthuguNadassanAdivaNNanA 160. idAni aparenapi AkArena bhagavato guNe dassento yaM taM bhanteti AdimAha / tattha saddhena kulaputtenAti saddhA kulaputtA nAma atItAnAgatapaccuppannA bodhisattA / tasmA yaM sabbabodhisattena pattabbanti vuttaM hoti / kiM pana tena pattabbaM ? nava lokuttaradhammA / AraddhavIriyenAtiAdIsu "vIriyaM thAmo "tiAdIni sabbAneva vIriyavevacanAni / tattha AraddhavIriyenAti paggahitavIriyena / thAmavatAti thAmasampanna thiravIriyena / purisathAmenAti tena thAmavatA yaM purisathAmena pattabbanti vRttaM hoti / anantarapadadvayepi eseva nayo / purisadhoravhenAti yA asamadhurehi buddhehi vahitabbA dhurA, taM dhuraM vahanasamatthena mahApurisena / anuSpattaM taM bhagavatAti taM sabbaM atItAnAgatabuddhehi pattabbaM, sabbameva anuppattaM, bhagavato ekaguNopi Uno natthIti dasseti / kAmesu kAmasukhallikAnuyoganti vatthukAmesu kAmasukhallikAnuyogaM / yathA aJJa keNiyajaTilAdayo samaNabrAhmaNA " ko jAnAti 71 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (5.161-161) paralokaM / sukho imissA paribbAjikAya mudukAya lomasAya bAhAya samphasso"ti moLibandhAhi paribbAjikAhi paricArenti sampattaM sampattaM rUpAdiArammaNaM anubhavamAnA kAmasukhamanuyuttA, na evamanuyuttoti dasseti / hInanti lAmakaM / gammanti gAmavAsInaM dhammaM / pothujjanikanti puthujjanehi sevitabbaM / anariyanti na nidosaM / na vA ariyehi sevitabbaM / anatthasahitanti anatthasaMyuttaM / attakilamathAnuyoganti attano AtApanaparitApanAnuyogaM / dukkhanti dukkhayuttaM, dukkhamaM vA / yathA eke samaNabrAhmaNA kAmasukhallikAnuyogaM parivajjessAmAti kAyakilamathaM anudhAvanti, tato muJcissAmAti kAmasukhaM anudhAvanti, na evaM bhagavA / bhagavA pana ubho ete ante vajjetvA yA sA "asthi, bhikkhave, majjhimA paTipadA tathAgatena abhisambuddhA cakkhukaraNI'"ti evaM vuttA sammApaTipatti, tameva pttipnno| tasmA "na ca attakilamathAnuyoga''ntiAdimAha / AbhicetasikAnanti abhicetasikAnaM, kAmAvacaracittAni atikkamitvA ThitAnanti attho| diTThadhammasukhavihArAnanti imasmiMyeva attabhAve sukhavihArAnaM / poTTapAdasuttantasmivhi sappItikadutiyajjhAnaphalasamApatti kathitA (dI0 ni0 1.432) / pAsAdikasuttante saha maggena vipassanApAdakajjhAnaM / dasuttarasuttante catutthajjhAnikaphalasamApatti / imasmiM sampasAdanIye diThThadhammasukhavihArajjhAnAni kathitAni / nikAmalAbhIti yathAkAmalAbhI / akicchalAbhIti adukkhlaabhii| akasiralAbhIti vipulalAbhI / anuyogadAnappakAravaNNanA 161. ekissA lokadhAtuyAti dasasahassilokadhAtuyA / tINi hi khettAni - jAtikhettaM ANAkhettaM visayakhettaM / tattha jAtikhettaM nAma dasasahassI lokadhAtu / sA hi tathAgatassa mAtukucchiM okkamanakAle nikkhamanakAle sambodhikAle dhammacakkappavattane AyusaGkhArossajjane parinibbAne ca kampati / koTisatasahassacakkavALaM pana ANAkhettaM nAma / ATAnATiyamoraparittadhajaggaparittaratanaparittAdInahi ettha ANA vattati / visayakhettassa pana parimANaM natthi. baddhAnavhi "yAvatakaM jANaM, tAvatakaM ayyaM, yAvatakaM ayyaM tAvatakaM ANaM, ANapariyantikaM ayyaM, jeyyapariyantikaM ANa"nti (mahAni0 55) vacanato avisayo nAma ntthi| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.161 - 161) tipiTakaantaradhAnakathA imesu pana tIsu khettesu ThapetvA imaM cakkavALaM aJJasmiM cakkavALe buddhA uppajjantIti suttaM natthi, nuppaJjantIti pana atthi / tINi piTakAni vinayapiTakaM, suttantapiTakaM abhidhammapiTakaM / tisso saGgItiyo mahAkassapattherassa saGgIti, yasattherassa saGgIti, moggaliputtatissattherassa saGgItIti / imA tisso saGgItiyo AruLhe tepiTake buddhavacane "imaM cakkavALaM muJcitvA aJJattha buddhA uppajjantI' 'ti suttaM natthi, jantIti na atthi / apubbaM acarimanti apure apacchA ekato nuppajjanti, pure vA pacchA uppajjantIti vuttaM hoti / tattha bodhipallaGke "bodhiM apatvA na uTThahissAmI nisinnakAlato paTThAya yAva mAtukucchismiM paTisandhiggahaNaM, tAva pubbeti na veditabbaM / bodhisattassa hi paTisandhiggahaNe dasasahassacakkavALakampaneneva khettapariggaho kato / aJJassa buddhassa uppattipi nivAritA hoti / parinibbAnato paTThAya ca yAva sAsapamattApi dhAtuyo tiTThanti tAva pacchAti na veditabbaM / dhAtUsu hi ThitAsu buddhApi ThitAva honti / tasmA etthantare aJJassa buddhassa uppatti nivAritAva hoti / dhAtuparinibbAne pana jAte assa buddhassa uppatti na nivAritA / tipiTaka antaradhAnakathA tINi antaradhAnAni nAma pariyatti antaradhAnaM, paTivedhaantaradhAnaM, paTipattiantaradhAnanti / tattha pariyatIti tINi piTakAni / paTivedhoti saccappaTivedho / paTipattIti paTipadA / tattha paTivedho ca paTipatti ca hotipi na hotipi / ekasmihi kAle paTivedhakarA bhikkhU bahU honti, esa bhikkhu puthujjanoti aGguliM pasAretvA dassetabbo hoti / imasmiMyeva dIpe ekavAraM puthujjanabhikkhu nAma nAhosi / paTipattipUrakApi kadAci bahU honti, kadAci appA / iti paTivedho ca paTipatti ca hotipi na hotipi / sAsanaTThitiyA pana pariyatti pamANaM / paNDito hi tepiTakaM sutvA dvepi pUreti / 73 yathA amhAkaM bodhisatto AkArassa santike paJcAbhiJJA satta ca samApattiyo nibbattetvA nevasaJjAnAsaJJAyatanasamApattiyA parikammaM pucchi, so na jAnAmIti Aha / tato udakassa santikaM gantvA adhigatavisesaM saMsanditvA nevasaJjAnAsaJAyatanassa parikammaM pucchi, so Acikkhi, tassa vacanasamanantarameva mahAsatto taM jhAnaM sampAdesi, 73 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (5.161-161) evameva pacavA bhikkhu pariyattiM sutvA dvepi pUreti / tasmA pariyattiyA ThitAya sAsanaM ThitaM hoti / yadA pana sA antaradhAyati, tadA paThamaM abhidhammapiTakaM nassati / tattha paTTAnaM sabbapaThamaM antaradhAyati / anukkamena pacchA dhammasaGgaho, tasmiM antarahite itaresu dvIsu piTakesu Thitesupi sAsanaM Thitameva hoti| tattha suttantapiTake antaradhAyamAne paThamaM adbhuttaranikAyo ekAdasakato paTThAya yAva ekakA antaradhAyati, tadanantaraM saMyuttanikAyo cakkapeyyAlato paTThAya yAva oghataraNA antaradhAyati / tadanantaraM majjhimanikAyo indriyabhAvanato. paTThAya yAva mUlapariyAyA antaradhAyati / tadanantaraM dIghanikAyo dasuttarato paTThAya yAva brahmajAlA antaradhAyati / ekissApi dvinnampi gAthAnaM pucchA addhAnaM gacchati, sAsanaM dhAretuM na sakkoti, sabhiyapucchA ALavakapucchA viya ca / etA kira kassapabuddhakAlikA antarA sAsanaM dhAretuM naaskkhiNsu| dvIsu pana piTakesu antarahitesupi vinayapiTake Thite sAsanaM tiTThati / parivArakkhandhakesu antarahitesu ubhatovibhaGge Thite Thitameva hoti / ubhatovibhaGge antarahite mAtikAyapi ThitAya Thitameva hoti| mAtikAya antarahitAya pAtimokkhapabbajjAupasampadAsu ThitAsu sAsanaM tiTThati / liGgaM addhAnaM gacchati / setavatthasamaNavaMso pana kassapabuddhakAlato paTThAya sAsanaM dhAretuM nAsakkhi / paTisambhidApattehi vassasahassaM aTThAsi / chaLabhijehi vassasahassaM / tevijjehi vassasahassaM / sukkhavipassakehi vssshssN| pAtimokkhehi vassasahassaM aTThAsi / pacchimakassa pana saccappaTivedhato pacchimakassa sIlabhedato paTThAya sAsanaM osakkitaM nAma hoti / tato paTThAya aJassa buddhassa uppatti na nivAritA / sAsanaantarahitavaNNanA tINi parinibbAnAni nAma kilesaparinibbAnaM khandhaparinibbAnaM dhAtuparinibbAnanti | tattha kilesaparinibbAnaM bodhipallaGke ahosi / khandhaparinibbAnaM kusinArAyaM / dhAtuparinibbAnaM anAgate bhavissati / sAsanassa kira osakkanakAle imasmiM tambapaNNidIpe dhAtuyo sannipatitvA mahAcetiyaM gmissnti| mahAcetiyato nAgadIpe rAjAyatanacetiyaM / tato mahAbodhipallavaM gmissnti| nAgabhavanatopi devalokatopi brahmalokatopi dhAtuyo 74 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.161-161) sAsanaantarahitavaNNanA 75 mahAbodhipallaGkameva gamissanti / sAsapamattApi dhAtuyo na antarA nassissanti / sabbadhAtuyo mahAbodhipallaGke rAsibhUtA suvaNNakkhandho viya ekagghanA hutvA chabbaNNarasmiyo vissajjessanti / tA dasasahassilokadhAtuM pharissanti, tato dasasahassacakkavALadevatA sannipatitvA "ajja satthA parinibbAti, ajja sAsanaM osakkati, pacchimadassanaM dAni idaM amhAka"nti dasabalassa parinibbatadivasato mahantataraM kArucaM karissanti / ThapetvA anAgAmikhINAsave avasesA sakabhAvena sandhAretuM na sakkhissanti / dhAtUsu tejodhAtu uhitvA yAva brahmalokA uggacchissati / sAsapamattAyapi dhAtuyA sati ekajAlA bhavissati / dhAtUsu pariyAdAnaM gatAsu upacchijjissati / evaM mahantaM AnubhAvaM dassetvA dhAtUsu antarahitAsu sAsanaM antarahitaM nAma hoti / yAva na evaM antaradhAyati, tAva acarimaM nAma hoti / evaM apubbaM acarimaM uppajjeyyu, netaM ThAnaM vijjti| kasmA pana apubbaM acarimaM nuppajjantIti ? ancchriyttaa| buddhA hi acchriymnussaa| yathAha - "ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamAno uppajjati acchriymnusso| katamo ekapuggalo ? tathAgato arahaM sammAsambuddho"ti (a0 ni0 1.1.172) / yadi ca dve vA cattAro vA aTTha vA soLasa vA ekato uppajjeyyuM, anacchariyA bhaveyyuM / ekasmihi vihAre dvinnaM cetiyAnampi lAbhasakkAro uLAro na hoti / bhikkhUpi bahutAya na acchariyA jAtA, evaM buddhApi bhaveyyuM, tasmA nuppajjanti / desanAya ca visesaabhaavto| yahi satipaTThAnAdibhedaM dhamma eko deseti / aJjena uppajjitvApi sova desetabbo siyA, tato anacchariyo siyA / ekasmiM pana dhammaM desente desanApi acchariyA hoti, vivAdabhAvato ca / bahUsu hi buddhesu uppannesu bahUnaM AcariyAnaM antevAsikA viya amhAkaM buddho pAsAdiko, amhAkaM buddho madhurassaro lAbhI puJavAti vivadeyyuM / tasmApi evaM nuppajjanti / api cetaM kAraNaM milindaraJApi puDhena nAgasenattherena vitthAritameva / vuttahi tattha - bhante, nAgasena, bhAsitampi hetaM bhagavatA "aTTAnametaM, bhikkhave, anavakAso, yaM ekissA lokadhAtuyA dve arahanto sammAsambuddhA apubbaM acarimaM uppajjeyyu, netaM ThAnaM vijjatIti / desayantA ca, bhante nAgasena, sabbepi tathAgatA sattatiMsa bodhipakkhiye dhamme desenti, kathayamAnA ca cattAri ariyasaccAni kathenti, 75 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (5.161-161) sikkhApentA ca tIsu sikkhAsu sikkhApenti, anusAsamAnA ca appamAdappaTipattiyaM anusAsanti / yadi, bhante nAgasena, sabbesampi tathAgatAnaM ekA desanA ekA kathA ekasikkhA ekAnusAsanI, kena kAraNena dve tathAgatA ekakkhaNe nuppajjanti / ekenapi tAva buddhappAdena ayaM loko obhAsajAto, yadi dutiyo buddho bhaveyya, dvinnaM pabhAya ayaM loko bhiyyosomattAya obhAsajAto bhaveyya, ovadamAnA ca dve tathAgatA sukhaM ovadeyyuM, anusAsamAnA ca sukhaM anusAseyyuM, tattha me kAraNaM desehi, yathAhaM nissaMsayo bhaveyya"nti / ayaM, mahArAja, dasasahassI lokadhAtu ekabuddhadhAraNI, ekasseva tathAgatassa guNaM dhAreti, yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nAyaM dasasahassI lokadhAtu dhAreyya, caleyya, kampeyya, nameyya, oNameyya, vinameyya, vikireyya, vidhameyya, viddhaMseyya, na ThAnamupagaccheyya / yathA, mahArAja, nAvA ekapurisasandhAraNI bhaveyya, ekapurise abhirULhe sA nAvA samupAdikA bhaveyya, atha dutiyo puriso Agaccheyya tAdiso AyunA vaNNena vayena pamANena kisathUlena sabbaGgapaccaGgena, so taM nAvaM abhirUheyya, api nu sA, mahArAja, nAvA dvinnampi dhAreyyAti ? na hi, bhante, caleyya, kampeyya, nameyya, oNameyya, vinameyya, vikireyya, vidhameyya, viddhaMseyya, na ThAnamupagaccheyya osIdeyya udketi| evameva kho, mahArAja, ayaM dasasahassI lokadhAtu ekabuddhadhAraNI, ekasseva tathAgatassa guNaM dhAreti, yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nAyaM dasasahassI lokadhAtu dhAreyya...pe0... na ThAnamupagaccheyya / yathA vA pana, mahArAja, puriso yAvadatthaM bhojanaM bhujeyya chAdentaM yAva kaNThamabhipUrayitvA, so dhAto pINito paripuNNo nirantaro tandIkato anoNamitadaNDajAto punadeva tAvatakaM bhojanaM bhujeyya, api nu kho so, mahArAja, puriso sukhito bhaveyyAti ? na hi, bhante, sakiM bhuttova mareyyAti; evameva kho, mahArAja, ayaM dasasahassI lokadhAtu ekabuddhadhAraNI...pe0... na ThAnamupagaccheyyAti / kiM nu kho, bhante nAgasena, atidhammabhArena pathavI calatIti ? idha, mahArAja, 76 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.161-161) sAsanaantarahitavaNNanA | 99 dve sakaTA ratanapUritA bhaveyyuM yAva mukhasamA, ekasmA sakaTato ratanaM gahetvA ekasmiM sakaTe AkireyyuM, api nu kho taM, mahArAja, sakaTaM dvinnampi sakaTAnaM ratanaM dhAreyyAti ? na hi, bhante, nAbhipi tassa phaleyya, arApi tassa bhijjeyyu, nemipi tassa opateyya, akkhopi tassa bhijjeyyAti / kiM nu kho, mahArAja, atiratanabhArena sakaTaM bhijjatIti? Ama, bhante,ti / evameva kho, mahArAja, atidhammabhArena pathavI calati / ___ apica, mahArAja, imaM kAraNaM buddhabalaparidIpanAya osAritaM aJampi tattha atirUpaM kAraNaM suNohi, yena kAraNena dve sammAsambuddhA ekakkhaNe nuppajjanti / yadi, mahArAja, dve sammAsambuddhA ekakkhaNe uppajjeyyu, tesaM parisAya vivAdo uppajjeyya "tumhAkaM buddho amhAkaM buddho''ti, ubhato pakkhajAtA bhaveyyuM / yathA, mahArAja, dvinnaM balavAmaccAnaM parisAya vivAdo uppajjeyya "tumhAkaM amacco amhAkaM amacco"ti, ubhato pakkhajAtA honti; evameva kho, mahArAja, yadi dve sammAsambuddhA ekakkhaNe uppajjeyyu, tesaM parisAya vivAdo uppajjeyya "tumhAkaM buddho, amhAkaM buddho 'ti, ubhato pakkhajAtA bhaveyyuM, idaM tAva, mahArAja, ekaM kAraNaM, yena kAraNena dve sammAsambuddhA ekakkhaNe nuppajjanti / aparampi, mahArAja, uttaraM kAraNaM suNohi, yena kAraNena dve sammAsambuddhA ekakkhaNe nuppajjanti / yadi, mahArAja, dve sammAsambuddhA ekakkhaNe uppajjeyyu, "aggo buddho"ti yaM vacanaM, taM micchA bhaveyya, "jeTTho buddho"ti, seTTho buddhoti, visiTTho buddhoti, uttamo buddhoti, pavaro buddhoti, asamo buddhoti, asamasamo buddhoti, appaTimo buddhoti, appaTibhAgo buddhoti, appaTipuggalo buddhoti yaM vacanaM, taM micchA bhaveyya / imampi kho tvaM, mahArAja, kAraNaM atthato sampaTiccha, yena kAraNena dve sammAsambuddhA ekakkhaNe nuppajjanti / apica kho, mahArAja, buddhAnaM bhagavantAnaM sabhAvapakati esA, yaM ekoyeva buddho loke uppajjati / kasmA kAraNA ? mahantatAya sabba buddhaguNAnaM, yaM ajhampi, mahArAja, mahantaM hoti, taM ekaMyeva hoti / pathavI, mahArAja, mahantI, sA ekAyeva / sAgaro mahanto, so ekoyeva / sineru girirAjA mahanto, so ekoyeva / AkAso mahanto, so ekoyeva / sakko mahanto, so ekoyeva / mAro 17 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (5.162-162) mahanto, so ekoyeva / mahAbrahmA mahanto, so ekoyeva / tathAgato arahaM sammAsambuddho mahanto, so ekoyeva lokasmiM / yattha te uppajjanti, tattha aosaM okAso na hoti / tasmA, mahArAja, tathAgato arahaM sammAsambuddho ekoyeva loke uppajjatIti / sukathito, bhante nAgasena, paJho opammehi kAraNehIti (mi0 pa0 5.1.1) / dhammassa cAnudhammanti navavidhassa lokuttaradhammassa anudhamma pubbabhAgappaTipadaM / sahadhammikoti skaarnno| vAdAnuvAdoti vAdoyeva | acchariyaanbhutavaNNanA 162. AyasmA udAyIti tayo therA udAyI nAma - lALudAyI, kAludAyI, mahAudAyIti / idha mahAudAyI adhippeto| tassa kira imaM suttaM Adito paTThAya yAva pariyosAnA suNantassa abbhantare paJcavaNNA pIti uppajjitvA pAdapiDito sIsamatthakaM gacchati, sIsamatthakato pAdapiTuiM Agacchati, ubhato paTThAya majjhaM otarati, majjhato paTThAya ubhato gcchti| so nirantaraM pItiyA phuTasarIro balavasomanassena dasabalassa guNaM kathento acchariyaM bhantetiAdimAha / appicchatAti nittaNhatA | santuTTitAti catUsu paccayesu tIhAkArehi sntoso| sallekhatAti sabbakilesAnaM sallikhitabhAvo / yatra hi nAmAti yo nAma / na attAnaM pAtukarissatIti attano guNe na Avi karissati / paTAkaM pariharegyunti "ko amhehi sadiso atthI"ti vadantA paTAkaM ukkhipitvA nALandaM vicareyyuM / passa kho tvaM, udAyi, tathAgatassa appicchatAti passa udAyi yAdisI tathAgatassa appicchatAti therassa vacanaM sampaTicchanto Aha | kiM pana bhagavA neva attAnaM pAtukaroti, na attano guNaM kathetIti ce? na, na katheti / appicchatAdIhi kathetabbaM, cIvarAdihetuM na katheti / tenevAha - "passa kho tvaM, udAyi, tathAgatassa appicchatA''tiAdi / bujjhanakasattaM pana Agamma veneyyavasena katheti / yathAha - "na me Acariyo asthi, sadiso me na vijjati / sadevakasmiM lokasmiM, natthi me paTipuggalo"ti / / (mahAva0 11) 78 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.163-163) acchariyaabbhutavaNNanA evaM tathAgatassa guNadIpikA bahU gAthApi suttantApi vitthAretabbA ! 163. abhikkhaNaM bhAseyyAsIti punappunaM bhAseyyAsi / pubbaNhasamaye me kathitanti mA majjhanhikAdIsu na kathayittha | ajja vA me kathitanti mA paradivasAdIsu na kathayitthAti attho / pavedesIti kathesi / imassa veyyAkaraNassAti niggAthakattA idaM suttaM "veyyAkaraNa"nti vuttaM / adhivacananti nAmaM / idaM pana "iti hida"nti paTThAya padaM saGgItikArehi ThapitaM / sesaM sabbattha uttAnatthamevAti / sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya sampasAdanIyasuttavaNNanA nidvitaa| 79 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. pAsAdikasuttavaNNanA nigaNThanATaputtakAlaGkiriyavaNNanA 164. evaM me sutanti pAsAdikasuttaM / tatrAyamanuttAnapadavaNNanA- vedhaJA nAma sakyAti dhanumhi katasikkhA vedhaJanAmakA eke sakyA / tesaM ambavane pAsAdeti tesaM ambavane sippaM uggaNhatthAya kato dIghapAsAdo asthi, tattha viharati / adhunA kAlattoti sampati kaalngkto| vedhikajAtAti dvejjhajAtA, dvebhAgA jaataa| bhaNDanAdIsu bhaNDanaM pubbabhAgakalaho, taM daNDAdAnAdivasena paNNattivItikkamavasena ca vaDDitaM klho| "na tvaM imaM dhammavinayaM AjAnAsI"tiAdinA nayena viruddhavacanaM vivaado| vitudantAti vijjhantA / sahitaM meti mama vacanaM atthasahitaM / adhiciNNaM te viparAvattanti yaM tava adhiciNNaM cirakAlAsevanavasena paguNaM, taM mama vAdaM Agamma nivattaM / Aropito te vAdoti tumhaM upari mayA doso Aropito | cara vAdappamokkhAyAti bhattapuTaM AdAya taM taM upasaGkamitvA vAdappamokkhatthAya uttari pariyesamAno vicara / nibbeThehi vAti atha vA mayA Aropitadosato attAnaM mocehi| sace pahosIti sace sakkosi / vadhoyevAti maraNameva / nATaputtiyesUti nATaputtassa antevAsikesu / nimbinarUpAti ukkaNThitasabhAvA abhivAdanAdInipi na kronti| virattarUpAti vigtpemaa| paTivAnarUpAti tesaM sakkaccakiriyato nivattanasabhAvA / yathA tanti yathA durakkhAtAdisabhAve dhammavinaye nibbinnavirattappaTivAnarUpehi bhavitabda, tathaiva jAtAti attho / durakkhAteti dukkathite / duSpavediteti duvijJApite / anupasamasaMvattaniketi rAgAdInaM upasamaM kAtuM asamatthe / bhinna)peti bhindappatiDhe / ettha hi nATaputtova nesaM patidvena thUpo / so pana bhinno mato / tena vuttaM "bhinnathUpe'ti / appaTisaraNeti tasseva abhAvena paTisaraNavirahite / nanu cAyaM nATaputto nALandavAsiko, so kasmA pAvAyaM kAlaGkatoti ? so kira Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6.165-165) nigaNThanATaputtakAlakiriyavaNNanA upAlinA gahapatinA paTividdhasaccena dasahi gAthAhi bhAsite buddhaguNe sutvA uNhaM lohitaM chaDDesi / atha naM aphAsukaM gahetvA pAvaM agamaMsu / so tattha kAlamakAsi / kAlaM kurumAno ca cintesi - "mama laddhi aniyyAnikA sAravirahitA, mayaM tAva naTThA, avasesajanopi mA apAyapUrako ahosi, sace panAhaM 'mama sAsanaM aniyyAnika nti vakkhAmi, na saddahissanti, yaMnUnAhaM dvepi jane na ekanIhArena uggaNhApeyyaM, te mamaccayena aJamaJca vivadissanti, satthA taM vivAdaM paTicca ekaM dhammakathaM kathessati, tato te sAsanassa mahantabhAvaM jAnissantIti / atha naM eko antevAsiko upasaGkamitvA Aha - "bhante tumhe dubbalA, mayhampi imasmiM dhamme sAraM Acikkhatha, AcariyappamANa''nti / "Avuso, tvaM mamaccayena sassatanti gaNheyyAsI''ti / aparopi upasaGkami, taM ucchedaM gaNhApesi / evaM dvepi jane ekaladdhike akatvA bahU nAnAnIhArena uggaNhApetvA kAlamakAsi / te tassa sarIrakiccaM katvA sannipatitvA aJjamalaM pucchiMsu- "kassAvuso, Acariyo sAraM AcikkhI"ti ? eko uTThahitvA marahanti Aha / kiM AcikkhIti ? sassatanti / aparo taM paTibAhitvA "mayhaM sAraM AcikkhI"ti Aha / evaM sabbe "mahaM sAraM Acikkhi, ahaM jeThThako"ti acamanaM vivAdaM vaDDatvA akkose ceva paribhAse ca hatthapAdappahArAdIni ca pavattetvA ekamaggena dve agacchantA nAnAdisAsu pakkamiMsu / 165. atha kho cundo samaNudesoti ayaM thero dhammasenApatissa kaniTThabhAtiko / taM bhikkhU anupasampannakAle "cundo samaNuddeso"ti samudAcaritvA therakAlepi tatheva samudAcariMsu / tena vuttaM- "cundo samaNuddeso"ti / "pAvAyaM vassaMvuTTho yena sAmagAmo, yenAyasmA Anando tenupasaGkamI"ti kasmA upasaGkami ? nATaputte kira kAlaGkate jambudIpe manussA tattha tattha kathaM pavattayiMsu "nigaNTho nATaputto eko satthAti paJAyittha, tassa kAlakiriyAya sAvakAnaM evarUpo vivAdo jAto / samaNo pana gotamo jambudIpe cando viya sUriyo viya ca pAkaTo, sAvakApissa pAkaTAyeva / kIdiso nu kho samaNe gotame parinibbute sAvakAnaM vivAdo bhavissatI thero taM kathaM sutvA cintesi - "imaM kathaM gahetvA dasabalassa ArocessAmi, satthA eta aTuppattiM katvA ekaM desanaM kathessatI''ti / so nikkhamitvA yena sAmagAmo, yenAyasmA Anando tenupsngkmi| 81 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (6.165-165) sAmagAmoti sAmAkAnaM ussannattA tassa gAmassa nAmaM / yenAyasmA Anandoti ujumeva bhagavato santikaM agantvA yenassa upajjhAyo AyasmA Anando tenupasaGkami / buddhakAle kira sAriputtatthero ca Anandatthero ca aJamajaM mamAyiMsu / sAriputtatthero "mayA kAtabbaM satthu upaTThAnaM karotI"ti AnandattheraM mamAyi / Anandatthero "bhagavato sAvakAnaM aggo''ti sAriputtattheraM mamAyi / kuladArake ca pabbAjetvA sAriputtattherassa santike upajhaM gaNhApesi / sAriputtattheropi tathaiva akAsi | evaM ekamekena attano pattacIvaraM datvA pabbAjetvA upajjhaM gaNhApitAni paJca paJca bhikkhusatAni ahesuM / AyasmA Anando paNItAni cIvarAdInipi labhitvA therassa adAsi / dhammaratanapUjA eko kira brAhmaNo cintesi - "buddharatanassa ca saGgharatanassa ca pUjA paJaAyati, kathaM nu kho dhammaratanaM pUjitaM hotI"ti ? so bhagavantaM upasaGkamitvA etamatthaM pucchi| bhagavA Aha - "sacepi brAhmaNa dhammaratanaM pUjetukAmo, ekaM bahussutaM pUjehI"ti | bahussutaM, bhante, AcikkhathAti / bhikkhusaddhaM pucchAti / so bhikkhusaddhaM upasaGkamitvA "bahussutaM, bhante, AcikkhathA"ti Aha / Anandatthero brAhmaNAti / brAhmaNo theraM sahassagghanikena ticIvarena pUjesi / thero taM gahetvA bhagavato santikaM agamAsi / bhagavA "kuto, Ananda, laddha"nti Aha ? ekena, bhante, brAhmaNena dinnaM, idaM panAhaM Ayasmato sAriputtassa dAtRkAmoti / dehi, aanndaati| cArikaM pakkanto bhnteti| AgatakAle dehIti, sikkhApadaM bhante, paJattanti | kadA pana sAriputto AgamissatIti ? dasAhamattena bhanteti / "anujAnAmi, Ananda, dasAhaparamaM atirekacIvaraM nikkhipitu"nti sikkhApadaM pApesi / sAriputtattheropi tathaiva yaMkiJci manApaM labhati, taM Anandattherassa deti / so imampi attano kaniTThabhAtikaM therasseva saddhivihArikaM adAsi / tena vuttaM- "yenassa upajjhAyo AyasmA Anando tenupasaGkamI''ti / evaM kirassa ahosi- "upajjhAyo me mahApaJo, so imaM kathaM satthu Arocessati, atha satthA tadanurUpaM dhamma desessatI"ti / kathApAbhatanti kathAya mUlaM / mUlajhi "pAbhata''nti vuccati / yathAha - 82 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6.166-166) asammAsambuddhappaveditadhammavinayavaNNanA 63 "appakenApi medhAvI, pAbhatena vicakkhaNo / samuTThApeti attAnaM, aNuM aggiMva sandhama''nti / / (jA0 1.1.4) bhagavantaM dassanAyAti bhagavantaM dassanatthAya / kiM panAnena bhagavA na diTThapubboti ? no na diTTapubbo / ayahi AyasmA divA nava vAre, rattiM nava vAreti ekAhaM aTThArasa vAre upaTThAnameva gacchati / divasassa pana satavAraM vA sahassavAraM vA gantukAmo samAnopi na akAraNA gacchati, ekaM pahuddhAraM gahetvAva gacchati / so taM divasaM tena kathApAbhatena gantukAmo evamAha / asammAsambuddhappaveditadhammavinayavaNNanA 166. evajhetaM, cunda, hotIti bhagavA Anandattherena Arocitepi yasmA na Anandatthero imissA kathAya sAmiko, cundatthero pana saamiko| sova tassA AdimajjhapariyosAnaM jAnAti / tasmA bhagavA tena saddhiM kathento "evajhetaM, cunda, hotI"tiAdimAha / tassattho- cunda evavhetaM hoti durakkhAtAdisabhAve dhammavinaye sAvakA dvedhikajAtA bhaNDanAdIni katvA mukhasattIhi vitudantA vihrnti| idAni yasmA aniyyAnikasAsaneneva niyyAnikasAsanaM pAkaTaM hoti, tasmA Adito aniyyAnikasAsanameva dassento idha cunda satthA ca hoti asammAsambuddhotiAdimAha / tattha vokkamma ca tamhA dhammA vattatIti na nirantaraM pUreti, okkamitvA okkamitvA antarantaraM katvA vattatIti attho| tassa te, Abuso, lAbhAti tassa tumhaM ete dhammAnudhammappaTipattiAdayo lAbhA / suladdhanti manussattampi te suladdhaM / tathA paTipajjatUti evaM paTipajjatu / yathA te satthArA dhammo desitoti yena te AkArena satthArA dhammo kathito / yo ca samAdapetIti yo ca Acariyo samAdapeti / yaJca samAdapetIti yaM antevAsiM samAdapeti / yo ca samAdapitoti yo ca evaM samAdapito antevAsiko / yathA Acariyena samAdapitaM, tathatthAya paTipajjati / sabbe teti tayopi te / ettha hi Acariyo samAdapitattA apuJja pasavati, samAdinnantevAsiko samAdinnattA, paTipannako paTipannattA / tena vuttaM - "sabbe te bahuM apujaM pasavantI"ti / etenupAyena sabbavAresu attho veditbbo| 83 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (6.167-173) 167. apicettha AyappaTipannoti kaarnnppttipnno| AyamArAdhessatIti kAraNaM nipphAdessati / vIriyaM ArabhatIti attano dukkhanibbattakaM vIriyaM karoti / vRttavhetaM "durakkhAte, bhikkhave, dhammavinaye yo AraddhavIriyo, so dukkhaM viharati / yo kusIto, so sukhaM viharatI"ti (a0 ni0 1.1.318) / sammAsambuddhappaveditadhammavinayAdivaNNanA 168. evaM aniyyAnikasAsanaM dassetvA idAni niyyAnikasAsanaM dassento idha pana, cunda, satthA ca hoti sammAsambuddhotiAdimAha / tattha niyyAnikoti maggatthAya phalatthAya ca niyyAti / 169. vIriyaM ArabhatIti attano sukhaniSphAdakaM vIriyaM Arabhati / vuttajhetaM "svAkkhAte, bhikkhave, dhammavinaye yo kusIto, so dukkhaM viharati / yo AraddhavIriyo, so sukhaM viharatI"ti (a0 ni0 1.1.319) / . 170. iti bhagavA niyyAnikasAsane sammApaTipannassa kulaputtassa pasaMsaM dassetvA puna desanaM vaDDento idha, cunda, satthA ca loke udapAdItiAdimAha / tattha avijJApitatthAti abodhitatthA / sabasaGgAhapadakatanti sabbasaGgahapadehi kataM, sabbasaGgAhikaM kataM na hotIti attho / "sabbasaGgAhapadagata"ntipi pATho, na sabbasaGgAhapadesu gataM, na ekasaGgahajAtanti attho / sappATihIrakatanti niyyAnikaM / yAva devamanussehIti devalokato yAva manussalokA suppakAsitaM / anutappo hotIti anutApakaro hoti / satthA ca no loketi idaM tesaM anutApakAradassanatthaM vuttaM / nAnutappo hotIti satthAraM Agamma sAvakehi yaM pattabda, tassa pattattA anutApakaro na hoti / / 172. theroti thiro therakArakehi dhammehi smnnaagto| "ratta"tiAdIni vuttatthAneva / etehi ce pIti etehi heTThA vuttehi / 173. pattayogakkhemAti catUhi yogehi khemattA arahattaM idha yogakkhemaM nAma, taM pattAti attho / alaM samakkhAtuM saddhammassAti sammukhA gahitattA assa saddhammaM sammA AcikkhituM samatthA / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6.174-178) sanAyitabbadhammAdivaNNanA 174. brahmacArinoti brahmacariyavAsaM vasamAnA ariysaavkaa| kAmabhoginoti gihisotApannA / "iddhaJcevA''tiAdIni mahAparinibbAne vitthAritAneva / lAbhaggayasaggapattanti lAbhaggaJceva yasaggaJca pattaM / 175. santi kho pana me, cunda, etarahi therA bhikkhU sAvakAti sAriputtamoggallAnAdayo theraa| bhikkhuniyoti khemAtherIuppalavaNNatherIAdayo / upAsakA sAvakA gihI odAtavatthavasanA brahmacArinoti cittagahapatihatthakaALavakAdayo / kAmabhoginoti cULaanAthapiNDikamahAanAthapiNDikAdayo / brahmacAriniyoti nandamAtAdayo / kAmabhoginiyoti khujjuttraadyo| 176. sabbAkArasampannanti sabbakAraNasampannaM / idameva tanti idameva brahmacariyaM, imameva dhammaM sammA hetunA nayena vadamAno vadeyya / udakAssudanti udako sudN| passaM na passatIti passanto na passati / so kira imaM pa'haM mahAjanaM pucchi / tehi "na jAnAma, Acariya. kathehi no"ti vatto so Aha- "gambhIro ayaM paJho AhArasappAye sati thokaM cintetvA sakkA kathetu''nti / tato tehi cattAro mAse mahAsakkAre kate taM panhaM kathento kiJca passaM na psstiitiaadimaah| tattha sAdhunisitassAti suTunisitassa tikhiNassa, sunisitakhurassa kira talaM paJjAyati, dhArA na pAyatIti ayamettha attho / saGgAyitabbadhammAdivaNNanA 177. saGgama samAgammAti saGgantvA samAgantvA / atthena atyaM, vyaJjanena vyaJjananti atthena saha atyaM, byaJjanenapi saha byaJjanaM samAnentehIti attho| saGgAyitabbanti vAcetabbaM sajjhAyitabbaM / yathayidaM brahmacariyanti yathA idaM sakalaM sAsanabrahmacariyaM / 178. tatra ceti tatra saGghamajjhe, tassa vA bhAsite / atthaJceva micchA gaNhAti, byaJjanAni ca micchA ropetIti "cattAro satipaTTAnA"ti ettha ArammaNaM "satipaTThAna"nti atthaM gaNhAti / "satipaTThAnAnI"ti byaJjanaM ropeti / imassa nu kho, Avuso, atthassAti "satiyeva satipaTThAna"nti / atthassa "cattAro satipaTThAnA"ti kiM nu kho imAni byaJjanAni, udAhu cattAri satipaTThAnAnI"ti etAni vA byaJjanAni / katamAni opAyikatarAnIti imassa atthassa katamAni byaJjanAni upapannatarAni allInatarAni / 85 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (6.181-183) 11.1111 imesaJca vyaJjanAnanti "cattAro satipaTThAnA"ti byaJjanAnaM "satiyeva satipaTThAna"nti kiM nu kho ayaM attho, udAhu "ArammaNaM satipaTThAna"nti eso atthoti? imassa kho, Avuso, atthassAti "ArammaNaM satipaTThAna''nti imassa atthassa | yA ceva etAnIti yAni ceva etAni mayA vuttAni | yA ceva esoti yo ceva esa mayA vutto| so neva ussAdetabboti tumhehi tAva sammA atthe ca sammA byaJjane ca ThAtabbaM / so pana neva ussAdetabbo, na apsaadetbbo| sApetabboti jaanaapetbbo| tassa ca atthassAti "satiyeva satipaTThAna'"nti atthassa ca / tesaJca vyaJjanAnanti "satipaTThAnA"ti vyaJjanAnaM / nisantiyAti nisAmanatthaM dhAraNatthaM / iminA nayena sabbavAresu attho veditbbo| 181. tAdisanti tumhaadisN| atthupetanti atthena upetaM atthassa viJAtAraM / vyaJjanupetanti byaJjanehi upetaM byaJjanAnaM vijJAtAraM / evaM etaM bhikkhuM pasaMsatha / eso hi bhikkhu na tumhAkaM sAvako nAma, buddho nAma esa cundAti / iti bhagavA bahussutaM bhikkhu attano ThAne Thapesi / paccayAnuJAtakAraNAdivaNNanA __182. idAni tatopi uttaritaraM desanaM vaDDento na vo ahaM, cundAtiAdimAha / tattha diThThadhammikA AsavA nAma idhaloke paccayahetu uppajjanakA aasvaa| samparAyikA AsavA nAma paraloke bhaNDanahetu uppajjanakA AsavA / saMvarAyAti yathA te na pavisanti, evaM pidahanAya / paTighAtAyAti mUlaghAtena paTihananAya / alaM vo taM yAvadeva sItassa paTighAtAyAti taM tumhAkaM sItassa paTighAtAya samatthaM / idaM vuttaM hoti, yaM vo mayA cIvaraM anujJAtaM, taM pArupitvA dappaM vA mAnaM vA kurumAnA viharissathAti na anujJAtaM, taM pana pArupitvA sItappaTighAtAdIni katvA sukhaM samaNadhammaM yoniso manasikAraM karissathAti anujJAtaM / yathA ca cIvaraM, evaM piNDapAtAdayopi / anupadasaMvaNNanA panettha visuddhimagge vuttanayeneva veditbbaa| sukhallikAnuyogAdivaNNanA 183. sukhallikAnuyoganti sukhalliyanAnuyogaM, sukhasevanAdhimuttanti attho / sukhetIti sukhitaM karoti / pINetIti pINitaM thUlaM karoti / . 86 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6.186-187) pahabyAkaraNavaNNanA 186. advitadhammAti naTTitasabhAvA / jivhA no asthIti yaM yaM icchanti, taM taM kathenti, kadAci maggaM kathenti, kadAci phalaM kadAci nibbAnanti adhippAyo / jAnatAti sabba taJANena jAnantena / passatAti paJcahi cakkhUhi passantena / gambhIranemoti gambhIrabhUmiM anupvittttho| sunikhAtoti suTu nikhaato| evameva kho, Avusoti evaM khINAsavo abhabbo nava ThAnAni ajjhAcarituM / tasmiM anajjhAcAro acalo asampavedhI / tattha saJcicca pANaM jIvitA voropanAdIsu sotApannAdayopi abhbbaa| sannidhikArakaM kAme paribhujjitunti vatthukAme ca kilesakAme ca sannidhiM katvA paribhujituM / seyyathApi pubbe agArikabhUtoti yathA pubbe gihibhUto paribhuJjati, evaM paribhuJjituM abhabbo / pahabyAkaraNavaNNanA 187. agAramajjhe vasantA hi sotApannAdayo yAvajIvaM gihibyaJjanena tiTThanti / khINAsavo pana arahattaM patvAva manussabhUto parinibbAti vA pabbajati vA / cAtumahArAjikAdIsu kAmAvacaradevesu muhuttampi na tiThThati / kasmA ? vivekaTThAnassa abhAvA / bhummadevattabhAve pana Thito arahattaM patvApi tiTThati / tassa vasena ayaM paJho aagto| bhinnadosattA panassa bhikkhubhAvo veditbbo| atIrakanti atIraM aparicchedaM mahantaM / no ca kho anAgatanti anAgataM pana addhAnaM Arabbha evaM na paJapeti, atItameva maJce samaNo / gotamo jAnAti, na anaagtN| tathA hissa atIte aDDachaTThasatajAtakAnussaraNaM pAyati / anAgate evaM bahuM anussaraNaM na pacAyatIti imamatthaM maJjamAnA evaM vadeyyuM / tayidaM kiM sUti anAgate apaJApanaM kiM nu kho ? kathaMsUti kena nu kho kAraNena ajAnantoyeva nu kho anAgataM nAnussarati, ananussaritukAmatAya nAnussaratIti / aJavihitakena ANadassanenAti paccakkhaM viya katvA dassanasamatthatAya dassanabhUtena ANena aJjatthavihitakena ANena ajhaM Arabbha pavattena, aJavihitakaM ajaM Arabbha pavattamAnaM ANadassanaM saGgAhetabbaM pApetabbaM maJjanti / te hi carato ca tiTThato ca suttassa ca jAgarassa ca satataM samitaM ANadassanaM pacyupaTTitaM maJanti, tAdisaJca ANaM nAma natthi / tasmA yathariva bAlA abyattA, evaM maJjantIti veditbbo| satAnusArIti pubbenivAsAnussatisampayuttakaM / yAvatakaM AkaGkatIti yattakaM jJAtuM icchati, tattakaM jAnissAmIti ANaM pesesi / athassa dubbalapattapuTe pakkhandanArAco viya Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (6.188-188) appaTihataM anivAritaM ANaM gacchati, tena yAvatakaM AkaGghati tAvatakaM anussarati / bodhijanti bodhimUle jAtaM / ANaM uppajjatIti catumaggajANaM uppajjati / ayamantimA jAtIti tena ANena jAtimUlassa pahInattA puna ayamantimA jAti / natthidAni punabhavoti aparampa ANaM uppajjati / anatthasaMhitanti na idhalokatthaM vA paralokatthaM vA nissitaM / na taM tathAgato vyAkarotIti taM bhAratayuddhasItAharaNasadisaM aniyyAnikakathaM tathAgato na katheti / bhUtaM tacchaM anatthasaMhitanti rAjakathAditiracchAnakathaM / kAlaghU tathAgato hotIti kAlaM jAnAti / sahetukaM sakAraNaM katvA yuttapattakAleyeva katheti / 188. tasmA tathAgatoti buccatIti yathA yathA gaditab, tathA tatheva gadanato dakArassa takAraM katvA tathAgatoti vuccatIti attho| diTThanti rUpAyatanaM / sutanti saddAyatanaM / mutanti mutvA patvA gahetabbato gandhAyatanaM rasAyatanaM phoTabbAyatanaM / vijJAtanti sukhadukkhAdidhammAyatanaM / pattanti pariyesitvA vA apariyesitvA vA pattaM / pariyesitanti pattaM vA apattaM vA priyesitN| anuvicaritaM manasAti cittena anusaJcaritaM / "tathAgatena abhisambuddha''nti iminA etaM dasseti, yahi aparimANAsu lokadhAtUsu imassa sadevakassa lokassa nIlaM pItakantiAdi rUpArammaNaM cakkhudvAre ApAthamAgacchati, "ayaM satto imasmiM khaNe imaM nAma rUpArammaNaM disvA sumano vA dummano vA majjhatto vA jAto"ti sabda taM tathAgatassa evaM abhisambuddhaM / tathA yaM aparimANAsu lokadhAtUsu imassa sadevakassa lokassa bherisaddo mudiGgasaddotiAdi saddArammaNaM sotadvAre ApAthamAgacchati / mUlagandho tacagandhotiAdi gandhArammaNaM ghAnadvAre ApAthamAgacchati / mUlaraso khandharasotiAdi rasArammaNaM jivhAdvAre aapaathmaagcchti| kakkhaLaM mudukantiAdi pathavIdhAtutejodhAtuvAyodhAtubhedaM phoThubbArammaNaM kAyadvAre ApAthamAgacchati / "ayaM satto imasmiM khaNe imaM nAma phoThubbArammaNaM phusitvA sumano vA dummano vA majjhatto vA jAto''ti sabbaM taM tathAgatassa evaM abhisambuddhaM / tathA yaM aparimANAsu lokadhAtUsu imassa sadevakassa lokassa sukhadukkhAdibhedaM dhammArammaNaM manodvArassa ApAthamAgacchati, "ayaM satto imasmiM khaNe idaM nAma dhammArammaNaM vijAnitvA sumano vA dummano vA majjhatto vA jAto"ti sabbaM taM tathAgatassa evaM abhisambuddhaM / yahi, cunda, imesaM sattAnaM diTuM sutaM mutaM vijAtaM tattha tathAgatena adiTuM vA asutaM vA amutaM vA avijJAtaM vA natthi / imassa mahAjanassa pariyesitvA pattampi asthi, pariyesitvA appattampi atthi| apariyesitvA pattampi asthi, apariyesitvA 88 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6.189-191) abyAkataTThAnavaNNanA appattampi asthi / sabbampi taM tathAgatassa appattaM nAma natthi, ANena asacchikataM nAma / "tasmA tathAgatoti vuccatI''ti / yaM yathA lokena gataM tassa tatheva gatattA "tathAgato''ti vuccati / pALiyaM pana abhisambuddhanti vuttaM, taM gatasaddena ekatthaM / iminA nayena sabbavAresu "tathAgato"ti nigamanassa attho veditabbo, tassa yutti brahmajAle tathAgatasaddavitthAre vuttAyeva / abyAkatahAnavaNNanA 189. evaM attano asamataM anuttarataM sabbaJjataM dhammarAjabhAvaM kathetvA idAni "puthusamaNabrAhmaNAnaM laddhIsu mayA ajJAtaM adiTuM nAma natthi, sabbaM mama jANassa antoyeva parivattatIti sIhanAdaM nadanto ThAnaM kho panetaM, cunda, vijjatItiAdimAha / tattha tathAgatoti satto / na hetaM, Adhuso, atthasaMhitanti idhalokaparalokaatthasaMhitaM na hoti / na ca dhammasaMhitanti navalokuttaradhammanissitaM na hoti| na Adibrahmacariyakanti sikkhattayasaGgahitassa sakalasAsanabrahmacariyassa AdibhUtaM na hoti / / 190. idaM dukkhanti khotiAdIsu taNhaM ThapetvA avasesA tebhummakA dhammA idaM dukkhanti byAkataM / tasseva dukkhassa pabhAvikA janikA taNhA dukkhasamudayoti byAkataM / ubhinnaM appavatti dukkhanirodhoti byAkataM / dukkhaparijAnano samudayapajahano nirodhasacchikaraNo ariyamaggo dukkhanirodhagAminI paTipadAti byAkataM / "etanhi, Avuso, atthasaMhita"ntiAdIsu etaM idhalokaparalokaatthanissitaM navalokuttaradhammanissitaM sakalasAsanabrahmacariyassa Adi padhAnaM pubbaGgamanti aymttho| pubbantasahagatadiTThinissayavaNNanA 191. idAni yaM taM mayA na byAkataM, taM ajAnantena na byAkatanti mA evaM saJamakaMsu / jAnantova ahaM evaM "etasmiM byAkatepi attho natthI"ti na byaakriN| yaM pana yathA byAkAtabbaM, taM mayA byAkatamevAti sIhanAdaM nadanto puna yepi te, cundAtiAdimAha / tattha diTThiyova dihinissayA, diTThinissitakA dihrigatikAti attho / idameva saccanti idameva dassanaM saccaM / moghamaJanti aJasaM vacanaM moghaM / asayaMkAroti asayaM kto| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (6.192-196) 192. tatrAti tesu samaNabrAhmaNesu / atthi nu kho idaM Avuso buccatIti, Avuso, yaM tumhehi sassato attA ca loko cAti vuccati, idamasthi nu kho udAhu natthIti evamahaM te pracchAmIti atho ) graJca cho ke mAti e ena ne baTora manaM moghamaJa"nti vadanti, taM tesaM nAnujAnAmi / paJattiyAti ditttthipnyttiyaa| samasamanti samena jANena smN| yadidaM adhipaJattIti yA ayaM adhipatti nAma / ettha ahameva bhiyyo uttaritaro na mayA samo asthi / tattha yaJca vuttaM "pattiyAti yaJca adhipaJattI"ti ubhayametaM atthato ekaM / bhedato hi paJatti adhipaJjattIti dvayaM hoti / tattha paJatti nAma ditttthipnytti| adhipatti nAma khandhapatti dhAtupaJatti AyatanapaJatti indriyapatti saccapaJatti puggalapaJJattIti evaM vuttA cha paJjattiyo / idha pana pattiyAti etthApi paJatti ceva adhipaJatti ca adhippetA, adhipaJattIti etthApi / bhagavA hi pattiyApi anuttaro, adhipaJjattiyApi anuttro| tenAha -- "ahameva tattha bhiyyo yadidaM adhipaJattI"ti / 196. pahAnAyAti pajahanatthaM | samatikkamAyAti tasseva vevacanaM / desitAti kathitA / paattAti tthpitaa| satipaTThAnabhAvanAya hi ghanavinibbhogaM katvA sabbadhammesu yAthAvato diDhesu "suddhasaGkhArapuJjoyaM nayidha sattUpalabbhatI''ti sanniTThAnato sabbadiTThinissayAnaM pahAnaM hotIti / tena vuttaM / diTThinissayAnaM pahAnAya samatikkamAya evaM mayA ime cattAro satipaTThAnA desitA paJattA''ti / sesaM sabbattha uttAnatthamevAti / sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya pAsAdikasuttavaNNanA nihitaa| 90 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. lakkhaNasuttavaNNanA dvattiMsamahApurisalakkhaNavaNNanA 199. evaM me sutanti lakkhaNasuttaM / ttraaymnuttaanpdvnnnnnaa| dvattisimAnIti dvattiMsa imAni | mahApurisalakkhaNAnIti mahApurisabyaJjanAni mahApurisanimittAni "ayaM mahApuriso"ti saJjAnanakAraNAni / "yehi samannAgatassa mahApurisassA"tiAdi mahApadAne vitthAritanayeneva veditab / "bAhirakApi isayo dhArenti, no ca kho jAnanti 'imassa kammassa katattA imaM lakkhaNaM paTilabhatI'ti" kasmA Aha ? aTuppattiyA anuruupttaa| idahi suttaM saaTuppattikaM / sA panassa aTuppatti kattha samuTThitA ? antogAme manussAnaM antare / tadA kira sAvatthivAsino attano attano gehesu ca gehadvAresu ca santhAgArAdIsu ca nisIditvA kathaM samuTThApesuM- "bhagavato asItianubyaJjanAni byAmappabhA dvattiMsamahApurisalakkhaNAni, yehi ca bhagavato kAyo, sabbaphAliphullo viya pAricchattako, vikasitamiva kamalavanaM, nAnAratanavicittaM viya suvaNNatoraNaM, tArAmaricivirocamiva gaganatalaM, ito cito ca vidhAvamAnA vipphandamAnA chabbaNNarasmiyo muJcanto ativiya sobhati / bhagavato ca iminA nAma kammena idaM lakkhaNaM nibbattanti kathitaM natthi, yAguuLuGkamattampi pana kaTacchubhattamattaM vA pubbe dinnapaccayA evaM uppajjatIti bhagavatA vuttaM / kiM nu kho satthA kammaM akAsi, yenassa imAni lakkhaNAni nibbattantI''ti / athAyasmA Anando antogAme caranto imaM kathAsallApaM sutvA katabhattakicco vihAraM AgantvA satthu vattaM katvA vanditvA Thito "mayA, bhante, antogAme ekA kathA sutA'"ti Aha / tato bhagavatA "kiM te, Ananda, suta"nti vutte sabbaM Arocesi / satthA therassa 91 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (7.201-201) vacanaM sutvA parivAretvA nisinne bhikkhU AmantetvA "dvattiMsimAni, bhikkhave, mahApurisassa mahApurisalakkhaNAnI"ti paTipATiyA lakkhaNAni dassetvA yena kammena yaM nibbattaM, tassa dassanatthaM evamAha / suppatidvitapAdatAlakkhaNavaNNanA 201. purimaM jAtintiAdIsu pubbe nivutthakkhandhA jAtavasena "jAtI"ti vRttA / tathA bhavanavasena "bhavo"ti, nivutthavasena Alayadvena vA "niketo"ti / tiNNampi padAnaM pubbe nivutthakkhandhasantAne Thitoti attho / idAni yasmA taM khandhasantAnaM devalokAdIsupi vattati / lakkhaNanibbattanasamatthaM pana kusalakammaM tattha na sukaraM, manussabhUtasseva sukaraM / tasmA yathAbhUtena yaM kammaM kataM, taM dassento pubbe manussabhUto samAnoti Aha / akAraNaM vA etaM / hatthiassamigamahiMsavAnarAdibhUtopi mahApuriso pAramiyo pUretiyeva / yasmA pana evarUpe attabhAve Thitena katakammaM na sakkA sukhena dIpetuM, manussabhAve Thitena katakamma pana sakkA sukhena dIpetuM / tasmA "pubbe manussabhUto samAno"ti Aha / ___dahasamAdAnoti thirghnno| kusalesu dhammasUti dasakusalakammapathesu / avatthitasamAdAnoti niccalagahaNo anivttitghnno| mahAsattassa hi akusalakammato aggiM patvA kukkuTapattaM viya cittaM paTikuTati, kusalaM patvA vitAnaM viya pasAriyati / tasmA daLhasamAdAno hoti avasthitasamAdAno / na sakkA kenaci samaNena vA brAhmaNena vA devena vA mArena vA brahmanA vA kusalasamAdAnaM vissajjApetuM / tatrimAni vatthUni - pubbe kira mahApuriso kalandakayoniyaM nibbatti / atha deve vuDhe ogho AgantvA kulAvakaM gahetvA samuddameva pvesesi| mahApuriso "puttake nIharissAmI"ti naTuM temetvA temetvA samuddato udakaM bahi khipi / sattame divase sakko AvajjitvA tattha Agamma "kiM karosI"ti pucchi ? so tassa Arocesi / sakko mahAsamuddato udakassa dunnIharaNIyabhAvaM kthesi| bodhisatto tAdisena kusItena saddhiM kathetumpi na vaTTati / "mA idha tiThThA'"ti apasAresi / sakko "anomapurisena gahitagahaNaM na sakkA vissajjApetu"nti tuTTho tassa puttake AnetvA adAsi | mahAjanakakAlepi mahAsamudaM taramAno "kasmA mahAsamudaM tarasI"ti devatAya puTTho "pAraM gantvA kulasantake raTe rajjaM gahetvA dAnaM dAtuM tarAmI"ti Aha / tato devatAya - "ayaM mahAsamuddo 92 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7.201-201) suppatidvitapAdatAlakkhaNavaNNanA gambhIro ceva puthulo ca, kadA naM tarissatI"ti vutte so Aha "taveso mahAsamuddasadiso, mahaM pana ajjhAsayaM Agamma khuddakamAtikA viya khAyati / tvaMyeva maM dakkhissasi samudaM taritvA samuddapArato dhanaM AharitvA kulasantakaM rajjaM gahetvA dAnaM dadamAna''nti / devatA "anomapurisena gahitagahaNaM na sakkA vissajjApetu''nti bodhisattaM AliGgatvA haritvA uyyAne nipajjApesi / so chattaM ussApetvA divase divase paJcasatasahassapariccAgaM katvA aparabhAge nikkhamma pbbjito| evaM mahAsatto na sakkA kenaci samaNena vA...pe0... brahmanA vA kusalasamAdAnaM vissajjApetuM / tena vuttaM- "daLahasamAdAno ahosi kusalesu dhammesuavatthitasamAdAno''ti / ___ idAni yesu kusalesu dhammesu avasthitasamAdAno ahosi, te dassetuM kaaysucritetiaadimaah| dAnasaMvibhAgeti ettha ca dAnameva diyyanavasena dAnaM, saMvibhAgakaraNavasena sNvibhaago| sIlasamAdAneti pnycsiildssiilctupaarisuddhisiilpuurnnkaale| uposathUpavAseti cAtuddasikAdibhedassa uposathassa upavasanakAle | matteyyatAyAti maatukaatbbvtte| sesapadesupi eseva nayo / aJataraJataresu cAti aJcesu ca evarUpesu / adhikusalesUti ettha asthi kusalA, asthi adhikusalA / sabbepi kAmAvacarA kusalA kusalA nAma, rUpAvacarA adhikusalA / ubhopi te kusalA nAma, arUpAvacarA adhikusalA / sabbepi te kusalA nAma, sAvakapAramIpaTilAbhapaccayA kusalA adhikusalA nAma / tepi kusalA nAma, paccekabodhipaTilAbhapaccayA kusalA adhikusalA / tepi kusalA nAma, sabba tANappaTilAbhapaccayA pana kusalA idha "adhikusalA''ti adhippetA / tesu adhikusalesu dhammesu daLahasamAdAno ahosi avsthitsmaadaano| kaTattA upacitattAti ettha sakimpi kataM katameva, abhiNhakaraNena pana upacitaM hoti / ussannattAti piNDIkataM rAsIkataM kammaM ussannanti vuccati / tasmA "ussannattA'"ti vadanto mayA katakammassa cakkavALaM atisambAdhaM, bhavaggaM atinIcaM, evaM me ussannaM kammanti dasseti / vipulattAti appmaannttaa| iminA "anantaM aparimANaM mayA kataM kamma"nti dasseti / adhiggaNhAtIti adhibhavati, aJjehi devehi atirekaM labhatIti attho / paTilabhatIti adhigcchti| sabbAvantehi pAdatalehIti idaM "samaM pAdaM bhUmiyaM nikkhipatI"ti etassa vitthAravacanaM / tattha sabbAvantehIti sabbapadesavantehi, na ekena padesena paThamaM phusati, na Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA ekena pacchA, sabbeheva pAdatalehi samaM phusati, samaM uddharati / sacepi hi tathAgato "anekasataporisaM narakaM akkamissAmI" ti pAdaM abhinIharati / tAvadeva ninnaTThAnaM vAtapUritA viya kammArabhastA unnamitvA pathavisamaM hoti / unnataTThAnampi anto pavisati / "dUre akkamissAmI ti abhinIharantassa sineruppamANopi pabbato suseditavet onamitvA pAdasamIpaM Agacchati / tathA hissa yamakapATihAriyaM katvA "yugandharapabbataM akkamissAmIti pAde abhinIhaTe pabbato onamitvA pAdasamIpaM Agato / sopi taM akkamitvA dutiyapAdena tAvatiMsabhavanaM akkami / na hi cakkalakkhaNena patiTThAtabbaTThAnaM visamaM bhavituM sakkoti / khANu vA kaNTako vA sakkharA vA kathalA vA uccArapassAvakheLasiGghANikAdIni vA purimataraM vA apagacchanti, tattha tattheva vA pathavi pvisnti| tathAgatassa hi sIlatejena puJJatejena dhammatejena dasannaM pAramInaM AnubhAvena ayaM mahApathavI sammA mudupupphAbhikiNNA hoti / 202. sAgarapariyantanti sAgarasImaM / na hi tassa rajjaM karontassa antarA rukkho vA pabbato vA nadI vA sImA hoti mahAsamuddova sImA / tena vuttaM " sAgarapariyanta "nti / akhilamanimittamakaNTakanti niccoraM / corA hi kharasamphassaTTena khilA, upaddavapaccayaTThena nimittA, vijjhanaTThena kaNTakAti vuccanti / inti samiddhaM / phItanti sabbasampattiphAliphullaM / khemanti nibbhayaM / sivanti nirupaddavaM / nirabbudanti abbudavirahitaM, gumbaM gumbaM hutvA carantehi corehi virahitanti attho / akkhambhiyoti avikkhambhanIyo / na naM koci ThAnato cAletuM sakkoti / paccatthikenAti paTipakkhaM icchantena / paccAmittenAti paTiviruddhena amittena / ubhayampetaM sapattavevacanaM / abbhantarehIti anto uTTitehi rAgAdIhi / ( 7.202 - 202 ) bAhirehIti samaNAdIhi / tathA hi naM bAhirA devadattakokAlikAdayo samaNApi soNadaNDakUTadaNDAdayo brAhmaNApi sakkasadisA devatApi satta vassAni anubandhamAno mAropi bakAdayo brahmAnopi vikkhambhetuM nAsakkhiMsu / ettAvatA bhagavatA kammaJca kammasarikkhakaJca lakkhaNaJca lakkhaNAnisaMso ca vutto hoti / kammaM nAma satasahassakappAdhikAni cattAri asaGkhyeyyAni daLhavIriyena hutvA kataM kammaM / kammasarikkhakaM nAma dalahena hutvA katabhAvaM sadevako loko jAnAtUti suppatiTThitapAdamahApurisalakkhaNaM / lakkhaNaM nAma suppatiTThitapAdatA / lakkhaNAnisaMso nAma paccatthikehi avikkhambhanIyatA / 94 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7.203-204) pAdatalacakkalakkhaNavaNNanA pAdatalacakkalakkhaNavaNNanA 203. tatthetaM buccatIti tattha vutte kammAdibhede aparampi idaM vuccati, gAthAbandhaM sandhAya vuttaM / etA pana gAthA porANakattherA "Anandattherena ThapitA vaNNanAgAthA"ti vatvA gtaa| aparabhAge therA "ekapadiko atthuddhAro"ti AhaMsu / tattha sacceti vacIsacce / dhammeti dasakusalakammapathadhamme / dameti indriyadamane / saMyameti siilsNyme| "soceyyasIlAlayuposathesu cA"ti ettha kAyasoceyyAdi tividhaM soceyyaM / AlayabhUtaM sIlameva siilaalyo| uposathakammaM upostho| ahiMsAyAti avihiMsAya / samattamAcarIti sakalaM acri| anvabhIti anubhvi| veyyaJjanikAti lkkhnnpaatthkaa| parAbhibhUti abhibhavanasamattho / sattubhIti sapattehi akkhambhiyo hoti / pare na so gacchati jAtu khambhananti so ekaMseneva aggapuggalo vikkhambhetabbataM na gacchati / esA hi tassa dhammatAti tassa hi esA dhammatA ayaM sabhAvo / pAdatalacakkalakkhaNavaNNanA 204. ubbegauttAsabhayanti ubbegabhayaJceva uttAsabhayaJca / tattha corato vA rAjato vA paccatthikato vA vilopanabandhanAdinissayaM bhayaM ubbego nAma, taMmuhattikaM caNDahatthiassAdIni vA ahiyakkhAdayo vA paTicca lomahaMsanakaraM bhayaM uttAsabhayaM nAma / taM sabbaM apanuditA vUpasametA / saMvidhAtAti saMvidahitA / kathaM saMvidahati ? aTaviyaM sAsaGkaTThAnesu dAnasAlaM kAretvA tattha Agate bhojetvA manusse datvA ativAheti, taM ThAnaM pavisituM asakkontAnaM manusse pesetvA paveseti | nagarAdIsupi tesu tesu ThAnesu ArakkhaM Thapeti, evaM saMvidahati / saparivAraJca dAnaM adAsIti annaM pAnanti dasavidhaM dAnavatthu / tattha ananti yAgubhattaM / taM dadanto na dvAre ThapetvA adAsi, atha kho antonivesane haritupalittahAne lAjA ceva pupphAni ca vikiritvA AsanaM paJapetvA vitAnaM bandhitvA gandhadhUmAdIhi sakkAraM katvA bhikkhusaddhaM nisIdApetvA yAgu adAsi / yAguM dento ca sabyaJjanaM adAsi / yAgupAnAvasAne pAde dhovitvA telena makkhetvA nAnappakArakaM anantaM khajjakaM datvA pariyosAne anekasUpaM anekavyaJjanaM paNItabhojanaM adAsi / pAnaM dento 95 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 ( 7.205 - 205) ambapAnAdiaTThavidhaM pAnaM adAsi, tampi yAgubhattaM datvA / vatthaM dento na suddhavatthameva adAsi, ekapaTTadupaTTAdipahonakaM pana datvA sucimpi adAsi, suttampi adAsi, suttaM vaTTesi, sUcikammakaraNaTTAne bhikkhUnaM AsanAni yAgubhattaM pAdamakkhanaM, piTThimakkhanaM, rajanaM, paNDupalAsaM, rajanadoNikaM, antamaso cIvararajanakaM kappiyakArakampi adAsi / dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA yAnanti upAhanaM / taM dadantopi upAhanatthavikaM upAhanadaNDakaM makkhanatelaM heTThA vRttAni ca annAdIni tasseva parivAraM katvA adAsi / mAlaM dentopi na suddhamAlameva adAsi, atha kho naM gandhehi missetvA heTThimAni cattAri tasseva parivAraM katvA adAsi / bodhicetiyaAsanapotthakAdipUjanatthAya ceva cetiyagharadhUpanatthAya ca gandhaM dentopi na suddhagandhameva adAsi, gandhapisanakanisadAya ceva pakkhipanakabhAjanena ca saddhiM heTThimAni paJca tassa parivAraM katvA adAsi / cetiyapUjAdInaM atthAya haritAlamanosilAcInapiTThAdivilepanaM dentopi na suddhavilepanameva adAsi vilepanabhAjanena saddhiM heTThimAni cha tassa parivAraM katvA adAsi / seyyAti maJcapIThaM / taM dentopi na adAsi, suddha kojavakambalapaccattharaNamaJcappaTipAdakehi saddhiM antamaso maGgulasodhanadaNDakaM heTTimAni ca satta tassa parivAraM katvA adAsi / AvasathaM dentopi na gehamattameva adAsi, atha kho naM mAlAkammalatAkammapaTimaNDitaM supaJJattaM maJcapIThaM kAretvA heTThimAni aTTha tassa parivAraM katvA adAsi / padIpeyyanti padIpatelaM / taM dento cetiyaGgaNe bodhiyaGgaNe dhammassavanagge vasanagehe potthakavAcanaTThAne iminA dIpaM jAlApethAti na suddhatelameva adAsi, vaTTi kapallakatelabhAjanAdIhi saddhiM heTThimAni nava tassa parivAraM katvA adAsi / suvibhattantarAnIti suvibhatta antarAni / rAjAnoti abhisittaa| bhogiyAti bhojakA kumArAti rAjakumArA / idha kammaM nAma saparivAraM dAnaM / kammasarikkhakaM nAma saparivAraM katvA dAnaM adAsIti iminA kAraNena sadevako loko jAnAtUti nibbattaM cakkalakkhaNaM / lakkhaNaM nAma tadeva cakkalakkhaNaM / AnisaMso mahAparivAratA / 205. tatthetaM vuccatIti imA tadatthaparidIpanA gAthA vuccanti / duvidhA hi gAthA honti - tadatthaparidIpanA ca visesatthaparidIpanA ca / tattha pALiAgatameva atthaM paridIpanA tadatthaparidIpanA nAma / pALiyaM anAgataM paridIpanA visesatthaparidIpanA nAma / imA pana tadatthaparidIpanA / tattha pureti pubbe / purasthAti tasseva vevacanaM / purimAsu jAtIsUti imissA 96 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7.206-207) AyatapaNhitAditilakkhaNavaNNanA jAtiyA pubbektkmmpttikkhepdiipnN| ubbegauttAsabhayApanUdanoti uttAsabhayassa ca apanUdano / ussukoti adhimutto / ubbegabhayassa ca satapuJalakkhaNanti satena satena puJakammena nibbattaM ekekaM lakkhaNaM / evaM sante yo koci buddho bhaveyyAti na rocayiMsu, anantesu pana cakkavALesu sabbe sattA ekekaM kammaM satakkhattuM kareyyuM, ettakehi janehi kataM kammaM bodhisatto ekova ekekaM sataguNaM katvA nibbtto| tasmA "satapuJalakkhaNo"ti imamatthaM rocayiMsu / manussAsurasakkarakkhasAti manussA ca asurA ca sakkA ca rakkhasA ca / AyatapaNhitAditilakkhaNavaNNanA 206. antarAti paTisandhito sarasacutiyA antare | idha kammaM nAma pANAtipAtA virati / kammasarikkhakaM nAma pANAtipAtaM karonto padasaddasavanabhayA aggaggapAdehi akkamantA gantvA paraM pAtenti / atha te iminA kAraNena tesaM taM kammaM jano jAnAtUti antovapAdA vA bahivaGkapAdA vA ukkuTikapAdA vA aggakoNDA vA paNhikoNDA vA bhavanti / aggapAdehi gantvA parassa amAritabhAvaM pana tathAgatassa sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti AyatapaNhi mahApurisalakkhaNaM nibbattati / tathA paraM ghAtentA unnatakAyena gacchantA aje passissantIti onatA gantvA paraM ghAtenti / atha te evamime gantvA paraM ghAtayiMsUti nesaM taM kammaM iminA kAraNena paro jAnAtUti khujjA vA vAmanA vA pIThasappi vA bhavanti / tathAgatassa pana evaM gantvA paresaM aghAtitabhAvaM iminA kAraNena sadevako loko jAnAtUti brahmajugattamahApurisalakkhaNaM nibbattati / tathA paraM ghAtentA AvudhaM vA muggaraM vA gaNhitvA muTThikatahatthA paraM ghAtenti / te evaM tesaM parassa ghAtitabhAvaM iminA kAraNena jano jAnAtUti rassaGgulI vA rassahatthA vA vaGkaGgulI vA phaNahatthakA vA bhavanti / tathAgatassa pana evaM paresaM aghAtitabhAvaM sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti dIghaGgulimahApurisalakkhaNaM nibbattati / idamettha kmmsrikkhkN| idameva pana lakkhaNattayaM lakkhaNaM nAma / dIghAyukabhAvo lkkhnnaanisNso| 207. maraNavadhabhayattanoti ettha maraNasaGghAto vadho maraNavadho, maraNavadhato bhayaM maraNavadhabhayaM, taM attano jAnitvA / paTivirato paraMmAraNAyAti yathA mayhaM maraNato bhayaM mama 91 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA jIvitaM piyaM, evaM paresampIti JatvA paraM mAraNato paTivirato ahosi / sucaritenAti suciNena / saggamagamAti saggaM gato / 98 caviya punaridhAgatoti cavitvA puna idhAgato / dIghapAsahikoti dIghapaNhiko / brahmAva jUti brahmA viya suTTu uju / subhujoti sundarabhujo / susUti mahallakakAlepi taruNarUpo / susaNThAnasampanno / mudutalunaGguliyassAti mudU ca talunA ca aGguliyo assa / tIbhIti tIhi / purisavaraggalakkhaNehIti purisavarassa aggalakkhaNehi / cirayapanAyAti ciraM yApanAya, dIghAyukabhAvAya / ( 7.208 - 208 ) ciraM yapetIti ciraM yApeti / cirataraM pabbajati yadi tatoti tato cirataraM yApeti, yadi pabbajatIti attho / yApayati ca vasiddhibhAvanAyAti vasippatto hutvA iddhibhAvanAya yApeti / sattustadatAlakkhaNavaNNanA 208. rasitAnanti rasasampannAnaM / "khAdanIyAna "ntiAdIsu khAdanIyAni nAma piTThakhajjakAdIni / bhojanIyAnIti paJca bhojanAni / sAyanIyAnIti sAyitabbAni sappinavanItAdIni / lehanIyAnIti nillehitabbAni piTThapAyAsAdIni / pAnAnIti aTTha pAnakAni / idha kammaM nAma kappasatasahassAdhikAni cattAri asaGkhyeyyAni dinnaM idaM paNItabhojanadAnaM / kammasarikkhakaM nAma lUkhabhojane kucchigate lohitaM sussati, maMsaM milAyati / tasmA lUkhadAyakA sattA iminA kAraNena nesaM lUkhabhojanassa dinnabhAvaM jano jAnAtUti appamaMsA appalohitA manussapetA viya dullabhannapAnA bhavanti / paNItabhojane pana kucchigate maMsalohitaM vaDDhati, paripuNNakAyA pAsAdikA abhirUpadassanA honti / tasmA tathAgatassa dIgharataM paNItabhojanadAyakattaM sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti sattussadamahApurisalakkhaNaM nibbattati / lakkhaNaM nAma sattussadalakkhaNameva / paNItalAbhitA AnisaMso / 98 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7.209-210) karacaraNAdilakkhaNavaNNanA 209. khajjabhojjamathaleyyasAyitanti khajjakaJca bhojanaJca lehanIyaJca sAyanIyaJca / uttamaggarasadAyakoti uttamo aggarasadAyako, uttamAnaM vA aggarasAnaM dAyako / satta cussadeti satta ca ussde| tadatthajotakanti khajjabhojjAdijotakaM, tesaM lAbhasaMvattanikanti attho / pabbajampi cAti pabbajamAnopi c| tadAdhigacchatIti taM adhigacchati / lAbhiruttamanti lAbhi uttamaM / karacaraNAdilakkhaNavaNNanA 210. dAnenAtiAdIsu ekacco dAneneva saGgaNhitabbo hoti, taM dAnena saGgahesi / pabbajitAnaM pabbajitaparikkhAraM, gihInaM gihiparikkhAraM adAsi / peyyavajjenAti ekacco hi "ayaM dAtabbaM nAma deti, ekena pana vacanena sab makkhetvA nAseti, kiM etassa dAna"nti vattA hoti / ekacco "ayaM kiJcApi dAnaM na deti, kathento pana telena viya makkheti / eso detu vA mA vA, vacanameva tassa sahassaM agghatI"ti vattA hoti / evarUpo puggalo dAnaM na paccAsIsati, piyavacanameva paccAsIsati / taM piyavacanena saGgahesi / atthacariyAyAti atthasaMvaDDanakathAya / ekacco hi neva dAnaM, na piyavacanaM paccAsIsati / attano hitakathaM vaDDitakathameva paccAsIsati / evarUpaM puggalaM "idaM te kAtabda, idaM te na kAtabbaM / evarUpo puggalo sevitabbo, evarUpo puggalo na sevitabbo''ti evaM atthacariyAya saGgahesi / / samAnattatAyAti samAnasukhadukkhabhAvena / ekacco hi dAnAdIsu ekampi na paccAsIsati, ekAsane nisajja, ekapallaGke sayanaM, ekato bhojananti evaM samAnasukhadukkhataM paccAsIsati / tattha jAtiyA hIno bhogena adhiko dussaGgaho hoti / na hi sakkA tena saddhiM ekaparibhogo kAtuM, tathA akariyamAne ca so kujjhati / bhogena hIno jAtiyA adhikopi dussaGgaho hoti / so hi "ahaM jAtimA''ti bhogasampannena saddhiM ekaparibhogaM na icchati, tasmiM akariyamAne kujjhati / ubhohipi hIno pana susaGgaho hoti / na hi so itarena saddhiM ekaparibhogaM icchati, na akariyamAne ca kujjhati / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (7.211-211) ubhohi sadisopi susaGgahoyeva / bhikkhUsu dussIlo dussaGgaho hoti / na hi sakkA tena saddhiM ekaparibhogo kAtuM, tathA akariyamAne ca kujjhati / sIlavA susaGgaho hoti / sIlavA hi adIyamAnepi akariyamAnepi na kujjhati / ajhaM attanA saddhiM paribhogaM akarontampi na pApakena cittena passati / paribhogopi tena saddhiM sukaro hoti / tasmA evarUpaM puggalaM evaM samAnattatAya saGgahesi / susaGgahitAssa hontIti susaGgahitA assa honti / detu vA mA vA detu, karotu vA mA vA karotu, susaGgahitAva honti, na bhijjanti / "yadAssa dAtabbaM hoti, tadA deti / idAni maJjhe natthi, tena na deti / kiM mayaM dadamAnameva upaTThahAma ? adentaM akarontaM na upaTThahAmA"ti evaM cintenti / idha kammaM nAma dIgharataM kataM dAnAdisaGgahakammaM / kammasarikkhakaM nAma yo evaM asaGgAhako hoti, so iminA kAraNenassa asaGgAhakabhAvaM jano jAnAtUti thaddhahatthapAdo ceva hoti, visamaTTitAvayavalakkhaNo ca / tathAgatassa pana dIgharattaM saGgAhakabhAvaM sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti imAni dve lakkhaNAni nibbattanti / lakkhaNaM nAma idameva lakkhaNadvayaM / susaGgahitaparijanatA aanisNso| 211. kariyAti karitvA / cariyAti caritvA / anavamatenAti anavAtena / "anapamodenA''tipi pATho, na appamodena, na dInena na gabbhitenAti attho / caviyAti cavitvA / atirucira suvaggu dassaneyyanti atiruciraJca supAsAdikaM suvaggu ca suTu chekaM dassaneyyaJca daTTabbayuttaM / susu kumAroti suTTha sukumAro / parijanassavoti parijano assavo vcnkro| vidheyyoti kattabbAkattabbesu yathAruci vidhAtabbo / mahimanti mahiM imaM / piyavadU hitasukhataM jigIsamAnoti piyavado hutvA hitaJca sukhaJca priyesmaano| vacanapaTikarassA bhiSpasanAti vacanapaTikarA assa abhippasannA / dhammAnudhammanti dhammaJca anudhammaJca / 100 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7.212-214) ussaGkhapAdAdilakkhaNavaNNanA ussaGkhapAdAdilakkhaNavaNNanA 212. atthUpasaMhitanti idhalokaparalokatthanissitaM / dhammUpasaMhitanti dasakusalakammapathanissitaM / bahujanaM nidaMsesIti bahujanassa nidaMsanakathaM kathesi | pANInanti sattAnaM / "aggo'tiAdIni sabbAni aJJamaJJavevacanAni / idha kammaM nAma dIgharattaM bhAsitA uddhaGgamanIyA atthUpasaMhitA vAcA / kammasarikkhakaM nAma yo evarUpaM uggatavAcaM na bhAsati, so iminA kAraNena uggatavAcAya abhAsanaM jano jAnAtUti adhosaGghapAdo ca hoti adhonatalomo ca / tathAgatassa pana dIgharattaM evarUpAya uggatavAcAya bhAsitabhAvaM sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti ussaGgapAdalakkhaNaJca uddhaggalomalakkhaNaJca nibbattati / lakkhaNaM nAma idameva lakkhaNadvayaM / uttamabhAvo AnisaMso / 213. erayanti bhaNanto / bahujanaM nidaMsayIti bahujanassa hitaM dasseti / dhammayAganti dhammadAnayaJ / 101 ubbhamuppatitalomavA soti so esa uddhaggatalomavA hoti / pAdagaNThirahUti pAdagopphakA ahesuM / sAdhusaNThitAti suTTu saNThitA / maMsalohitAcitAti maMsena ca lohitena AcitA / tacotthatAti tacena pariyonaddhA niguLahA / bajatIti gacchati / anomanikkamoti anomavihArI seTThavihArI / ca eNijaGkhalakkhaNavaNNanA 214. sippaM vAtiAdIsu sippaM nAma dve sippAni hInaJca sippaM, ukkaTThaJca sippaM / hInaM nAma sippaM naLakArasippaM, kumbhakArasippaM pesakArasippaM nahApitasippaM / ukkaTTha nAma sippaM lekhA muddA gaNanA / vijjAti ahivijjAdi anekavidhA / caraNanti paJcasIlaM dasasIlaM pAtimokkhasaMvarasIlaM / kammanti kammassakatAjAnanapaJa / kilisseyyanti kilameyyuM / antevAsikavattaM nAma dukkhaM taM nesaM mA ciramahosIti cintesi / rAjArahAnIti raJJo anurUpAni hatthiassAdIni, tAniyeva rajJo senAya aGgabhUtattA rAjaGgAnIti vuccanti / rAjUpabhogAnIti raJJo upabhogaparibhogabhaNDAni tAni caiva sattaratanAni ca / rAjAnucchavikAnIti raJJo anucchavikAni / tesaMyeva sabbesaM idaM gahaNaM / 101 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (7.215-216) samaNArahAnIti samaNAnaM anurUpAni cIvarAdIni / samaNagAnIti samaNAnaM koTThAsabhUtA catasso prisaa| samaNUpabhogAnIti samaNAnaM upabhogaparikkhArA / samaNAnucchavikAnIti tesaMyeva adhivacanaM / idha pana kammaM nAma dIgharattaM sakkaccaM sippAdivAcanaM / kammasarikkhakaM nAma yo evaM sakkaccaM sippaM avAcento antevAsike ukkuTikAsanajaGghapesanikAdIhi kilameti, tassa jaGghamaMsaM likhitvA pAtitaM viya hoti / tathAgatassa pana sakkaccaM vAcitabhAvaM sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti anupubbauggatavaTTitaM eNijaGgalakkhaNaM nibbattati / lakkhaNaM nAma idameva lakkhaNaM / anucchavikalAbhitA aanisNso| 215. yadUpaghAtAyAti yaM sippaM kassaci upaghAtAya na hoti / kilissatIti kilamissati / sukhumattacotthatAti sukhumattacena pariyonaddhA / kiM pana aJjana kammena ajhaM lakkhaNaM nibbattatIti ? na nibbattati / yaM pana nibbattati, taM anubyaJjanaM hoti, tasmA idha vuttaM / sukhumacchavilakkhaNavaNNanA 216. samaNaM vAti samitapApaTena samaNaM / brAhmaNaM vAti bAhitapApaDhena brAhmaNaM / mahApaJotiAdIsu mahApaJjAdIhi samannAgato hotIti attho / tatridaM mahApaJjAdInaM nAnattaM / tattha katamA mahApaJA? mahante sIlakkhandhe pariggaNhAtIti mahApaJjA, mahante samAdhikkhandhe paJAkkhandhe vimuttikkhandhe vimuttitrANadassanakkhandhe pariggaNhAtIti mahApaJa / mahantAni ThAnAThAnAni mahantA vihArasamApattiyo mahantAni ariyasaccAni mahante satipaTThAne sammappadhAne iddhipAde mahantAni indriyAni balAni mahante bojjhaGge mahante ariyamagge mahantAni sAmaJaphalAni mahantA abhijAyo mahantaM paramatthaM nibbAnaM pariggaNhAtIti mhaapaa| katamA puthupA ? puthunAnAkhandhesu ANaM pavattatIti puthupaa| puthunAnAdhAtUsu 102 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7.216-216) sukhumacchavilakkhaNavaNNanA puthunAnAAyatanesu puthunAnApaTiccasamuppAdesu puthunAnAsuJJatamanupalabdhesu puthunAnAatthesu dhammesu niruttIsu paTibhAnesu / puthunAnAsIlakkhandhesu puthunAnAsamAdhipaJavimuttivimuttiJANa dassanakkhandhesu puthunAnAThAnAThAnesu puthunAnAvihArasamApattIsu puthunAnA ariyasaccesu puthunAnAsatipaTThAnesu sammappadhAnesu iddhipAdesu indriye balesu bojha puthunAnAariyamaggesu sAmaJJaphalesu abhijJAsu puthujjanasAdhAraNe dhamme samatikkamma paramatthe nibbAne ANaM pavattatIti puthupaJJA / katamA hAsa ? idhekacco hAsabahulo vedabahulo tuTTibahulo pAmojjabahulo sIlaM paripUti indriyasaMvaraM paripUreti bhojane mattaJjutaM jAgariyAnuyogaM sIlakkhandhaM samAdhikkhandhaM paJJAkkhandhaM vimuttikkhandhaM vimuttitrANadassanakkhandhaM paripUretIti hAsapaJJA / hAsa bahulI...pe0... pAmojjabahulo ThAnAThAnaM paTivijjhatIti hAsapaJJA / hAsabahulo vihArasamApattiyo paripUretIti hAsapaJJA / hAsabahulo ariyasaccAni paTivijjhatIti hAsapaJJA / satipaTThAne sammappadhAne iddhipAde indriyAni balAni bojjha ariyamaggaM bhAvetIti hAsapaJJA / hAsabahulo sAmaJJaphalAni sacchikarotIti hAsapaJJA / abhijJAyo paTivijjhatIti hAsapaJA / hAsabahulo vedatuTThapAmojjabahulo paramatthaM nibbAnaM sacchikarotIti hAsapaJJA / 103 katamA javanapaJJa ? yaMkiJci rUpaM atItAnAgatapaccuppannaM yaM dUre santike vA sabbaM taM rUpaM aniccato khippaM javatIti javanapaJJa / dukkhato khippaM anattato khippaM javatIti javanapaJJA / yA kAci vedanA...pe0... yakiJci viJJANaM atItAnAgatapaccuppannaM, sabbaM taM viJJANaM aniccato dukkhato anattato khippaM javatIti javanapaJJA / cakkhu...pe0... jarAmaraNaM atItAnAgatapaccuppannaM aniccato dukkhato anattato khippaM javatIti javanapaJJA / rUpaM atItAnAgatapaccuppannaM aniccaM khayaTThena dukkhaM bhaTThena anattA asArakaTThenAti tulayitvA tIrayitvA vibhAvayitvA vibhUtaM katvA rUpanirodhe nibbAne khippaM javatIti javanapaJJA / vedanA saJJA saGghArA viJJANaM cakkhu... pe0... jarAmaraNaM atItAnAgatapaccuppannaM aniccaM khayaTThena... pe0... vibhUtaM katvA jarAmaraNanirodhe nibbAne khippaM javatIti javanapaJJA / rUpaM atItAnAgatapaccuppannaM / cakkhu... pe0... jarAmaraNaM anicvaM saGghataM paTiccasamuppannaM khayadhammaM vayadhammaM virAgadhammaM nirodhadhammanti tulayitvA tIrayitvA vibhAvayitvA vibhUtaM katvA jarAmaraNanirodhe nibbAne khippaM javatIti javanapaJJA / 103 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (7.217-218) katamA tikkhpnyaa| khippaM kilese chindatIti tikkhpnyjaa| uppannaM kAmavitakkaM nAdhivAseti, uppannaM byApAdavitakkaM, uppannaM vihiMsAvitakkaM, uppannuppanne pApake akusale dhamme uppannaM rAgaM dosaM mohaM kodhaM upanAhaM makkhaM paLAsaM issaM macchariyaM mAyaM sATheyyaM thambhaM sArambhaM mAnaM atimAnaM madaM pamAdaM sabbe kilese sabbe duccarite sabbe abhisaGkhAre sabbe bhavagAmikamme nAdhivAseti pajahati vinodeti byantI karoti anabhAvaM gametIti tikkhpnyaa| ekasmiM Asane cattAro ariyamaggA cattAri sAmaJaphalAni catasso paTisambhidAyo cha abhijJAyo adhigatA honti sacchikatA phassitA paJAyAti tikkhpnyjaa| katamA nibbedhikpaa| idhekacco sabbasaGkhAresu ubbegabahulo hoti uttAsabahulo ukkaNThanabahulo aratibahulo anabhiratibahulo bahimukho na ramati sabbasaGkhAresu, anibbiddhapubbaM apadAlitapub lobhakkhandhaM nibijjhati padAletIti nibbedhikapA / anibbiddhapubbaM apadAlitapubbaM dosakkhandhaM mohakkhandhaM kodhaM upanAhaM...pe0... sabbe bhavagAmikamme nibbijjhati padAletIti nibbedhikapAti (paTi0 ma0 3.3) / 217. pabbajitaM upAsitAti paNDitaM pabbajitaM upasaGkamitvA payirupAsitA / atyantaroti yathA eke randhagavesino upArambhacittatAya dosaM abbhantaraM karitvA nisAmayanti, evaM anisAmetvA atthaM abbhantaraM katvA atthayuttaM kathaM nisAmayi upadhArayi / paTilAbhagatenAti paTilAbhatthAya gatena / uppAdanimittakovidAti uppAde ca nimitte ca chekA / avecca dakkhitIti JatvA passissati / atthAnusiTThIsu pariggahesu cAti ye atthAnusAsanesu pariggahA atthAnatthaM pariggAhakAni ANAni, tesUti attho / suvaNNavaNNalakkhaNavaNNanA 218. akkodhanoti na anAgAmimaggena kodhassa pahInatA, atha kho sacepi me kodho uppajjeyya, khippameva naM paTivinodeyyanti evaM akkodhavasikattA / nAbhisajjIti kuTilakaNTako viya tattha tattha mammaM tudanto viya na lggi| na kuSpi na 104 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kosohitavatthaguyhalakkhaNa tato byApajjItiAdIsu pubbuppattiko kopo / balavataro vyApAdo / tato balavatarA patitthiyanA / taM sabbaM akaronto na kuppi na byApajji na patitthiyi / appaccayanti domanassaM / na pAtvAkAsIti na kAyavikArena vA vacIvikArena vA pAkaTamakAsi / ( 7.219 - 220 ) idha kammaM nAma dIgharattaM akkodhanatA ceva sukhumattharaNAdidAnaJca / kammasarikkhakaM nAma kodhanassa chavivaNNo Avilo hoti mukhaM duddasiyaM vatthacchAdanasadisaJca maNDanaM nAma natthi / tasmA yo kodhano ceva vatthacchAdanAnaJca adAtA, so iminA kAraNenassa jano kodhanAdibhAvaM jAnAtUti dubbaNNo hoti dussaNThAno / akkodhanassa pana mukhaM virocati, chavivaNNo vippasIdati / sattA hi catUhi kAraNehi pAsAdikA honti AmisadAnena vA vatthadAnena vA sammajjanena vA akkodhanatAya vA / imAni cattAripi kAraNAni dIgharattaM tathAgatena katAneva / tenassa imesaM katabhAvaM sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti suvaNNavaNaM mahApurisalakkhaNaM nibbattati / lakkhaNaM nAma idameva lakkhaNaM / sukhumattharaNAdilAbhitA AnisaMso / 219. abhivissajIti abhivissajjesi / mahimiva suro abhivassanti suro vuccati devo, mahApathaviM abhivassanto devo viya / suravaratarovi indoti surAnaM varataro indo viya / apabbajjamicchanti apabbajjaM gihibhAvaM icchanto / mahatimahinti mahantiM pathaviM / uttamapAvuraNAnaJca / acchAdanavatthamokkhapAvuraNAnanti acchAdanAnaJceva vatthAnaJca panAsoti vinAso | 105 kosohitavatthaguphalakkhaNavaNNanA 220 mAtarampa puttena samAnetA ahosIti imaM kammaM rajje patiTThitena sakkA kAtuM / tasmA bodhisattopi rajjaM kArayamAno antonagare catukkAdIsu catUsu nagaradvAresu bahinagare catUsu disAsu imaM kammaM karothAti manusse Thapesi / te mAtaraM kuhiM me putto 105 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (7.221-222) puttaM na passAmIti vilapantiM pariyesamAnaM disvA ehi, amma, puttaM dakkhasIti taM AdAya gantvA nahApetvA bhojetvA puttamassA pariyesitvA dassenti / esa nayo sbbtth| . idha kammaM nAma dIgharattaM jJAtInaM samaGgibhAvakaraNaM / kammasarikkhakaM nAma jJAtayo hi samaGgIbhUtA aJamaJjassa vajjaM paTicchAdenti / kiJcApi hi te kalahakAle kalahaM karonti, ekassa pana dose uppanne ajhaM jAnApetuM na icchanti / ayaM nAma etassa dosoti vutte sabbe uTThahitvA kena diTuM kena sutaM, amhAkaM AtIsu evarUpaM kattA nAma natthIti / tathAgatena ca taM AtisaGgahaM karontena dIgharattaM idaM vajjappaTicchAdanakammaM nAma kataM hoti / athassa sadevako loko iminA kAraNena evarUpassa kammassa katabhAvaM jAnAtUti kosohitavatthaguyhalakkhaNaM nibbattati / lakkhaNaM nAma idameva lakkhaNaM / pahUtaputtatA aanisNso| 221. vatthachAdiyanti vatthena chAdetabbaM vatthagurahaM / amittatApanAti amittAnaM ptaapnaa| gihissa pItiM jananAti gihibhUtassa sato piitijnnaa| parimaNDalAdilakkhaNavaNNanA 222. samaM jAnAtIti "ayaM tArukkhasamo ayaM pokkharasAtisamo''ti evaM tena tena samaM jAnAti / sAmaM jAnAtIti sayaM jAnAti / purisaM jAnAtIti "ayaM seTThasammato"ti purisaM jAnAti / purisavisesaM jAnAtIti muggaM mAsena samaM akatvA guNavisiTThassa visesaM jAnAti / ayamidamarahatIti ayaM puriso idaM nAma dAnasakkAraM arahati / purisavisesakaro ahosIti purisavisesaM JatvA kArako ahosi / yo yaM arahati, tasseva taM adAsi / yo hi kahApaNArahassa aTuM deti, so parassa aTuM nAseti / yo dve kahApaNe deti, so attano kahApaNaM nAseti / tasmA idaM ubhayampi akatvA yo yaM arahati, tassa tadeva adAsi | saddhAdhanantiAdIsu sampattipaTilAbhaDhena saddhAdInaM dhanabhAvo veditbbo| idha kammaM nAma dIgharataM purisavisesaM JatvA kataM samasaGgahakammaM / kammasarikkhakaM nAma 106 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7.223-226) sIhabbaddhakAyAdilakkhaNavaNNanA tadassa kammaM sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti imAni dve lakkhaNAni nibbattanti / lakkhaNaM nAma idameva lakkhaNadvayaM / dhanasampatti AnisaMso / 223. tuliyAti tulayitvA / paTivicayAti paTivicinitvA / mahAjanasaGgAhakanti mahAjanasaGgrahaNaM / samekkhamAnoti samaM pekkhmaano| atinipuNA manujAti atinipuNA sukhumapaJJA lakkhaNapAThakamanussA / bahuvividhA gihInaM arahAnIti bahU vividhAni gihInaM anucchavikAni paTilabhati / daharo susu kumAro " ayaM daharo kumAro paTila bhissatI 'ti byAkaMsu mahIpatissAti raJo / 107 sIhabbaddhakAyAdilakkhaNavaNNanA 224, yogakkhemakAmoti yogato khemakAmo / paJJayAti kammassakatapaJJAya / idha kammaM nAma mahAjanassa atthakAmatA / kammasarikkhakaM nAma taM mahAjanassa atthakAmatAya vaDDimeva paccAsIsitabhAvaM sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti imAni samantaparipUrAni aparihInAni tINi lakkhaNAni nibbattanti / lakkhaNaM nAma idameva lakkhaNattayaM / dhanAdIhi ceva saddhAdIhi ca aparihAni AnisaMso / 225. saddhAyAti okappanasaddhAya pasAdasaddhAya / sIlenAti paJcasIlena dasasIlena | sutenAti pariyattisavanena / buddhiyAti etesaM buddhiyA, " kinti etehi vaDDeyyu "nti evaM cintesIti attho / dhammenAti lokiyadhammena / bahUhi sAdhUhIti ahipi bahUhi uttamaguNehi / asahAnadhammatanti aparihInadhammaM / rasaggasaggitAlakkhaNavaNNanA 226. samAbhivAhiniyoti yathA tilaphalamattampi jivhAgge ThapitaM sabbattha pharati, evaM samA hutvA vahanti / idha kammaM nAma aviheThanakammaM / kammasarikkhakaM nAma pANiAdIhi pahAraM laddhassa tattha tattha lohitaM saNThAti, gaNThi gaNThi hutvA antova pubbaM gaNhAti, antova bhijjati, evaM so bahurogo hoti / tathAgatena pana dIgharattaM imaM ArogyakaraNakammaM kataM / tadassa sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti ArogyakaraM rasaggasaggilakkhaNaM nibbattati / lakkhaNaM nAma idameva lakkhaNaM / appAbAdhatA AnisaMso / 107 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (7.227-230) 227. maraNavadhenAti "etaM mAretha etaM ghAtethA"ti evaM ANattena maraNavadhena / ubbAdhanAyAti bandhanAgArappavesanena / abhinIlanettAdilakkhaNavaNNanA 228. na ca visaTanti kakkaTako viya akkhIni nIharitvA na kodhavasena pekkhitA ahosi / na ca visAcIti vaGkakkhikoTiyA pekkhitApi nAhosi / na ca pana viceyya pekkhitAti viceyya perikhatA nAma yo kujjhitvA yadA naM paro oloketi, tadA nimmIleti na oloketi, puna gacchantaM kujjhitvA oloketi, evarUpo nAhosi / "vineyyapekkhitA''tipi pATho, ayamevattho / ujuM tathA pasaTamujumanoti ujumano hutvA uju pekkhitA hoti, yathA ca ujuM, tathA pasaTaM vipulaM vitthataM pekkhitA hoti / piyadassanoti piyAyamAnehi pssitbbo| idha kammaM nAma dIgharattaM mahAjanassa piyacakkhunA olokanakammaM / kammasarikkhakaM nAma kujjhitvA olokento kANo viya kAkakkhi viya hoti, vaGkakkhi pana Avilakkhi ca hotiyeva / pasannacittassa pana olokayato akkhInaM paJcavaNNo pasAdo pAyati / tathAgato ca tathA olokesi / athassa taM dIgharattaM piyacakkhunA olokitabhAvaM sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti imAni nettasampattikarAni dve mahApurisalakkhaNAni nibbattanti / lakkhaNaM nAma idameva lakkhaNadvayaM / piyadassanatA aanisNso| abhiyoginoti lakkhaNasatthe yuttaa| uNhIsasIsalakkhaNavaNNanA 230. bahujanapubbaGgamo ahosIti bahujanassa pubbaGgamo ahosi gaNajeTThako / tassa diTThAnugatiM aJce ApajjiMsu | idha kammaM nAma pubbnggmtaa| kammasarikkhakaM nAma yo pubbaGgamo hutvA dAnAdIni kusalakammAni karoti, so amaGkubhUto sIsaM ukkhipitvA pItipAmojjena paripuNNasIso vicarati, mahApuriso ca hoti / tathAgato ca tathA akAsi / athassa sadevako loko iminA kAraNena idaM pubbaGgamakammaM jAnAtUti uNhIsasIsalakkhaNaM nibbattati / lakkhaNaM nAma idameva lakkhaNaM / mahAjanAnuvattanatA aanisNso| 108 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7.231-236) ekekalomatAdilakkhaNavaNNanA 109 231. bahujanaM hessatIti bahujanassa bhavissati / paTibhogiyAti veyyAvaccakarA, etassa bahU veyyAvaccakarA bhavissantIti attho / abhiharanti tadAti daharakAleyeva tadA evaM byAkaronti / paTihArakanti veyyAvaccakarabhAvaM / visavIti ciNNavasI / ekekalomatAdilakkhaNavaNNanA 232. upavattatIti ajjhAsayaM anuvattati, idha kammaM nAma dIgharattaM saccakathanaM / kammasarikkhakaM nAma dIgharattaM advejjhakathAya parisuddhakathAya kathitabhAvamassa sadevako loko iminA kAraNena jAnAti ekekalomalakkhaNaJca uNNAlakkhaNaJca nibbttti| lakkhaNaM nAma idameva lakkhaNadvayaM / mahAjanassa ajjhAsayAnukUlena anuvattanatA aanisNso| ekekalomUpacitaGgavAti ekekehi lomehi upacitasarIro / cattAlIsAdilakkhaNavaNNanA 234. abhejjaparisoti abhinditbbpriso| idha kammaM nAma dIgharattaM apisuNavAcAya kathanaM / kammasarikkhakaM nAma pisuNavAcassa kira samaggabhAvaM bhindanato dantA aparipuNNA ceva honti viraLA c| tathAgatassa pana dIgharattaM apisuNavAcataM sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti idaM lakkhaNadvayaM nibbattati / lakkhaNaM nAma idameva lakkhaNadvayaM / abhejjaparisatA aanisNso| caturo dasAti cattAro dasa cattAlIsaM / pahUtajivhAdilakkhaNavaNNanA 236. AdeyyavAco hotIti gahetabbavacano hoti / idha kammaM nAma dIgharattaM apharusavAditA / kammasarikkhakaM nAma ye pharusavAcA honti, te iminA kAraNena nesaM jivhaM parivattetvA parivattetvA pharusavAcAya kathitabhAvaM jano jAnAtUti baddhajivhA vA honti, gULhajivhA vA dvijivhA vA mammanA vA | ye pana jivhaM parivattetvA parivattetvA pharusavAcaM na vadanti, te baddhajivhA gULhajivhA dvijivhA na honti / mudu nesaM jivhA hoti rattakambalavaNNA / tasmA tathAgatassa dIgharattaM jivhaM parivattetvA pharusAya vAcAya akathitabhAvaM sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti pahUtajivhAlakkhaNaM nibbattati / pharusavAcaM kathentAnaJca saddo bhijjati / te saddabhedaM katvA pharusavAcAya kathitabhAvaM jano 109 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (7.237-239) jAnAtUti chinnassarA vA honti bhinnassarA vA kAkassarA vaa| ye pana sarabhedakaraM pharusavAcaM na kathenti, tesaM saddo madhuro ca hoti pemniiyo| tasmA tathAgatassa dIgharattaM sarabhedakarAya pharusavAcAya akathitabhAvaM sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti brahmassaralakkhaNaM nibbattati / lakkhaNaM nAma idameva lakkhaNadvayaM / AdeyyavacanatA aanisNso| 237. ubbAdhikanti akkosayuttattA AbAdhakariM bahujanappamaddananti bahujanAnaM pamaddani abALhaM giraM so na bhaNi pharusanti ettha akAro parato bhaNisaddena yojetabbo / bAlhanti balavaM atiphrusN| bALhaM giraM so na abhaNIti ayamettha attho / susaMhitanti suTu pemasahitaM / sakhilanti mudukaM / vAcAti vaacaayo| kaNNasukhAti kaNNasukhAyo / "kaNNasukha"ntipi pATho, yathA kaNNAnaM sukhaM hoti, evaM erayatIti attho / vedayathAti vedayittha / brahmassarattanti brahmassarataM / bahuno bahunti bahujanassa bahuM / "bahUnaM bahunti''pi pATho, bahujanAnaM bahunti attho / sIhahanulakkhaNavaNNanA 238. appadhaMsiko hotIti guNato vA ThAnato vA padhaMsetuM cAvetuM asakkuNeyyo / idha kammaM nAma palApakathAya akathanaM / kammasarikkhakaM nAma ye taM kathenti, te iminA kAraNena nesaM hanukaM cAletvA cAletvA palApakathAya kathitabhAvaM jano jAnAtUti antopaviTThahanukA vA vaGkahanukA vA pabbhArahanukA vA honti / tathAgato pana tathA na kathesiM / tenassa hanukaM cAletvA cAletvA dIgharattaM palApakathAya akathitabhAvaM sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti sIhahanulakkhaNaM nibbattati / lakkhaNaM nAma idameva lakkhaNaM / appadhaMsikatA aanisNso| 239. avikiNNavacanavyappatho cAti avikiNNavacanAnaM viya purimabodhisattAnaM vacanapatho assAti avikinnnnvcnbypptho| dvidugamavaratarahanuttamalatyAti dvIhi dvIhi gacchatIti dvidugamo, dvIhi dvIhIti catUhi, catuppadAnaM varatarassa sIhasseva hanubhAvaM alatthAti attho / manujAdhipatIti manujAnaM adhipati / tathattoti tthsbhaavo| . 110 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7.240-241) samadantAdilakkhaNavaNNanA 111 samadantAdilakkhaNavaNNanA 240. suciparivAroti prisuddhprivaaro| idha kama nAma sammAjIvatA / kammasarikkhakaM nAma yo visamena saMkiliTThAjIvena jIvitaM kappeti, tassa dantApi visamA honti dAThApi kiliTThA / tathAgatassa pana samena suddhAjIvena jIvitaM kappitabhAvaM sadevako loko iminA kAraNena jAnAtUti samadantalakkhaNaJca susukkadAThAlakkhaNaJca. nibbattati / lakkhaNaM nAma idameva lakkhaNadvayaM / suciparivAratA aanisNso| 241. avassajIti pahAsi tidivapuravarasamoti tidivapuravarena sakkena smo| lapanajanti mukhajaM, dantanti attho| dijasamasukkasucisobhanadantoti dve vAre jAtattA dijanAmakA sukkA suci sobhanA ca dantA assAti dijasamasukkasucisobhanadanto / na ca janapadatudananti yo tassa cakkavALaparicchinno janapado, tassa aJjana tudanaM pILA vA AbAdho vA natthi / hitamapi ca bahujana sukhaJca carantIti bahujanA samAnasukhadukkhA hutvA tasmiM janapade aJamaJjassa hitaJceva sukhaJca caranti / vipApoti vigatapApo / vigatadarathakilamathoti vigtkaayikdrthkilmtho| malakhilakalikilese panudehIti rAgAdimalAnaJceva rAgAdikhilAnaJca dosakalInaJca sabbakilesAnaJca apanudehi / sesaM sabbattha uttAnatthamevAti / sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya lakkhaNasuttavaNNanA nihitaa| 111 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. siGgAlasuttavaNNanA nidAnavaNNanA 242. evaM me sutanti siGgAlasuttaM / tatrAyamanuttAnapadavaNNanA- veLuvane kalandakanivApeti veLuvananti tassa uyyAnassa nAmaM / taM kira veLUhi parikkhittaM ahosi aTThArasahatthena ca pAkArena gopuraTTAlakayuttaM nIlobhAsaM manoramaM tena veLuvananti vuccati / kalandakAnaJcettha nivApaM adaMsu, tena kalandakanivApoti vuccati / pubbe kira aJJataro rAjA tattha uyyAnakILanatthaM Agato surAmadena matto divA niddaM okkami / parijanopissa "sutto rAjA ' ' ti pupphaphalAdIhi palobhiyamAno ito cito ca pakkAmi / atha surAgandhena aJJatarasmA susirarukkhA kaNhasappo nikkhamitvA raJa abhimukho Agacchati, taM disvA rukkhadevatA " raJJo jIvitaM dammI "ti kALakavesena AgantvA kaNNamUle saddamakAsi / rAjA paTibujjhi / kaNhasappo nivatto / so taM divA "imAya kALakAya mama jIvitaM dinnanti kALakAnaM tattha nivApaM paTThapesi, abhayaghosaJca ghosApesi / tasmA taM tato pabhuti "kalandakanivApo" ti saGkhyaM gataM / kalandakAtii kALakAnaM etaM nAmaM / tena kho pana samayenAti yasmiM samaye bhagavA rAjagahaM gocaragAmaM katvA veLuvane kalandakanivApe viharati, tena samayena / siGgAlako gahapatiputtoti siGgAlakoti tassa nAmaM / gahapatiputtoti gahapatissa putto gahapatiputto / tassa kira pitA gahapatimahAsAlo, nidahitvA ThapitA cassa gehe cattAlIsa dhanakoTiyo atthi / so bhagavati niTThaGgato upAsako sotApanno, bhariyApissa sotApannAyeva / putto panassa assaddho appasanno / atha naM mAtApitaro abhikkhaNaM evaM ovadanti - " tAta satthAraM upasaGkama, dhammasenApatiM - 112 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.243-243) mahAmoggallAnaM mahAkassapaM asItimahAsAvake upasaGkamA 'ti / so evamAha - "natthi mama tumhAkaM samaNAnaM upasaGkamanakiccaM, samaNAnaM santikaM gantvA vanditabbaM hoti, onamitvA vandantassa piTThi rujjati, jANukAni kharAni honti, bhUmiyaM nisIditabbaM hoti, tattha nisinnassa vatthAni kilissanti jIranti, samIpe nisinnakAlato paTThAya kathAsallApo hoti, tasmiM sati vissAso uppajjati, tato nimantetvA cIvarapiNDapAtAdIni dAtabbAni honti / evaM sante attho parihAyati, natthi mayhaM tumhAkaM samaNAnaM upasaGkamanakicca "nti / iti naM yAvajIvaM ovadantApi mAtApitaro sAsane upanetuM nAsakkhiMsu / nidAnavaNNanA athassa pitA maraNamaJce nipanno " mama puttassa ovAdaM dAtuM vaTTatI 'ti cintetvA puna cintesi - " disA tAta namassAhI "ti evamassa ovAdaM dassAmi, so atyaM ajAnanto disA namassissati, atha naM satthA vA sAvakA vA passitvA " kiM karosI" ti pucchissnti| tato "mayhaM pitA disA namassanaM karohIti maM ovadI 'ti vakkhati / athassa te "na tumhaM pitA etA disA namassApeti, imA pana disA namassApetI 'ti dhammaM desessanti / so buddhasAsane guNaM JatvA "puJJakammaM karissatI 'ti / atha naM AmantAtvA "tAta, pAtova uTThAya cha disA namasseyyAsI" ti Aha / maraNamaJce nipannassa kathA nAma yAvajIvaM anustaraNIyA hoti / tasmA so gahapatiputto taM pituvacanaM anusmaranto tathA akAsi / tasmA "kAlasseva uTThAya rAjagahA nikkhamitvA 'tiAdi vRttaM / 243. puthudisAti bahudisA / idAni tA dassento puratthimaM disantiAdimAha / pAvisIti na tAva paviTTho, pavisissAmIti nikkhantattA pana antarAmagge vattamAnopi evaM vuccati / addasA kho bhagavAti na idAneva addasa, paccUsasamayepi buddhacakkhunA lokaM volokento etaM disA namassamAnaM disvA " ajja ahaM siGgAlassa gahapatiputtassa gihivinayaM siGgAlasuttantaM kathessAmi mahAjanassa sA kathA saphalA bhavissati, gantabbaM mayA etthA "ti / tasmA pAtova nikkhamitvA rAjagahaM piNDAya pAvisi, pavisanto ca naM tatheva addasa / tena vuttaM - " addasA kho bhagavA ' 'ti / etadavocAti so kira avidUre Thitampi satthAraM na passati, disAyeva namassati / athaM naM bhagavA sUriyarasmisamphassena vikasamAnaM mahApadumaM viya mukhaM vivaritvA " kiM nu kho tvaM, gahapatiputtA'' tiAdikaM etadavoca / 113 113 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (8.244-246) chadisAdivaNNanA 244. yathA kathaM pana, bhanteti so kira taM bhagavato vacanaM sutvAva cintesi "yA kira mama pitarA cha disA namassitabbA"ti vuttA, na kira tA etA, aJA kira ariyasAvakena cha disA namassitabbA / handAhaM ariyasAvakena namassitabbA disAyeva pucchitvA namassAmIti / so tA pucchanto yathA kathaM pana, bhantetiAdimAha / tattha yathAti nipAtamattaM / kathaM panAti idameva pucchApadaM / kammakilesAti tehi kammehi sattA kilissanti, tasmA kammakilesAti vuccanti / ThAnehIti kaarnnehi| apAyamukhAnIti vinAsamukhAni / soti so sotApanno ariyasAvako / cuddasa pApakApagatoti etehi cuddasahi pApakehi lAmakehi apgto| chaddisApaTichAdIti cha disA paTicchAdento / ubholokavijayAyAti ubhinnaM idhalokaparalokAnaM vijinanatthAya / ayaJceva loko Araddho hotIti evarUpassa hi idha loke paJca verAni na honti, tenassa ayaJceva loko Araddho hoti paritosito ceva niSpAdito ca / paralokepi paJca verAni na honti, tenassa paro ca loko ArAdhito hoti / tasmA so kAyassa bhedA parammaraNA sugatiM saggaM lokaM upapajjati / 245. iti bhagavA saGkepena mAtikaM ThapetvA idAni tameva vitthArento katamassa cattAro kmmkilesaatiaadimaah| kammakilesoti kammaJca taM kilesasampayuttattA kileso cAti kmmkileso| sakilesoyeva hi pANaM hanati, nikkileso na hanati, tasmA pANAtipAto "kammakileso"ti vutto| adinAdAnAdIsupi eseva nyo| athAparanti aparampa etadatthaparidIpakameva gAthAbandhaM avocAti attho / catuThAnAdivaNNanA 246. pApakammaM karotIti idaM bhagavA yasmA kArake dassite akArako pAkaTo hoti, tasmA "pApakammaM na karotI"ti mAtikaM ThapetvApi desanAkusalatAya paThamataraM kArakaM dassento Aha / tattha chandAgatiM gacchantoti chandena pemena agatiM gacchanto akattabdhaM karonto / parapadesupi eseva nayo / tattha yo "ayaM me mitto vA sambhatto vA sandiTTho vA Atako vA lajaM vA pana me detI''ti chandavasena assAmikaM sAmikaM karoti, ayaM chandAgatiM gacchanto pApakammaM karoti nAma / yo "ayaM me verI''ti pakativeravasena 114 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.247-247) chaapAyamukhAdivaNNanA taGkhaNuppannakodhavasena vA sAmikaM assAmikaM karoti, ayaM dosAgatiM gacchanto pApakamma karoti nAma / yo pana mandattA momUhattA yaM vA taM vA vatvA assAmikaM sAmikaM karoti, ayaM mohAgatiM gacchanto pApakammaM karoti nAma / yo pana "ayaM rAjavallabho vA visamanissito vA anatthampi me kareyyA"ti bhIto assAmikaM sAmikaM karoti, ayaM bhayAgatiM gacchanto pApakammaM karoti nAma / yo pana yaMkiJci bhAjento "ayaM me sandiTTho vA sambhatto vA''ti pemavasena atirekaM deti, "ayaM me verI"ti dosavasena UnakaM deti, momUhattA dinnAdinnaM ajAnamAno kassaci UnaM kassaci adhikaM deti, "ayaM imasmiM adiyyamAne mayhaM anatthampi kareyyA"ti bhIto kassaci atirekaM deti, so catubbidhopi yathAnukkamena chandAgatiAdIni gacchanto pApakammaM karoti nAma / ariyasAvako pana jIvitakkhayaM pApuNantopi chandAgatiAdIni na gacchati / tena vuttaM- "imehi catUhi ThAnehi pApakammaM na karotI''ti / nihIyati yaso tassAti tassa agatigAmino kittiyasopi parivArayasopi nihIyati parihAyati / chaapAyamukhAdivaNNanA 247. surAmerayamajjappamAdadvAnAnuyogoti ettha surAti piTThasurA pUvasurA odanasurA kiNNapakkhittA sambhArasaMyuttAti paJca suraa| merayanti pupphAsavo phalAsavo madhvAsavo guLAsavo sambhArasaMyuttoti paJca AsavA / taM sabbampi madakaraNavasena mjjN| pamAdaTThAnanti pamAdakAraNaM / yAya cetanAya taM majjaM pivati, tassa etaM adhivacanaM / anuyogoti tassa surAmerayamajjappamAdaTThAnassa anuanuyogo punappunaM karaNaM | yasmA panetaM anuyuttassa uppannA caiva bhogA parihAyanti, anuppannA ca nuppajjanti, tasmA "bhogAnaM apAyamukha"nti vuttaM / vikAlavisikhAcariyAnuyogoti avelAya visikhAsu cariyAnuyuttatA / samajjAgamanaM / AlasyAnuyogoti samajjAbhicaraNanti naccAdidassanavasena kAyAlasiyatAya yuttppyutttaa| 115 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (8.248-249) surAmerayassa chaAdInavAdivaNNanA __248. evaM channaM apAyamukhAnaM mAtikaM ThapetvA idAni tAni vibhajanto cha kho me, gahapatiputta AdInavAtiAdimAha / tattha sandiTTikAti sAmaM passitabbA, idhalokabhAvinI / dhanajAnIti dhanahAni / kalahappavahanIti vAcAkalahassa ceva hatthaparAmAsAdikAyakalahassa ca vddddnii| rogAnaM Ayatananti tesaM tesaM akkhirogAdInaM khettaM / akittisajjananIti suraM pivitvA hi mAtarampa paharanti pitarampi, anaM bahumpi avattabbaM vadanti, akattabdhaM karonti / tena garahampi daNDampi hatthapAdAdichedampi pApuNanti, idhalokepi paralokepi akittiM pApuNanti, iti tesaM sA surA akittisaJjananI nAma hoti / kopInanidaMsanIti gurahaTThAnahi vivariyamAnaM hiriM kopeti vinAseti, tasmA "kopIna"nti vuccati, surAmadamattA ca taM taM aGgaM vivaritvA vicaranti, tena nesaM sA surA kopInassa nidaMsanato "kopInanidaMsanI"ti vuccati / paJaAya dubbalikaraNIti sAgatattherassa viya kammassakatapatraM dubbalaM karoti, tasmA "paJAya dubbalikaraNI"ti vuccati / maggapanaM pana dubbalaM kAtuM na skkoti| adhigatamaggAnahi sA antomukhameva na pavisati / chaTuM padanti chaTuM kAraNaM / __ 249. attApissa agutto arakhito hotIti avelAya caranto hi khANukaNTakAdInipi akkamati, ahinApi yakkhAdIhipi samAgacchati, taM taM ThAnaM gacchatIti JatvA verinopi naM nilIyitvA gaNhanti vA hananti vA / evaM attApissa agutto hoti arakkhito / puttadArApi "amhAkaM pitA amhAkaM sAmi rattiM vicarati, kimaGgaM pana maya"nti itissa puttadhItaropi bhariyApi bahi patthanaM katvA rattiM carantA anayabyasanaM pApuNanti / evaM puttadAropissa agutto arakkhito hoti| sApateyyanti tassa puttadAraparijanassa rattiM caraNakabhAvaM JatvA corA sujhaM gehaM pavisitvA yaM icchanti, taM haranti / evaM sApateyyampissa aguttaM arakkhitaM hoti| saDiyo ca hotIti abehi katapApakammesupi "iminA kataM bhavissatI"ti saGkitabbo hoti / yassa yassa gharadvArena yAti, tattha yaM aJjena corakammaM paradArikakammaM vA kataM, taM "iminA katanti vutte abhUtaM asantampi tasmiM rUhati patiTThAti / bahUnaJca dukkhadhammAnanti ettakaM dukkhaM, ettakaM domanassanti vattuM na sakkA, aJjasmiM puggale asati sabbaM vikAlacArimhi AharitabbaM hoti, iti so bahUnaM dukkhadhammAnaM purakkhato puregAmI hoti / 116 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.250-252) pApamittatAya chaAdInavAdivaNNanA 117 250. kva naccanti "kasmiM ThAne naTanATakAdinaccaM atthI"ti pucchitvA yasmiM gAme vA nigame vA taM atthi, tattha gantab hoti, tassa "sve naccadassanaM gamissAmI"ti ajja vatthagandhamAlAdIni paTiyAdentasseva sakaladivasampi kammacchedo hoti, naccadassanena ekAhampi dvIhampi tIhampi tattheva hoti, atha vuTThisampattiyAdIni labhitvApi vappAdikAle vappAdIni akarontassa anuppannA bhogA nuppajjanti, tassa bahi gatabhAvaM JatvA anArakkhe gehe corA yaM icchanti, taM karonti, tenassa uppannApi bhogA vinssnti| kva gItantiAdIsupi eseva nayo / tesaM nAnAkaraNaM brahmajAle vuttameva / .251. jayaM veranti "jitaM mayA"ti parisamajjhe parassa sATakaM vA veThanaM vA gaNhAti, so "parisamajjhe me avamAnaM karosi, hotu, sikkhApessAmi na"nti tattha veraM bandhati, evaM jinanto sayaM veraM pasavati / jinoti aJjena jito samAno yaM tena tassa veThanaM vA sATako vA ajhaM vA pana hiraJjasuvaNNAdivittaM gahitaM, taM anusocati "ahosi vata me, taM taM vata me natthI"ti tappaccayA socati / evaM so jino vittaM anusocati / sabhAgatassa vacanaM na rUhatIti vinicchayaTThAne sakkhipuTThassa sato vacanaM na rUhati, na patiDhAti, "ayaM akkhasoNDo jUtakaro, mA tassa vacanaM gaNhitthA"ti vattAro bhavanti / mittAmaccAnaM paribhUto hotIti tahi mitAmaccA evaM vadanti- "samma, tvampi nAma kulaputto jUtakaro chinnabhinnako hutvA vicarasi, na te idaM jAtigottAnaM anurUpaM, ito paTThAya mA evaM kareyyAsI''ti / so evaM vuttopi tesaM vacanaM na karoti / tato tena saddhiM ekato na tiTThanti na nisIdanti / tassa kAraNA sakkhipuTThApi na kathenti / evaM mittAmaccAnaM paribhUto hoti / ___ AvAhavivAhakAnanti AvAhakA nAma ye tassa gharato dArikaM ghetukaamaa| vivAhakA nAma ye tassa gehe dArikaM dAtukAmA / apatthito hotIti anicchito hoti| nAlaM dArabharaNAyAti dArabharaNAya na samattho / etassa gehe dArikA dinnApi etassa gehato AgatApi amhehi eva positabbA bhavissatiyeva / pApamittatAya chaAdInavAdivaNNanA 252. dhuttAti akkhdhuttaa| soNDAti itthisoNDA bhattasoNDA pUvasoNDA mUlakasoNDA | pipAsAti pAnasoNDA / nekatikAti patirUpakena vnycnkaa| vaJcanikAti 117 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (8.253-253) sammukhAvaJcanAhi vaJcanikA / sAhasikAti ekAgArikAdisAhasikakammakArino / tyAssa mittA hontIti te assa mittA honti / aJjehi sappurisehi saddhiM na ramati gandhamAlAdIhi alaGkaritvA varasayanaM AropitasUkaro gUthakUpamiva, te pApamitteyeva upasaGkamati / tasmA diDhe ceva dhamme samparAyaJca bahu anatthaM nigacchati / 253. atisItanti kammaM na karotIti manussehi kAlasseva vuTThAya "etha bho kammantaM gacchAmA'ti vutto "atisItaM tAva, aTThIni bhijjanti viya, gacchatha tumhe pacchA jAnissAmI"ti aggiM tapanto nisIdati / te gantvA kammaM karonti / itarassa kamma parihAyati / atiuNhantiAdIsupi eseva nyo|| hoti pAnasakhA nAmAti ekacco pAnaTThAne surAgeheyeva sahAyo hoti / "pannasakhA"tipi pATho, aymevttho| sammiyasammiyoti samma sammAti vadanto sammukheyeva sahAyo hoti, parammukhe verIsadiso otArameva gavesati / atthesu jAtesUti tathArUpesu kiccesu samuppannesu / verappasavoti verbhultaa| anatthatAti anatthakAritA / sukadariyatAti suTTha kadariyatA thaddhamacchariyabhAvo / udakamiva iNaM vigAhatIti pAsANo udakaM viya saMsIdanto iNaM vigAhati / ____ rattinuhAnadessinAti rattiM anuTThAnasIlena / atisAyamidaM ahUti idaM atisAyaM jAtanti ye evaM vatvA kammaM na karonti / iti vissalukammanteti evaM vatvA pariccattakammante / atthA accenti mANaveti evarUpe puggale atthA atikkamanti, tesu na tidvnti| tiNA bhiyyoti tiNatopi uttari / so sukhaM na vihAyatIti so puriso sukhaM na jahAti, sukhasamajhIyeva hoti / iminA kathAmaggena imamatthaM dasseti "gihibhUtena satA ettakaM kammaM na kAtabbaM, karontassa vaDDi nAma nsthi| idhaloke paraloke garahameva pApuNAtI"ti / 118 . Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.254-257) mittapatirUpakAdivaNNanA mittapatirUpakAdivaNNanA 254. idAni yo evaM karoto anattho uppajjati, aJAni vA pana yAni kAnici bhayAni yekeci upaddavA yekeci upasaggA, sabbe te bAlaM nissAya uppajjanti / tasmA "evarUpA bAlA na sevitabbA'"ti bAle mittapatirUpake amitte dassetuM cattArome, gahapatiputta amittAtiAdimAha / tattha aJadatyuharoti sayaM tucchahattho AgantvA ekaMsena yaMkiJci haratiyeva / vacIparamoti vacanaparamo vacanamatteneva dAyako kArako viya hoti | anuppiyabhANIti anuppiyaM bhaNati / apAyasahAyoti bhogAnaM apAyesu sahAyo hoti / 255. evaM cattAro amitte dassetvA puna tattha ekekaM catUhi kAraNehi vibhajanto catUhi kho, gahapatiputtAtiAdimAha / tattha aJadatthuharo hotIti ekaMsena hArakoyeva hoti / sahAyassa gehaM rittahattho AgantvA nivatthasATakAdInaM vaNNaM bhAsati, so "ativiya tvaM samma imassa vaNNaM bhAsasI''ti anaM nivAsetvA taM deti / appena bahumicchatIti yaMkiJci appakaM datvA tassa santikA bahuM pattheti / bhayassa kiccaM karotIti attano bhaye uppanne tassa dAso viya hutvA taM taM kiccaM karoti, ayaM sabbadA na karoti, bhaye uppanne karoti, na pemenAti amitto nAma jaato| sevati atthakAraNAti mittasanthavavasena na sevati, attano atthameva paccAsIsanto sevati / 256. atItena paTisantharatIti sahAye Agate "hiyyo vA pare vA na Agatosi, amhAkaM imasmiM vAre sassaM ativiya nipphannaM, bahUni sAliyavabIjAdIni ThapetvA maggaM olokentA nisIdimha, ajja pana sabbaM khINa"nti evaM atItena saGgaNhAti / anAgatenAti "imasmiM vAre amhAkaM sassaM manApaM bhavissati, phalabhArabharitA sAliAdayo, sassasaGgahe kate tumhAkaM saGgahaM kAtuM samatthA bhavissAmA''ti evaM anAgatena saGgaNhAti / niratthakenAti hatthikkhandhe vA assapiDhe vA nisinno sahAyaM disvA "ehi, bho, idha nisIdA'"ti vadati / manApaM sATakaM nivAsetvA "sahAyakassa vata me anucchaviko ao pana mayhaM natthI''ti vadati, evaM niratthakena saGgaNhAti nAma / paccuppanesu kiccesu vyasanaM dassetIti "sakaTena me attho"ti vutte "cakkamassa bhinnaM, akkho chino"tiAdIni vdti| 257. pApakampissa anujAnAtIti pANAtipAtAdIsu yaMkiJci karomAti vutte "sAdhu 119 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (8.260-263) samma karomA'"ti anujAnAti / kalyANepi eseva nayo / sahAyo hotIti "asukaTThAne suraM pivanti, ehi tattha gacchAmA"ti vutte sAdhUti gacchati / esa nayo sabbattha / iti biAyAti "mittapatirUpakA ete''ti evaM jAnitvA / suhadamittAdivaNNanA 260. evaM na sevitabbe pApamitte dassetvA idAni sevitabbe kalyANamitte dassento puna cattArome, gahapatiputtAtiAdimAha / tattha suhadAti sundrhdyaa| 261. pamattaM rakkhatIti majjaM pivitvA gAmamajjhe vA gAmadvAre vA magge vA nipannaM disvA "evaMnipannassa kocideva nivAsanapArupanampi hareyyA'ti samIpe nisIditvA pabuddhakAle gahetvA gacchati / pamattassa sApateyyanti sahAyo bahigato vA hoti suraM pivitvA vA pamatto, gehaM anArakkhaM "kocideva yaMkiJci hareyyA"ti gehaM pavisitvA tassa dhanaM rakkhati / bhItassAti kismiJcideva bhaye uppanne "mA bhAyi, mAdise sahAye Thite kiM bhAyasI"ti taM bhayaM haranto paTisaraNaM hoti / taddiguNaM bhoganti kiccakaraNIye ne sahAyaM attano santikaM AgataM disvA vadati "kasmA AgatosI"ti? rAjakale kammaM atthIti / kiM lar3e vaTTatIti ? eko kahApaNoti / "nagare kammaM nAma na ekakahApaNena niSphajjati, dve gaNhAhI''ti evaM yattakaM vadati, tato diguNaM deti / 262. guvhamassa AcikkhatIti attano gurahaM nigUhituM yuttakathaM aJassa akathetvA tasseva Acikkhati / guphamassa parigRhatIti tena kathitaM guhaM yathA aJo na jAnAti, evaM rakkhati / ApadAsu na vijahatIti uppanne bhaye na pariccajati / jIvitampissa atthAyAti attano jIvitampi tassa sahAyassa atthAya pariccattameva hoti, attano jIvitaM agaNetvApi tassa kammaM karotiyeva / 263. pApA nivAretIti amhesu passantesu passantesu tvaM evaM kAtuM na labhasi, paJca verAni dasa akusalakammapathe mA karohIti nivAreti / kalyANe nivesetIti kalyANakamme tIsu saraNesu paJcasIlesu dasakusalakammapathesu vattassu, dAnaM dehi pulaM karohi dhammaM suNAhIti evaM kalyANe niyojeti / astutaM sAvetIti assutapubbaM sukhumaM 120 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.264-265) suhadamittAdivaNNanA 121 nipuNaM kAraNaM sAveti / saggassa magganti idaM kammaM katvA sagge nibbattantIti evaM saggassa maggaM Acikkhati / 264. abhavenassa na nandatIti tassa abhavena avuDDiyA puttadArassa vA parijanassa vA tathArUpaM pArijulaM disvA vA sutvA vA na nandati, anattamano hoti| bhavenAti vuDDiyA tathArUpassa sampattiM vA issariyappaTilAbhaM vA disvA vA sutvA vA nandati, attamano hoti / avaNNaM bhaNamAnaM nivAretIti "asuko virUpo na pAsAdiko dujjAtiko dussIlo"ti vA vutte "evaM mA bhaNi, rUpavA ca so pAsAdiko ca sujAto ca sIlasampanno cA"tiAdIhi vacanehi paraM attano sahAyassa avaNNaM bhaNamAnaM nivAreti / vaNNaM bhaNamAnaM pasaMsatIti "asuko rUpavA pAsAdiko sujAto sIlasampanno"ti vutte "aho suTTha vadasi, subhAsitaM tayA, evametaM, esa puriso rUpavA pAsAdiko sujAto sIlasampannoti evaM attano sahAyakassa paraM vaNNaM bhaNamAnaM pasaMsati / 265. jalaM aggIva bhAsatIti rattiM pabbatamatthake jalamAno aggi viya virocati / bhoge saMharamAnassAti attAnampi parampa apILetvA dhammena samena bhoge sampiNDentassa rAsiM karontassa / bhamarasseva irIyatoti yathA bhamaro pupphAnaM vaNNagandhaM apothayaM tuNDenapi pakkhehipi rasaM AharitvA anupubbena cakkappamANaM madhupaTalaM karoti, evaM anupubbena mahantaM bhogarAsiM karontassa / bhogA sanicayaM yantIti tassa bhogA nicayaM gacchanti / kathaM ? anupubbena upacikAhi saMvaDDiyamAno vammiko viya / tenAha "vammikovupacIyatI"ti / yathA vammiko upaciyati, evaM nicayaM yantIti attho| samAhatvAti samAharitvA / alamatthoti yuttasabhAvo samattho vA pariyattarUpo gharAvAsaM saNThApetuM / idAni yathA vA gharAvAso saNThapetabbo, tathA ovadanto catudhA vibhaje bhogetiAdimAha / tattha sa ve mittAni ganthatIti so evaM vibhajanto mittAni ganthati nAma abhejjamAnAni tthpeti| yassa hi bhogA santi, so eva mitte ThapetuM sakkoti, na itro| 121 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA ekena bhoge bhuJjeyyAti ekena koTThAsena bhoge bhuJjeyya / dvIhi kammaM payojayeti dvIhi koTThAsehi kasivANijjAdikammaM payojeyya / catutthaJca nidhApeyyAti catutthaM koTThAsaM nidhApetvA Thapeyya / ApadAsu bhavissatIti kulAnaJhi na sabbakAlaM ekasadisaM vattati, kadAci rAjAdivasena ApadApi uppajjanti, tasmA evaM ApadAsu uppannAsu bhavissatIti " ekaM koTTAsaM nidhApeyyA "ti Aha / imesu pana catUsu koTThAsesu katarakoTThAsaM gatvA kusalaM kAtabbanti ? "bhoge bhuJjeyyA "ti vuttakoTThAsaM / tato gaNhitvA bhikkhUnampi kapaNaddhikAdInampi dAtabbaM, pesakAranhApitAdInampi vetanaM dAtabbaM / chaddisApaTicchAdanakaNDavaNNanA 266. iti bhagavA ettakena kathAmaggena evaM gahapatiputtassa ariyasAvako cahi kAraNehi akusalaM pahAya chahi kAraNehi bhogAnaM apAyamukhaM vajjetvA soLasa mittAni sevanto gharAvAsaM saNThapetvA dArabharaNaM karonto dhammikena AjIvena jIvati, devamanussAnaJca antare aggikkhandho viya virocatIti vajjanIyadhammavajjanatthaM sevitabbadhammasevanatthaJca ovAdaM datvA idAni namassitabbA cha disA dassento kathaJca gahapatiputtAti AdimAha / (8.266-267) tattha chaddisApaTicchAdIti yathA chahi disAhi AgamanabhayaM na Agacchati, khemaM hoti nibbhayaM evaM viharanto " chaddisApaTicchAdI "ti vuccati / "puratthimA disA mAtApitaro veditabbA'tiAdIsu mAtApitaro pubbupakAritAya puratthimA disAti veditabbA / AcariyA dakkhiyyatAya dakkhiNA disAti / puttadArA piTThito anubandhanavasena pacchimA disAti / mittAmaccA yasmA so mittAmacce nissAya te te dukkhavisese uttarati, tasmA uttarA disAti / dAsakammakarA pAdamUle patiTThAnavasena heTThimA disAti / samaNabrAhmaNA guNehi upari ThitabhAvena uparimA disAti veditabbA | 267. bhato ne bharissAmIti ahaM mAtApitUhi thaJJa pAyetvA hatthapAde vaDDetvA mukhena siGghANikaM apanetvA nahApetvA maNDetvA bhato bharito jaggito, svAhaM ajja te mahallake pAdadhovananhApanayAgubhattadAnAdIhi bharissAmi / kiccaM nesaM karissAmIti attano kammaM ThapetvA mAtApitUnaM rAjakulAdIsu uppannaM 122 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.267-267) chadisApaTicchAdanakaNDavaNNanA 123 kiccaM gantvA krissaami| kulavaMsaM saNThapessAmIti mAtApitUnaM santakaM khettavatthuhiraJasuvaNNAdiM avinAsetvA rakkhantopi kulavaMsaM saNThapeti nAma / mAtApitaro adhammikavaMsato hAretvA dhammikavaMse Thapentopi, kulavaMsena AgatAni salAkabhattAdIni anupacchinditvA pavattentopi kulavaMsaM saNThapeti nAma / idaM sandhAya vuttaM - "kulavaMsaM saNThapessAmI"ti / dAyajaM paTipajjAmIti mAtApitaro attano ovAde avattamAne micchApaTipanne dArake vinicchayaM patvA aputte karonti, te dAyajjArahA na honti| ovAde vattamAne pana kulasantakassa sAmike karonti, ahaM evaM vattissAmIti adhippAyena "dAyajjaM paTipajjAmI"ti vuttaM / dakkhiNaM anuppadassAmIti tesaM pattidAnaM katvA tatiyadivasato paTThAya dAnaM anuppadassAmi / pApA nivArentIti pANAtipAtAdInaM diTThadhammikasamparAyikaM AdInavaM vatvA, "tAta, mA evarUpaM karI"ti nivArenti, katampi garahanti / kalyANe nivesentIti anAthapiNDiko viya lajjaM datvApi sIlasamAdAnAdIsu nivesenti / sippaM sikkhApentIti attano ovAde ThitabhAvaM JatvA vaMsAnugataM muddAgaNanAdisippaM sikkhApenti / patirUpenAti kulasIlarUpAdIhi anurUpena / samaye dAyajjaM niyyAdentIti samaye dhanaM denti / tattha niccasamayo kAlasamayoti dve smyaa| niccasamaye denti nAma "uTThAya samuTThAya imaM gaNhitabbaM gaNha, ayaM te paribbayo hotu, iminA kusalaM karohI''ti denti| kAlasamaye denti nAma sikhAThapanaAvAhavivAhAdisamaye denti / apica pacchime kAle maraNamaJce nipannassa "iminA kusalaM karohI"ti dentApi samaye denti naam| paTicchannA hotIti yaM puratthimadisato bhayaM Agaccheyya, yathA taM nAgacchati, evaM pihitA hoti / sace hi puttA vippaTipannA, assu, mAtApitaro daharakAlato paTThAya jagganAdIhi sammA paTipannA, ete dArakA, mAtApitUnaM appatirUpAti etaM bhayaM Agaccheyya / puttA sammA paTipannA, mAtApitaro vippaTipannA, mAtApitaro puttAnaM nAnurUpAti etaM bhayaM Agaccheyya | ubhosu vippaTipannesu duvidhampi taM bhayaM hoti / sammA paTipannesu sabbaM na hoti / tena vuttaM"paTicchannA hoti khemA appaTibhayA'ti / 123 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA evaJca pana vatvA bhagavA siGgAlakaM etadavoca "na kho te, gahapatiputta, pitA lokasammataM purAtthimaM disaM namassApeti / mAtApitaro pana puratthimadisAsadise katvA namassApeti / ayaJhi te pitarA puratthimA disA akkhAtA, no aJJA'ti / 268. uTThAnenAti AsanA uTThAnena / antevAsikena hi AcariyaM dUratova AgacchantaM disvA AsanA vuTThAya paccuggamanaM katvA hatthato bhaNDakaM gatvA AsanaM paJJapetvA nisIdApetvA bIjanapAdadhovanapAdamakkhanAni kAtabbAni / taM sandhAya vRttaM "uTThAnenA"ti / upaTThAnenAti divasassa tikkhattuM upaTThAnagamanena / sippuggahaNakAle pana avassakameva gantabbaM hoti / sussUsAyAti saddahitvA savanena / asadda hitvA sunto hi visesaM nAdhigacchati / pAricariyAyAti avasesakhuddakapAricariyAya / antevAsikena hi Acariyarasa pAtova vuTThAya mukhodakadantakaTThe datvA bhattakiccakAlepi pAnIyaM gatvA paccupaTThAnAdIni katvA vanditvA gantabbaM / kiliTThavatthAdIni dhovitabbAni, sAyaM nahAnodakaM paccupaTThapetabbaM / aphAsukAle upaTThAtabbaM / pabbajitenapi sabbaM antevAsikavattaM kAtabbaM / idaM sandhAya vuttaM - "pAricariyAyA ''ti / sakkaccaM sippapaTiggahaNenAti sakkaccaM paTiggahaNaM nAma thokaM gatvA bahuvAre sajjhAyakaraNaM, ekapadampi visuddhameva gahetabbaM / (8.268-268) suvinItaM vinentIti " evaM te nisIditabbaM, evaM ThAtabbaM evaM khAditabbaM, evaM bhuJjitabbaM pApamittA vajjetabbA, kalyANamittA sevitabbA "ti evaM AcAraM sikkhAnti vinenti / suggahitaM gAhApentIti yathA suggahitaM gaNhAti, evaM atthaJca byaJjanaJca sodhetvA payogaM dassetvA gaNhApenti / mittAmaccesu paTiyAdentIti "ayaM amhAkaM antevAsiko byatto bahussuto mayA samasamo, etaM sallakkheyyAthA "ti evaM guNaM kathetvA mittAmaccesu patiTThapenti / disAsu parittANaM karotIti sippasikkhApanenevassa sabbadisAsu rakkhaM karonti / uggahitasippo hi yaM yaM disaM gantvA sippaM dasseti, tattha tatthassa lAbhasakkAro uppajjati / so Acariyena kato nAma hoti, guNaM kathentopissa mahAjano AcariyapAde dhovitvA vasitaantevAsiko vata ayanti paThamaM Acariyasseva guNaM kathenti, brahmalokappamANopissa lAbho uppajjamAno Acariyasantakova hoti / apica yaM vijjaM parijappitvA gacchantaM aTaviyaM corA na passanti, amanussA vA dIghajAti Adayo vA na viheThenti, taM sikkhApentApi disAsu parittANaM karonti / yaM vA so disaM gato hoti, 124 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.269-271) chaddisApaTicchAdanakaNDavaNNanA 125 tato kaGgaM uppAdetvA attano santikaM Agatamanusse "etissaM disAyaM amhAkaM antevAsiko vasati, tassa ca mayhaJca imasmiM sippe nAnAkaraNaM natthi, gacchatha tameva pucchathA"ti evaM antevAsikaM paggaNhantApi tassa tattha lAbhasakkAruppattiyA parittANaM karonti nAma, patidvaM karontIti attho / sesamettha purimanayeneva yojetabbaM / ___269. tatiyadisAvAre sammAnanAyAti devamAte tissamAteti evaM sambhAvitakathAkathanena / anavamAnanAyAti yathA dAsakammakarAdayo pothetvA viheThetvA kathenti, evaM hILetvA vimAnetvA akathanena / anaticariyAyAti taM atikkamitvA bahi aAya itthiyA saddhiM paricaranto taM aticarati nAma, tathA akaraNena / issariyavossaggenAti ithiyo hi mahAlatAsadisampi AbharaNaM labhitvA bhattaM vicAretuM alabhamAnA kujjhanti, kaTacchu hatthe ThapetvA tava ruciyA karohIti bhattagehe vissaTe sabbaM issariyaM vissaTuM nAma hoti, evaM karaNenAti attho| alaGkArAnuppadAnenAti attano vibhavAnurUpena alaGkAradAnena / susaMvihitakammantAti yAgubhattapacanakAlAdIni anatikkamitvA tassa tassa sAdhukaM karaNena suTTa saMvihitakammantA / saGgahitaparijanAti sammAnanAdIhi ceva paheNakapesanAdIhi ca sngghitprijnaa| idha parijano nAma sAmikassa ceva attano ca Atijano / anaticArinIti sAmikaM muJcitvA ajhaM manasApi na pttheti| sambhatanti kasivANijjAdIni katvA AbhatadhanaM / dakkhA ca hotIti yAgubhattasampAdanAdIsu chekA nipuNA hoti / analasAti nikkosajjA / yathA aJaA kusItA nisinnaTThAne nisinnAva honti ThitaTThAne ThitAva, evaM ahutvA vipphAritena cittena sabbakiccAni nipphAdeti / sesamidhApi purimanayeneva yojetabbaM / 270. catutthadisAvAre avisaMvAdanatAyAti yassa yassa nAmaM gaNhAti, taM taM avisaMvAdetvA idampi amhAkaM gehe atthi, idampi atthi, gahetvA gacchAhIti evaM avisaMvAdetvA dAnena / aparapajA cassa paTipUjentIti sahAyassa puttadhItaro pajA nAma, tesaM pana puttadhItaro ca nattupanattakA ca aparapajA nAma / te paTipUjenti keLAyanti mamAyanti maGgalakAlAdIsu tesaM maGgalAdIni karonti / sesamidhApi purimanayeneva veditabbaM / 271. yathAbalaM kammantasaMvidhAnenAti daharehi kAtabbaM mahallakehi, mahallakehi vA kAtabbaM daharehi, itthIhi kAtabbaM purisehi, purisehi vA kAtab itthIhi akAretvA tassa tassa balAnurUpeneva kammantasaMvidhAnena / bhattavetanAnuSpadAnenAti ayaM khuddakaputto, ayaM 125 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (8.272-272) ekavihArIti tassa tassa anurUpaM sallakkhetvA bhattadAnena ceva paribbayadAnena ca / gilAnupaTTAnenAti aphAsukakAle kammaM akAretvA sappAyabhesajjAdIni datvA paTijagganena / acchariyAnaM rasAnaM saMvibhAgenAti acchariye madhurarase labhitvA sayameva akhAditvA tesampi tato saMvibhAgakaraNena / samaye vossaggenAti niccasamaye ca kAlasamaye ca vossajjanena / niccasamaye vossajjanaM nAma sakaladivasaM kammaM karontA kilamanti / tasmA yathA na kilamanti, evaM velaM JatvA vissajjanaM / kAlasamaye vossaggo nAma chaNanakkhattakILAdIsu alaGkArabhaNDakhAdanIyabhojanIyAdIni datvA vissajjanaM / dinAdAyinoti corikAya kiJci agahetvA sAmikehi dinnasseva AdAyino / sukatakammakarAti "kiM etassa kammena katena, na mayaM kiJci labhAmA"ti anujjhAyitvA tuTThahadayA yathA taM kammaM sukataM hoti, evaM kArakA / kittivaNNaharAti parisamajjhe kathAya sampattAya "ko amhAkaM sAmikehi sadiso atthi, mayaM attano dAsabhAvampi na jAnAma, tesaM sAmikabhAvampi na jAnAma, evaM no anukampantI"ti guNakathAhArakA / sesamidhApi purimanayeneva yojetabbaM / . 272. mettena kAyakammenAtiAdIsa mettacittaM paccUpaTTapetvA katAni kAyakammAdIni mettAni nAma vuccanti / tattha bhikkhU nimantessAmIti vihAragamanaM, dhamakaraNaM gahetvA udakaparissAvanaM, piTThiparikammapAdaparikammAdikaraNaJca mettaM kAyakammaM naam| bhikkhU piNDAya paviDhe disvA "sakkaccaM yAgu detha, bhattaM dethA'"tiAdivacanaJceva, sAdhukAraM datvA dhammasavanaJca sakkaccaM paTisanthArakaraNAdIni ca mettaM vacIkammaM nAma / "amhAkaM kulUpakattherA averA hontu abyApajjAti evaM cintanaM mettaM manokammaM nAma / anAvaTadvAratAyAti apihitadvAratAya / tattha sabbadvArAni vivaritvApi sIlavantAnaM adAyako akArako pihitdvaaroyev| sabbadvArAni pana pidahitvApi tesaM dAyako kArako vivaTadvAroyeva / iti sIlavantesu gehadvAraM Agatesu santaMyeva natthIti avatvA dAtabbaM / evaM anAvaTadvAratA nAma hoti / AmisAnuppadAnenAti purebhattaM paribhujitabbakaM AmisaM nAma, tasmA sIlavantAnaM yAgubhattasampadAnenAti attho / kalyANena manasA anukampantIti "sabbe sattA sukhitA hontu averA arogA abyApajjA"ti evaM hitapharaNena / apica upaTThAkAnaM gehaM aJje sIlavante sabrahmacArI gahetvA pavisantApi kalyANena cetasA anukampanti nAma / sutaM pariyodApentIti yaM tesaM pakatiyA sutaM atthi, tassa atthaM kathetvA kathaM vinodenti, tathattAya vA paTipajjApenti / sesamidhApi purimanayeneva yojetabbaM / 126 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaddisApaTicchAdanakaNDavaNNanA 273. alamattoti puttadArabharaNaM katvA agAraM ajjhAvasanasamattho / paNDitoti disAnamassanaTThAne paNDito hutvA / sahoti sukhumatthadassanena saNhavAcAbhaNanena vA saho hutvA / paTibhAnavAti disAnamassanaTThAne paTibhAnavA hutvA nivAtavRttIti nIcavRtti | atthaddhoti thambharahito / uTThAnakoti uTThAnavIriyasampanno / analasoti nikkosajjo / acchinnavRttIti nirantarakaraNavasena akhaNDavRtti / medhAvIti ThAnuppattiyA paJcAya samannAgato / (8.273 - 274) saGgAhakoti catUhi saGgrahavatthUhi saGgahakaro / mittakaroti mittagavesano / vadati pubbakArinA, vuttavacanaM jAnAti / sahAyakassa gharaM gatakAle "mayhaM sahAyakassa veThanaM detha, sATakaM detha, manussAnaM bhattavetanaM dethA ti vuttavacanamanussaranto tassa attano gehaM Agatassa tattakaM vA tato atirekaM vA paTikattAti attho / apica sahAyakassa gharaM gantvA imaM nAma gahissAmIti AgataM sahAyakaM lajjAya gaNhituM asakkontaM anicchAritampi tassa vAcaM JatvA yena atthena so Agato, taM nipphAdento vada nAma / yena yena vA pana sahAyakassa UnaM hoti, oloketvA taM taM dentopi vadaJjyeva / netAti taM taM atthaM dassentoM paJJAya netA / vividhAni kAraNAni dassento netIti vinetA / punappunaM netIti anunetA / tattha tatthAti tasmiM tasmiM puggale / rathassANIva yAyatoti yathA ANiyA sativa ratho yAti, asati na yAti evaM imesu saGgahesu satiyeva loko vattati, asati na vattati / tena vuttaM - "ete kho saGgahA loke, rathassANIva yAyato 'ti / 127 na mAtA puttakAraNAti yadi mAtA ete saGgrahe puttassa na kareyya, puttakAraNA mAnaM vA pUjaM vA na labheyya / saGgahA eteti upayogavacane paccattaM / "saGgahe ete 'ti vA pATho / sammapekkhantIti sammA pekkhanti / pAsaMsA ca bhavantIti pasaMsanIyA ca bhavanti / 274. iti bhagavA yA disA sandhAya te gahapatiputta pitA Aha "di namasseyyAsI"ti, imA tA cha disA / yadi tvaM pitu vacanaM karosi, imA disA namassAti dassento siGgAlassa pucchAya ThatvA desanaM matthakaM pApetvA rAjagahaM piNDAya 127 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (8.274-274) paavisi| siGgAlakopi saraNesu patiTThAya cattAlIsakoTidhanaM buddhasAsane vikiritvA puJakammaM katvA saggaparAyaNo ahosi / imasmiJca pana sutte yaM gihIhi kattabbaM kamma nAma, taM akathitaM natthi, gihivinayo nAmAyaM suttnto| tasmA imaM sutvA yathAnusiTuM paTipajjamAnassa vuddhiyeva pATikavA, no parihAnIti / sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya siGgAlasuttavaNNanA nihitaa| 128 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. ATAnATiyasuttavaNNanA paThamabhANavAravaNNanA 275. evaM me sutanti ATAnATiyasuttaM / tatrAyamapubbapadavaNNanA catuddisaM rakkhaM ThapetvAti asurasenAya nivAraNatthaM sakkassa devAnamindassa catUsu disAsu ArakkhaM ThapetvA / gumbaM ThapetvAti balagumbaM ThapetvA / ovaraNaM ThapetvAti catUsu disAsu Arakkhake ThapetvA / evaM sakkassa devAnamindassa ArakkhaM susaMvihitaM katvA ATAnATanagare nisinnA satta buddhe Arambha imaM parittaM bandhitvA "ye satthu dhammaANaM amhAkaJca rAjaANaM na suNanti, tesaM idaJcidaJca karissAmA "ti sAvanaM katvA attanopi catUsu disAsu mahatiyA ca yakkhasenAyAtiAdIhi catUhi senAhi ArakkhaM saMvidahitvA abhikkantAya rattiyA...pe0... ekamantaM nisIdiMsu / abhikkantAya rattiyAti ettha abhikkantasaddI khayasundarAbhirUpaabbhanumodanAdIsu dissati / tattha " abhikkantA, bhante ratti, nikkhanto paThamo yAmo, ciranisinno bhikkhusaGgho uddisatu, bhante, bhagavA bhikkhUnaM pAtimokkhanti (a0 ni0 3.8.20 ) evamAdIsu khaye dissati / " ayaM imesaM catunnaM puggalAnaM abhikkantataro paNItataro cA' 'ti (a0 ni0 1.4.100) evamAdIsu sundare / "ko me vandati pAdAni, iddhiyA yasasA jalaM / abhikkantena vaNNena sabbA obhAsayaM disAti / / (vi0 va0 857) evamAdIsu abhirUpe / "abhikkantaM bho gotamA, ti ( pArA0 15) evamAdIsu " 129 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 ( 9.275 - 275 ) abbhanumodane / idha pana khaye / tena abhikkantAya rattiyA, parikkhINAya rattiyAti vRttaM hoti / dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA abhikkantavaNNAti idha abhikkantaddo abhirUpe / vaNaso pana chavithutikulavaggakAraNasaNThAnapamANarUpAyatanAdIsu dissati / tattha "suvaNNavaNNosi bhagavA "ti (ma0 ni0 2.399) evamAdIsu chaviyaM / "kadA saJjULhA pana te, gahapati, ime samaNassa gotamassa vaNNA "ti (ma0 ni0 2.77) evamAdIsu thutiyaM / " cattArome, bho gotama, vaNNA" ti ( dI0 ni0 1.266) evamAdIsu kulavagge / "atha kena nu vaNena gandhathenoti vuccatI' 'tiAdIsu (saM0 ni0 1.234) kAraNe / "mahantaM hatthirAjavaNNaM abhinimminitvA" ti (saM0 ni01.1.138) evamAdIsu saNThAne / "yo pattassa vaNNA ti ( pArA0 602) evamAdIsu pamANe / "vaNNo gandho raso ojA" ti evamAdIsu rUpAyatane / so idha chaviyaM daTThabbI / tena " abhikkantavaNNA abhirUpacchavI 'ti taM / kevalakappanti ettha kevalasaddo anavasesayebhuyyaabyAmissAnatirekadaLahatthavisaMyogAdi anekattho / tathA hissa " kevalaparipuNNaM parisuddhaM brahmacariyanti ( pArA0 1) evamAdIsu anavasesatA attho / "kevalakappA ca aGgamAgadhA pahUtaM khAdanIyaM bhojanIyaM AdAya abhikkamitukAmA hontI ti ( mahAva0 43) evamAdIsu yebhuyyatA / "kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotI 'ti ( mahAva0 1) evamAdIsu abyAmissatA / "kevalaM saddhAmattakaM nUna ayamAyasmA ti ( a0 ni0 2.6.55) evamAdIsu anatirekatA / "Ayasmato, bhante, anuruddhassa bAhiko nAma saddhivihAriko kevalakappaM saGghabhedAya Thito 'ti (a0 ni0 1.4.243) evamAdIsu daLahatthatA / "kevalI vusitavA uttamapurisoti vuccatI 'ti (a0 ni0 3.10.12) evamAdIsu visaMyogo / idha panassa anavasesattho adhippeto / " kappasaddopanAyaM abhisaddahanavohArakAlapaJJattichedanavikappalesasamantabhAvAdi anekattho / tathA hissa "okappaniyametaM bhoto gotamassa / yathA taM arahato sammAsambuddhassA " ti ( ma0 ni0 1.387 ) evamAdIsu abhisaddahanamattho / 'anujAnAmi, bhikkhave, paJcahi samaNakappehi phalaM paribhuJjitu "nti (cULava0 250 ) evamAdIsu vohAro / "yena sudaM niccakappaM viharAmI'ti (ma0 ni0 1.387) evamAdIsu kAlo / "iccAyasmA kappo "ti 130 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 9.276-277) paThamabhANavAravaNNanA ( su0 ni0 1098 ) evamAdIsu paJJatti / " alaGkato kappitakesamassU 'ti (vi0 va0 1094) evamAdIsu chedanaM / "kappati dvaGgulakappo ti ( cULava0 446) evamAdIsu vikappo, atthi kappo nipajjitu "nti (a0 ni0 3.8.80) evamAdIsu leso / "kevalakappaM veLuvanaM obhAsetvA "ti (saM0 ni0 1.1.94) evamAdIsu samantabhAvo / idha pana samantabhAvo attho adhippeto / tasmA " kevalakappaM gijjhakUTa "nti ettha anavasesaM samantato gijjhakUTanti evamattho daTThabbo / obhAsetvAti vatthamAlAlaGkArasarIrasamuTThitAya AbhAya pharitvA, candimA viya sUriyo viya ca ekobhAsaM ekapajjotaM karitvAti attho / ekamantaM nisIdiMsUti devatAnaM dasabalassa santike nisinnaTThAnaM nAma na bahu, imasmiM pana sutte parittagAravavasena nisIdiMsu / 131 276. vessavaNoti kiJcApi cattAro mahArAjAno AgatA, vessavaNo pana dasabalassa vissAsiko kathApavattane byatto susikkhito, tasmA vessavaNo mahArAjA bhagavantaM etadavoca / uLArAti mahesakkhAnubhAvasampannA / pANAtipAtA veramaNiyAti pANAtipAte diTThadhammikasamparAyikaM AdInavaM dassetvA tato veramaNiyA dhammaM deseti / sesesupi eseva nayo / tattha santi uLArA yakkhA nivAsinoti tesu senAsanesu santi uLArA yakkhA nibaddhavAsino / ATAnATiyanti ATAnATanagare baddhattA evaMnAmaM / kiM pana bhagavato apaccakkhadhammo nAma atthIti, natthi / atha kasmA vessavaNo "uggaNhAtu, bhante, bhagavA'' tiAdimAha ? okAsakaraNatthaM / so hi bhagavantaM imaM parittaM sAvetuM okAsaM kArento evamAha / satthu kathite imaM parittaM garu bhavissatItipi Aha / phAsuvihArAyAti gamanaTThAnAdIsu catUsu iriyApathesu sukhavihArAya | 277. cakkhumantassAti na vipassIyeva cakkhumA sattapi buddhA cakkhumanto, tasmA ekekassa buddhassa etAni satta satta nAmAni honti / sabbepi buddhA cakkhumanto, sabbe sabbabhUtAnukampino, sabbe nhAta kilesattA nhAtakA / sabbe mArasenApamaddino, sabbe vusitavanto, sabbe vimuttA, sabbe aGgato rasmInaM nikkhantattA aGgIrasA / na kevalaJca buddhAnaM etAneva satta nAmAni asaGkhyeyyAni nAmAni saguNena mahesinoti vRttaM / verasavaNo pana attano pAkaTanAmavasena evamAha / te janAti idha khINAsavA janAti adhippetA / apisuNAthAti desanAsIsamattametaM, amusA apisuNA apharusA mantabhANinoti 131 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (9.278-278) attho / mahattAti mahantabhAvaM pattA / "mahantA"tipi pATho, mahantAti attho / vItasAradAti nissAradA vigtlomhNsaa| hitanti mettApharaNena hitaM / yaM namassantIti ettha yanti nipAtamattaM / mahattanti mahantaM / ayameva vA pATho, idaM vuttaM hoti "ye cApi loke kilesanibbAnena nibbutA yathAbhUtaM vipassisuM, vijjAdiguNasampannaJca hitaM devamanussAnaM gotamaM namassanti, te janA apisuNA, tesampi namatthU'ti / aTThakathAyaM pana te janA apisuNAti te buddhA apisuNAti evaM paThamagAthAya buddhAnaMyeva vaNNo kathito, tasmA paThamagAthA sattannaM buddhAnaM vasena vuttA / dutiyagAthAya "gotama''nti desanAmukhamattametaM / ayampi hi sattannaMyeva vasena vuttAti veditabbA / ayajhettha attho- loke paNDitA devamanussA yaM namassanti gotamaM, tassa ca tato purimAnaJca buddhAnaM namatthUti / 278. yato uggacchatIti yato ThAnato udeti / Adiccoti aditiyA putto, vevacanamattaM vA etaM sUriyasaddassa / mahantaM maNDalaM assAti mnnddliimhaa| yassa cuggacchamAnassAti yamhi uggacchamAne / saMvarIpi nirujjhatIti ratti antaradhAyati / yassa cuggateti yasmiM uggate / rahadoti udakarahado / tatthAti yato uggacchati sUriyo, tasmiM ThAne / samuddoti yo so rahadoti vutto, so na aJo, atha kho samuddo / saritodakoti visaTodako, saritA nAnappakArA nadiyo assa udake paviThThAti vA sritodko| evaM taM tattha jAnantIti taM rahadaM tattha evaM jAnanti / kinti jAnanti ? samuddo saritodakoti evaM jAnanti / itoti sineruto vA tesaM nisinnaTThAnato vA / janoti ayaM mhaajno| ekanAmAti indanAmena ekanAmA / sabbesaM kira tesaM sakkassa devaro nAmameva nAmamakaMsu / asIti dasa eko cAti ekanavutijanA / indanAmAti indoti evNnaamaa| buddhaM Adiccabandhunanti kilesaniddApagamanenApi buddhaM / Adiccena samAnagottatAyapi AdiccabandhunaM / kusalena samekkhasIti anavajjena nipuNena vA sabba tANena mahAjanaM olokesi / amanussApi taM vandantIti amanussApi taM "sabba tANena mahAjanaM olokesI"ti vatvA vandanti / sutaM netaM abhiNhasoti etaM amhehi abhikkhaNaM sutaM / jinaM vandatha gotamaM, jinaM vandAma gotamanti amhehi puTThA jinaM vandAma gotamanti vadanti / 132 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.279-281) paThamabhANavAravaNNanA 279. yena petA pavuccantIti petA nAma kAlaGkatA, te yena disAbhAgena nIhariyantUti vuccanti / pisuNA piTThimaMsikAti pisuNAvAcA ceva piTThimaMsaM khAdantA viya parammukhA garahakA ca / ete ca yena nIhariyantUti vuccanti sabbepi hete dakkhiNadvArena nIhAritvA dakkhiNato nagarassa Dayhantu vA chijjantu vA haJJantu vAti evaM vuccanti / ito sA dakkhiNA disAti yena disAbhAgena te petA ca pisuNAdikA ca nIhariyantUti vuccanti ito sA dakkhiNA disA / itoti sineruto vA tesaM nisinnaTThAnato vA / kumbhaNDAnanti te kira devA mahodarA honti, rahassaGgampi ca nesaM kumbho viya mahantaM hoti / tasmA kumbhaNDAti vuccanti / 280. yattha coggacchati sUriyoti yasmiM disAbhAge sUriyo atthaM gacchati / 281. yenAti yena disAbhAgena / mahAnerUti mahAsineru pabbatarAjA / sudassa sovaNNamayattA sundaradassano / sinerussa hi pAcInapassaM rajatamayaM dakkhiNapassaM maNimayaM, pacchimapassaM phalikamayaM, uttarapassaM sovaNNamayaM taM manuJJadassanaM hoti / tasmA ye disAbhAgena sineru sudassanoti ayametthattho / manussA tattha jAyantIti tattha uttarakurumha manussA jAyanti / amamAti vatthAbharaNapAnabhojanAdIsupi mamattavirahitA / aparihA itthipariggahena apariggahA / tesaM kira " ayaM mayhaM bhariyA "ti mamattaM na hoti, mAtaraM vA bhaginiM vA disvA chandarAgo nuppajjati / napi nIyanti naGgalAti naGgalAnipi tattha " kasikammaM karissAmA "ti na khettaM nIyanti / akaTThapAkimanti akaTThe bhUmibhAge arajJe sayameva jAtaM / taNDulapphalanti taNDulAva tassa phalaM hoti / 133 tuNDikIre pacitvAnAti ukkhaliyaM AkiritvA niddhumaGgArena agginA pacitvA / tatha kira jotikapAsANA nAma honti / atha kho te tayo pAsANe ThapetvA taM ukkhali aaropenti| pAsANehi tejo samuTThahitvA taM pacati / tato bhuJjanti bhojananti tato ukkhalito bhojanameva bhuJjanti, aJJo sUpo vA byaJjanaM vA na hoti, bhuJjantAnaM cittAnukUloyevassa raso hoti / te taM ThAnaM sampattAnaM dentiyeva, macchariyacittaM nAma na hoti / buddhapaccekabuddhAdayopi mahiddhikA tattha gantvA piNDapAtaM gaNhanti / 133 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (9.281-281) gAviM ekakhuraM katvAti gAviM gahetvA ekakhuraM vAhanameva ktvaa| taM abhiruyha vessavaNassa paricArakA yakkhA / anuyanti disodisanti tAya tAya disAya caranti / pasuM ekakhuraM katvAti ThapetvA gAviM avasesacatuppadajAtikaM pasu ekakhuraM vAhanameva katvA disodisaM anuynti| itthiM vA vAhanaM katvAti yebhuyyena gabminiM mAtugAmaM vAhanaM karitvA / tassA piTThiyA nisIditvA caranti / tassA kira piTTi onamituM sahati / itarA pana itthiyo yAne yojenti / purisaM vAhanaM katvAti purise gahetvA yAne yojenti / gaNhantA ca sammAdiTThike gahetuM na sakkonti / yebhuyyena paccantimamilakkhuvAsike gaNhanti / aJataro kirettha jAnapado ekassa therassa samIpe nisIditvA niddAyati, thero "upAsaka ativiya niddAyasI"ti pucchi / "ajja, bhante, sabbarattiM vessavaNadAsehi kilamitomhI"ti Aha / kumAraM vAhanaM katvAti kumAriyo gahetvA ekakhuraM vAhanaM katvA rathe yojenti / kumAravAhanepi eseva nayo / pacArA tassa rAjinoti tassa ro paricArikA / hatthiyAnaM assayAnanti na kevalaM goyAnAdIniyeva, hathiassayAnAdInipi abhiruhitvA vicaranti / dibbaM yAnanti ajJampi nesaM bahuvidhaM dibbayAnaM upaTTitameva hoti, etAni tAva nesaM upakappanayAnAni / te pana pAsAde varasayanamhi nipannApi pIThasivikAdIsu ca nisinnApi vicaranti / tena vuttaM "pAsAdA sivikA cevA"ti / mahArAjassa yasassinoti evaM AnubhAvasampannassa yasassino mahArAjassa etAni yAnAni nibbattanti / tassa ca nagarA ahu antalikkhe sumApitAti tassa raJo AkAse suTTha mApitA ete ATAnATAdikA nagarA ahesuM, nagarAni bhaviMsUti attho / ekahissa nagaraM ATAnATA nAma Asi, ekaM kusinATA nAma, ekaM parakusinATA nAma, ekaM nATasUriyA nAma, ekaM parakusiTanATA nAma / uttarena kasivantoti tasmiM ThatvA uju uttaradisAya kasivanto nAma akhaM nagaraM / janoghamaparena cAti etassa aparabhAge janoghaM nAma ajhaM nagaraM / navanavatiyoti ajhampi navanavatiyo nAma ekaM nagaraM / aparaM ambaraambaravatiyo nAma / ALakamandAti aparampi ALakamandA nAma rAjadhAnI / 134 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.281-281) paThamabhANavAravaNNanA 135 tasmA kuvero mahArAjAti ayaM kira anuppanne buddhe kuvero nAma brAhmaNo hutvA ucchuvappaM kAretvA satta yantAni yojesi| ekissAya yantasAlAya udvitaM AyaM AgatAgatassa mahAjanassa datvA punaM akAsi / avasesasAlAhi tattheva bahutaro Ayo uTThAsi, so tena pasIditvA avasesasAlAsupi uppajjanakaM gahetvA vIsati vassasahassAni dAnaM adAsi / so kAlaM katvA cAtumahArAjikesu kuvero nAma devaputto jAto / aparabhAge visANAya rAjadhAniyA rajjaM kAresi / tato paTThAya vessavaNoti vuccati / paccesanto pakAsentIti paTiesanto visuM visuM atthe upaparikkhamAnA anusAsamAnA ache dvAdasa yakkharaTThikA pakAsenti / te kira yakkharaTThikA sAsanaM gahetvA dvAdasanaM yakkhadovArikAnaM nivedenti / yakkhadovArikA taM sAsanaM mahArAjassa nivedenti / idAni tesaM yakkharaTThikAnaM nAma dassento tatolAtiAdimAha / tesu kira eko tatolA nAma, eko tattalA nAma, eko tatotalA nAma, eko ojasi nAma, eko tejasi nAma, eko tatojasI nAma / sUro rAjAti eko sUro nAma, eko rAjA nAma, eko sUrorAjA nAma, ariTTho nemIti eko ariThTho nAma, eko nemi nAma, eko ariThThanemi nAma / rahadopi tattha dharaNI nAmAti tattha paneko nAmena dharaNI nAma udakarahado asthi, paNNAsayojanA mahApokkharaNI atthIti vuttaM hoti / yato meghA pavassantIti yato pokkharaNito udakaM gahetvA meghA pavassanti / vassA yato patAyantIti yato vuTThiyo avattharamAnA nigacchanti / meghesu kira udvitesu tato pokkharaNito purANaudakaM bhassati / upari megho uTThahitvA taM pokkharaNiM navodakena pUreti / purANodakaM heTThimaM hutvA nikkhamati / paripuNNAya pokkharaNiyA valAhakA vigacchanti / sabhApIti sbhaa| tassA kira pokkharaNiyA tIre sAlavatiyA nAma latAya parikkhitto dvAdasayojaniko ratanamaNDapo atthi, taM sandhAyetaM vuttaM / payirupAsantIti nisIdanti / tattha niccaphalA rukkhAti tasmiM ThAne taM maNDapaM parivAretvA sadA phalitA ambajambuAdayo rukkhA niccapupphitA ca campakamAlAdayoti dasseti / nAnAdijagaNAyutAti vividhpkkhisngghsmaakulaa| mayUrakoJcAbhirudAti mayUrehi koJcasakuNehi ca abhirudA upagItA / jIvajIvakasadetthAti "jIva jIvA''ti evaM viravantAnaM jIvajIvakasakuNAnampi ettha 135 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA saddo atthi / oTThavacittakAti " uTThehi, citta, uTThehi cittA "ti evaM vassamAnA uTThavacittakasakuNApi tattha vicaranti / kukkuTakAti vanakukkuTakA / kuLIrakAti suvaNNakakkaTakA / vaneti padumavane / pokkharasAtakAti pokkharasAtakA nAma sakuNA / sukALikasaddetthAti sukAnaJca sALikAnaJca saddo ettha / daNDamANavakAni cAti manussamukhasakuNA / te kira dvIhi hatthehi suvaNNadaNDaM gahetvA ekaM pokkharapattaM akkamitvA anantare pokkharapatte suvaNNadaNDaM nikkhipantA vicaranti / sobhati sabbakAlaM sAti sA pokkharaNI sabbakAlaM sobhati / kuberanaLinIti kuverassa naLinI padumasarabhUtA sA dharaNI nAma pokkharaNI sadA nirantaraM sobhati / ( 9.282 - 282 ) 282. yassa kassacIti idaM vessavaNo ATAnATiyaM rakkhaM niTThapetvA tassA parikammaM daseto Aha / tattha suggahitAti atthaJca byaJjanaJca parisodhetvA suTTu uggahitA / samattA pariyAputAti padabyaJjanAni ahApetvA paripuNNaM uggahitA / atthampi pALimpi visaMvAdetvA sabbaso vA pana appaguNaM katvA bhaNantassa hi parittaM tejavantaM na hoti, sabbaso paguNaM katvA bhaNantasseva tejavantaM hoti / lAbhahetu uggahetvA bhaNantassApi atthaM na sAdheti, nissaraNapakkhe ThatvA mettaM purecArikaM katvA bhaNantasseva atthAya hotIti dasseti / yakkhapacAroti yakkhaparicArako / 1 tyuM bAta gharavatyuM vA / vAsaM bAti tattha nibaddhavAsaM vA / samitinti samAgamaM / anAvahanti na AvAhayuttaM / avivayhanti na vivAhayuttaM / tena saha AvAhavivAhaM na kareyyanti attho / attAhipi paripuNNAhIti "kaLArakkhi kaLAradantA "ti evaM etesaM attabhAvaM upanetvA vuttAhi paripuNNabyaJjanAhi paribhAsAhi paribhAseyyuM yakkhaakkosehi nAma akkoseyyanti attho / rittampissa pattanti bhikkhUnaM pattasadisameva lohapattaM hoti / taM sIse nikkujjitaM yAva galavATakA bhassati / atha naM majjhe ayokhIlena AkoTenti / caNDAti kodhanA / ruddhAti viruddhA / rabhasAti karaNuttariyA / neva mahArAjAnaM AdiyantIti vacanaM na gaNhanti, ANaM na karonti / mahArAjAnaM purisakAnanti aTThavIsatiyakkhasenApatInaM / purisakAnanti yakkhasenApatInaM ye manassA tesaM / avaruddhA nAmAti paccAmittA verino / ujjhApetabbanti paritaM vatvA amanusse paTikkamApetuM asakkontena etesaM yakkhAnaM ujjhApetabbaM, ete jAnApetabbAti attho / 136 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.282-282) parittaparikammakathA 137 . . parittaparikammakathA idha pana ThatvA parittassa parikammaM kathetabbaM / paThamameva hi ATAnATiyasuttaM na bhaNitab, mettasuttaM dhajaggasuttaM ratanasuttanti imAni sattAhaM bhaNitabbAni / sace muJcati, sundaraM / no ce muJcati, ATAnATiyasuttaM bhaNitabbaM, taM bhaNantena bhikkhunA piTuM vA maMsaM vA na khAditabbaM, susAne na vasitabbaM / kasmA ? amanussA okAsaM labhanti / parittakaraNaTThAnaM haritupalittaM kAretvA tattha parisuddhaM AsanaM paJapetvA nisIditabbaM | parittakArako bhikkhu vihArato gharaM nentehi phalakAvudhehi parivAretvA netbbo| abbhokAse nisIditvA na vattabbaM, dvAravAtapAnAni pidahitvA nisinnena Avudhahatthehi saMparivAritena mettacittaM purecArikaM katvA vattabbaM / paThamaM sikkhApadAni gAhApetvA sIle patidvitassa parittaM kAtab / evampi mocetuM asakkontena vihAraM AnetvA cetiyaGgaNe nipajjApetvA AsanapUjaM kAretvA dIpe jAlApetvA cetiyaGgaNaM sammajjitvA maGgalakathA vttbbaa| sabbasannipAto. ghosetbbo| vihArassa upavane jeTThakarukkho nAma hoti, tattha bhikkhusaGgho tumhAkaM AgamanaM paTimAnetIti pahiNitabbaM / sabbasannipAtaTThAne anAgantuM nAma na lbbhti| tato amanussagahitako "tvaM ko nAmA"ti pucchitbbo| nAme kathite nAmeneva aalpitbbo| itthannAma tumhaM mAlAgandhAdIsu patti AsanapUjAya patti piNDapAte patti, bhikkhusaGghana tumhaM paNNAkAratthAya mahAmaGgalakathA vuttA, bhikkhusaGgha gAravena etaM muJcAhIti mocetbbo| sace na muJcati, devatAnaM ArocetabbaM "tumhe jAnAtha, ayaM amanusso amhAkaM vacanaM na karoti, mayaM buddhaANaM karissAmA''ti parittaM kAtabbaM / etaM tAva gihInaM parikammaM / sace pana bhikkhu amanussena gahito hoti, AsanAni dhovitvA sabbasannipAtaM ghosApetvA gandhamAlAdIsu pattiM datvA parittaM bhaNitabbaM / idaM bhikkhUnaM prikmm| vikkanditabbanti sabbasannipAtaM ghosApetvA aTThavIsati yakkhasenApatayo kanditabbA / viravitabbanti "ayaM yakkho gaNhAtI''tiAdIni bhaNantena tehi saddhiM kathetabbaM / tattha gaNhAtIti sarIre adhimuccati / AvisatIti tasseva vevacanaM / atha vA laggati na apetIti vuttaM hoti / heThetIti uppannaM rogaM vaDDento bAdhati | viheThetIti tasseva vevacanaM / hiMsatIti appamaMsalohitaM karonto dukkhApeti / vihiMsatIti tasseva vevacanaM / na muJcatIti appamAdagAho hutvA muJcituM na icchati, evaM etesaM viravitabbaM / 137 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (9.283-283) 283. idAni yesaM evaM viravitaLa, te dassetuM katamesaM yakkhAnantiAdimAha / tattha indo somotiAdIni tesaM nAmAni / tesu vessAmittoti vessAmittapabbatavAsI eko ykkho| yugandharopi yugandharapabbatavAsIyeva / hiri netti ca mandiyoti hiri ca netti ca mandiyo ca / maNi mANi varo dIghoti maNi ca mANi ca varo ca dIgho c| atho serIsako sahAti tehi saha aJjo serIsako naam| "imesaM yakkhAnaM...pe0... ujjhApetabba"nti ayaM yakkho imaM heTheti viheTheti na muJcatIti evaM etesaM yakkhasenApatInaM Arocetab / tato te bhikkhusaGgho attano dhammaANaM karoti, mayampi amhAkaM yakkharAjaANaM karomAti ussukkaM karissanti / evaM amanussAnaM okAso na bhavissati, buddhasAvakAnaM phAsuvihAro ca bhavissatIti dassento "ayaM kho sA, mArisa, ATAnATiyA rakkhA"tiAdimAha / taM sabbaM, tato paraJca uttAnatthamevAti / sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya ATAnATiyasuttavaNNanA nihitaa| 138 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. saGgItisuttavaNNanA 296. evaM me sutanti saGgItisuttaM / tatrAyamapubbapadavaNNanA- cArikaM caramAnoti nibaddhacArikaM caramAno / tadA kira satthA dasasahassacakkavALe ANajAlaM pattharitvA lokaM volokayamAno pAvAnagaravAsino mallarAjAno disvA ime rAjAno mahaM sabbaJjatacANajAlassa anto paJjAyanti, kiM nu khoti Avajjanto "rAjAno ekaM sandhAgAraM kAresuM, mayi gate maGgalaM bhaNApessanti, ahaM tesaM maGgalaM vatvA uyyojetvA 'bhikkhusaGghassa dhammakathaM kathehI'ti sAriputtaM vakkhAmi, sAriputto tIhi piTakehi sammasitvA cuddasapahAdhikena paJhasahassena paTimaNDetvA bhikkhusaGghassa saGgItisuttaM nAma kathessati, suttantaM AvajjetvA paJca bhikkhusatAni saha paTisambhidAhi arahattaM pApuNissantI''ti imamatthaM disvA cArikaM pkknto| tena vuttaM- "mallesu cArikaM caramAno''ti / ubbhatakanavasandhAgAravaNNanA 297. unbhatakanti tassa nAma, uccattA vA evaM vuttaM / sandhAgAranti nagaramajjhe sandhAgArasAlA / samaNena vAti ettha yasmA gharavatthapariggahakAleyeva devatA attano vasanadrAnaM gnnhnti| tasmA devena vAti avatvA "samaNena vA brAhmaNena vA kenaci vA manussabhUtenA"ti vuttaM / yena bhagavA tenupasaGkamiMsUti bhagavato AgamanaM sutvA "amhehi gantvApi na bhagavA AnIto, dUtaM pesetvApi na pakkosApito, sayameva pana mahAbhikkhusaGghaparivAro amhAkaM vasanaTThAnaM sampatto, amhehi ca sandhAgArasAlA kAritA, ettha mayaM dasabalaM AnetvA maGgalaM bhaNApessAmA"ti cintetvA upasaGkamiMsu / 298. yena sandhAgAraM tenupasaGkamiMsUti taM divasaM kira sandhAgAre cittakammaM niTThapetvA aTTakA muttamattA honti, buddhA ca nAma araajjhAsayA arArAmA, antogAme vaseyyu 139 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA vA no vA / tasmA bhagavato manaM jAnitvAva paTijaggissAmAti cintetvA te bhagavantaM upasaGkamiMsu / idAni pana manaM labhitvA paTijaggitukAmA yena sandhAgAraM tenupasaGkamiMsu / sabbasantharinti yathA sabbaM santhataM hoti, evaM / yena bhagavA tenupasaGkamiMsUti ettha pana te mallarAjAno sandhAgAraM paTijaggitvA nagaravIthiyopi sammajjApetvA dhaje ussApetvA gehadvAresu puNNaghaTe ca kadaliyo ca ThapApetvA sakalanagaraM dIpamAlAdIhi vippakiNNatArakaM viya katvA khIrapAyake dArake khIraM pAyyetha, dahare kumAre lahuM lahuM bhojApetvA sayApetha, uccAsaddaM mA karittha, ajja ekarattiM satthA antogAme vasissati, buddhA nAma appasaddakAmA hontIti bheriM carApetvA sayaM daNDadIpikaM AdAya yena bhagavA tenupasaGkamiMsu / 299. bhagavantaMyeva purakkhatvAti bhagavantaM purato katvA / tattha bhagavA bhikkhUnaJceva upAsakAnaJca majjhe nisinno ativiya virocati, samantapAsAdiko suvaNNadaNNo abhirUpo dassanIyo / purimakAyato suvaNNavaNNA rasmi uTThahitvA asItitthaM naM gaNhAti / pacchimakAyato / dakkhiNahatthato / vAmahatthato suvaNNavaNNA rasmi uTThahitvA asItihatthaM ThAnaM gaNhAti / upari kesantato paTThAya sabbakesAvaTTehi moragIvavaNNA rasmi uTThahitvA gaganatale asItihatthaM ThAnaM gaNhAti / heTThA pAdatalehi pavALavaNNA rasmi uTThahitvA ghanapathaviyaM asItihatthaM ThAnaM gaNhAti / evaM samantA asIti hatthamattaM ThAnaM chabbaNNA buddharasmiyo vijjotamAnA vipphandamAnA vidhAvanti / sabbe disAbhAgA suvaNNacampakapupphehi vikiriyamAnA viya suvaNNaghaTato nikkhantasuvaNNarasadhArAhi siJcamAnA viya pasAritasuvaNNapaTaparikkhittA viya verambhavAtasamuTThitakiMsukakaNikArapupphaNNasamAkiNNA viya ca vippakAsanti / ( 10.299-299) bhagavatopa asItianubyaJjanabyAmappabhAdvattiMsavaralakkhaNasamujjalaM sarIraM samuggatatArakaM viya gaganatalaM, vikasitamiva padumavanaM, sabbapAliphullo viya yojanasatiko pAricchattako paripATiyA ThapitAnaM dvattiMsacandAnaM dvattiMsasUriyAnaM dvattiMsacakkavattirAjAnaM dvattiMsadevarAjAnaM dvattiMsamahAbrahmAnaM siriyA siriM abhibhavamAnaM viya virocati / parivAretvA nisinnA bhikkhUpi sabbeva appicchA santuTTA pavivittA asaMsaTTA AraddhavIriyA vattAro vacanakkhamA codakA pApagarahino sIlasampannA samAdhisampannA paJJAvimutti vimuttiJANadassanasampannA / tehi parivArito bhagavA rattakambalaparikkhitto vi 140 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.300-300) ubbhatakanavasandhAgAravaNNanA suvaNNakkhandho, rattapadumavanasaNDamajjhagatA viya suvaNNanAvA, pavALavedikAparikkhitto viya suvaNNapAsAdo virocistha / asItimahAtherApi naM meghavaNNaM paMsukUlaM pArupitvA maNivammavammitA viya mahAnAgA parivArayiMsu vantarAgA bhinnakilesA vijaTitajaTA chinnabandhanA kule vA gaNe vA alaggA / iti bhagavA sayaM vItarAgo vItarAgehi, vItadoso vItadosehi, vItamoho vItamohehi, nittaNho nittaNhehi, nikkileso nikkilesehi, sayaM buddho bahussutabuddhehi parivArito pattaparivAritaM viya kesaraM, kesaraparivAritA viya kaNNikA, aTThanAgasahassaparivArito viya chaddanto nAgarAjA, navutihaMsasahassaparivArito viya dhataraTTho haMsarAjA, senaGgaparivArito viya cakkavattirAjA, marugaNaparivArito viya sakko devarAjA, brahmagaNaparivArito viya hArito mahAbrahmA, asamena buddhavesena aparimANena buddhavilAsena tassaM parisati nisinno pAveyyake malle bahudeva rattiM dhammiyA kathAya sandassetvA uyyojesi / ettha ca dhammikathA nAma sandhAgAraanumodanappaTisaMyuttA pakiNNakakathA veditabbA / tadA hi bhagavA AkAsagaGgaM otArento viya pathavoja AkaDDanto viya mahAjambu matthake gahetvA cAlento viya yojaniyamadhugaNDaM cakkayantena pILetvA madhupAnaM pAyamAno viya ca pAveyyakAnaM mallAnaM hitasukhAvahaM pakiNNakakathaM kathesi / 300. tuNhIbhUtaM tuNhIbhUtanti yaM yaM disaM anuviloketi, tattha tattha tuNhIbhUtameva / anuviloketvAti maMsacakkhunA dibbacakkhunAti dvIhi cakkhUhi tato tato viloketvA / maMsacakkhunA hi nesaM bahiddhA iriyApathaM pariggahesi / tattha ekabhikkhussApi neva hatthakukkuccaM na pAdakukkuccaM ahosi, na koci sIsamukkhipi, na kathaM kathesi, na nidAyanto nisIdi / sabbepi tIhi sikkhAhi sikkhitA nivAte padIpasikhA viya niccalA nisIdiMsu / iti nesaM imaM iriyApathaM maMsacakkhunA pariggahesi / AlokaM pana vaDDayitvA dibbacakkhunA hadayarUpaM disvA abbhantaragataM sIlaM olokesi / so anekasatAnaM bhikkhUnaM antokumbhiyaM jalamAnaM padIpaM viya arahattupagaM sIlaM addasa / AraddhavipassakA hi te bhikkhU / iti nesaM sIlaM disvA "imepi bhikkhU mayhaM anucchavikA, ahampi imesaM anucchaviko"ti cakkhutalesu nimittaM ThapetvA bhikkhusaGgha oloketvA AyasmantaM sAriputtaM Amantesi "piTTi me AgilAyatIti / kasmA AgilAyati ? bhagavato hi chabbassAni 141 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.301-303) mahApadhAnaM padahantassa mahantaM kAyadukkhaM ahosi / athassa aparabhAge mahallakakAle piDhivAto uppjji| saGghATiM pApetvAti sandhAgArassa kira ekapasse te rAjAno kappiyamaJcakaM paJJapesuM "appeva nAma satthA nipajjeyyA"ti / satthApi catUhi iriyApathehi paribhuttaM imesaM mahapphalaM bhavissatIti tattha saGghATiM pApetvA nipajji / bhinnanigaNThavatthuvaNNanA 301. tassa kAlatiriyAyAtiAdIsu yaM vattabbaM, taM sabda heTThA vuttameva / 302. AmantesIti bhaNDanAdivUpasamakaraM svAkhyAtaM dhammaM desetukAmo Amantesi / ekakavaNNanA 303. tatthAti tasmiM dhmme| samAyitabbanti samaggehi gAyitabbaM, ekavacanehi aviruddhavacanehi bhaNitabbaM / na vivaditabbanti atthe vA byaJjane vA vivAdo na kAtabbo / eko dhammoti ekakadukatikAdivasena bahudhA sAmaggirasaM dassetukAmo paThamaM tAva "eko dhammo"ti Aha / sabbe sattAti kAmabhavAdIsu saJjAbhavAdIsu ekavokArabhavAdIsu ca sabbabhavesa sabbe sttaa| AhAradvitikAti AhArato Thiti etesanti aahaardvitikaa| iti sabbasattAnaM Thiti hetu AhAro nAma eko dhammo amhAkaM satyArA yAthAvato JatvA sammadakkhAto Avusoti dIpeti / / __nanu ca evaM sante yaM vuttaM "asaJasattA devA ahetukA anAhArA aphassakA"tiAdi, (vibhaM0 1017) taM vacanaM virujjhatIti, na virujjhati / tesahi jhAnaM AhAro hoti / evaM santepi "cattArome, bhikkhave, AhArA bhUtAnaM vA sattAnaM ThitiyA sambhavesInaM vA anugghaay| katame cattAro? kabaLIkAro AhAro oLAriko vA sukhumo vA, phasso dutiyo, manosaJcetanA tatiyA, vijJANaM catuttha"nti (saM0 ni0 1.2.11) idampi virujjhatIti, idampi na virujjhati / etasmihi sutte nippariyAyena AhAralakkhaNAva dhammA AhArAti vuttaa| idha pana pariyAyena paccayo AhAroti vutto / 142 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10.303 - 303) ekakavaNNanA sabbadhammAnaJhi paccayo laddhuM vaTTati / so ca yaM yaM phalaM janeti, taM taM Aharati nAma, tasmA AhAroti vuccati / tenevAha "avijjampAhaM, bhikkhave, sAhAraM vadAmi, no anAhAraM / ko ca, bhikkhave, avijjAya AhAro ? paJcanIvaraNAtissa vacanIyaM / paJcanIvaraNepAhaM, bhikkhave, sAhAre vadAmi, no anAhAre / ko ca, bhikkhave, paJcannaM nIvaraNAnaM AhAro ? ayonisomanasikArotissa vacanIya "nti (a0 ni0 3.10.61) / ayaM idha adhippeto / etasmihi paccayAhAre gahite pariyAyAhAropi nippariyAyAhAropi sabbo gahitova hoti / tattha asaJJabhave paccayAhAro labbhati / anuppanne hi buddhe titthAyatane pabbajitA vAyokasiNe parikammaM katvA catutthajjhAnaM nibbattetvA tato vuTThAya dhI cittaM dhibbatetaM cittaM cittassa nAma abhAvoyeva sAdhu, cittahi nissAyeva vadhabandhAdipaccayaM dukkhaM uppajjati / citte asati natthetanti khantiM ruciM uppAdetvA aparihInajjhAnA kAlaGkatvA asaJJabhave nibbattanti / yo yassa iriyApatho manussaloke paNihito ahosi, so tena iriyApathena nibbattitvA paJca kappasatAni Thito vA nisinno vA nipanno vA hoti / evarUpAnampi sattAnaM paccayAhAro labbhati / te hi yaM jhAnaM bhAvetvA nibbattA, tadeva nesaM paccayo hoti / yathA jiyAvegena khittasaro yAva jiyAvego atthi, tAva gacchati, evaM yAva jhAnapaccayo atthi, tAva tiTThanti / tasmiM niTThite khINavego saro viya patanti / ye pana te nerayikA neva uTThAnaphalUpajIvI na puJJaphalUpajIvIti vuttA, tesaM ko AhAroti ? tesaM kammameva AhAro / kiM paJca AhArA atthIti ce / paJca, na paJcAti idaM na vttbbN| nanu paccayo AhAroti vuttametaM / tasmA yena kammena te niraye nibbattA, tadeva tesaM ThitipaccayattA AhAro hoti / yaM sandhAya idaM vuttaM " na ca tAva kAlaGkaroti, yAva na taM pApakammaM byantI hotI " ti (ma0 ni0 3.250 ) / 143 kabaLIkAraM AhAraM Arambha cettha vivAdo na kAtabbo / mukhe uppanno kheLopi hi tesaM AhArakiccaM sAdheti / kheLopi hi niraye dukkhavedaniyo hutvA paccayo hoti, sagge sukhvedniyo| iti kAmabhave nippariyAyena cattAro AhArA / rUpArUpabhavesu ThapetvA asaJJa sesAnaM tayo / asaJJAnaJceva avasesAnaJca paccayAhAroti iminA AhArena '"sabbe sattA AhAraTThitikA "ti etaM paJhaM kathetvA "ayaM kho Avuso "ti evaM niyyAtanampi "atthi kho Avuso "ti puna uddharaNampi akatvA "sabbe sattA saGghAraTThatikA ti dutiyapa vissajjesi / 143 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.304-304) kasmA pana na niyyAtesi na uddharittha ? tattha tattha niyyAtiyamAnepi uddhariyamAnepi pariyApuNituM vAcetuM dukkhaM hoti, tasmA dve ekAbaddhe katvA vissajjesi / imasmimpi vissajjane heTThA vRttapaccayova attano phalassa saGgharaNato saGkhAroti vutto| iti heTThA AhArapaccayo kathito, idha saGkhArapaccayoti ayamettha heTThimato viseso| "heTThA nippariyAyAhAro gahito, idha pariyAyAhAroti evaM gahite viseso pAkaTo bhaveyya, no ca gaNhiMsUti mahAsIvatthero Aha / indriyabaddhassapi hi anindriyabaddhassapi paccayo laddhaM vaTTati / vinA paccayena dhammo nAma natthi / tattha anindriyabaddhassa tiNarukkhalatAdino pathavIraso Aporaso ca paccayo hoti / deve avassante hi tiNAdIni milAyanti, vassante ca pana haritAni honti / iti tesaM pathavIraso Aporaso ca paccayo hoti / indriyabaddhassa avijjA taNhA kammaM AhAroti evamAdayo paccayA, iti heTThA paccayoyeva AhAroti kathito, idha saGkhAroti / ayamevettha viseso / __ ayaM kho, Avusoti Avuso amhAkaM satthArA mahAbodhimaNDe nisIditvA sayaM sabba tANena sacchikatvA ayaM ekadhammo desito| tattha ekadhamme tumhehi sabbeheva saGgAyitabbaM na vivaditab / yathayidaM brahmacariyanti yathA sajAyamAnAnaM tumhAkaM idaM sAsanabrahmacariyaM addhaniyaM assa / ekena hi bhikkhunA "asthi, kho Avuso, eko dhammo smmdkkhaato| katamo eko dhammo ? sabbe sattA aahaarhitikaa| sabbe sattA saGkhArahitikA'"ti kathite tassa kathaM sutvA aJo kathessati / tassapi aJoti evaM paramparakathAniyamena idaM brahmacariyaM ciraM tiTThamAnaM sadevakassa lokassa atthAya hitAya bhavissatIti ekakavasena dhammasenApati sAriputtatthero sAmaggirasaM dassesIti / ekakavaNNanA nihitaa| dukavaNNanA 304. iti ekakavasena sAmaggirasaM dassetvA idAni dukavasena dassetuM puna desanaM Arabhi / tattha nAmarUpaduke nAmanti cattAro arUpino khandhA nibbAnaJca / tattha cattAro khandhA nAmanaDhena naam| nAmanaTenAti nAmakaraNadvaina / yathA hi mahAjanasammatattA 144 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.304-304) dukavaNNanA mahAsammatassa "mahAsammato''ti nAmaM ahosi, yathA mAtApitaro "ayaM tisso nAma hotu, phusso nAma hotU"ti evaM puttassa kittimanAmaM karonti, yathA vA "dhammakathiko vinayadharo"ti guNato nAma Agacchati, na evaM vedanAdInaM / vedanAdayo hi mahApathavIAdayo viya attano nAmaM karontAva uppajjanti / tesu uppannesu tesaM nAmaM uppannameva hoti / na hi vedanaM uppannaM "tvaM vedanA nAma hohI"ti, koci bhaNati, na cassA yena kenaci kAraNena nAmaggahaNakiccaM asthi, yathA pathaviyA uppannAya "tvaM pathavI nAma hohI"ti nAmaggahaNakiccaM natthi, cakkavALasinerumhi candimasUriyanakkhattesu uppannesu "tvaM cakkavALaM nAma, tvaM nakkhattaM nAma hohI"ti nAmaggahaNakiccaM natthi, nAmaM uppannameva hoti, opapAtikA paJatti nipatati, evaM vedanAya uppannAya "tvaM vedanA nAma hohI''ti nAmaggahaNakiccaM natthi, tAya uppannAya vedanAti nAma uppannameva hoti / sAdIsupi eseva nayo atItepi hi vedanA vedanAyeva / snyaa| sngghaaraa| vijJANaM vijJANameva / anAgatepi / pccuppnnepi| nibbAnaM pana sadApi nibbAnamevAti / nAmanaDhena nAma / namanaTenApi cettha cattAro khandhA nAmaM / te hi ArammaNAbhimukhaM namanti / nAmanaDhena sabampi naamN| cattAro hi khandhA ArammaNe acamanaM nAmanti, nibbAnaM ArammaNAdhipatipaccayatAya attani anavajjadhamme nAmeti / rUpanti cattAro ca mahAbhUtA catunnaJca mahAbhUtAnaM upAdAya rUpaM, taM sabbampi ruppanaTena rUpaM / tassa vitthArakathA visuddhimagge vuttanayeneva veditabbA / ____ avijjAti dukkhAdIsu aANaM / ayampi vitthArato visuddhimagge kathitAyeva / bhavataNhAti bhavapatthanA / yathAha "tattha katamA bhavataNhA ? yo bhavesu bhavacchando''tiAdi (dha0 sa0 1319) / bhavadiTThIti bhavo vuccati sassataM, sassatavasena uppajjanakadiTThi / sA "tattha katamA bhavadiTTi ? 'bhavissati attA ca loko cAti yA evarUpA diTThi divigata"ntiAdinA (dha0 sa0 1320) nayena abhidhamme vitthAritA / vibhavadiTThIti vibhavo vuccati ucchedaM, ucchedavasena uppjjnkditttthi| sApi "tattha katamA vibhavadiTTi ? 'na bhavissati attA ca loko cAti (dha0 sa0 285) / yA evarUpA diTThi didvigata'"ntiAdeinA (dha0 sa0 1321) nayena tattheva vitthAritA / 145 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.304-304) __ ahirikanti "yaM na hirIyati hirIyitabbenA"ti (dha0 sa0 1328) evaM vitthAritA nillajjatA / anottappanti "yaM na ottappati ottappitabbenA"ti (dha0 sa0 1329) evaM vitthArito abhAyanakaAkAro | hirI ca ottappaJcAti "yaM hirIyati hirIyitabbena, ottappati ottappitabbenA"ti (dha0 sa0 1330-31) evaM vitthAritAni hiriottappAni / api cettha ajjhattasamuTThAnA hirI, bahiddhAsamuTThAnaM ottppN| attAdhipateyyA hirI, lokAdhipateyyaM ottappaM / lajjAsabhAvasaNThitA hirI, bhayasabhAvasaNThitaM ottappaM / vitthArakathA panettha sabbAkArena visuddhimagge vuttaa| dovacassatAti dukkhaM vaco etasmiM vippaTikUlagAhimhi vipaccanIkasAte anAdare puggaleti dubbaco, tassa kammaM dovacassaM, tassa bhAvo dovcsstaa| vitthArato panesA "tattha katamA dovacassatA ? sahadhammike vuccamAne dovacassAya"nti (dha0 sa0 1332) abhidhamme AgatA | sA atthato saGkhArakkhandho hoti / "catunnaJca khandhAnaM etenAkArena pavattAnaM etaM adhivacananti vadanti / pApamittatAti pApA assaddhAdayo puggalA etassa mittAti pApamitto, tassa bhAvo paapmitttaa| vitthArato panesA - "tattha katamA pApamittatA ? ye te puggalA assaddhA dussIlA appassutA maccharino duppA / yA tesaM sevanA nisevanA saMsevanA bhajanA saMbhajanA bhatti saMbhatti taMsampavaGkatA''ti (dha0 sa0 1333) evaM AgatA | sApi atthato dovacassatA viya dtttthbbaa| sovacassatA ca kalyANamittatA ca vuttappaTipakkhanayena veditabbA / ubhopi panetA idha lokiyalokuttaramissakA kathitA / ApattikusalatAti "paJcapi ApattikkhandhA Apattiyo, sattapi ApattikkhandhA Apattiyo / yA tAsaM ApattInaM ApattikusalatA paJjA pajAnanA''ti (dha0 sa0 1336) evaM vutto ApattikusalabhAvo / ApattivuTThAnakusalatAti "yA tAhi ApattIhi vuTThAnakusalatA paJA pajAnanA''ti (dha0 sa0 1337) evaM vuttA saha kammavAcAya ApattIhi vuDhAnaparicchedajAnanA paJjA / 146 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.304-304) dukavaNNanA 147 samApattikusalatAti "atthi savitakkasavicArA samApatti, asthi avitakkavicAramattA samApatti, atthi avitakkaavicArA samApatti / yA tAsaM samApattInaM kusalatA paJjA pajAnanA''ti (dha0 sa0 1338) evaM vuttA saha parikammena appanAparicchedajAnanA pnyaa| samApattibuTThAnakusalatAti "yA tAhi samApattIhi vuTThAnakusalatA paJjA pajAnanA''ti (dha0 sa0 1339) evaM vuttA yathAparicchinnasamayavaseneva samApattito vuTTAnasamatthA "ettakaM gate sUriye uTThahissAmI"ti vuTThAnakAlaparicchedakA paJjA / dhAtukusalatAti "aTThArasa dhAtuyo cakkhudhAtu...pe0... manovijJANadhAtu / yA tAsaM dhAtUnaM kusalatA paJA pajAnanA''ti (dha0 sa0 1340) evaM vuttA aTThArasannaM dhAtUnaM sabhAvaparicchedakA savanadhAraNasammasanapaTivedhapA | manasikArakusalatAti "yA tAsaM dhAtUnaM manasikArakusalatA paJA pajAnanA''ti (dha0 sa0 1341) evaM vuttA tAsaMyeva dhAtUnaM smmsnpttivedhpccvekkhnnpnyjaa| AyatanakusalatAti "dvAdasAyatanAni cakkhAyatanaM...pe0... dhammAyatanaM / yA tesaM AyatanAnaM AyatanakusalatA paJA pajAnanA"ti (dha0 sa0 1342) evaM vuttA dvAdasannaM AyatanAnaM uggahamanasikArapajAnanA pnyaa| apica dhAtakasalatApi uggahamanasikArasavanasammasanapaTivedhapaccavekkhaNesu vattati manasikArakusalatApi AyatanakusalatApi / ayaM panettha viseso, savanauggahapaccavekkhaNA lokiyA, paTivedho lokuttaro, sammasanamanasikArA lokiylokuttrmisskaa| paTiccasamuppAdakusalatAti "avijjApaccayA saGkhArA...pe0... samudayo hotIti yA tattha paJA pajAnanA'ti (dha0 sa0 1343) evaM vuttA dvAdasannaM paccayAkArAnaM uggahAdivasena pavattA pnyjaa| ___ThAnakusalatAti "ye ye dhammA yesaM yesaM dhammAnaM hetupaccayA uppAdAya taM taM ThAnanti yA tattha paJA pajAnanA'"ti (dha0 sa0 1344) evaM vuttA "cakkhaM vatthu katvA rUpaM ArammaNaM katvA uppannassa cakkhuviANassa cakkhurUpaM (dha0 sa0 aTTha0 1344) ThAnaJceva kAraNaJcA'"ti evaM ThAnaparicchindanasamatthA pnyaa| aTThAnakusalatAti "ye ye dhammA yesaM yesaM dhammAnaM na hetU na paccayA uppAdAya taM taM aTThAnanti yA tattha paJjA pajAnanA''ti (dha0 sa0 1345) evaM vuttA "cakyuM vatthu katvA rUpaM ArammaNaM katvA sotaviANAdIni nuppajjanti, tasmA tesaM cakkhurUpaM na ThAnaM na kAraNa"nti evaM aTThAnaparicchindanasamatthA paJA apica etasmiM duke "kittAvatA pana, ' bhante, 147 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.304-304) ThAnAThAnakusalo bhikkhUti alaM vacanAyAti / idhAnanda, bhikkhu aTThAnametaM anavakAso, yaM diTThisampanno puggalo kaJci saGkhAraM niccato upagaccheyya, netaM ThAnaM vijjatIti pajAnAti / ThAnaJca kho etaM vijjati, yaM puthujjano kaJci saGkhAraM niccato upagaccheyyA"ti (ma0 ni0 3.127) iminApi suttena attho veditabbo / __ ajjavanti gomuttavaGkatA candavaGkatA naGgalakoTivaGkatAti tayo anajjavA / ekacco hi bhikkhu paThamavaye ekavIsatiyA anesanAsu chasu ca agocaresu carati, majjhimapacchimavayesu lajjI kukkuccako sikkhAkAmo hoti, ayaM gomuttavakatA nAma / eko paThamavayepi pacchimavayepi catupArisuddhisIlaM pUreti, lajjI kukkuccako sikkhAkAmo hoti, majjhimavaye purimasadiso, ayaM candavaGkatA nAma / eko paThamavayepi majjhimavayepi catupArisuddhisIlaM pUreti, lajjI kukkuccako sikkhAkAmo hoti, pacchimavaye purimasadiso ayaM naGgalakoTivakatA nAma / eko sabbametaM vaGkataM pahAya tIsupi vayesu pesalo lajjI kukkuccako sikkhAkAmo hoti| tassa yo so ujubhAvo, idaM ajjavaM nAma / abhidhammapi vuttaM- "tattha katamo ajjvo| yA ajjavatA ajimhatA avakatA akuTilatA, ayaM vuccati ajjavo"ti (dha0 sa0 1346) / lajjavanti "tattha katamo lajjavo ? yo hirIyati hirIyitabbena hirIyati pApakAnaM akusalAnaM dhammAnaM samApattiyA / ayaM vuccati lajjavo"ti evaM vutto lajjIbhAvo / khantIti "tattha katamA khanti ? yA khanti khamanatA adhivAsanatA acaNDikkaM anassuropo attamanatA cittassA"ti (dha0 sa0 1348) evaM vuttA adhivAsanakhanti / soraccanti "tattha katamaM soraccaM ? yo kAyiko avItikkamo, vAcasiko avItikkamo, kAyikavAcasiko avItikkamo / idaM vuccati soraccaM / sabbopi sIlasaMvaro soracca"nti (dha0 sa0 1349) evaM vutto suratabhAvo / sAkhalyanti "tattha katamaM sAkhalyaM ? yA sA vAcA aNDakA kakkasA parakaTukA parAbhisajjanI kodhasAmantA asamAdhisaMvattanikA, tathArUpiM vAcaM pahAya yA sA vAcA neLA kaNNasukhA pemanIyA hadayaGgamA porI bahujanakantA bahujanamanApA, tathArUpiM vAcaM bhAsitA hoti / yA tattha saNhavAcatA sakhilavAcatA apharusavAcatA / idaM vuccati sAkhalya"nti (dha0 sa0 1350) evaM vutto smmodkmudukbhaavo| paTisanthAroti ayaM lokasannivAso Amisena dhammena cAti dvIhi chiddo, tassa taM chidaM yathA na pacAyati, evaM pIThassa 148 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.304-304) dukavaNNanA 149 viya paccattharaNena Amisena dhammena ca paTisantharaNaM / abhidhammapi vuttaM "tattha katamo paTisanthAro ? AmisapaTisanthAro ca dhammapaTisanthAro ca / idhekacco paTisanthArako hoti AmisapaTisanthArena vA dhammapaTisanthArena vA / ayaM vuccati paTisanthAro"ti (dha0 sa0 1351) / ettha ca Amisena saGgraho AmisapaTisanthAro nAma / taM karontena mAtApitUnaM bhikkhugatikassa veyyAvaccakarassa ro corAnaJca aggaM aggahetvApi dAtuM vaTTati / AmasitvA dinne hi rAjAno ca corA ca anatthampi karonti jIvitakkhayampi pApenti, anAmasitvA dinne attamanA honti / coranAgavatthuAdIni cettha vatthUni kathetabbAni / tAni samantapAsAdikAya vinayaTThakathAyaM (pAci0 aTTha0 185-7) vitthAritAni / sakkaccaM uddesadAnaM pALivaNNanA dhammakathAkathananti evaM dhammena saGgaho dhammapaTisanthAronAma / avihiMsAti karuNApi karuNApubbabhAgopi / vuttampi cetaM- "tattha katamA avihiMsA? yA sattesu karuNA karuNAyanA karuNAyitattaM karuNAcetovimutti, ayaM vuccati avihiMsA''ti / soceyyanti mettAya ca mettApubbabhAgassa ca vasena sucibhAvo / vuttampi cetaM- "tattha katamaM soceyyaM ? yA sattesu metti mettAyanA mettAyitattaM mettAcetovimutti, idaM vuccati soceyyanti / muTThassaccanti sativippavAso, yathAha "tattha katamaM muTThassaccaM? yA asati ananussati appaTissati assaraNatA adhAraNatA pilApanatA sammussanatA, idaM vuccati muTThassaccaM" (dha0 sa0 1356) / asampajaJanti, "tattha katamaM asampajalaM? yaM ajANaM adassanaM avijjAlaGgI moho akusalamUla"nti evaM vuttA avijjAyeva / sati satiyeva / sampajanaM ANaM / indriyesu aguttadvAratAti "tattha katamA indriyesu aguttadvAratA ? idhekacco cakkhunA rUpaM disvA nimittaggAhI hotI"tiAdinA (dha0 sa0 1352) nayena vitthArito indriyasaMvarabhedo / bhojane amatta tAti "tattha katamA bhojane amattaJjatA ? idhekacco appaTisaGkhA ayoniso AhAraM AhAreti davAya madAya maNDanAya vibhUsanAya / yA tattha asantuTTitA amatta tA appaTisaGkhA bhojane'"ti evaM Agato bhojane amatta bhAvo / anantaraduko vuttappaTipakkhanayena veditabbo / paTisaGkhAnabalanti "tattha katamaM paTisaGkhAnabalaM? yA paJjA pajAnanA"ti evaM 149 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA vitthAritaM appaTisaGghAya akampanaJANaM / bhAvanAbalanti bhAventassa uppannaM balaM / atthato vIriyasambojjhaGgasIsena satta bojhaGgA honti / vuttampi cetaM - " tattha katamaM bhAvanAbalaM ? yA kusalAnaM dhammAnaM AsevanA bhAvanA bahulIkammaM, idaM vuccati bhAvanAbalaM / sattabojjhaGgA bhAvanAbala' 'nti / satibalanti assatiyA akampanavasena satiyeva / samAdhibalanti uddhacce akampanavasena samAdhiyeva / samatho samAdhi / vipassanA paJJA / samathova taM AkAraM gahetvA puna pavattetabbassa samathassa nimittavasena samathanimittaM paggAhanimittepi eseva nayo / paggAho viiriyN| avikkhepo ekaggatA / imehi pana sati ca sampajaJJaJca paTisaGghAnabalaJca bhAvanAbalaJca satibalaJca samAdhibalaJca samatho ca vippassanA ca samathanimittaJca paggAhanimittaJca paggAho ca avikkhepo cAti chahi dukehi parato sIladiTThisampadAdukena ca lokiyokuttaramissakA dhammA kathitA / ( 10.304-304) sIlavipattIti " tattha katamA sIlavipatti ? kAyiko vItikkamo...pe0... sabbampi dussIlyaM sIlavipattI 'ti evaM vutto sIlavinAsako asaMvaro / diTThivipattIti "tattha katamA diTThavipatti ? natthi dinnaM natthi yiTThanti evaM AgatA sammAdiTThivinAsikA micchAdiTThi | sIlasampadAti " tattha katamA sIlasampadA ? kAyiko avItikkamo "ti evaM pubbe vuttasoraccameva sIlassa sampAdanato paripUraNato "sIlasampadA "ti vRttaM / ettha ca "sabbopi sIlasaMvaro sIlasampadA" ti idaM mAnasikapariyAdAnatthaM vRttaM / diTThisampadAti " tattha katamA diTThisampadA ? asthi dinnaM atthi yiTTaM... pe0... sacchikatvA pavedentIti yA evarUpA paJJA pajAnanA'ti evaM AgataM diTThipAripUribhUtaM jANaM / sIlavisuddhIti visuddhiM pApetuM samatthaM sIlaM / abhidhamme panAyaM " tattha katamA sIlavisuddhi ? kAyiko avItikkamo vAcasiko avItikkamo kAyikavAcasiko avatikkamo, ayaM vuccati sIlavisuddhI" ti evaM vibhattA / diTThavisuddhIti viddhiM pApetuM samatthaM dassanaM / abhidhamme panAyaM " tattha katamA diTThivisuddhi ? kammassakataJANaM saccAnulomikaJANaM maggasamaGgissatrANaM phalasamaGgissaJANa "nti evaM vRttA / ettha ca tividhaM duccaritaM attanA katampi parena katampi sakaM nAma na hoti atthabhaJjanato / sucaritaM sakaM nAma atthajananatoti evaM jAnanaM kammassakataJANaM nAma / tasmiM ThatvA bahuM vaTTagAmikammaM 150 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.305-305) tenevAha "khaye ANanti maggasamanissa aannN| anuppAde ANanti phalasamanissa ANa"nti / ime kho, AvusotiAdi ekake vuttanayeneva yojetabbaM / iti paJcatiMsAya dukAnaM vasena thero sAmaggirasaM dassesIti / dukavaNNanA nihitaa| tikavaNNanA 305. iti dukavasena sAmaggirasaM dassetvA idAni tikavasena dassetuM puna Arabhi | tattha lubbhatIti lobho| akusalaJca taM mUlaJca, akusalAnaM vA mUlanti akusalamUlaM / dussatIti doso| muvhatIti moho| tesaM paTipakkhanayena alobhAdayo veditbbaa| duTu caritAni, virUpAni vA caritAnIti ducaritAni / kAyena duccaritaM, kAyato vA pavattaM duccaritanti kAyaduccaritaM / sesesupi eseva nayo / suTTha caritAni, sundarAni vA caritAnIti sucritaani| dvepi cete tikA paNNattiyA vA kammapathehi vA kathetabbA / paJattiyA tAva kAyadvAre paJcattasikkhApadassa vItikkamo kAyaduccaritaM / avItikkamo kaaysucritN| vacIdvAre paJattasikkhApadassa vItikkamo vacIduccaritaM, avItikkamo vciisucritN| ubhayattha paJcattassa sikkhApadassa vItikkamova manoduccaritaM, avItikkamo mnosucritN| ayaM paNNattikathA / pANAtipAtAdayo pana tisso cetanA kAyadvArepi vacIdvArepi uppannA kaayduccritN| catasso musAvAdAdicetanA vciiduccritN| abhijjhA byApAdo micchAdiTThIti tayo cetanAsampayuttadhammA manoduccaritaM / pANAtipAtAdIhi viramantassa uppannA tisso cetanApi viratiyopi kAyasucaritaM / musAvAdAdIhi viramantassa catasso cetanApi viratiyopi vciisucritN| anabhijjhA abyApAdo sammAdiTThIti tayo cetanAsampayuttadhammA manosucaritanti ayaM kammapathakathA / kAmapaTisaMyutto vitakko kaamvitkko| byApAdapaTisaMyutto vitakko byaapaadvitkko| vihiMsApaTisaMyutto vitakko vihiNsaavitkko| tesu dve sattesupi saGkhAresupi uppajjanti / kAmavitakko hi piye manApe satte vA saGkhAre vA vitakkentassa uppajjati / 152 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.305-305) tenevAha "khaye ANanti maggasamanissa aannN| anuppAde ANanti phalasamaGgissa jANa''nti / ime kho, AvusotiAdi ekake vuttanayeneva yojetabbaM / iti paJcatiMsAya dukAnaM vasena thero sAmaggirasaM dassesIti / dukavaNNanA nihitaa| tikavaNNanA 305. iti dukavasena sAmaggirasaM dassetvA idAni tikavasena dassetuM puna Arabhi / tattha lubbhatIti lobho| akusalaJca taM mUlaJca, akusalAnaM vA mUlanti akusalamUlaM / dussatIti doso| muvhatIti moho| tesaM paTipakkhanayena alobhAdayo veditabbA / duTTha caritAni, virUpAni vA caritAnIti duccritaani| kAyena duccaritaM, kAyato vA pavattaM duccaritanti kaayduccritN| sesesupi eseva nayo / suTTa caritAni, sundarAni vA caritAnIti sucritaani| dvepi cete tikA paNNattiyA vA kammapathehi vA kathetabbA / paJcattiyA tAva kAyadvAre paJattasikkhApadassa vItikkamo kaayduccritN| avItikkamo kaaysucritN| vacIdvAre paJattasikkhApadassa vItikkamo vacIduccaritaM, avItikkamo vciisucritN| ubhayattha paJattassa sikkhApadassa vItikkamova manoduccaritaM, avItikkamo mnosucritN| ayaM paNNattikathA / pANAtipAtAdayo pana tisso cetanA kAyadvArepi vacIdvArepi uppannA kaayduccritN| catasso musAvAdAdicetanA vciiduccritN| abhijjhA byApAdo micchAdiTThIti tayo cetanAsampayuttadhammA manoduccaritaM / pANAtipAtAdIhi viramantassa uppannA tisso cetanApi viratiyopi kAyasucaritaM / musAvAdAdIhi viramantassa catasso cetanApi viratiyopi vciisucritN| anabhijjhA abyApAdo sammAdiTThIti tayo cetanAsampayuttadhammA manosucaritanti ayaM kammapathakathA / kAmapaTisaMyutto vitakko kaamvitkko| byApAdapaTisaMyutto vitakko vyaapaadvitkko| vihiMsApaTisaMyutto vitakko vihiNsaavitkko| tesu dve sattesupi saGkhAresupi uppajjanti / kAmavitakko hi piye manApe satte vA saGghAre vA vitakkentassa uppajjati / 152 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.305-305) tikavaeNanA 153 byApAdavitakko appiye amanApe satte vA saGghAre vA kujjhitvA olokanakAlato paTThAya yAva vinAsanA uppajjati / vihiMsAvitakko saGkhAresu nuppajjati / saGkhAro hi dukkhApetabbo nAma natthi / ime sattA haJjantu vA ucchijjantu vA vinassantu vA mA vA ahesunti cintanakAle pana sattesu uppajjati / __nekkhammapaTisaMyutto vitakko nekkhmmvitkko| so asubhapubbabhAge kAmAvacaro hoti / asubhajjhAne ruupaavcro| taM jhAnaM pAdakaM katvA uppannamaggaphalakAle lokuttaro / abyApAdapaTisaMyutto vitakko avyaapaadvitkko| so mettApubbabhAge kAmAvacaro hoti / mettAjhAne ruupaavcro| taM jhAnaM pAdakaM katvA uppannamaggaphalakAle lokuttaro | avihiMsApaTisaMyutto vitakko avihiNsaavitkko| so karuNApubbabhAge kAmAvacaro | karuNAjhAne ruupaavcro| taM jhAnaM pAdakaM katvA uppannamaggaphalakAle lokuttro| yadA alobho sIsaM hoti, tadA itare dve tadanvAyikA bhavanti / yadA mettA sIsaM hoti, tadA itare dve tadanvAyikA bhavanti / yadA karuNA sIsaM hoti, tadA itare dve tadanvAyikA bhavantIti / kAmasaGkappAdayo vuttanayeneva veditabbA / desanAmattameva hetaM / atthato pana kAmavitakkAdInaJca kAmasaGkappAdInaJca nAnAkaraNaM natthi / kAmapaTisaMyuttA saJaA kaamsaa| byApAdapaTisaMyuttA saJjA vyaapaadsnyjaa| vihiMsApaTisaMyuttA saJjA vihiNsaasaa| tAsampi kAmavitakkAdInaM viya uppajjanAkAro veditabbo / taMsampayuttAyeva hi etA / nekkhammasaJAdayopi nekkhammavitakkAdisampayuttAyeva / tasmA tAsampi tathaiva kAmAvacarAdibhAvo veditabbo / kAmadhAtuAdIsu "kAmapaTisaMyutto takko vitakko micchAsaGkappo / ayaM vuccati kAmadhAtu / sabbepi akusalA dhammA kAmadhAtU"ti ayaM kaamdhaatu| "byApAdapaTisaMyutto takko vitakko micchAsaGkappo / ayaM vuccati byApAdadhAtu / dasasu AghAtavatthUsu cittassa AghAto paTighAto anattamanatA cittassA"ti ayaM byaapaaddhaatu| "vihiMsA paTisaMyutto takko vitakko micchAsaGkappo / ayaM vuccati vihiMsAdhAtu / idhekacco pANinA vA leDDanA vA daNDena vA satthena vA rajjuyA vA aJjataraJatarena vA satte viheThetI"ti ayaM vihiNsaadhaatu| tattha dve kathA sabbasaGgAhikA ca asambhinnA ca / tattha kAmadhAtuyA gahitAya itarA dve gahitAva honti, tato pana nIharitvA ayaM byApAdadhAtu ayaM vihiMsAdhAtUti dassetIti ayaM sabbasaGgAhikakathA nAma / kAmadhAtuM kathento pana bhagavA byApAdadhAtuM 153 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.305-305) byApAdadhAtuTThAne, vihiMsAdhAtuM vihiMsAdhAtuTThAne ThapetvA avasesaM kAmadhAtu nAmAti kathesIti ayaM asambhinnakathA nAma / nekkhammadhAtuAdIsu "nekkhammapaTisaMyutto takko vitakko smmaasngkppo| ayaM vuccati nekkhmmdhaatu| sabbepi kusalA dhammA nekkhammadhAtU"ti ayaM nekkhmmdhaatu| "abyApAdapaTisaMyutto takko...pe0... ayaM vuccati abyApAdadhAtu | yA sattesu metti...pe0... mettAcetovimuttIti ayaM abyaapaaddhaatu| "avihiMsApaTisaMyutto takko...pe0... ayaM vuccati avihiNsaadhaatu| yA sattesu karuNA...pe0... karuNAcetovimuttI"ti ayaM avihiNsaadhaatu| idhApi vuttanayeneva dve kathA veditabbA / aparApi tisso dhAtuyoti aJApi suJataTena tisso dhAtuyo / tAsu "tattha katamA kAmadhAtu ? heTThato avIcinirayaM pariyantaM karitvA"ti evaM vitthArito kAmabhavo kAmadhAtu nAma / "heto brahmalokaM pariyantaM karitvA AkAsAnaJcAyatanupage deve pariyantaM karitvA''ti evaM vitthAritA pana rUpArUpabhavA itarA dve dhaatuyo| dhAtuyA AgatavAnamhi hi bhavena paricchinditabbA / bhavassa AgatahAne dhAtuyA pricchinditbbaa| idha bhavena paricchedo kathito / rUpadhAtuAdIsu rUpArUpadhAtuyo rUpArUpabhavAyeva / nirodhadhAtuyA nibbAnaM kathitaM / hInAdIsu hInA dhAtUti dvAdasa akuslcittusspaadaa| avasesA tebhUmakadhammA mjjhimdhaatu| nava lokuttaradhammA paNItadhAtu / kAmataNhAti paJcakAmaguNiko raago| rUpArUpabhavesu pana rAgo jhAnanikantisassatadiTThisahagato rAgo bhavavasena patthanA bhvtnnhaa| ucchedadiTThisahagato rAgo vibhvtnnhaa| apica ThapetvA pacchimaM taNhAdvayaM sesataNhA kAmataNhA nAma / yathAha "tattha katamA bhavataNhA ? bhavadiTThisahagato rAgo sArAgo cittassa saaraago| ayaM vuccati bhavataNhA | tattha katamA vibhavataNhA ? ucchedadiTThisahagato rAgo sArAgo cittassa sArAgo, ayaM vuccati vibhavataNhA / avasesA taNhA kAmataNhA'ti / puna kAmataNhAdIsu paJcakAmaguNiko rAgo kAmataNhA / rUpArUpabhavesu chandarAgo itarA dve taNhA / abhidhamme panetA "kAmadhAtupaTisaMyutto...pe0... arUpadhAtupaTisaMyutto"ti evaM vitthAritA / iminA vArena kiM dasseti ? sabbepi tebhUmakA dhammA rajanIyaDhena taNhAvatthukAti sabbataNhA kAmataNhAya pariyAdiyitvA tato nIharitvA itarA dve taNhA dasseti / rUpataNhAdIsu 154 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10.305 - 305) rUpabhave chandarAgo rUpataNhA / arUpabhave chandarAgo arUpataNhA / ucchedadiTThisahagato rAgo nirodhataNhA / tikavaNNanA saMyojanattike vaTTasmiM saMyojayanti bandhantIti saMyojanAni / sati rUpAdibhede kAye diTThi, vijjamAnA vA kAye diTThIti sakkAyadiTThi / vicinanto etAya kicchati, na sakkoti sanniTThAnaM kAtunti vicikicchA / sIlaJca vataJca parAmasatIti sIlabbataparAmAso / atthato pana "rUpaM attato samanupassatI 'tiAdinA nayena AgatA vIsativatthukA sakkAyadiTThi nAma / " satthari kaGkSatI "tiAdinA nayena AgatA aTThavatthukA vimati vicikicchA nAma / "idhekacco sIlena suddhi vatena suddhi sIlabbatena suddhIti sIlaM parAmasati, vataM parAmasati, sIlabbataM parAmasati / yA evarUpA diTThi diTThigata "ntiAdinA nayena Agato vipariyesaggAho sIlabbataparAmAso nAma / tayo AsavAti ettha cirapArivAsiyaTThena vA AsavanaTTena vA AsavA / tattha "purimA, bhikkhave, koTi na paJJAyati avijjAya, ito pubbe avijjA nAhosi, atha pacchA samabhavI"ti, "purimA, bhikkhave, koTi na paJJAyati bhavataNhAya bhavadiTThiyA, ito pubbe bhavadiTThi nAhosi, atha pacchA samabhavI "ti evaM tAva cirapArivAsiyaTThena AsavA veditabbA / cakkhuto rUpe savati Asavati sandati pavattati / sotato sadde / ghAnato gandhe / jivhAto rase / kAyato phoTThabbe / manato dhamme savati Asavati sandati pavattatIti evaM AsavanaTThena AsavAti veditabbA / I 155 pALiyaM pana katthaci dve AsavA AgatA " diTThadhammikA ca AsavA samparAyikA ca AsavA "ti, katthaci "tayome, bhikkhave, AsavA / kAmAsavo bhavAsavo avijjAsavo "ti tayo / abhidhamme teyeva diTThAsavena saddhiM cattAro / nibbedhikapariyAye "asthi, bhikkhave, AsavA nirayagAminiyA, atthi AsavA tiracchAnayonigAminiyA, atthi AsavA pettivisayagAminiyA, atthi AsavA manussalokagAminiyA atthi AsavA devalokagAminiyA'ti evaM paJca / chakkanipAte Ahuneyyasutte "atthi, bhikkhave, AsavA saMvarA pahAtabbA, atthi AsavA paTisevanA pahAtabbA, atthi AsavA parivajjanA pahAtabbA, atthi AsavA adhivAsanA pahAtabbA, atthi AsavA vinodanA pahAtabbA, atthi AsavA bhAvanA pahAtabbA " ti evaM cha / sabbAsavapariyAye teyeva dassanApahAtabbehi saddhiM satta / imasmiM pana saGgItisutte tayo / tattha " yo kAmesu kAmacchando 'ti evaM vutto 155 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.305-305) paJcakAmaguNiko rAgo kAmAsavo nAma / "yo bhavesu bhavacchando"ti evaM vutto sassatadiTThisahagato rAgo, bhavavasena vA patthanA bhavAsavo nAma / "dukkhe acANa''ntiAdinA nayena AgatA avijjA avijjAsavo nAmAti / kAmabhavAdayo kAmadhAtuAdivasena vuttAyeva / kAmesanAdIsu "tattha katamA kAmesanA ? yo kAmesu kAmacchando kAmajjhosAnaM, ayaM vuccati kAmesanA"ti evaM vutto kAmagavesanarAgo kAmesanA nAma / "tattha katamA bhavesanA ? yo bhavesu bhavacchando bhavajjhosAnaM, ayaM vuccati bhavesanA"ti evaM vutto bhavagavesanarAgo bhavesanA naam| "tattha katamA brahmacariyesanA ? sassato lokoti vA...pe0... neva hoti na nahoti tathAgato parammaraNAti vA, yA evarUpA diTTi diTThigataM vipariyesaggAho, ayaM vuccati brahmacariyesanA"ti evaM vuttA didvigatikasammatassa brahmacariyassa gavesanadiTThi brahmacariyesanA nAma / na kevalaJca bhavarAgadiTThiyova, tadekaTTha kammampi esanAyeva / vuttavhetaM "tattha katamA kAmesanA ? kAmarAgo tadekarTsa akusalaM kAyakammaM vacIkammaM manokammaM, ayaM vuccati kAmesanA / tattha katamA bhavesanA ? bhavarAgo tadekaTTha akusalaM kAyakammaM vacIkammaM manokammaM, ayaM vuccati bhavesanA / tattha katamA brahmacariyesanA ? antaggAhikA diTTi tadekaTuM akusalaM kAyakammaM vacIkammaM manokamma, ayaM vuccati brahmacariyesanA'ti / vidhAsu "kathaMvidhaM sIlavantaM vadanti, kathaMvidhaM paJjavantaM vadantI"tiAdIsu (saM0 ni0 1.1.95) AkArasaNThAnaM vidhA naam| "ekavidhena ANavatthu duvidhena ANavatthU"tiAdIsu (vibhaM0 751) koTThAso / "seyyohamasmIti vidhA"tiAdIsu (vibhaM0 920) mAno vidhA nAma / idha so adhippeto / mAno hi seyyAdivasena vidahanato vidhAti vuccati / seyyohamasmIti iminA seyyasadisahInAnaM vasena tayo mAnA vuttA / sadisahInesupi eseva nayo / ayahi mAno nAma seyyassa tividho, sadisassa tividho, hInassa tividhoti navavidho hoti / tattha "seyyassa seyyohamasmI"ti mAno rAjUnaJceva pabbajitAnaJca uppajjati / rAjA hi raTena vA dhanavAhanehi vA "ko mayA sadiso atthI"ti etaM mAnaM 156 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.305-305) tikavaNNanA 157 karoti / pabbajitopi sIladhutagAdIhi "ko mayA sadiso atthI''ti etaM mAnaM karoti / "seyyassa sadisohamasmI"ti mAnopi etesaMyeva uppajjati / rAjA hi raTena vA dhanavAhanehi vA aJarAjUhi saddhiM mayhaM kiM nAnAkaraNanti etaM mAnaM karoti / pabbajitopi sIladhutagAdIhipi abhena bhikkhunA mayha kiM nAnAkaraNanti etaM mAnaM karoti / "seyyassa hInohamasmI"ti mAnopi etesaMyeva uppajjati / yassa hi raJo raTuM vA dhanavAhanAdIni vA nAtisampannAni honti, so mayhaM rAjAti vohAramukhamattameva, kiM rAjA nAma ahanti etaM mAnaM karoti / pabbajitopi appalAbhasakkAro ahaM dhammakathiko bahussuto mahAtheroti kathAmattakameva, kiM dhammakathiko nAmAhaM kiM bahussuto kiM mahAthero yassa me lAbhasakkAro natthIti etaM mAnaM karoti / "sadisassa seyyohamasmI"ti mAnAdayo amaccAdInaM uppajjanti / amacco vA hi raTThiyo vA bhogayAnavAhanAdIhi ko mayA sadiso aJo rAjapuriso atthIti vA mahaM aJjehi saddhiM kiM nAnAkaraNanti vA amaccoti nAmameva marahaM, ghAsacchAdanamattampi me natthi, kiM amacco nAmAhanti vA ete mAne karoti / "hInassa seyyohamasmI"ti mAnAdayo dAsAdInaM uppajjanti / dAso hi mAtito vA pitito vA ko mayA sadiso aJjo dAso nAma atthi, ache jIvituM asakkontA kucchihetu dAsA jAtA, ahaM pana paveNIAgatattA seyyoti vA paveNIAgatabhAvena ubhatosuddhikadAsattena asukadAsena nAma saddhiM kiM mahaM nAnAkaraNanti vA kucchivasenAhaM dAsabya upagato, mAtApitukoTiyA pana me dAsaTTAnaM natthi, kiM dAso nAma ahanti vA ete mAne karoti / yathA ca dAso, evaM pukkusacaNDAlAdayopi ete mAne karontiyeva / ettha ca seyyassa seyyohamasmIti, ca sadisassa sadisohamasmIti ca hInassa hInohamasmIti ca ime tayo mAnA yAthAvamAnA nAma arahattamaggavajjhA / sesA cha mAnA ayAthAvamAnA nAma paThamamaggavajjhA / tayo addhAti tayo kAlA / atIto addhAtiAdIsu upariyAyA suttantapariyAyo ca abhidhammapariyAyo ca / suttantapariyAyena paTisandhito pubbe atIto addhA nAma / cutito pacchA anAgato addhA naam| saha cutipaTisandhIhi tadantaraM paccuppanno addhA nAma / abhidhammapariyAyena tIsu khaNesu bhaGgato uddhaM atIto addhA nAma / uppAdato pubbe 157 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.305-305) anAgato addhA nAma / khaNattaye paccuppano addhA nAma / atItAdibhedo ca nAma ayaM dhammAnaM hoti, na kAlassa / atItAdibhede pana dhamme upAdAya idha paramasthato avijjamAnopi kAlo teneva vohArena vuttoti veditabbo / tayo antAti tayo koTThAsA / "kAyabandhanassa anto jIratI"tiAdIsu (cULava0 278) hi antoyeva anto / "esevanto dukkhassA"tiAdIsu (saM0 ni0 1.2.51) parabhAgo anto| "antamidaM, bhikkhave, jIvikAna"nti (saM0 ni0 2.3.80) ettha lAmakabhAvo anto| "sakkAyo kho, Avuso, paThamo anto''tiAdIsu (a0 ni0 2.6.61) koTThAso anto| idha koTThAso adhippeto / sakkAyoti paJcupAdAnakkhandhA / sakkAyasamudayoti tesaM nibbattikA purimtnnhaa| sakkAyanirodhoti ubhinnaM appavattibhUtaM nibbAnaM / maggo pana nirodhAdhigamassa upAyattA nirodhe gahite gahitovAti veditbbo| dukkhadukkhatAti dukkhabhUtA dukkhtaa| dukkhavedanAyetaM nAmaM / saGkhAradukkhatAti saGkhArabhAvena dukkhtaa| adukkhamasukhAvedanAyetaM nAmaM / sA hi saGkhatattA uppAdajarAbhaGgapILitA, tasmA aJadukkhasabhAvavirahato saGkhAradukkhatAti vuttA / vipariNAmadukkhatAti vipariNAme dukkhtaa| sukhavedanAyetaM nAmaM / sukhassa hi vipariNAme dukkhaM uppajjati, tasmA sukhaM vipariNAmadukkhatAti vuttaM / apica ThapetvA dukkhavedanaM sukhavedanaJca sabbepi tebhUmakA dhammA "sabbe saGkhArA dukkhA'ti vacanato saGkhAradukkhatAti veditabbA / micchattaniyatoti micchAsabhAvo hutvA niyto| niyatamicchAdiTThiyA saddhiM AnantariyakammassetaM nAmaM / sammAsabhAve niyato smmttniyto| catunnaM ariyamaggAnametaM nAmaM / na niyatoti aniyto| avasesAnaM dhammAnametaM naamN| tayo tamAti "tamandhakAro sammoho avijjogho mahAbhayo'"ti vacanato avijjA tamo nAma / idha pana avijjAsIsena vicikicchA vuttaa| ArambhAti Agamma / kaGghatIti kaGkha uppAdeti / vicikicchatIti vicinanto kicchaM Apajjati, sanniTThAtuM na sakkoti | nAdhimucchatIti tattha adhimucchituM na sakkoti / na sampasIdatIti taM Arabbha pasAdaM AropetuM na skkoti| 158 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.305-305) tikavaNNanA 159 arakkheyyAnIti na rakkhitabbAni / tIsu dvAresu paccekaM rakkhaNakiccaM natthi, sabbAni satiyA eva rakkhitAnIti dIpeti / natthi tathAgatassAti / "idaM nAma me sahasA uppannaM kAyaduccaritaM, imAhaM yathA me paro na jAnAti, tathA rakkhAmi, paTicchAdemI''ti evaM rakkhitabbaM nattha tathAgatassa kAyaduccaritaM / sesesupi eseva nyo| kiM pana sesakhINAsavAnaM kAyasamAcArAdayo aparisuddhAti ? no aparisuddhA / na pana tathAgatassa viya parisuddhA / appassutakhINAsavo hi kiJcApi lokavajjaM nApajjati, paNNattiyaM pana akovidattA vihArakAraM kuTikAraM sahagAraM sahaseyyanti evarUpA kAyadvAre Apattiyo Apajjati / saJcarittaM padasodhammaM uttarichappaJcavAcaM bhUtArocananti evarUpA vacIdvAre Apattiyo aapjjti| upanikkhittasAdiyanavasena manodvAre rUpiyappaTiggAhaNApattiM Apajjati, dhammasenApatisadisassApi hi khINAsavassa manodvAre saupArambhavasena manoduccaritaM uppajjati eva / cAtumavatthusmihi paJcahi bhikkhusatehi saddhiM sAriputtamoggallAnAnaM paNAmitakAle tesaM atthAya cAtumeyyakehi sakyehi bhagavati khamApite thero bhagavatA "kinti te sAriputta ahosi mayA bhikkhuso paNAmite"ti puTTho ahaM parisAya abyattabhAvena satthArA pnnaamito| ito dAni paTThAya paraM na ovadissAmIti cittaM uppAdetvA Aha "evaM kho me, bhante, ahosi bhagavatA bhikkhusaGgho paNAmito, appossukko dAni bhagavA diTThadhammasukhavihAraM anuyutto viharissati, mayampi dAni appossukkA diThThadhammasukhavihAraM anuyuttA viharissAmA"ti / athassa tasmiM manoduccarite upArambhaM Aropento satthA Aha- "Agamehi tvaM, sAriputta na kho te, sAriputta, punapi evarUpaM cittaM uppAdetabbanti / evaM paraM na ovadissAmi nAnusAsissAmIti vitakkitamattampi therassa manoduccaritaM nAma jAtaM / bhagavato pana ettakaM nAma natthi, anacchariyaJcetaM / sabbaJjataM pattassa duccaritaM na bhaveyya / bodhisattabhUmiyaM Thitassa chabbassAni padhAnaM anuyuJjantassApi panassa nAhosi / udaracchaviyA piTTikaNTakaM allInAya "kAlaGkato samaNo gotamo"ti devatAnaM vimatiyA uppajjamAnAyapi "siddhattha kasmA kilamasi ? sakkA bhoge ca bhujituM punAni ca kAtu"nti mArena pApimatA vuccamAnassa "bhoge bhujissAmI"ti vitakkamattampi nuppajjati / atha naM mAro bodhisattakAle chabbassAni buddhakAle ekaM vassaM anubandhitvA kiJci vajjaM apassitvA idaM vatvA pakkAmi 159 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.305-305) "sattavassAni bhagavantaM, anubandhiM padApadaM / otAraM nAdhigacchissaM, sambuddhassa satImato''ti / / (su0 ni0 448) apica aTThArasannaM buddhadhammAnaM vasenApi bhagavato duccaritAbhAvo veditabbo / aTThArasa buddhadhammA nAma natthi tathAgatassa kAyaduccaritaM, natthi vacIduccaritaM, natthi manoduccaritaM, atIte buddhassa appaTihataJANaM, anAgate, paccuppanne buddhassa appaTihatajANaM, sab kAyakammaM buddhassa bhagavato ANAnuparivatti, sabbaM vacIkammaM, sabbaM manokammaM buddhassa bhagavato ANAnuparivatti, natthi chandassa hAni, natthi vIriyassa hAni, natthi satiyA hAni, natthi davA, natthi ravA, natthi calitaM natthi sahasA, natthi abyAvaTo mano, natthi akusalacittanti / kiJcanAti palibodhA / rAgo kiJcananti rAgo uppajjamAno satte bandhati palibundhati tasmA kiJcananti vuccati / itaresupi dvIsu eseva nayo / aggIti anudahanaTena aggi| rAgaggIti rAgo uppajjamAno satte anudahati jhApati, tasmA aggIti vuccati / itaresupi eseva nayo / tattha vatthUni ekA daharabhikkhunI cittalapabbatavihAre uposathAgAraM gantvA dvArapAlarUpakaM olokayamAnA ThitA / athassA anto rAgo uppanno / sA teneva jhAyitvA kAlamakAsi / bhikkhuniyo gacchamAnA "ayaM daharA ThitA, pakkosatha, na"nti AhaMsa / ekA gantvA kasmA ThitAsIti hatthe gaNhi / gahitamattA parivattitvA pptaa| idaM tAva rAgassa anudahanatAya vatthu / dosassa pana anudahanatAya manopadosikA devaa| mohassa anudahanatAya khiDDApadosikA devA dtttthbbaa| mohavasena hi tAsaM satisammoso hoti / tasmA khiDDAvasena AhArakAlaM ativattitvA kAlaGkaronti / ___ AhuneyyaggItiAdIsu AhunaM vuccati sakkAro, AhunaM arahantIti aahuneyyaa| mAtApitaro hi puttAnaM bahUpakAratAya AhunaM arahanti / tesu vippaTipajjamAnA puttA nirayAdIsu nibbattanti / tasmA kiJcApi mAtApitaro nAnudahanti, anudahanassa pana paccayA honti / iti anudahanaThUna AhuneyyaggIti vuccanti / svAyamattho mittavindakavatthunA dIpetabbo mittavindako hi mAtarA "tAta, ajja uposathiko hutvA vihAre sabbarattiM 160 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.305-305) tikavaNNanA 161 dhammassavanaM suNa, sahassaM te dassAmI''ti vutto dhanalobhena uposathaM samAdAya vihAraM gantvA idaM ThAnaM akutobhayanti sallakkhetvA dhammAsanassa heTThA nipanno sabbarattiM niddAyitvA gharaM agamAsi / mAtA pAtova yAgu pacitvA upanAmesi / so sahassaM gahetvAva pivi / athassa etadahosi- "dhanaM saMharissAmI"ti / so nAvAya samudaM pakkhanditukAmo ahosi / atha naM mAtA "tAta, imasmiM kule cattAlIsakoTidhanaM atthi, alaM gamanenA'"ti nivAresi / so tassA vacanaM anAdiyitvA gacchati eva / mAtA purato aTThAsi / atha naM kujjhitvA "ayaM mahaM purato tikRtI"ti pAdena paharitvA patitaM antaraM katvA agamAsi / ___mAtA uTThahitvA "mAdisAya mAtari evarUpaM kammaM katvA gatassa te gataTThAne sukhaM bhavissatIti evaMsaJI nAma tvaM puttA"ti Aha / tassa nAvaM Aruyaha gacchato sattame divase nAvA aTThAsi / atha te manussA "addhA ettha pApapuriso atthi salAkaM dethA"ti Ahesu / salAkA diyyamAnA tasseva tikkhattuM pApuNAti / te tassa uLumpaM datvA taM samudde pakkhipiMsu / so ekaM dIpaM gantvA vimAnapetIhi saddhiM sampattiM anubhavanto tAhi "purato purato mA agamAsI''ti vuccamAnopi taddiguNaM taddiguNaM sampattiM passanto anupubbena khuracakkadharaM ekaM addasa / tassa taM cakkaM padumapuSpaM viya upaTTAsi / so taM Aha - "ambho, idaM tayA piLandhitaM padumaM mayhaM dehI"ti / "na idaM sAmi padumaM, khuracakkaM eta"nti / so "vaJcesi maM, tvaM kiM mayA padumaM adiThThapubba"nti vatvA tvaM lohitacandanaM vilimpitvA piLandhanaM padumapuSpaM mayhaM na dAtukAmoti Aha / so cintesi "ayampi mayA katasadisaM kammaM katvA tassa phalaM anubhavitukAmo"ti / atha naM "handa re"ti vatvA tassa matthake cakkaM pakkhipi / tena vuttaM- / "catubmi aTThajjhagamA, aTThAhipi ca soLasa / soLasAhi ca bAttiMsa, atricchaM cakkamAsado / icchAhatassa posassa, cakkaM bhamati matthake''ti / / (jA0 1.1.104) gahapatIti pana gehasAmiko vuccati / so mAtugAmassa sayanavatthAlaGkArAdianuppadAnena bahUpakAro / taM aticaranto mAtugAmo nirayAdIsu nibbattati, tasmA sopi purimanayeneva anudahanatuna gahapataggIti vutto| tattha vatthu - kassapabuddhassa kAle sotApannassa upAsakassa bhariyA aticArinI 161 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.305-305) ahosi / so taM paccakkhato disvA "kasmA tvaM evaM karosI''ti Aha / sA "sacAhaM evarUpaM karomi, ayaM me sunakho viluppamAno khAdatU"ti vatvA kAlaGkRtvA kaNNamuNDakadahe vemAnikapetI hutvA nibbattA / divA sampattiM anubhavati, rattiM dukkhaM / tadA bArANasIrAjA migavaM caranto arabaM pavisitvA anupubbena kaNNamuNDakadahaM sampatto tAya saddhiM sampattiM anubhavati / sA taM vaJcetvA rattiM dukkhaM anubhvti| so JatvA "kattha nu kho gacchatI"ti piTTito piDhito gantvA avidUre Thito kaNNamuNDakadahato nikkhamitvA taM "paTapaTa"nti khAdamAnaM ekaM sunakhaM disvA asinA dvidhA chindi / dve ahesuM / puna chinne cattAro / puna chinne aTTha / puna chinne soLasa ahesuM / sA "kiM karosi sAmI''ti Aha / so "kiM idanti Aha / sA "evaM akatvA kheLapiNDaM bhUmiyaM niTThabhitvA pAdena ghaMsAhI''ti Aha / so tathA akAsi | sunakhA antaradhAyiMsu / taM divasaM tassA kamma khINaM / rAjA vippaTisArI hutvA gantuM Araddho / sA "mahaM, sAmi, kammaM khINaM mA agamA"ti Aha / rAjA asutvAva gato / dakkhiNeyyaggIti ettha pana dakkhiNAti cattAro paccayA, bhikkhusaGgho dakkhiNeyyo / so gihInaM tIsu saraNesu paJcasu sIlesu dasasu sIlesu mAtApituupaTThAne dhammikasamaNabrAhmaNaupaTThAneti evamAdIsu kalyANadhammesu niyojanena bahUpakAro, tasmiM micchApaTipannA gihI bhikkhusaGgha akkositvA paribhAsitvA nirayAdI nibbattanti, tasmA sopi purimanayeneva anudahanatuna dakkhiNeyyaggIti vutto| imassa panatthassa vibhAvanatthaM vimAnavatthusmiM revatIvatthu vitthAretabbaM / "tividhena rUpasaGgaho"ti ettha tividhenAti tIhi kotttthaasehi| saGgahoti jAtisaJjAtikiriyagaNanavasena catubbidho saGgaho / tattha sabbe khattiyA AgacchantUtiAdiko (ma0 ni0 1.462) jaatisnggho| sabbe kosalakAtiAdiko saJjAtisaGgaho / sabbe hatthArohAtiAdiko kiriyasaGgaho / cakkhAyatanaM katamaM khandhagaNanaM gacchatIti ? cakkhAyatanaM rUpakkhandhagaNanaM gacchatIti / haJci cakkhAyatanaM rUpakkhandhena saGgahitanti ayaM gaNanasaGgaho, so idha adhippeto / tasmA tividhena rUpasaGgahoti tIhi koTThAsehi rUpagaNanAti attho / sanidassanAdIsu attAnaM Arabbha pavattena cakkhuvijJANasaGkhAtena saha nidassanenAti snidssnN| cakkhupaTihananasamatthato saha paTiyenAti sppttighN| taM atthato rUpAyatanameva / cakkhuvijJANasaGkhAtaM nAssa nidassananti anidssnN| sotAdipaTihananasamatthato saha 162 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.305-305) tikavaNNanA 163 paTighenAti sppttighN| taM asthato cakkhAyatanAdIni nava AyatanAni / vuttappakAraM nAssa nidassananti anidssnN| nAssa paTighoti appttighN| taM atthato ThapetvA dasAyatanAni avasesaM sukhumarUpaM / tayo saGkhArAti sahajAtadhamme ceva samparAye phaladhamme ca saGgharonti rAsI karontIti saGghArA / abhisaGgharotIti abhisaGkhAro / puJjo abhisaGkhAro puJAbhisaGkAro / "tattha katamo pujAbhisaGghAro ? kusalA cetanA kAmAvacarA rUpAvacarA dAnamayA sIlamayA bhAvanAmayA"ti evaM vuttAnaM aTThannaM kAmAvacarakusalamahAcittacetanAnaM, paJcannaM rUpAvacarakusalacetanAnaJcetaM adhivacanaM / ettha ca dAnasIlamayA aTTeva cetanA honti / bhAvanAmayA terasApi / yathA hi paguNaM dhammaM sajjhAyamAno ekaM dve anusandhiM gatopi na jAnAti, pacchA Avajjanto jAnAti, evameva kasiNaparikammaM karontassa paguNajjhAnaM paccavekkhantassa ANavippayuttApi bhAvanA hoti / tena vuttaM "bhAvanAmayA terasApI''ti / tattha dAnamayAdIsu "dAnaM Arabma dAnamadhikicca yA uppajjati cetanA saJcetanA cetayitattaM, ayaM vuccati dAnamayo punyaabhisngkhaaro| sIlaM Arabbha, bhAvanaM Arabbha, bhAvanamadhikicca yA uppajjati cetanA saJcetanA cetayitattaM, ayaM vuccati bhAvanAmayo puJAbhisaGkhAro"ti ayaM sa padesanA / cIvarAdIsu pana catUsu paccayesu rUpAdIsu vA chasu ArammaNesu annAdIsu vA dasasu dAnavatthUsu taM taM dentassa tesaM uppAdanato paTThAya pubbabhAge, pariccAgakAle, pacchA somanassacittena anussaraNe cAti tIsu kAlesu pavattA cetanA dAnamayA nAma | sIlapUraNatthAya pana pabbajissAmIti vihAraM gacchantassa, pabbajantassa manorathaM matthakaM pApetvA pabbajito vatamhi sAdhu sAdhUti Avajjantassa, pAtimokkhaM saMvarantassa, cIvarAdayo paccaye paccavekkhantassa, ApAthagatesu rUpAdIsu cakkhudvArAdIni saMvarantassa, AjIvaM sodhentassa ca pavattA cetanA sIlamayA nAma / / paTisambhidAyaM vuttena vipassanAmaggena "cak aniccato dukkhato anattato bhAventassa...pe0... manaM / ruupe| dhmme| cakkhuvijJANaM...pe0... manovijJANaM / cakkhusamphassaM...pe0... manosamphassaM / cakkhusamphassajaM vedanaM...pe0... manosamphassajaM vedanaM / 163 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA dAdhA (10.305-305) rUpasajje, jarAmaraNaM aniccato dukkhato anattato bhAventassa pavattA cetanA bhAvanAmayA nAmA"ti ayaM vitthArakathA / apuJjo ca so abhisaGkhAro cAti apunyaabhisngkhaaro| dvAdasaakusalacittasampayuttAnaM cetanAnaM etaM adhivacanaM / vuttampi cetaM "tattha katamo apuJAbhisaGkhAro ? akusalacetanA kAmAvacarA, ayaM vuccati apuJAbhisaGkhAro''ti / AnejaM niccalaM santaM vipAkabhUtaM arUpameva abhisaGgharotIti aanejaabhisngkhaaro| catunnaM arUpAvacarakusalacetanAnaM etaM adhivacanaM / yathAha "tattha katamo AnejAbhisaGkhAro ? kusalacetanA arUpAvacarA, ayaM vuccati AnejAbhisaGkhAro''ti / puggalattike sattavidho purisapuggalo, tisso sikkhA sikkhatIti sekkho| khINAsavo sikkhitasikkhattA puna na sikkhissatIti asekkho| puthujjano sikkhAhi paribAhiyattA nevasekkho naasekkho| therattike jAtimahallako gihI jAtitthero nAma / "cattArome, bhikkhave, therakaraNA dhammA / idha, bhikkhave, thero sIlavA hoti, bahussuto hoti, catunnaM jhAnAnaM lAbhI hoti, AsavAnaM khayA bahussuto hoti, catunnaM jhAnAnaM lAbhI hoti, AsavAnaM khayA anAsavaM cetovimuttiM pAvimuttiM diDheva dhamme sayaM abhijA sacchikatvA upasampajja viharati / ime kho, bhikkhave, cattAro therakaraNA dhammA"ti (a0 ni0 1.4.22) / evaM vuttesu dhammesu ekena vA anekehi vA samannAgato dhammathero nAma | aJcataro theranAmako bhikkhUti evaM theranAmako vA, yaM vA pana mahallakakAle pabbajitaM sAmaNerAdayo disvA thero theroti vadanti, ayaM sammatithero nAma / puJjakiriyavatthUsu dAnameva daanmyN| puJjakiriyA ca sA tesaM tesaM AnisaMsAnaM vatyu cAti punyjkiriyvtthu| itaresupi dvIsu eseva nyo| atthato pana pubbe vuttadAnamayacetanAdivaseneva saddhiM pubbabhAgaaparabhAgacetanAhi imAni tINi puJjakiriyavatthUni veditabbAni / ekamekaJcettha pubbabhAgato paTThAya kAyena karontassa kAyakammaM hoti / tadatthaM vAcaM nicchArentassa vacIkammaM / kAyaGgavAcaGgaM acopetvA manasA cintentassa manokammaM / annAdIni dentassa cApi annadAnAdIni demIti vA dAnapAramiM 164 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.305-305) tikavaNNanA 165 AvajjetvA vA dAnakAle dAnamayaM puJjakiriyavatthu hoti / vattasIse ThatvA dadato sIlamayaM / khayato vayato sammasanaM paTThapetvA dadato bhAvanAmayaM pujakiriyavatthu hoti / aparAnipi satta puJjakiriyavatthUni apacitisahagataM pujakiriyavatthu, veyyAvaccasahagataM, pattAnuppadAnaM, pattabbhanumodanaM, desanAmayaM, savanamayaM, didvijugataM puJjakiriyavatthUti / tattha mahallakaM disvA paccuggamanapattacIvarappaTiggahaNaabhivAdanamaggasampadAnAdivasena apacitisahagataM veditabbaM / vuDDatarAnaM vattappaTipattikaragavasena, gAmaM piNDAya pavilu bhikkhuM disvA pattaM gahetvA gAme bhikkhaM samAdapetvA upasaMharaNavasena, "gaccha bhikkhUna pattaM AharAti sutvA vegena gantvA pattAharaNAdivasena ca veyyAvaccasahagataM veditabbaM / cattAro paccaye datvA sabbasattAnaM patti hotUti pavattanavasena pattAnuppadAnaM veditabbaM / parehi dinnAya pattiyA sAdhu suti anumodanAvasena pattabbhanumodanaM veditabbaM / eko "evaM maM 'dhammakathiko'tijAnissantI"ti icchAya ThatvA lAbhagaruko hutvA deseti, taM na mahapphalaM / eko attano paguNadhamma apaccAsIsamAno paresaM deseti, idaM desanAmayaM puJjakiriyavatthu nAma / eko suNanto "iti maM 'saddhoti 'jAnissantI"ti suNAti, taM na mahapphalaM / eko "evaM me mahapphalaM bhavissatI''ti hitappharaNena muducittena dhammaM suNAti, idaM savanamayaM puJjakiriyavatthu / diTThijugataM pana sabbesaM niyamalakkhaNaM / yaMkiJci pujaM karontassa hi diTThiyA ujubhAveneva mahapphalaM hoti| iti imesaM sattannaM puJjakiriyavatthUnaM purimeheva tIhi saGgaho veditbbo| ettha hi apacitiveyyAvaccAni sIlamaye / pattidAnapattabbhanumodanAni daanmye| desanAsavanAni bhAvanAmaye / diTThijugataM tIsupi saGgahaM gacchati / codanAvatthUnIti codanAkAraNAni / divenAti maMsacakkhunA vA dibbacakkhunA vA vItikkama disvA codeti / sutenAti pakatisotena vA dibbasotena vA parassa sadaM sutvA codeti / parisaGkAya vAti diTThaparisaGkitena vA sutaparisaGkitena vA mutaparisaGkitena vA codeti / ayamettha saGkepo, vitthAro pana samantapAsAdikAyaM vuttanayeneva veditabbo / kAmUpapattiyoti kAmUpasevanA kAmappaTilAbhA vaa| paccupadvitakAmAti nibaddhakAmA nibaddhArammaNA / seyyathApi manussAti yathA manussA / manussA hi nibaddheyeva vatthusmiM vasaM 165 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.305-305) vattenti / yattha paTibaddhacittA honti, satampi sahassampi datvA mAtugAmaM AnetvA nibaddhabhogaM bhuJjanti / ekacce devA nAma catudevalokavAsino / tepi nibaddhavatthusmiMyeva vasaM vattenti / ekacce vinipAtikA nAma nerayike ThapetvA avasesA macchakacchapAdayopi hi nibaddhavatthusmiMyeva vasaM vattenti / maccho attano macchiyA kacchapo kacchapiyAti / nimminitvA nimminitvAti nIlapItAdivasena yAdisaM yAdisaM attano rUpaM icchanti, tAdisaM tAdisaM nimminitvA Ayasmato anuruddhassa purato manApakAyikA devatA viya / nimmAnaratIti evaM sayaM nimmite nimmite nimmAne rati etesanti nimmAnaratI / paranimmitakAmAti parehi nimmitakAmA / tesahi manaM JatvA pare yathArucitaM kAmabhogaM nimminanti, te tattha vasaM vattenti / kathaM parassa manaM jAnantIti ? pakatisevanavasena / yathA hi kusalo sUdo raJo bhuJjantassa yaM yaM so bahuM gaNhAti, taM taM tassa ruccatIti jAnAti, evaM pakatiyA abhirucitArammaNaM JatvA tAdisakaMyeva nimminanti / te tattha vasaM vattenti, methunaM sevanti / keci pana therA "hasitamattena olokitamattena AliGgitamattena ca tesaM kAmakiccaM ijjhatI"ti vadanti, taM aTThakathAyaM "etaM pana natthI''ti paTikkhittaM / na hi kAyena aphusantassa phoTThabbaM kAmakiccaM sAdheti / channampi hi kAmAvacarAnaM kAmA pAkatikA eva / vuttampi cetaM "cha ete kAmAvacarA, sabbakAmasamiddhino / sabbesaM ekasaJjAtaM, Ayu bhavati kittaka"nti / / (vibhaM0 1023) sukhUpapattiyoti sukhppttilaabhaa| uppAdetvA uppAdetvA sukhaM viharantIti te heTThA paThamajjhAnasukhaM nibbattetvA upari vipAkajjhAnasukhaM anubhavantIti attho| sukhena abhisanAti dutiyajjhAnasukhena tintA / parisannAti samantato tintA | paripUrAti paripuNNA / paripphuTAti tasseva vevacanaM / idampi vipAkajjhAnasukhameva sandhAya vuttaM / ahosukhaM ahosukhanti tesaM kira bhavalobho mahA uppajjati / tasmA kadAci karahaci evaM udAnaM udaanenti| santamevAti paNItameva / tusitAti tato uttaraM sukhassa apatthanato santuTThA hutvA / sukhaM paTivedentIti tatiyajjhAnasukhaM anubhavanti / __ sekkhA pati satta ariypnyaa| arahato paJjA asekkhaa| avasesA paJjA nevsekkhaanaasekkhaa| 166 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10.305 - 305) tikavaNNanA cintAmayAdIsu ayaM vitthAro - " tattha katamA cintAmayA paJJA ? yogavihitesu vA kammAyatanesu yogavihitesu vA sippAyatanesu yogavihitesu vA vijjATThAnesu kammaskataM vA saccAnulomikaM vA rUpaM aniccanti vA... pe0... viJJANaM aniccanti vA yaM evarUpaM anulomikaM khantiM diTThi ruciM muttiM pekkhaM dhammanijjhAnakkhantiM parato asutvA paTilabhati, ayaM vuccati cintAmayA paJJA / tattha katamA sutamayA paJJA ? yogavihitesu vA kammAyatanesu...pe0... dhammanijjhAnakkhantiM parato sutvA paTilabhati, ayaM vuccati sutamayA paJJA / (tattha katamA bhAvanAmayA paJJA ?) sabbApi samApannassa paJJA bhAvanAmayA paJJati (vibhaM0 768-69) / sutAvudhanti sutameva AvudhaM / taM atthato tepiTakaM buddhavacanaM / tahi nissAya bhikkhu paJJAvudhaM nissAya sUro yodho avikampamAno mahAkantAraM viya saMsArakantAraM atikkamati avihaJJamAno / teneva vuttaM - "sutAvudho, bhikkhave, ariyasAvako akusalaM pajahati, kusalaM bhAveti, sAvajjaM pajahati, anavajjaM bhAveti, suddhamattAnaM pariharatI 'ti (a0 ni0 2.7.67) / pavivekAvudhanti "kAyaviveko cittaviveko upadhiviveko "ti ayaM tividhopa vivekova AvudhaM / tassa nAnAkaraNaM kAyaviveko vivekaTThakAyAnaM nekkhammAbhiratAnaM / cittaviveko ca parisuddhacittAnaM paramavodAnappattAnaM / upadhiviveko ca nirupadhInaM puggalAnaM / imasmiJ itividhe viveke abhirato, na kutoci bhAyati / tasmA ayampi avassayana Avudhanti vRtto / lokiyokuttarapaJJAva AvudhaM paJJavudhaM / yassa sA atthi, so na kutoci bhAyati, na cassa koci bhAyati / tasmA sApi avassayaTTheneva Avudhanti vRttA / 167 anaJJAtaJJassAmItindriyanti ito pubbe anaJJAtaM aviditaM dhammaM jAnissAmIti paTipannassa uppannaM indriyaM / sotApattimaggaJANassetaM adhivacanaM / aJJindriyanti aJJAbhUtaM AjAnanabhUtaM indriyaM / sotApattiphalato paTThAya chasu ThAnesu ANassetaM adhivacanaM / aJJAtAvindriyanti aJJAtAvIsu jAnanakiccapariyosAnappattesu dhamme indriyaM / arahattaphalaJaNassetaM adhivacanaM / maMsacakkhu cakkhupasAdo / dibbacakkhu AlokanissitaM jANaM / lokiyokuttarapaJJA / 167 paJJacakkhu Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.305-305) adhisIlasikkhAdIsu adhisIlaJca taM sikkhitabbato sikkhA cAti adhisiilsikkhaa| itarasmiM dvayepi eseva nayo / tattha sIlaM adhisIlaM, cittaM adhicittaM, paJjA adhipajAti ayaM pabhedo veditabbo sIlaM nAma paJcasIladasasIlAni, pAtimokkhasaMvaro adhisIlaM nAma / aTTha samApattiyo cittaM, vipassanApAdakajjhAnaM adhicittN| kammassakatajANaM paJjA, vipassanApaJjA adhipnyjaa| anuppannepi hi buddhappAde pavattatIti paJcasIladasasIlAni sImeva, pAtimokkhasaMvarasIlaM buddhappAdeyeva pavattatIti adhisiilN| cittapaJAsupi eseva nayo / apica nibbAnaM patthayantena samAdinnaM paJcasIlampi dasasIlampi adhisIlameva / samApannA aTTha samApattiyopi adhicittameva / sab vA lokiyaM sIlameva, lokuttaraM adhisIlaM / cittapaJAsupi eseva nayo / bhAvanAsu khINAsavassa paJcadvArikakAyo kAyabhAvanA nAma | aTTha samApattiyo cittabhAvanA nAma / arahattaphalapaJA paJaAbhAvanA naam| khINAsavassa hi ekanteneva paJcadvArikakAyo subhAvito hoti / aTTha samApattiyo cassa na ajesaM viya dubbalA, tasseva ca paJjA bhAvitA nAma hoti pnyjaavepullpttiyaa| tasmA evaM vuttaM / anuttariyesu vipassanA dassanAnuttariyaM maggo pttipdaanussriyN| phalaM vimuttAnuttariyaM / phalaM vA dassanAnuttariyaM / maggo paTipadAnuttariyaM / nibbAnaM vimuttAnuttariyaM / nibbAnaM vA dassanAnuttariyaM, tato uttarihi daTTabbaM nAma ntthi| maggo paTipadAnuttariyaM / phalaM vimuttAnuttariyaM / anuttariyanti uttamaM jeTTakaM / samAdhIsu paThamajjhAnasamAdhi svitkksvicaaro| paJcakanayena dutiyajjhAnasamAdhi avitkkvicaarmtto| seso avitkkavicaaro| suJatAdIsu tividhA kathA Agamanato, saguNato, ArammaNatoti / Agamanato nAma eko bhikkhu anattato abhinivisitvA anattato disvA anattato vuTTAti, tassa vipassanA suJatA nAma hoti / kasmA ? asuJatattakArakAnaM kilesAnaM abhaavaa| vipassanAgamanena maggasamAdhi suJato nAma hoti / maggAgamanena phalasamAdhi suJato nAma / aparo aniccato abhinivisitvA aniccato disvA aniccato vuTTAti / tassa vipassanA 168 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.305-305) tikavaNNanA animittA nAma hoti / kasmA ? nimittakArakakilesAbhAvA / vipassanAgamanena maggasamAdhi animitto nAma hoti| maggAgamanena phalaM animittaM nAma / aparo dukkhato abhinivisitvA dukkhato disvA dukkhato vuTTAti, tassa vipassanA appaNihitA nAma hoti / kasmA ? paNidhikArakakilesAbhAvA / vipassanAgamanena maggasamAdhi appaNihito nAma / maggAgamanena phalaM appaNihitaM nAmAti ayaM Agamanato kathA / maggasamAdhi pana rAgAdIhi sujhatattA suJato, rAganimittAdInaM abhAvA animitto, rAgapaNidhiAdInaM abhAvA appaNihitoti ayaM saguNato kthaa| nibbAnaM rAgAdIhi sujhatattA rAgAdinimittapaNidhInaJca abhAvA suJataJceva animittaJca appnnihitnyc| tadArammaNo maggasamAdhi suJato animitto appnnihito| ayaM ArammaNato kathA / soceyyAnIti sucibhAvakarA soceyyappaTipadA dhmmaa| vitthAro panettha "tattha katama kAyasoceyyaM ? pANAtipAtA veramaNI"tiAdinA nayena vuttAnaM tiNNaM sucaritAnaM vasena veditbbo| moneyyAnIti munibhAvakarA moneyyappaTipadA dhmmaa| tesaM vitthAro "tattha katamaM kAyamoneyyaM ? tividhakAyaduccaritassa pahAnaM kAyamoneyyaM, tividhaM kAyasucaritaM kAyamoneyyaM, kAyArammaNe jANaM kAyamoneyyaM, kAyapariJA kAyamoneyyaM, kAyapariJAsahagato maggo kAyamoneyyaM, kAyasmiM chandarAgappahAnaM kAyamoneyyaM, kAyasaGkhAranirodhA catutthajjhAnasamApatti kAyamoneyyaM / tattha katamaM vacImoneyyaM ? catubbidhavacIduccaritassa pahAnaM vacImoneyyaM, catubbidhaM vacIsucaritaM vacImoneyyaM, vAcArammaNe ANaM vacImoneyyaM vAcAparikSA vacImoneyyaM pariJAsahagato maggo, vAcAya chandarAgappahAnaM, vacIsaGkhAranirodhA dutiyajjhAnasamApatti vacImoneyyaM / tattha katamaM manomoneyyaM? tividhamanoduccaritassa pahAnaM manomoneyyaM, tividha manosucaritaM manomoneyyaM, manArammaNe ANaM manomoneyyaM, manopariJA manomoneyyaM / pariJAsahagato maggo, manasmiM chandarAgappahAnaM, cittasaGkhAranirodhA saJjAvedayitanirodhasamApatti manomoneyya''nti (mahAni0 14) / kosallesu Ayoti vuddddi| apAyoti avuddddi| tassa tassa kAraNaM upaayo| tesaM pajAnanA kosallaM / vitthAro pana vibhaGge vuttoyeva / vuttahetaM- "tattha katamaM AyakosallaM ? ime dhamme manasikaroto anuppannA ceva 169 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.305-305) akusalA dhammA nuppajjanti, uppannA ca akusalA dhammA nirujjhanti / ime vA pana me dhamme manasikaroto anuppannA ceva kusalA dhammA uppajjanti, uppannA ca kusalA dhammA bhiyyobhAvAya vepullAya bhAvanAya pAripUriyA saMvattantIti, yA tattha paJaA pajAnanA...pe0... sammAdihi / idaM vuccati AyakosallaM / tattha katamaM apAyakosallaM ? ime dhamme manasikaroto anuppannA ceva kusalA dhammA na uppajjanti, uppannA ca kusalA dhammA nirujjhanti / ime vA pana me dhamme manasikaroto anuppannA ceva akusalA dhammA uppajjanti, uppannA ca akusalA dhammA bhiyyobhAvAya vepullAya bhAvanAya pAripUriyA saMvattantIti, yA tattha paJjA pajAnanA...pe0... sammAdihi / idaM vuccati apAyakosallaM / sabbApi tatrupAyA paJjA upAyakosalla''nti (vibhaM0 771) / idaM pana accAyikakicce vA bhaye vA uppanne tassa tikicchanatthaM ThAnuppattiyA kAraNajAnanavaseneva veditabbaM / madAti majjanAkAravasena pvttmaanaa| tesu "ahaM nirogo saThThi vA sattati vA vassAni atikkantAni, na me harItakIkhaNDampi khAditapura, ime panaje asukaM nAma ThAnaM rujjati, bhesajjaM khAdAmAti vicaranti, ko aJo mAdiso nirogo nAmA''ti evaM mAnakaraNaM aarogymdo| "mahallakakAle pulaM karissAma, daharamha tAvA"ti yobbane ThatvA mAnakaraNaM yobbnmdo| "ciraM jIviM, ciraM jIvAmi, ciraM jIvissAmi; sukhaM jIviM, sukhaM jIvAmi, sukhaM jIvissAmI"ti evaM mAnakaraNaM jiivitmdo| ___ Adhipateyyesu adhipatito AgataM AdhipateyyaM / "ettakomhi sIlena samAdhinA paJjAya vimuttiyA, na me etaM patirUpa"nti evaM attAnaM adhipattiM jeTThakaM katvA pApassa akaraNaM attAdhipateyyaM nAma / lokaM adhipatiM katvA akaraNaM lokAdhipateyyaM nAma / lokuttaradhammaM adhipatiM katvA akaraNaM dhammAdhipateyyaM nAma / kathAvatthUnIti kathAkAraNAni / atItaM vA addhAnanti atItaM dhammaM, atItakkhandheti attho / apica "yaM, bhikkhave, rUpaM atItaM niruddhaM vipariNataM, 'ahosI'ti tassa saGkhA, 'ahosI'ti tassa paJatti 'ahosI'ti tassa samajhA, na tassa saGkhA 'atthI'ti, na tassa saGkhA 'bhavissatI'ti (saM0 ni0 2.3.62) evaM Agatena niruttipathasuttenapettha attho diipetbbo| vijjAti tamavijjhanaTena vijjaa| viditakaraNadvenApi vijjA / 170 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.306-306) catukkavaNNanA 171 pubbenivAsAnussatitrANahi uppajjamAnaM pubbenivAsaM chAdetvA ThitaM tamaM vijjhati, pubbenivAsaJca viditaM karotIti vijjaa| cutUpapAtaJANaM cutipaTisandhicchAdakaM tamaM vijjhati, taJca viditaM karotIti vijjA / AsavAnaM khaye ANaM catusaccacchAdakaM tamaM vijjhati, catusaccadhammaJca viditaM karotIti vijjA / vihAresu aTTha samApattiyo dibbo vihaaro| catasso appamA brahmA vihaaro| phalasamApatti ariyo vihaaro| pATihAriyAni kevaTTasutte vitthAritAneva / "ime kho, Avuso"tiAdIsu vuttanayeneva yojetab / iti samasaTThiyA tikAnaM vasena asItisatapaJhe kathento thero sAmaggirasaM dassesIti / tikavaNNanA nitttthitaa| catukkavaNNanA 306. iti tikavasena sAmaggirasaM dassetvA idAni catukkavasena dassetuM puna desanaM Arabhi / tattha "satipaTThAnacatukkaM" pubbe vitthAritameva / sammappadhAnacatukke chandaM janetIti "yo chando chandikatA kattukamyatA kusalo dhammacchando''ti evaM vuttaM kattukamyataM janeti / vAyamatIti vAyAmaM karoti / vIriyaM ArabhatIti vIriyaM janeti / cittaM paggaNhAtIti cittaM upatthambheti / ayamettha saGkepo / vitthAro pana sammappadhAnavibhaGge Agatoyeva / iddhipAdesu chandaM nissAya pavatto samAdhi chndsmaadhi| padhAnabhUtA saGkhArA pdhaanskaaraa| samanAgatanti tehi dhammehi upetaM / iddhiyA pAdaM, iddhibhUtaM vA pAdanti 171 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 dIghanikAye pAthikavaggaTTakathA (10.307-307) iddhipaadN| sesesupi eseva nyo| ayametya saGgrepo, vitthAro pana iddhipAdavibhaGge Agato eva / visuddhimagge panassa attho diipito| jhAnakathApi visuddhimagge vitthAritAva / 307. divadhammasukhavihArAyAti imasmiMyeva attabhAve sukhvihaartthaay| idha phalasamApattijhAnAni, khINAsavassa aparabhAge nibbattitajhAnAni ca kathitAni / AlokasajhaM manasikarotIti divA vA rattiM vA sUriyacandapajjotamaNiAdInaM AlokaM Alokoti manasikaroti / divAsajhaM adhiTAtIti evaM manasi katvA divAtisacaM Thapeti / yathA divA tathA rattinti yathA divA diTTho Aloko, tathaiva taM rattiM manasikaroti / yathA rattiM tathA divAti yathA rattiM Aloko diTTho, evameva divA manasikaroti / iti vivaTena cetasAti evaM apihitena citten| apariyonaddhenAti samantato anaddhena / sappabhAsanti saobhAsaM / ANadassanapaTilAbhAyAti ANadassanapaTilAbhatthAya / iminA kiM kathitaM ? middhavinodanaAloko kathito parikammaAloko vaa| iminA kiM kathitaM hoti ? khINAsavassa dibbckkhujaannN| tasmiM vA Agatepi anAgatepi pAdakajjhAnasamApattimeva sandhAya "sappabhAsaM cittaM bhAvetI"ti vuttaM / satisampajaJAyAti sattaTThAnikassa satisampajassa atthAya / viditA vedanA uppajjantItiAdIsu khINAsavassa vatthu viditaM hoti ArammaNaM viditaM vatthArammaNaM viditaM / vatthArammaNaviditatAya evaM vedanA uppajjanti, evaM tiTThanti, evaM nirujjhanti / na kevalaJca vedanA eva idha vuttA sAdayopi, avuttA cetanAdayopi, viditA ca uppajjanti ceva tiTThanti ca nirujjhanti ca / api ca vedanAya uppAdo vidito hoti, upaTTAnaM viditaM hoti / avijjAsamudayA vedanAsamudayo, taNhAsamudayA kammasamudayo, phassasamudayA vedanAyasamudayo / nibbattilakkhaNaM passantopi vedanAkkhandhassa samudayaM passati / evaM vedanAya uppAdo vidito hoti / kathaM vedanAya upaTTAnaM viditaM hoti ? aniccato manasikaroto khayatUpaTTAnaM viditaM hoti / dukkhato manasikaroto bhayatUpaTTAnaM viditaM hoti / anattato manasikaroto sujhatUpaTTAnaM viditaM hoti / evaM vedanAya upaTTAnaM viditaM hoti, khayato bhayato suJato jAnAti / kathaM vedanAya atthaGgamo vidito hoti ? avijjAnirodhA vedanAnirodho |...pe0... evaM vedanAya atthaGgamo vidito hoti / iminApi nayenettha attho veditbbo| 172 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.308-309) ariyavaMsacatukkavaNNanA 173 iti rUpantiAdi vuttanayameva / ayaM Avuso samAdhibhAvanAti ayaM AsavAnaM khayANassa pAdakajjhAnasamAdhibhAvanA / 308. appamAti pamANaM agahetvA anavasesapharaNavasena appamAva / anupadavaNNanA pana bhAvanAsamAdhividhAnaJca etAsaM visuddhimagge vitthAritameva / arUpakathApi visuddhimagge vitthAritAva / apassenAnIti apassayAni / saGkhAyAti ANena JatvA / paTisevatIti ANena atvA sevitabbayuttakameva sevati / tassa ca vitthAro "paTisaGghA yoniso cIvaraM paribhuJjatI"tiAdinA nayena veditbbo| saGkAyekaM adhivAsetIti ANena JatvA adhivAsetabbayuttakameva adhivAseti / vitthAro panettha "paTisaGkhA yoniso khamo hoti sItassA"tiAdinA nayena veditbbo| parivajjetIti ANena atvA parivajjetaM yattameva parivajjeti / tassa vitthAro "paTisakA yoniso caNDaM hatthiM parivajjetI"tiAdinA nayena veditabbo / vinodetIti ANena atvA vinodetabbameva vinodeti, nudati nIharati anto pavisituM na deti / tassa vitthAro "uppannaM kAmavitakkaM nAdhivAsetI''tiAdinA nayena veditbbo| ariyavaMsacatukkavaNNanA 309. ariyavaMsAti ariyAnaM vaMsA / yathA hi khattiyavaMso, brAhmaNavaMso, vessavaMso, suddavaMso, samaNavaMso, kulavaMso, rAjavaMso, evaM ayampi aTThamo ariyavaMso ariyatanti ariyapaveNI nAma hoti / so kho panAyaM ariyavaMso imesaM vaMsAnaM mUlagandhAdInaM kALAnusAritagandhAdayo viya aggamakkhAyati / ke pana te ariyA yesaM ete vaMsAti ? ariyA vuccanti buddhA ca paccekabuddhA ca tathAgatasAvakA ca, etesaM ariyAnaM vaMsAti ariyvNsaa| ito pubbe hi satasahassakappAdhikAnaM catunnaM asaGkhyeyyAnaM matthake taNhaGkaro medhaGkaro saraNaGkaro dIpaGkaroti cattAro buddhA uppannA, te ariyA, tesaM ariyAnaM vaMsAti ariyavaMsA / tesaM buddhAnaM parinibbAnato aparabhAge asaGkhyeyyaM atikkamitvA koNDo nAma buddho uppanno...pe0... imasmiM kappe kakusandho, koNAgamano, kassapo, amhAkaM bhagavA gotamoti cattAro buddhA uppannA / tesaM ariyAnaM vaMsAti ariyvNsaa| apica atItAnAgatapaccuppannAnaM sabbabuddhapaccekabuddhabuddhasAvakAnaM ariyAnaM vaMsAti ariyavaMsA / te 173 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.309-309) kho panete aggajJA aggAti jAnitabbA / rattaJA dIgharataM pavattAti jAnitabbA / vaMsajJA vaMsAti jaanitbbaa| porANAti na adhunuppattikA | asaMkiNNA avikiNNA anpniitaa| asaMkiNNapubbA atItabuddhehi na sNkinnnnpubbaa| "kiM imehI"ti na apanItapubbA ? na sahIyantIti idAnipi na apanIyanti / na sakIyissantIti anAgatabuddhehipi na apanIyissanti, ye loke vijU samaNabrAhmaNA, tehi appaTikuTThA, samaNehi brAhmaNehi vihi aninditA agrhitaa| santuTTho hotIti paccayasantosavasena santuTTho hoti / itarItarena cIvarenAti thUlasukhumalUkhapaNItathirajiNNAnaM yena kenaci / atha kho yathAladdhAdInaM itarItarena yena kenaci santuTTho hotIti attho / cIvarasmihi tayo santosA - yathAlAbhasantoso, yathAbalasantoso, yathAsAruppasantosoti / piNDapAtAdIsupi eseva nyo| tesaM vitthArakathA sAmaJaphale vuttanayeneva veditabbA / ime tayo santose sandhAya "santuTTho hoti, itarItarena yathAladdhAdIsu yena kenaci cIvarena santuTTho hotI"ti vuttaM / ettha ca cIvaraM jAnitab, cIvarakkhettaM jAnitaLa, paMsukUlaM jAnitabbaM, cIvarasantoso jAnitabbo, cIvarapaTisaMyuttAni dhutaGgAni jAnitabbAni / tattha cIvaraM jAnitabbanti khomAdIni cha cIvarAni dukUlAdIni cha anulomacIvarAni jAnitabbAni / imAni dvAdasa kappiyacIvarAni / kusacIraM vAkacIraM phalakacIraM kesakambalaM vALakambalaM potthako cammaM ulUkapakkhaM rukkhadussaM latAdussaM erakadussaM kadalidussaM ve dussanti evamAdIni pana akappiyacIvarAni / cIvarakkhettanti "saGghato vA gaNato vA Atito vA mittato vA attano vA dhanena paMsukUlaM vA"ti evaM uppajjanato cha khettAni, aTThannaJca mAtikAnaM vasena aTTha khettAni jAnitabbAni / paMsukUlanti sosAnikaM, pApaNikaM, rathiyaM saGkArakUTakaM, sotthiyaM, sinAnaM, titthaM, gatapaccAgataM, aggidaTuM, gokhAyitaM upacikakhAyitaM, undUrakhAyitaM, antacchinnaM, dasAcchinnaM, dhajAhaTa, thUpaM, samaNacIvaraM, sAmuddiyaM, AbhisekiyaM, panthikaM, vAtAhaTaM, iddhimayaM, devadattiyanti tevIsati paMsukUlAni veditabbAni / ettha ca sotthiyanti gabbhamalaharaNaM / gatapaccAgatanti matakasarIraM pArupitvA susAnaM netvA AnItacIvaraM / dhajAhaTanti dhajaM ussApetvA tato AnItaM / thUpanti vammike - 174 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.309-309) ariyavaMsacatukkavaNNanA 175 pUjitacIvaraM / sAmuhiyanti samuddavIcIhi thalaM pApitaM / panthikanti panthaM gacchantehi corabhayena pAsANehi koTTetvA pArutacIvaraM / iddhimayanti ehibhikkhucIvaraM / sesaM pAkaTameva / cIvarasantosoti vIsati cIvarasantosA, vitakkasantoso, gamanasantoso, pariyesanasantoso, paTilAbhasantoso, mattappaTiggahaNasantoso, loluppavivajjanasantoso, yathAlAbhasantoso, yathAbalasantoso, yathAsAruppasantoso, udakasantoso, dhovanasantoso, karaNasantoso, parimANasantoso, suttasantoso, sibbanasantoso, rajanasantoso, kappasantoso, paribhogasantoso, sannidhiparivajjanasantoso, vissajjanasantosoti / __ tattha sAdakabhikkhunA temAsaM nibaddhavAsaM vasitvA ekamAsamattaM vitakketuM vaTTati / so hi pavAretvA cIvaramAse cIvaraM karoti / paMsukUliko aDDamAseneva karoti / iti mAsaDDamAsamattaM vitakkanaM vitkksntoso| vitakkasantosena pana santuDhena bhikkhunA pAcInakkhaNDarAjivAsikapaMsukUlikattherasadisena bhavitabbaM / thero kira cetiyapabbatavihAre cetiyaM vandissAmIti Agato cetiyaM vanditvA cintesi "marahaM cIvaraM jiNNaM bahUnaM vasanaTThAne labhissAmI"ti / so mahAvihAraM gantvA saGghattheraM disvA vasanaTThAnaM pucchitvA tattha vuttho punadivase cIvaraM AdAya AgantvA theraM vandi / thero kiM Avusoti Aha / gAmadvAraM, bhante, gamissAmIti / ahampAvuso, gamissAmIti / sAdha. bhanteti gacchanto mahAbodhidvArakoTake ThatvA paJjavantAnaM vasanaTrAne manApaM labhissAmIti cintetvA aparisuddho me vitakkoti tatova paTinivatti / punadivase ambaGgaNasamIpato, punadivase mahAcetiyassa uttaradvArato, tathaiva paTinivattitvA catutthadivase therassa santikaM agamAsi / thero imassa bhikkhuno vitakko na parisuddho bhavissatIti cIvaraM gahetvA tena saddhiMyeva pa'haM pucchamAno gAmaM pAvisi / taJca rattiM eko manusso uccArapalibaddho sATakeyeva vaccaM katvA taM saGkArAne chddesi| paMsakalikatthero taM nIlamakkhikAhi samparikiNNaM disvA aJjaliM paggahesi / mahAthero "kiM, Aso, saGkAraTTAnassa aJjaliM paggaNhAsI"ti? "nAhaM. bhante. saGkArazAnassa aJjaliM paggaNhAmi. mayhaM pitu dasabalassa paragaNhAmi, puNNadAsiyA sarIraM pArupitvA chaDDitaM paMsukUlaM tumbamatte pANake vidhunitvA susAnato gaNhantena dukkaraM kataM, bhante''ti / mahAthero "parisuddho vitakko paMsukUlikassA'"ti cintesi / paMsukUlikattheropi tasmiMyeva ThAne Thito vipassanaM 175 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.309-309) vaDhetvA tINi phalAni patto taM sATakaM gahetvA cIvaraM katvA pArupitvA pAcInakkhaNDarAjiM gantvA aggaphalaM arahattaM pApuNi / cIvaratthAya gacchantassa pana "kattha labhissAmI''ti acintetvA kammaTThAnasIseneva gamanaM gamanasantoso nAma / pariyesantassa pana yena vA tena vA saddhiM apariyesitvA lajjiM pesalaM bhikkhuM gahetvA pariyesanaM pariyesanasantoso nAma / evaM pariyesantassa AhariyamAnaM cIvaraM dUrato disvA "etaM manApaM bhavissati, etaM amanApa"nti evaM avitakketvA thUlasukhumAdIsu yathAladdheneva santussanaM paTilAbhasantoso naam| evaM laddhaM gaNhantassApi "ettakaM dupaTTassa bhavissati, ettakaM ekapaTTassA''ti attano pahonakamatteneva santussanaM mattappaTiggahaNasantoso nAma / cIvaraM pariyesantassa pana "asukassa gharadvAre manApaM labhissAmI"ti acintetvA dvArapaTipATiyA caraNaM loluppavivajjanasantoso nAma | lUkhapaNItesu yena kenaci yApetuM sakkontassa yathAladdheneva yApanaM yathAlAbhasantoso naam| attano thAmaM jAnitvA yena yApetuM sakkoti, tena yApanaM yathAbalasantoso nAma / manApaM aJassa datvA attano yena kenaci yApanaM yathAsAruppasantoso nAma / "kattha udakaM manApaM, kattha amanApa"nti avicAretvA yena kenaci dhovanupagena udakena dhovanaM udakasantoso nAma / paNDumattikagerukapUtipaNNarasakiliTThAni pana udakAni vajjetuM vaTTati / 176 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.309-309) ariyavaMsacatukkavaNNanA 177 dhovantassa pana muggarAdIhi apaharitvA hatyehi mahitvA dhovanaM dhovanasantoso nAma / tathA asujjhantaM paNNAni pakkhipitvA tApitaudakenApi dhovituM vaTTati / evaM dhovitvA karontassa idaM thUlaM, idaM sukhumanti akopetvA pahonakanIhAreneva karaNaM karaNasantoso nAma / timaNDalappaTicchAdanamattasseva karaNaM parimANasantoso nAma / cIvarakaraNatthAya pana manApasuttaM pariyesissAmIti avicAretvA rathikAdIsu vA devaTThAne vA AharitvA pAdamUle vA ThapitaM yaMkiJcideva suttaM gahetvA karaNaM suttasantoso nAma / kusibandhanakAle pana aGgulamatte sattavAre na vijjhitab, evaM karontassa hi yo bhikkhu sahAyo na hoti, tassa vattabhedopi nasthi / tivaGgulamatte pana sattavAre vijjhitab, evaM karontassa maggapaTipannenApi sahAyena bhavitabbaM / yo na hoti, tassa vttbhedo| ayaM sibbanasantoso nAma / rajantena pana kALakacchakAdIni pariyesantena na rajitabbaM / somavakkalAdIsu yaM labhati, tena rajitabbaM / alabhantena pana manussehi araJje vAkaM gahetvA chaDDitarajanaM vA bhikkhUhi pacitvA chaDDitakasaTaM vA gahetvA rajitabbaM, ayaM rajanasantoso nAma / nIlakaddamakALasAmesu yaMkiJci gahetvA hasthipiDhe nisinnassa pAyamAnakapakaraNaM kappasantoso nAma / hirikopInapaTicchAdanamattavasena paribhuJjanaM paribhogasantoso nAma / dussaM pana labhitvA suttaM vA sUciM vA kArakaM vA alabhantena ThapetuM vaTTati, labhantena na vaTTati / katampi sace antevAsikAdInaM dAtukAmo hoti, te ca asannihitA yAva AgamanA ThapetuM vaTTati / Agatamattesu dAtabbaM / dAtuM asakkontena adhiTThAtabbaM / 177 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.309-309) aJjasmiM cIvare sati paccattharaNampi adhiTThAtuM vaTTati / anadhiTThitameva hi sannidhi hoti / adhiTTitaM na hotIti mahAsIvatthero Aha / ayaM sannidhiparivajjanasantoso nAma / vissajjantena pana na mukhaM oloketvA dAtabbaM / sAraNIyadhamme ThatvA vissajjitabbanti ayaM vissajjanasantoso nAma / cIvarapaTisaMyuttAni dhutaGgAni nAma paMsukUlikaNaJceva tecIvarikaGgaJca / tesaM vitthArakathA visuddhimaggato veditabbA / iti cIvarasantosamahAariyavaMsaM pUrayamAno bhikkhu imAni dve dhutaGgAni gopeti / imAni gopento cIvarasantosamahAariyavaMsena santuTTho hoti / vaNNavAdIti eko santuTTho hoti, santosassa vaNNaM na katheti, eko na santuTTho hoti, santosassa vaNNaM katheti, eko neva santuTTho hoti, na santosassa vaNNaM katheti, eko santuTTho ceva hoti, santosassa ca vaNNaM katheti, taM dassetuM "itarItaracIvarasantuTThiyA ca vaNNavAdI''ti vuttaM / ___ anesananti dUteyyapahinagamanAnuyogappabhedaM nAnappakAraM anesanaM / appatirUpanti ayuttaM / aladdhA cAti alabhitvA / yathA ekacco "kathaM nu kho cIvaraM labhissAmI''ti / puJjavantehi bhikkhUhi saddhiM ekato hutvA kohalaM karonto uttasati paritasati, santuTTho bhikkhu evaM aladdhA cIvaraM na pritsti| laddhA cAti dhammena samena labhitvA / agadhitoti vigatalobhagiddho | amucchitoti adhimattataNhAya mucchaM anApanno / anajjhApanoti taNhAya anotthato apariyonaddho / AdInavadassAvIti anesanApattiyaJca gedhitaparibhoge ca AdInavaM pssmaano| nissaraNapaJoti "yAvadeva sItassa paTighAtAyA''ti vuttaM nissaraNameva pjaannto| itarItaracIvarasantuTThiyAti yena kenaci cIvarena sntutttthiyaa| nevattAnukkaMsetIti "ahaM paMsukUliko mayA upasampadamALeyeva paMsukUlikaGgaM gahitaM, ko mayA sadiso atthI'ti attukkaMsanaM na karoti / na paraM vambhetIti "ime panace bhikkhU na paMsukUlikA"ti vA "paMsukUlikaGgamattampi etesaM natthI"ti vA evaM paraM na vambheti / yo hi tattha dakkhoti yo tasmiM cIvarasantose, vaNNavAdAdIsu vA dakkho cheko bytto| analasoti 178 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10.309 - 309) ariyavaMsacatukkavaNNanA sAtaccakiriyAya AlasiyavirahitoM / sampajAno paTissatoti sampajAnapaJJAya ceva satiyA ca yutto / ariyavaMse Thitoti ariyavaMse patiTThito / itarItarena piNDapAtenAti yena kenaci piNDapAtena / etthApi piNDapAto jAnitabbo / piNDapAtakkhettaM jAnitabbaM, piNDapAtasantoso jAnitabbo, piNDapAtapaTisaMyuttaM dhuta jAnitabbaM / tattha piNDapAtoti "odano, kummAso, sattu, maccho, maMsaM khIraM, dadhi, sappi, navanItaM, telaM, madhu, phANitaM yAgu khAdanIyaM, sAyanIyaM, lehanIya "nti soLasa piNDapAtA / 179 piNDapAtakkhettanti saGghabhattaM, uddesabhattaM, nimantanaM, salAkabhattaM, pakkhikaM, uposathikaM, pATipadikaM, AgantukabhattaM, gamikabhattaM, gilAnabhattaM, gilAnupaTTAkabhattaM, dhurabhattaM kuTibhattaM, vArabhattaM, vihArabhattanti pannarasa piNDapAtakkhettAni / piNDapAtasantosoti piNDapAte vitakkasantoso, gamanasantoso, pariyesanasantoso paTilAbhasantoso, paTiggahaNasantoso, mattappaTiggahaNasantoso, loluppavivajjanasantoso, yathAlAbhasantoso, yathAbalasantoso, yathAsArUppasantoso, upakArasantoso, parimANasantoso, paribhogasantoso, sannidhiparivajjanasantoso, vissajjanasantosoti pannarasa santosA / tattha sAdako bhikkhu mukhaM dhovitvA vitakketi / piNDapAtikena pana gaNena saddhiM caratA sAyaM therUpaTThAnakAle "sve kattha piNDAya carissAmAti asukagAme, bhante", ti ettakaM cintetvA tato paTThAya na vitakketabbaM / ekacArikena vitakkamALake ThatvA vitakketabbaM / tato paraM vitakkento ariyavaMsA cuto hoti paribAhiro / ayaM vitakkasantoso nAma / piNDAya pavisantena "kuhiM labhissAmI " ti acintetvA kammaTThAnasIsena gantabbaM / ayaM gamanasantoso nAma / pariyesantena yaM vA taM vA agahetvA lajjiM pesalameva gahetvA pariyesitabbaM / ayaM pariyesanasantoso nAma / 179 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.309-309) dUratova AhariyamAnaM disvA "etaM manApaM, etaM amanApa"nti cittaM na uppAdetabbaM / ayaM paTilAbhasantoso nAma | "imaM manApaM gaNhissAmi, imaM amanApaM na gaNhissAmI"ti acintetvA yaMkiJci yApanamattaM gahetabbameva, ayaM paTiggahaNasantoso nAma / ettha pana deyyadhammo bahu, dAyako appaM dAtukAmo, appaM gahetabbaM / deyyadhammo bahu, dAyakopi bahuM dAtukAmo, pamANeneva gahetabbaM / deyyadhammo na bahu, dAyakopi appaM dAtukAmo, appaM gahetabbaM / deyyadhammo na bahu, dAyako pana bahuM dAtukAmo, pamANena gahetabbaM / paTiggahaNasmihi mattaM ajAnanto manussAnaM pasAdaM makkheti, saddhAdeyyaM vinipAteti, sAsanaM na karoti, vijAtamAtuyApi cittaM gahetuM na sakkoti / iti mattaM jAnitvAva paTiggahetabbanti ayaM mattappaTiggahaNasantoso nAma / saddhakulAniyeva agantvA dvArappaTipATiyA gantabbaM / ayaM loluppavivajjanasantoso nAma / yathAlAbhasantosAdayo cIvare vuttanayA eva / piNDapAtaM paribhujitvA samaNadhammaM anupAlessAmIti evaM upakAraM atvA paribhuJjanaM upakArasantoso nAma | pattaM pUretvA AnItaM na paTiggahetabbaM, anupasampanne sati tena gAhApetabbaM, asati harApetvA paTiggahaNamattaM gahetabbaM / ayaM parimANasantoso nAma / "jighacchAya paTivinodanaM idamettha nissaraNa"nti evaM paribhuJjanaM paribhogasantoso naam| nidahitvA na paribhujitabbanti ayaM sanidhiparivajjanasantoso nAma / mukhaM anoloketvA sAraNIyadhamme Thitena vissajjetabbaM / ayaM vissajjanasantoso nAma / piNDapAtapaTisaMyuttAni pana paJca dhutaGgAni- piNDapAtikaGgaM, sapadAnacArikaoN, 180 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.309-309) ariyavaMsacatukkavaNNanA 181 ekAsanikaGgaM, pattapiNDikaGgaM, khalupacchAbhattikaGganti / tesaM vitthArakathA visuddhimagge vuttA / iti piNDapAtasantosamahAariyavaMsaM pUrayamAno bhikkhu imAni paJca dhutaGgAni gopeti / imAni gopento piNDapAtasantosamahAariyavaMsena santuTTho hoti / "vaNNavAdI"tiAdIni vuttanayeneva veditabbAni / senAsanenAti idha senAsanaM jAnitabda, senAsanakkhettaM jAnitabda, senAsanasantoso jAnitabbo, senAsanapaTisaMyuttaM dhutaGgaM jAnitabbaM / tattha senAsananti maJco, pIThaM, bhisi, bimbohanaM, vihAro, aDDayogo, pAsAdo, hammiyaM, guhA, leNaM, aTTo, mALo, veLugumbo, rukkhamUlaM, yattha vA pana bhikkhU paTikkamantIti imAni pannarasa senAsanAni / senAsanakkhettanti "saGghato vA gaNato vA jAtito vA mittato vA attano vA dhanena paMsukUlaM vA"ti cha khettAni / senAsanasantosoti senAsane vitakkasantosAdayo pannarasa sntosaa| te piNDapAte vuttanayeneva veditbbaa| senAsanapaTisaMyuttAni pana paJca dhutaGgAni- AraJikaGgaM, rukkhamUlikaNaM, abbhokAsikaGgaM, sosAnikaGgaM, yathAsantatikaGganti / tesaM vitthArakathA visuddhimagge vuttaa| iti senAsanasantosamahAariyavaMsaM pUrayamAno bhikkhu imAni paJca dhutaGgAni gopeti / imAni gopento senAsanasantosamahAariyavaMsena santuTTho hoti / gilAnapaccayo pana piNDapAteyeva paviTTho / tattha yathAlAbhayathAbalayathAsAruppasantoseneva santussitab / nesajjikaGgaM bhAvanArAmaariyavaMsaM bhajati / vuttampi cetaM - "paJca senAsane vuttA, paJca AhAranissitA / eko vIriyasaMyutto, dve ca cIvaranissitA''ti / / . iti AyasmA dhammasenApati sAriputtatthero pathaviM pattharamAno viya sAgarakucchiM pUrayamAno viya AkAsaM vitthArayamAno viya ca paThamaM cIvarasantosaM ariyavaMsaM kathetvA candaM uTThApento viya sUriyaM ullaGghanto viya ca dutiyaM piNDapAtasantosaM kathetvA sineruM ukkhipento viya tatiyaM senAsanasantosaM ariyavaMsaM kathetvA idAni sahassanayappaTimaNDitaM 181 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.309-309) catutthaM bhAvanArAmaM ariyavaMsaM kathetuM puna caparaM Avuso bhikkhu pahAnArAmo hotIti desanaM Arabhi / tattha AramanaM ArAmo, abhiratIti attho| paJcavidhe pahAne ArAmo assAti phaanaaraamo| kAmacchandaM pajahanto ramati, nekkhammaM bhAvento ramati, byApAdaM pajahanto ramati...pe0... sabbakilese pajahanto ramati, arahattamaggaM bhAvento ramatIti evaM pahAne ratoti phaanrto| vuttanayeneva bhAvanAya ArAmo assAti bhaavnaaraamo| bhAvanAya ratoti bhaavnaarto| ___ imesu pana catUsu ariyavaMsesu purimehi tIhi terasannaM dhutaGgAnaM catupaccayasantosassa ca vasena sakalaM vinayapiTakaM kathitaM hoti / bhAvanArAmena avasesaM piTakadvayaM / imaM pana bhAvanArAmataM ariyavaMsaM kathentena bhikkhunA paTisambhidAmagge nekkhammapALiyA kathetabbo / dIghanikAye dasuttarasuttantapariyAyena kthetbbo| majjhimanikAye satipaTThAnasuttantapariyAyena kathetabbo / abhidhamme niddesapariyAyena kathetabbo / tattha paTisambhidAmagge nekkhammapALiyAti so nekkhamma bhAvanto ramati, kAmacchandaM pajahanto ramati / abyApAdaM byApAdaM / AlokasanaM, thinamiddhaM / avikkhepaM uddhacvaM / dhampavavatthAnaM, vicikicchN| jANaM, avijja / pAmojjaM, aratiM / paThamaM jhAnaM, paJca niivrnne| dutiyaM jhAnaM, vitakkavicAre / tatiyaM jhAnaM, pIti / catutthaM jhAnaM, sukhadukkhe / AkAsAnaJcAyatanasamApattiM bhAvento ramati, rUpasajhaM paTighasanaM nAnattasalaM pajahanto ramati | vijJANaJcAyatanasamApattiM...pe0... nevasaJAnAsajJAyatanasamApattiM bhAvento ramati, AkiJcAyatanasalaM pajahanto ramati / aniccAnupassanaM bhAvento ramati, niccasadhe pajahanto ramati / dukkhAnupassanaM, sukhasakaM / anattAnupassanaM, attasakaM / nibbidAnupassanaM, nandiM / virAgAnupassanaM, rAgaM / nirodhAnupassanaM, samudayaM / paTinissaggAnupassanaM, AdAnaM / khayAnupassanaM, ghanasabaM / vayAnupassanaM, aayuuhnN| vipariNAmAnupassanaM, dhuvsjhN| animittAnupassanaM, nimittaM / apaNihitAnupassanaM, paNidhiM / suJatAnupassanaM abhinivesN| adhipaJjAdhammavipassanaM, saaraadaanaabhinivesN| yathAbhUtaJANadassanaM, smmohaabhinivesN| AdInavAnupassanaM, aalyaabhinivesN| paTisaGkhAnupassanaM, appaTisaGkha / vivaTTAnupassanaM, saMyogAbhinivesaM / 182 . Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.309-309) ariyavaMsacatukkavaNNanA 183 sotApattimaggaM, diDhekaDe kilese | sakadAgAmimaggaM, oLArike kilese / anAgAmimaggaM, aNusahagate kilese / arahattamaggaM bhAvento ramati, sabbakilese pajahanto ramatIti evaM paTisambhidAmagge nekkhammapALiyA kathetabbo / dIghanikAye dasuttarasuttantapariyAyenAti ekaM dhammaM bhAvento ramati, ekaM dhammaM pajahanto ramati...pe0... dasa dhamme bhAvento ramati, dasa dhamme pajahanto ramati / katamaM ekaM dhamma bhAvento ramati ? kAyagatAsatiM sAtasahagataM / imaM ekaM dhammaM bhAvento ramati / katamaM evaM dhammaM pajahanto ramati ? asmimAnaM / imaM ekaM dhammaM pajahanto ramati / katame dve dhamme...pe0... katame dasa dhamme bhAvento ramati ? dasa kasiNAyatanAni / ime dasa dhamme bhAvento rmti| katame dasa dhamme pajahanto ramati ? dasa micchatte / ime dasa dhamme pajahanto ramati / evaM kho, bhikkhave, bhikkhu bhAvanArAmo hotIti evaM dIghanikAye dasuttarasuttantapariyAyena kathetabbo / majjhimanikAye satipaTTAnasuttantapariyAyenAti ekAyano, bhikkhave, maggo sattAnaM visuddhiyA, sokaparidevAnaM samatikkamAya, dukkhadomanassAnaM atthaGgamAya, Ayassa adhigamAya, nibbAnassa sacchikiriyAya yadidaM cattAro satipaTThAnA / katame cattAro ? idha, bhikkhave, bhikkhu kAye kAyAnupassI viharati... vedanAsu vedanAnupassI... citte cittAnupassI... dhammesu dhammAnupassI... 'atthi dhammA'ti vA panassa sati pacyupaTThitA hoti yAvadeva ANamattAya paTissatimattAya anissito ca viharati na ca kiJci loke upAdiyati / evampi, bhikkhave, bhikkhu bhAvanArAmo hoti bhAvanArato, pahAnArAmo hoti pahAnarato / puna caparaM, bhikkhave, bhikkhu gacchanto vA gacchAmIti pajAnAti...pe0... puna caparaM, bhikkhave, bhikkhu seyyathApi passeyya sarIraM sivathikAya chaDDitaM...pe0... pUtIni cuNNakajAtAni / so imameva kArya upasaMharati, ayampi kho kAyo evaMdhammo evaMbhAvI evaManatItoti / iti ajjhattaM vA kAye kAyAnupassI viharati...pe0... evampi kho, bhikkhave, bhikkhu bhAvanArAmo hotIti evaM majjhimanikAye satipaTTAnasuttantapariyAyena kthetbbo| abhidhamme nidesapariyAyenAti sabbepi saGkhate aniccato dukkhato rogato gaNDato...pe0... saMkilesikadhammato passanto ramati / ayaM, bhikkhave, bhikkhu bhAvanArAmo hotIti evaM niddesapariyAyena kathetabbo / 183 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA neva attAnukkaMsetIti ajja me saTThi vA sattati vA vassAni aniccaM dukkhaM anattAti vipassanAya kammaM karontassa ko mayA sadiso atthIti evaM attukkaMsanaM na karoti / na paraM bambhetIti aniccaM dukkhanti vipassanAmattakampinatthi, kiM ime vissaTThakammaTThAnA carantIti evaM paraM vambhanaM na karoti / sesaM vuttanayameva / 310. padhAnAnIti uttamavIriyAni / saMvarapadhAnanti cakkhAdIni saMvarantassa uppannavIriyaM / pahAnapadhAnanti kAmavitakkAdayo pajahantassa uppannavIriyaM / bhAvanApadhAnanti bojjhaGge bhAventassa uppannavIriyaM / anurakkhaNApadhAnanti samAdhinimittaM anurakkhantassa uppannavIriyaM / ( 10.310 - 310) vivekanissitantiAdIsu viveko virAgo nirodhoti tINipi nibbAnassa nAmAni / nibbAnaJhi upadhivivekattA viveko / taM Agamma rAgAdayo virajjantIti virAgo / nirujjhantIti nirodho / tasmA "vivekanissita ''ntiAdIsu ArammaNavasena adhigantabbavasena vA nibbAnanissitanti attho / vossaggapariNAminti ettha dve vossaggA pariccAgavossaggo ca pakkhandanavossaggo ca / tattha vipassanA tadaGgavasena kilese ca khandhe ca pariccajatIti pariccAgavossaggo | maggo ArammaNavasena nibbAnaM pakkhandatIti pakkhandanavossaggo / tasmA vossaggapariNAminti yathA bhAviyamAno satisambojjhaGgo vossaggatthAya pariNamati, vipassanAbhAvaJca maggabhAvaJca pApuNAti, evaM bhAvetIti ayamettha attho / sesapadesupi eseva nayo / ca bhadrakanti bhaddakaM / samAdhinimittaM vuccati aTThikasadivasena adhigato samAdhiyeva / anurakkhatIti samAdhiparibandhakadhamme rAgadosamohe sodhento rakkhati / ettha aTThikasaJJAdikA paJceva saJJa vRttA / imasmiM pana ThAne dasapi asubhAni vitthAretvA kathetabbAni / tesaM vitthAro visuddhimagge vRttoyeva / dham Anti ekapaTavedhavasena catusaccadhamme ANaM catusaccabbhantare nirodhasacce dhamme JaNaJca / yathAha - '" tattha katamaM dhamme jANaM ? catUsu maggesu catUsu phalesu ANa "nti (vibhaM0 796) / anvaye trANanti cattAri saccAni paccakkhato disvA yathA idAni, evaM atItepi anAgatepi imeva paJcakkhandhA dukkhasaccaM, ayameva taNhA samudayasaccaM, ayameva nirodho nirodhasaccaM, ayameva maggo maggasaccanti evaM tassa JANassa anugatiyaM ANaM / 184 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.311-311) sotApattiyaGgAdicatukkavaNNanA 185 tenAha - "so iminA dhammena Atena diTena pattena viditena pariyogALahena atItAnAgatena nayaM netI"ti / pariye ANanti paresaM cittaparicchede ANaM / yathAha - "tattha katamaM pariye ANaM ? idha bhikkhu parasattAnaM parapuggalAnaM cetasA ceto paricca jAnAtI''ti (vibhaM0 796) vitthAretabbaM / ThapetvA pana imAni tINi ANAni avasesaM sammutitrANaM nAma / yathAha - "tattha katamaM sammutiJANaM ? ThapetvA dhamme ANaM ThapetvA anvaye ANaM ThapetvA paricchede ANaM avasesaM sammutitrANa"nti (vibhaM0 796) / dukkhe ANAdIhi arahattaM pApetvA ekassa bhikkhuno niggamanaM catusaccakammaTThAnaM kathitaM / tattha dve saccAni vaDheM, dve vivaDheM, vaTTe abhiniveso hoti, no vivaTTe / dvIsu saccesu Acariyasantike pariyattiM uggahetvA kammaM karoti, dvIsu saccesu "nirodhasaccaM nAma iTuM kantaM manApaM, maggasaccaM nAma iTuM kantaM manApa"nti savanavasena kammaM karoti / dvIsu saccesu uggahaparipucchAsavanadhAraNasammasanapaTivedho vaTTati, dvIsu savanapaTivedho vaTTati / tINi kiccavasena paTivijjhati, ekaM ArammaNavasena / dve saccAni duddasattA gambhIrAni, dve gambhIrattA duddsaani| sotApattiyaGgAdicatukkavaNNanA 311. sotApattiyaGgAnIti sotApattiyA aGgAni, sotApattimaggassa paTilAbhakAraNAnIti attho / sappurisasaMsevoti buddhAdInaM sappurisAnaM upasaGkamitvA sevanaM / saddhammassavananti sappAyassa tepiTakadhammassa savanaM / yonisomanasikAroti aniccAdivasena mnsikaaro| dhammAnudhammappaTipattIti lokuttaradhammassa anudhammabhUtAya pubbabhAgapaTipattiyA pttipjjnN| aveccappasAdenAti acalappasAdena / "itipi so bhagavA''tiAdIni visuddhimagge vitthAritAni / phaladhAtuAhAracatukkAni uttAnatthAneva / apicettha lUkhapaNItavatyuvasena oLArikasukhumatA veditbbaa| vijJaANadvitiyoti vijJANaM etAsu tikRtIti vijJANaTThitiyo / ArammaNaTThitivasenetaM vuttaM / rUpUpAyanti rUpaM upagataM hutvA / paJcavokArabhavasmihi abhisaGkhAraviANaM rUpakkhandhaM nissAya tiTThati / taM sandhAyetaM vuttaM / rUpArammaNanti rUpakkhandhagocaraM rUpapatiTTitaM hutvA / 185 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA nandUpasecananti lobhasahagataM sampayuttanandiyAva upasittaM hutvA / itaraM upanissayakoTiyA / vuddhiM viruLhiM vepullaM ApajjatIti saTThipi sattatipi vassAni evaM pavattamAnaM vuddhiM virULhiM vepullaM Apajjati / vedanUpAyAdIsupi eseva nayo / imehi pana tIhi padehi catuvokArabhave abhisaGghAraviJJANaM vRttaM / tassa yAvatAyukaM pavattanavasena vuddhiM virUhiM vellaM ApajjanA veditabbA / catukkavasena pana desanAya AgatattA viJJANUpAyanti na vRttaM / evaM vuccamAne ca " katamaM nu kho ettha kammaviJJANaM, katamaM vipAkaviJJANa"nti sammoho bhaveyya, tasmApi na vuttaM / agatigamanAni vitthAritAneva / 186 cIvarahetUti tattha manApaM cIvaraM labhissAmIti cIvarakAraNA uppajjati / iti bhavAbhavahetUti ettha itIti nidassanatthe nipAto / yathA cIvarAdihetu, evaM bhavAbhavahetUpIti attho / bhavAbhavati cettha paNItapaNItatarAni telamadhuphANitAdIni adhippetAni / imesaM pana catunnaM taNhuppAdAnaM pahAnatthAya paripATiyAva cattAro ariyavaMsA desitAti veditabbA / paTipadAcatukkaM heTThA vuttameva / akkhamAdIsu padhAnakaraNakAle sItAdIni na khamatIti akkhamA / khamatIti khamA / indriyadamanaM "uppannaM kAmavitakkaM nAdhivAsetI"tiAdinA nayena vitakkasamanaM samA / damA / dhammapadAnIti dhammakoTThAsAni / anabhijjhA dhammapadaM nAma alobho vA alobhasIsena adhigatajjhAnavipassanAmaggaphalanibbAnAni vA / abyApAdo dhammapadaM nAma akopo vA mettAsIsena adhigatajjhAnAdIni vA / sammAsati dhammapadaM nAma suppaTThitasati vA satisIsena adhigatajjhAnAdIni vA / sammAsamAdhi dhammapadaM nAma samApatti vA aTThasamApattivasena adhigatajjhAnavipassanAmaggaphalanibbAnAni vA / dasAsubhavasena vA adhigatajjhAnAdIni anabhijjhA dhammapadaM / catubrahmavihAravasena adhigatAni abyApAdo dhammapadaM / dasAnussatiAhArepaTikUlasaJavasena adhigatAni sammAi dasakasiNaAnApAnavasena adhigatAni sammAsamAdhidhammapadanti / dhammapadaM / ( 10.311-311) dhammasamAdAnesu paThamaM acelakapaTipadA / dutiyaM tibbakilesassa arahattaM gahetuM asakkontassa assumukhassApi rudato parisuddhabrahmacariyacaraNaM / tatiyaM kAmesu pAtabyatA / catutthaM cattAro paccaye alabhamAnassApi jhAnavipassanAvasena sukhasamaGgino sAsanabrahmacariyaM / 186 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.312-312) pahabyAkaraNAdicatukkavaNNanA 187 dhammakkhandhAti ettha guNaTTho khndhttttho| sIlakkhandhoti siilgunno| ettha ca phalasIlaM adhippetaM / sesapadesupi eseva nayo / iti catUsupi ThAnesu phalameva vuttaM / balAnIti upatthambhanaTena akampiyaTena ca balAni / tesaM paTipakkhehi kosajjAdIhi akampaniyatA veditbbaa| sabbAnipi samathavipassanAmaggavasena lokiyalokuttarAneva kathitAni / adhivAnAnIti ettha adhIti upasaggamattaM / atthato pana tena vA tiTThanti, tattha vA tiTThanti, ThAnameva vA taMtaMguNAdhikAnaM purisAnaM adhiTTAnaM, paJjAva adhiTTAnaM pAdhiTTAnaM / ettha ca paThamena aggaphalapaJjA / dutiyena vacIsaccaM / tatiyena AmisapariccAgo / catutthena kilesUpasamo kathitoti veditabbo / paThamena ca kammassakatapanaM vipassanApakhaM vA Adi katvA phalapA kathitA / dutiyena vacIsaccaM Adi katvA paramatthasaccaM nibbAnaM / tatiyena AmisapariccAgaM Adi katvA aggamaggena kilesapariccAgo / catutthena samApattivikkhambhite kilese AdiM katvA aggamaggena kilesvuupsmo| paJaAdhiTThAnena vA ekena arahattaphalapaJA kathitA | sesehi paramatthasaccaM / saccAdhiTThAnena vA ekena paramatthasaccaM kathitaM / sesehi arahattapaJAti mUsikAbhayatthero Aha / paJhabyAkaraNAdicatukkavaNNanA 312. pahabyAkaraNAni mahApadesakathAya vitthAritAneva / kaNhanti kALakaM dasaakusalakammapathakammaM | kaNhavipAkanti apAye nibbattanato kALakavipAkaM / sukkanti paNDaraM kusalakammapathakammaM / sukkavipAkanti sagge nibbattanato paNDaravipAkaM / kaNhasukkanti missakakammaM / kaNhasukkavipAkanti sukhadukkhavipAkaM / missakakammahi katvA akusalena tiracchAnayoniyaM maGgalahatthiTTAnAdIsu uppanno kusalena pavatte sukhaM vedayati / kusalena rAjakulepi nibbatto akusalena pavatte dukkhaM vedayati / akaNhaasukkanti kammakkhayakaraM catumaggajANaM adhippetaM / tahi yadi kaNhaM bhaveyya, kaNhavipAkaM dadeyya | yadi sukkaM bhaveyya, sukkavipAkaM dadeyya / ubhayavipAkassa pana adAnato akaNhAsukkavipAkattA akaNhaM asukkanti ayamettha attho / 187 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.312-312) sacchikaraNIyAti paccakkhakaraNena ceva paTilAbhena ca scchikaatbbaa| cakkhunAti dibbacakkhunA / kAyenAti sahajAtanAmakAyena / paJaAyAti arahattaphalajANena / ___ oghAti vaTTasmiM satte ohananti osIdApentIti oghA / tattha paJcakAmaguNiko rAgo kaamogho| rUpArUpabhavesu chandarAgo bhvogho| tathA jhAnanikanti sassatadivisahagato ca raago| dvAsaTThi diTThiyo ditttthogho| vaTTasmiM yojentIti yogaa| te oghA viya veditabbA / ___ visaMyojentIti visnyjogaa| tattha asubhajjhAnaM kAmayogavisaMyogo / taM pAdakaM katvA adhigato anAgAmimaggo ekanteneva kAmayogavisaJogo naam| arahattamaggo bhavayogavisaJogo naam| sotApattimaggo didviyogavisaJogo naam| arahattamaggo avijjAyogavisaJogo nAma / ganthanavasena gnthaa| vaTTasmiM nAmakAyaJceva rUpakAyaJca ganthati bandhati palibundhatIti kaaygntho| idaMsaccAbhinivesoti idameva saccaM, moghamaJjanti evaM pavatto diTThAbhiniveso / upAdAnAnIti AdAnaggahaNAni / kAmoti rAgo, soyeva gahaNaTena upAdAnanti kaamupaadaanN| diTThIti micchAdiTThi, sApi gahaNaTena upAdAnanti didupaadaanN| iminA suddhIti evaM sIlavatAnaM gahaNaM siilbbtupaadaanN| attAti etena vadati ceva upAdiyati cAti attvaadupaadaanN| yoniyoti kotttthaasaa| aNDe jAtAti annddjaa| jalAbumhi jAtAti jlaabujaa| saMsede jAtAti sNsedjaa| sayanasmiM pUtimacchAdIsu ca nibbattAnametaM adhivacanaM / vegena AgantvA upapatitA viyAti oppaatikaa| tattha devamanussesu saMsedajaopapAtikAnaM ayaM viseso / saMsedajA mandA daharA hutvA nibbattanti | opapAtikA soLasavassuddesikA hutvA / manussesu hi bhummadevesu ca imA catassopi yoniyo labbhanti / tathA tiracchAnesu supaNNanAgAdIsu / vutta hetaM- "tattha, bhikkhave, aNDajA supaNNA aNDajeva nAge haranti, na jalAbuje na saMsedaje na opapAtike"ti (saM0 ni0 2.3.393) / cAtumahArAjikato paTThAya uparidevA 188 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dakkhiNAvisuddhAdicatukkavaNNanA opapAtikAyeva / tathA nerayikA / petesu catassopi labbhanti / gabbhAvakkantiyo sampasAdanIye kathitA eva I ( 10.313 - 313) attabhAvapaTilAbhesu paThamo khiDDApadosikavasena veditabbo / dutiyo orabmikAdIhi ghaatiymaanurbbhaadivsen| tatiyo manopadosikAvasena / catuttho cAtumahArAjike upAdAya uprisesdevtaavsen| te hi devA neva attasaJcetanAya maranti, na parasaJcetanAya / dakkhiNAvisuddhAdicatukkavaNNanA 313. dakkhiNAvisuddhiyoti dAnasaGghAtA dakkhiNA visujjhanti mahaphphalA honti etAhIti dakkhiNAvisuddhiyo / 189 dAyakato visujjhati, no paTiggAhakatoti yattha dAyako sIlavA hoti, dhammenuppannaM deyyadhammaM deti, paTiggAhako dussIlo / ayaM dakkhiNA vessantaramahArAjassa dkkhinnaasdisaa| paTiggAhakato visujjhati, no dAyakatoti yattha paTiggAhako sIlavA hoti, dAyako dussIlo, adhammenuppannaM deti, ayaM dakkhiNA coraghAtakassa dakkhiNAsadisA / neva dAyakato visujjhati, no paTiggAhakatoti yattha ubhopi dussIlA deyyadhammopi adhammena nibbatto / vipariyAyena catutthA veditabbA / saGgrahavatthUnIti saGgrahakAraNAni / tAni heTThA vibhattAneva / anariyavahArAta anariyAnaM lAmakAnaM vohArA / ariyavohArAti ariyAnaM sappurisAnaM vohArA / diTThavAditAti diTTaM mayAti evaM vAditA / ettha ca taMtaMsamuTThApakacetanAvasena atha veditabbo | 189 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.314-314) attantapAdicatukkavaNNanA 314. attantapAdIsu paThamo acelako / dutiyo orabmikAdIsu anytro| tatiyo yajayAjako / catuttho sAsane sammApaTipanno / attahitAya paTipannAdIsu paThamo yo sayaM sIlAdisampanno, paraM sIlAdIsu na samAdapeti AyasmA vakkalitthero viy| dutiyo yo attanA na sIlAdisampanno, paraM sIlAdIsu samAdapeti AyasmA upanando viya / tatiyo yo nevattanA sIlAdisampanno, paraM sIlAdIsu na samAdapeti devadatto viya / catuttho yo attanA ca sIlAdisampanno paraJca sIlAdIsu samAdapeti AyasmA mahAkassapo viy| tamAdIsu tamoti andhakArabhUto / tamaparAyaNoti tamameva paraM ayanaM gati assAti tmpraaynno| evaM sabbapadesu attho veditbbo| ettha ca paThamo nIce caNDAlAdikule dujjIvite hInattabhAve nibbattitvA tINi duccaritAni paripUreti / dutiyo tathAvidho hutvA tINi sucaritAni paripUreti / tatiyo uLAre khattiyakule bahuannapAne sampannattabhAve nibbattitvA tINi duccaritAni paripUreti / catuttho tAdisova hutvA tINi sucaritAni paripUreti / samaNamacaloti smnnaclo| ma-kAro padasandhimattaM / so sotApanno veditabbo / sotApanno hi catUhi vAtehi indakhIlo viya parappavAdehi akampiyo / acalasaddhAya samannAgatoti smnnmclo| vuttampi cetaM- "katamo ca puggalo samaNamacalo? idhekacco puggalo tiNNaM saMyojanAnaM parikkhayA'ti (pu0 pa0 190) vitthaaro| rAgadosAnaM pana tanubhUtattA sakadAgAmI samaNapadumo nAma / tenAha - "katamo pana puggalo samaNapadumo ? idhekacco puggalo sakideva imaM lokaM AgantvA dukkhassantaM karoti, ayaM vuccati puggalo samaNapadumo"ti (pu0 pa0 190) / rAgadosAnaM abhAvA khippameva pupphissatIti anAgAmI samaNapuNDarIko nAma / tenAha - "katamo ca puggalo samaNapuNDarIko? idhekacco puggalo paJcannaM orambhAgiyAnaM...pe0... ayaM vuccati puggalo samaNapuNDarIko''ti (pu0 pa0 190) / arahA pana sabbesampi ganthakArakilesAnaM abhAvA samaNesu samaNasukhumAlo nAma | tenAha - "katamo ca puggalo samaNesu samaNasukhumAlo? idhekacco AsavAnaM khayA...pe0... upasampajja viharati / ayaM vuccati puggalo samaNesu samaNasukhumAlo"ti / 190 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.315-315) paJcakavaNNanA "ime kho, Avuso''tiAdi vuttanayeneva yojetabbaM / iti samapaJjAsAya catukkAnaM vasena dvepaJhasatAni kathento thero sAmaggirasaM dassesIti / catukkavaNNanA nihitaa| paJcakavaNNanA 315. iti catukkavasena sAmaggirasaM dassetvA idAni paJcakavasena dassetuM puna desanaM Arabhi / tattha paJcasu khandhesu rUpakkhandho lokiyo| sesA lokiylokuttraa| upAdAnakkhandhA lokiyAva / vitthArato pana khandhakathA visuddhimagge vuttaa| kAmaguNA heTThA vitthAritAva / sukatadukkaTAdIhi gantabbAti gtiyo| nirayoti nirssaado| sahokAsena khandhA kthitaa| tato paresu tIsu nibbattA khandhAva vuttA / catutthe okAsopi / AvAse macchariyaM AvAsamacchariyaM / tena samannAgato bhikkhu AgantukaM disvA "ettha cetiyassa vA saGghassa vA parikkhAro Thapito"tiAdIni vatvA saGghikampi AvAsaM nivAreti / so kAlaGkRtvA peto vA ajagaro vA hutvA nibbattati / kule macchariyaM kulamacchariyaM / tena samannAgato bhikkhu tehi kAraNehi attano upaTThAkakule ajesaM pavesanampi nivAreti / lAbhe macchariyaM laabhmcchriyN| tena samannAgato bhikkhu sacikampi lAbhaM maccharAyanto yathA aJce na labhanti, evaM karoti / vaNNe macchariyaM vaNNamacchariyaM / vaNNoti cettha sarIravaNNopi guNavaNNopi veditabbo / pariyattidhamme macchariyaM dhammamacchariyaM / tena samannAgato bhikkhu "imaM dhamma pariyApuNitvA eso maM abhibhavissatI"ti aJassa na deti / yo pana dhammAnuggahena vA puggalAnuggahena vA na deti, na taM macchariyaM / cittaM nivArenti pariyonandhantIti niivrnnaani| kAmacchando nIvaraNapatto arhttmggvjjho| kAmarAgAnusayo kAmarAgasaMyojanapatto anaagaamimggvjjho| thinaM 191 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.316-316) cittagelanaM / middhaM khandhattayagelanaM / ubhayampi arahattamaggavajjhaM / tathA uddhaccaM / kukkuccaM anAgAmimaggavajhaM / vicikicchA paThamamaggavajjhA / ___ saMyojanAnIti bandhanAni / tehi pana baddhesu puggalesu rUpArUpabhave nibbattA sotApannasakadAgAmino antobaddhA bahisayitA nAma / tesahi kAmabhave bandhanaM / kAmabhave anAgAmino bahibaddhA antosayitA naam| tesahi rUpArUpabhave bandhanaM / kAmabhave sotApannasakadAgAmino antobaddhA antosayitA nAma / rUpArUpabhave anAgAmino bahibaddhA bahisayitA nAma / khINAsavo sabbattha abndhno| sikkhitabbaM padaM sikkhApadaM, sikkhAkoTThAsoti attho| sikkhAya vA padaM sikkhApadaM, adhicittaadhipaJAsikkhAya adhigamupAyoti attho / ayamettha saGgrepo / vitthArato pana sikkhApadakathA vibhaGgappakaraNe sikkhApadavibhaGge AgatA eva / abhabbaTThAnAdipaJcakavaNNanA 316. "abhabbo, Avuso, khINAsavo bhikkhu saJcicca pANa''ntiAdi desanAsIsameva, sotApannAdayopi pana abhabbA | puthujjanakhINAsavAnaM nindApasaMsathampi evaM vuttaM / puthujjano nAma gAravho, mAtughAtAdInipi karoti / khINAsavo pana pAsaMso, kunthakipillikaghAtAdInipi na karotIti / byasanesu viyassatIti byasanaM, hitasukhaM khipati viddhaMsetIti attho / jAtInaM byasanaM AtivyasanaM, corarogabhayAdIhi AtivinAsoti attho| bhogAnaM byasanaM bhogavyasanaM, rAjacorAdivasena bhogavinAsoti attho / rogo eva byasanaM rogvysnN| rogo hi ArogyaM byasati vinAsetIti byasanaM, sIlassa byasanaM siilvysnN| dussIlyassetaM nAmaM / sammAdiDhei vinAsayamAnA uppannA diTThi eva byasanaM diddivysnN| ettha ca AtibyasanAdIni tINi neva akusalAni na tilakkhaNAhatAni | sIladiTThivyasanadvayaM akusalaM tilakkhaNAhataM / teneva "nAvuso, sattA jAtivyasanahetu vA"tiAdimAha / jAtisampadAti jJAtInaM sampadA pAripUrI bahubhAvo / bhogasampadAyapi eseva nayo / Arogyassa sampadA aarogysmpdaa| pAripUrI dIgharattaM arogatA | sIladidvisampadAsupi eseva 192 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.317-317) padhAniyaGgapaJcakavaNNanA nayo / idhApi jJAtisampadAdayo no kusalA, na tilkkhnnaahtaa| sIladiTThisampadA kusalA, tilakkhaNAhatA / teneva "nAvuso, sattA AtisampadAhetu vA"tiAdimAha / sIlavipattisIlasampattikathA mahAparinibbAne vitthAritAva | codakenAti vatthusaMsandassanA, ApattisaMsandassanA, saMvAsappaTikkhepo, sAmIcippaTikkhepoti catUhi codanAvatthUhi codayamAnena / kAlena vakkhAmi no akAlenAti ettha cuditakassa kAlo kathito, na codkss| paraM codentena hi parisamajjhe vA uposathapavAraNagge vA AsanasAlAbhojanasAlAdIsu vA na codetabbaM / divATThAne nisinnakAle "karotAyasmA okAsaM, ahaM AyasmantaM vattukAmo''ti evaM okAsaM kAretvA codetabbaM / puggalaM pana upaparikkhitvA yo lolapuggalo abhUtaM vatvA bhikkhUnaM ayasaM Aropeti, so okAsakammaM vinApi codetabbo / bhUtenAti tacchena sabhAvena / saNhenAti maDhena mudukena / atthasahitenAti atthakAmatAya hitakAmatAya upetena / padhAniyaGgapaJcakavaNNanA 317. padhAniyaGgAnIti padhAnaM vuccati padahanaM, padhAnamassa atthIti padhAniyo, padhAniyassa bhikkhuno aGgAni pdhaaniynggaani| saddhoti saddhAya smnnaagto| saddhA panesA AgamanasaddhA, adhigamanasaddhA, okappanasaddhA, pasAdasaddhAti ctubbidhaa| tattha sabba bodhisattAnaM saddhA abhinIhArato AgatattA AgamanasaddhA nAma / ariyasAvakAnaM paTivedhena adhigatattA adhigamanasaddhA nAma / buddho dhammo saGghoti vutte acalabhAvena okappanaM okappanasaddhA nAma / pasAduppatti pasAdasaddhA nAma / idha okappanasaddhA adhippetA / bodhinti catutthamaggANaM / taM suppaTividdhaM tathAgatenAti saddahati / desanAsIsameva cetaM, iminA pana aGgena tIsupi ratanesu saddhA adhippetA / yassa hi buddhAdIsu pasAdo balavA, tassa padhAnavIriyaM ijjhati / appAbAdhoti arogo| appAtaGkoti niddhukkho| samavepAkiniyAti smvipaacniiyaa| gahaNiyAti kmmjtejodhaatuyaa| nAtisItAya nAccuNhAyAti atisItagahaNiko sItabhIrU hoti, accuNhagahaNiko uhabhIrU hoti, tesaM padhAnaM na ijjhati / majjhimagahaNikassa ijjhati / tenAha - "majjhimAya padhAnakkhamAyA''ti / yathAbhUtaM attAnaM AvikattAti yathAbhUtaM attano aguNaM pkaasetaa| udayatthagAminiyAti udayaJca atthaGgamaJca gantuM paricchindituM samatthAya, etena pAsalakkhaNapariggAhakaM udayabbayANaM 193 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.318-319) vuttaM / ariyAyAti prisuddhaay| nibbedhikAyAti anibbiddhapubbe lobhakkhandhAdayo nibijjhituM samatthAya / sammA dukkhakkhayagAminiyAti tadaGgavasena kilesAnaM pahInattA yaM yaM dukkhaM khIyati, tassa tassa dukkhassa khygaaminiyaa| iti sabbehi imehi padehi vipassanApAva kathitA / duppaJassa hi padhAnaM na ijjhati / suddhAvAsAdipaJcakavaNNanA 318. suddhAvAsAti suddhA idha AvasiMsu Avasanti Avasissanti vAti suddhAvAsA / suddhAti kilesamalarahitA anAgAmikhINAsavA / avihAtiAdIsu yaM vattabdha, taM mahApadAne vuttameva / __ anAgAmIsu Ayuno majjhaM anatikkamitvA antarAva kilesaparinibbAnaM arahattaM patto antarAparinibbAyI nAma | majhaM upahacca atikkamitvA patto upahaccaparinibbAyI nAma / asaGkhArena appayogena akilamanto sukhena patto asaGghAraparinibbAyI nAma | sasaGkhArena sappayogena kilamanto dukkhena patto sasaGghAraparinibbAyI nAma / ime cattAro paJcasupi suddhAvAsesu labbhanti / uddhaMsotoakaniTThagAmIti ettha pana catukkaM veditab / yo hi avihAto paTThAya cattAro devaloke sodhetvA akaniTuM gantvA parinibbAyati, ayaM uddhaMsoto akaniTThagAmI nAma / yo avihAto dutiyaM vA tatiyaM vA catutthaM vA devalokaM gantvA parinibbAyati, ayaM uddhaMsoto na akaniTThagAmI nAma / yo kAmabhavato akaniTesu nibbattitvA parinibbAyati, ayaM na uddhaMsoto akaniTThagAmI nAma / yo heTThA catUsa devalokesu tattha tattheva nibbattitvA parinibbAyati, ayaM na uddhaMsoto na akaniTThagAmI nAmAti / cetokhilapaJcakavaNNanA 319. cetokhilAti cittassa thaddhabhAvA | satthari kakatIti satthu sarIre vA guNe vA kavati / sarIre kaGkhamAno "dvattiMsamahApurisavaralakkhaNapaTimaNDitaM nAma sarIraM atthi nu kho natthI''ti kati / guNe kaGkhamAno "atItAnAgatapaccuppannajAnanasamatthaM sabba tANaM asthi nu kho natthI''ti kaGkhati / AtappAyAti vIriyakaraNatthAya / anuyogAyAti punappunaM yogAya / sAtaccAyAti sttkiriyaay| padhAnAyAti padahanatthAya / ayaM paThamo cetokhiloti ayaM 194 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.320-321) cetasovinibandhAdipaJcakavaNNanA 195 satthari vicikicchAsaGghAto paThamo cittassa thaddhabhAvo / dhammeti pariyattidhamme ca paTivedhadhamme ca / pariyattidhamme kaGkhamAno "tepiTakaM buddhavacanaM caturAsItidhammakkhandhasahassAnIti vadanti, asthi nu kho etaM natthI'"ti kaGkhati / paTivedhadhamme kaGkhamAno "vipassanAnissando maggo nAma, magganissando phalaM nAma, sabbasaGkhArapaTinissaggo nibbAnaM nAmAti vadanti, taM asthi nu kho natthI"ti kaGghati / so kaGkatIti "ujuppaTipannotiAdInaM padAnaM vasena evarUpaM paTipadaM paTipanno cattAro maggaTThA cattAro phalaTThAti aTThannaM puggalAnaM samUhabhUto saGgho nAma atthi nu kho natthI''ti kvti| sikkhAya kaGghamAno "adhisIlasikkhA nAma, adhicittaadhipacAsikkhA nAmAti vadanti, sA atthi nu kho natthI'ti kaGkhati / ayaM paJcamoti ayaM sabrahmacArIsu kopasaGkhAto paJcamo cittassa thaddhabhAvo kacavarabhAvo khANukabhAvo / cetasovinibandhAdipaJcakavaNNanA 320. cetasovinibandhAti cittaM bandhitvA muTThiyaM katvA viya gaNhantIti cetasovinibandhA / kAmeti vatthukAmepi kileskaamepi| kAyeti attano kAye / rUpeti bhiddhaaruupe| yAvadatthanti yattakaM icchati, tattakaM / udarAvadehakanti udarapUraM / tahi udaraM avadehanato "udarAvadehaka''nti vuccati / seyyasukhanti maJcapIThasukhaM / passasukhanti yathA samparivattakaM sayantassa dakkhiNapassavAmapassAnaM sukhaM hoti, evaM uppannaM sukhaM | middhasukhanti niddAsukhaM / anuyuttoti yuttappayutto viharati / paNidhAyAti patthayitvA / brahmacariyenAti methunaviratibrahmacariyena / devo vA bhavissAmIti mahesakkhadevo vA bhavissAmi / devaJataro vAti appesakkhadevesu vA anytro| indriyesu paThamapaJcake lokiyAneva kathitAni / dutiyapaJcake paThamadutiyacatutthAni lokiyAni, tatiyapaJcamAni lokiylokuttraani| tatiyapaJcake samathavipassanAmaggavasena lokiyalokuttarAni / nissaraNiyapaJcakavaNNanA 321. nissaraNiyAti nissaTA visjhuttaa| dhAtuyoti attasuJasabhAvA / kAme manasikarototi kAme manasikarontassa, asubhajjhAnato vuTTAya agadaM gahetvA visaM 195 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.322-322) vImaMsanto viya vImaMsanatthaM kAmAbhimukhaM cittaM pesentassAti attho / na pakkhandatIti na pvisti| na pasIdatIti pasAdaM nApajjati / na santidvatIti na patidvati / na vimuccatIti nAdhimuccati / yathA pana kukkuTapattaM vA nhArudakulaM vA aggimhi pakkhittaM patilIyati patikuTati pativattati na sampasAriyati; evaM patilIyati na pasAriyati / nekkhamma kho panAti idha nekkhammaM nAma dasasu asubhesu paThamajjhAnaM, tadassa manasikaroto cittaM pakkhandati / tassa taM cittanti tassa taM asubhajjhAnacittaM / sugatanti gocare gatattA suTTha gataM / subhAvitanti ahAnabhAgiyattA suTu bhAvitaM / suvuTTitanti kAmato suTu vuTTitaM / suvimuttanti kAmehi suTTha vimuttaM / kAmapaccayA AsavA nAma kAmahetukA cattAro AsavA / vidhAtAti dukkhA / pariLAhAti kaamraagprilaahaa| na so taM vedanaM vedetIti so taM kAmavedanaM vighAtapariLAhavedanaJca na vedayati / idamakkhAtaM kAmAnaM nissaraNanti idaM asubhajjhAnaM kAmehi nissaTattA kAmAnaM nissaraNanti akkhAtaM / yo pana taM jhAnaM pAdakaM katvA saGkhAre sammasanto tatiyaM maggaM patvA anAgAmiphalena nibbAnaM disvA puna kAmA nAma natthIti jAnAti, tassa cittaM accantanissaraNameva / sesapadesupi eseva nayo / ayaM pana viseso, dutiyavAre mettAjhAnAni byApAdassa nissaraNaM nAma / tatiyavAre karuNAjhAnAni vihiMsAya nissaraNaM nAma / catutthavAre arUpajjhAnAni rUpAnaM nissaraNaM nAma / accantanissaraNe cettha arahattaphalaM yojetabbaM / paJcamavAre sakkAyaM manasikarototi suddhasaGkhAre pariggaNhitvA arahattaM pattassa sukkhavipassakassa phalasamApattito vuTThAya vImaMsanatthaM paJcupAdAnakkhandhAbhimukhaM cittaM pesentassa / idamakkhAtaM sakkAyanissaraNanti idaM arahattamaggena ca phalena ca nibbAnaM disvA Thitassa bhikkhuno puna sakkAyo natthIti uppannaM arahattaphalasamApatticittaM sakkAyassa nissaraNanti akkhaatN| vimuttAyatanapaJcakavaNNanA ___322. vimuttAyatanAnIti vimuccanakAraNAni / atthapaTisaMvedinoti pALiatthaM jAnantassa / dhammapaTisaMvedinoti pALiM jAnantassa | pAmojjanti trunnpiiti| pItIti tuTThAkArabhUtA blvpiiti| kAyoti nAmakAyo pttipssmbhti| sukhaM vedayatIti sukhaM paTilabhati / cittaM samAdhiyatIti arahattaphalasamAdhinA samAdhiyati / ayahi taM dhammaM suNanto 196 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.323-323) chakkavaNNanA 197 AgatAgatadvAne jhAnavipassanAmaggaphalAni jAnAti, tassa evaM jAnato pIti uppajjati / so tassA pItiyA antarA osakkituM na dento upacArakammaTThAniko hutvA vipassanaM vaDvetvA arahattaM pApuNAti / taM sandhAya vuttaM - "cittaM samAdhiyatI"ti / sesesupi eseva nayo / ayaM pana viseso, samAdhinimittanti aTThatisAya ArammaNesu aJataro samAdhiyeva samAdhinimittaM / suggahitaM hotItiAdIsu Acariyasantike kammaTThAnaM uggaNhantena suTTha gahitaM hoti / suTTha manasikatanti suTTa upadhAritaM / suppaTividdhaM paJjAyAti pAya suTu paccakkhaM kataM / tasmiM dhammeti tasmiM kammaTThAnapALidhamme / vimuttiparipAcanIyAti vimutti vuccati arahattaM, taM paripAcentIti vimuttipripaacniiyaa| aniccasAti aniccAnupassanAANe uppnnsjnyaa| anicce dukkhasajAti dukkhAnupassanAjANe uppnnsnyjaa| dukkhe anattasajJAti anattAnupassanAjANe uppnnsnyjaa| pahAnasajAti pahAnAnupassanAANe uppnnsaa| virAgasaJjAti virAgAnupassanAANe uppnnsaa| "ime kho Avuso"tiAdi vuttanayeneva yojetabbaM / iti chabbIsatiyA paJcakAnaM vasena tiMsasatapanhe kathento thero sAmaggirasaM dassesIti / paJcakavaNNanA nihitaa| chakkavaNNanA 323. iti paJcakavasena sAmaggirasaM dassetvA idAni chakkavasena dassetuM puna desanaM Arabhi / tattha ajjhattikAnIti ajjhttjjhttikaani| bAhirAnIti tato ajjhattajjhattato bahibhUtAni / vitthArato pana AyatanakathA visuddhimagge kathitAva | viNakAyAti vijnyaannsmuuhaa| cakkhuvijJANanti cakkhupasAdanissitaM kusalAkusalavipAkavijJANaM / esa nayo sabbattha / cakkhusamphassoti cakkhunissito smphsso| sotasamphassAdIsupi eseva nayo / manosamphassoti ime dasa samphasse ThapatvA seso sabbo manosamphasso nAma / vedanAchakkampi eteneva nayena veditabbaM / rUpasaJjAti 197 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.325-325) rUpaM ArammaNaM katvA uppannA snyjaa| etenupAyena sesApi veditbbaa| cetanAchakkepi eseva nayo / tathA taNhAchakke / agAravoti gaarvvirhito| appatissoti appatissayo anIcavutti / ettha pana yo bhikkhu satthari dharamAne tIsu kAlesu upaTTAnaM na yaati| satthari anupAhane caGkamante saupAhano caGkamati, nIce caGkamante ucce caGkamati, heTThA vasante upari vasati, satthudassanaTThAne ubho aMse pArupati, chattaM dhAreti, upAhanaM dhAreti, nahAyati, uccAraM vA passAvaM vA karoti / parinibbute pana cetiyaM vandituM na gacchati, cetiyassa pAyanaTThAne satthudassanaTThAne vuttaM sabbaM karoti, ayaM satthari agAravo nAma / yo pana dhammassavane saMghuDhe sakkaccaM na gacchati, sakkaccaM dhammaM na suNAti, samullapanto nisIdati, sakkaccaM na gaNhAti, na vAceti, ayaM dhamme agAravo nAma / yo pana therena bhikkhunA anajjhiTTho dhamma deseti, nisIdati, pahaM katheti, vuDDe bhikkhU ghaTTento gacchati, tiTThati, nisIdati, dussapallatthikaM vA hatthapallatthikaM vA karoti, saGghamajjhe ubho aMse pArupati, chattupAhanaM dhAreti, ayaM saGge agAravo nAma / ekabhikkhusmimpi hi agArave kate saGgha agAravo katova hoti / tisso sikkhA pana apUrayamAnova sikkhAya agAravo nAma / appamAdalakkhaNaM ananubrUhayamAno appamAde agAravo nAma / duvidhampi paTisanthAraM akaronto paTisanthAre agAravo nAma / cha gAravA vuttappaTipakkhavasena veditbbaa| somanassUpavicArAti somanassasampayuttA vicaaraa| somanassaTThAniyanti somanassakAraNabhUtaM / upavicaratIti vitakkena vitakketvA vicArena paricchindati / esa nayo sabbattha / domanassUpavicArApi evameva veditbbaa| tathA upekkhpvicaaraa| sAraNIyadhammA heTThA vitthAritA / dihisAmaJjagatoti iminA pana padena kosambakasutte paThamamaggo kathito / idha cattAropi maggA / vivAdamUlachakkavaNNanA 325. vivAdamUlAnIti vivAdassa mUlAni / kodhanoti kujjhanalakkhaNena kodhena smnnaagto| upanAhIti veraappaTinissaggalakkhaNena upanAhena smnnaagto| ahitAya dukkhAya devamanussAnanti dvinaM bhikkhUnaM vivAdo kathaM devamanussAnaM ahitAya dukkhAya saMvattati / kosambakakkhandhake viya dvIsu bhikkhUsu vivAdaM Apannesu tasmiM vihAre tesaM 198 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.326-326) nissaraNiyachakkavaNNanA 199 antevAsikA vivadanti / tesaM ovAdaM gaNhanto bhikkhunisaGgho vivadati / tato tesaM upaTThAkA vivadanti / atha manussAnaM ArakkhadevatA dve koTThAsA honti / tattha dhammavAdInaM ArakkhadevatA dhammavAdiniyo honti adhammavAdInaM adhammavAdiniyo / tato ArakkhadevatAnaM mittA bhummA devatA bhijjanti / evaM paramparA yAva brahmalokA ThapetvA ariyasAvake sabbe devamanussA dve koTThAsA honti / dhammavAdIhi pana adhammavAdinova bahutarA honti| tato "yaM bahukehi gahitaM, taM tacchanti dhammaM vissajjetvA bahutarAva adhammaM gaNhanti / te adhammaM purakkhatvA vadantA apAyesu nibbattanti / evaM dvinnaM bhikkhUnaM vivAdo devamanussAnaM ahitAya dakkhAya hoti| ajjhattaM vAti tumhAkaM abbhantaraparisAya / bahiddhA vAti paresaM parisAya / makkhIti paresaM guNamakkhanalakkhaNena makkhena smnnaagto| paLAsIti yugaggAhalakkhaNena paLAsena samannAgato | issukIti parasakkArAdIni issAyanalakkhaNAya issAya smnnaagto| maccharIti AvAsamacchariyAdIhi smnnaagto| saThoti kerATiko / mAyAvIti katapApapaTicchAdako / pApicchoti asantasambhAvanicchako dussIlo / micchAdiTThIti natthikavAdI ahetukavAdI akiriyvaadii| sandiTThiparAmAsIti sayaM diTThimeva parAmasati / AdhAnaggAhIti dlhggaahii| duSpaTinissaggIti na sakkA hoti gahitaM vissajjApetuM / ___ pathavIdhAtUti patidvAdhAtu / ApodhAtUti AbandhanadhAtu | tejodhAtUti paripAcanadhAtu | vAyodhAtUti vitthambhanadhAtu |aakaasdhaatuuti asamphuTTadhAtu / viANadhAtUti vijAnanadhAtu / nissaraNiyachakkavaNNanA 326. nissaraNiyA dhAtuyoti nissaTadhAtuyova / pariyAdAya tidvatIti pariyAdiyitvA hApetvA tiTThati / 'mA hevantissa vacanIyoti yasmA abhUtaM byAkaraNaM byAkaroti, tasmA mA evaM bhaNIti vttbbo| yadidaM mettAcetovimuttIti yA ayaM mettAcetovimutti, idaM nissaraNaM byApAdassa, byApAdato nissaTAti attho| yo pana mettAya tikacatukkajjhAnato vuTThito saGkhAre sammasitvA tatiyamaggaM patvA "puna byApAdo natthI'"ti tatiyaphalena nibbAnaM passati, tassa cittaM accantaM nissaraNaM byApAdassa / etenupAyena sabbattha attho veditabbo / 199 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA animittA cetovimuttIti arahattaphalasamApatti / sA hi rAganimittAdInaJceva rUpanimittAdInaJca niccanimittAdInaJca abhAvA " animittA" ti vRttA / nimittAnusArIti vRttappabhedaM nimittaM anusaratIti nimittAnusArI | asmIti asmimAno / ayamahamasmIti paJcasu khandhesu ayaM nAma ahaM asmIti ettAvatA arahattaM byAkataM hoti / vicikicchAkathaMkathAsallanti vicikicchAbhUtaM ( 10.327-327) kathaMkathAsallaM / ' mA hevantissa vacanIyoti sace te paThamamaggavajjhA vicikicchA uppajjati, arahattabyAkaraNaM micchA hoti, tasmA mA abhUtaM bhaNIti vAretabbo / asmimAnasamugdhAtoti arahattamaggo / arahattamaggaphalavasena hi nibbAne diTThe puna asmimAno natthIti arahattamaggo asmimAnasamugghAtoti vRtto / anuttariyAdichakkavaNNanA 327. anuttariyAnIti anuttarAni jeTThakAni / dassanesu anuttariyaM dassanAnuttariyaM / sesapadesupi eseva nayo / tattha hasthiratanAdInaM dassanaM na dassanAnuttariyaM niviTThasaddhassa pana niviTThapemavasena dasabalassa vA bhikkhusaGghassa vA kasiNAsubhanimittAdInaM vA aJJatarassa dassanaM dassanAnuttariyaM nAma / khattiyAdInaM guNakathAsavanaM na savanAnuttariyaM niviTThasaddhassa pana niviTThapemavasena tiNNaM vA ratanAnaM guNakathAsavanaM tepiTakabuddhavacanasavanaM vA savanAnuttariyaM nAma / maNiratanAdilAbho na lAbhAnuttariyaM sattavidha ariyadhanalAbho pana lAbhAnuttariyaM nAma / hatthisippAdisikkhanaM na sikkhAnuttariyaM, sikkhattayapUraNaM pana sikkhAnuttariyaM nAma / khattiyAdInaM pAricariyA na pAricariyAnuttariyaM tiNNaM pana ratanAnaM pAricariyA pAricariyAnuttariyaM nAma / khattiyAdInaM guNAnussaraNaM nAnussatAnuttariyaM tiNNaM pana ratanAnaM guNAnussaraNaM anussatAnuttariyaM nAma / anurasatiyova anussatiTThAnAni nAma / buddhAnussatIti buddhassa guNAnussaraNaM / evaM anussarato hi pIti uppajjati / so taM pItiM khayato vayato paTTapetvA arahattaM pApuNAti / upacArakammaTThAnaM nAmetaM gihInampi labbhati, esa nayo sabbattha | vitthArakathA pattha viddhimagge vRttanayeneva veditabbA / 200 " Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.328-329) satatavihArachakkavaNNanA 201 satatavihArachakkavaNNanA 328. satatavihArAti khINAsavassa niccvihaaraa| cakkhunA rUpaM disvAti cakkhudvArArammaNe ApAthagate taM rUpaM cakkhuvijJANena disvA javanakkhaNe iDhe arajjanto neva sumano hoti, aniDhe adussanto na dummno| asamapekkhane mohaM anuppAdento upekkhako viharati majjhatto, satiyA yuttattA sato, sampajaona yuttattA smpjaano| sesapadesupi eseva nayo / iti chasupi dvAresu upekkhako viharatIti iminA chaLaapekkhA kathitA / sampajAnoti vacanato pana cattAri ANasampayuttacittAni labbhanti / satatavihArAti vacanato aTThapi mahAcittAni labbhanti arajjanto adussantoti vacanato dasapi cittAni labbhanti / somanassaM kathaM labmatIti ce Asevanato labbhati / abhijAtichakkavaNNanA 329. abhijAtiyoti jAtiyo / kaNhAbhijAtiko samAnoti kaNhe nIcakule jAto hutvA / kaNhaM dhammaM abhijAyatIti kALakaM dasadussIlyadhammaM pasavati karoti / so taM abhijAyitvA niraye nibbattati / sukkaM dhammanti ahaM pubbepi puJAnaM akatattA nIcakule nibbatto / idAni pulaM karomIti puJasaGkhAtaM paNDaraM dhammaM abhijAyati / so tena sagge nibbattati / akaNhaM asukkaM nibbAnanti nibbAnahi sace kaNhaM bhaveyya, kaNhavipAkaM dadeyya / sace sukkaM, sukkavipAkaM dadeyya / dvinnampi appadAnato pana "akaNhaM asukka"nti vuttaM / nibbAnaJca nAma imasmiM atthe arahattaM adhippetaM / tahi kilesanibbAnante jAtattA nibbAnaM nAma / taM esa abhijAyati pasavati karoti / sukkAbhijAtiko samAnoti sukke uccakule jAto hutvA / sesaM vuttanayeneva veditabbaM / nibbedhabhAgiyachakkavaNNanA nibbedhabhAgiyAti nibbedho vuccati nibbAnaM, taM bhajanti upagacchantIti nibbedhbhaagiyaa| aniccasaJjAdayo paJcake vuttaa| nirodhAnupassanAJANe sajJA nirodhasaJjA nAma / 201 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.330-330) ___"ime kho, Avuso''tiAdi vuttanayeneva yojetabbaM / iti dvAvIsatiyA chakkAnaM vasena bAttiMsasatapaJhe kathento thero sAmaggirasaM dassesIti / chakkavaNNanA nihitaa| sattakavaNNanA 330. iti chakkavasena sAmaggirasaM dassetvA idAni sattakavasena dassetuM puna desanaM Arabhi / ___ tattha sampattipaTilAbhaTena saddhAva dhanaM sddhaadhnN| esa nayo sabbattha / paJAdhanaM panettha sabbaseDheM / paJjAya hi ThatvA tINi sucaritAni paJcasIlAni dasasIlAni pUretvA saggUpagA honti, sAvakapAramIjANaM, paccekabodhiANaM, sabba tANaJca paTivijjhanti / imAsaM sampattInaM paTilAbhakAraNato paJjA "dhana"nti vuttaa| sattapi cetAni lokiyalokuttaramissakAneva kathitAni / bojjhaGgakathA kathitAva / samAdhiparikkhArAti smaadhiprivaaraa| sammAdivAdIni vuttatthAneva / imepi satta parikkhArA lokiyalokuttarAva kathitA / asataM dhammA asantA vA dhammA lAmakA dhammAti asddhmmaa| vipariyAyena saddhammA veditabbA / sesamettha uttAnatthameva / sammesu pana saddhAdayo sabbepi vipassakasseva kathitA / tesupi paJA lokiyalokuttarA / ayaM viseso|| sappurisAnaM dhammAti sppurisdhmmaa| tattha suttageyyAdikaM dhammaM jAnAtIti dhmm| tassa tasseva bhAsitassa atthaM jAnAtIti atynyjuu| "ettakomhi sIlena samAdhinA paJAyA"ti evaM attAnaM jAnAtIti attnyjuu| paTiggahaNaparibhogesu mattaM jAnAtIti mtt| ayaM kAlo uddesassa, ayaM kAlo paripucchAya, ayaM kAlo yogassa adhigamAyAti evaM kAlaM jAnAtIti kaalkhuu| ettha ca paJca vassAni uddesassa kAlo / 202 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.331-331) sattakavaNNanA 203 dasa pripucchaay| idaM atisambAdhaM / dasa vassAni pana uddesassa kaalo| vIsati paripucchAya / tato paraM yoge kammaM kAtabbaM / aTThavidhaM parisaM jAnAtIti prisnyjuu| sevitabbAsevitabbaM puggalaM jAnAtIti puggl| 331. nidasavatthUnIti niddasAdivatthUni / niddaso bhikkhu, nibbIso, nittiMso, niccattAlIso, nippAso bhikkhUti evaM vacanakAraNAni / ayaM kira paJho titthiyasamaye uppnno| titthiyA hi dasavassakAle mataM nigaNThaM niddasoti vadanti / so kira puna dasavasso na hoti / na kevalaJca dasavassova / navavassopi...pe0... ekavassopi na hoti / eteneva nayena vIsativassAdikAlepi mataM nibbIso, nittiMso, niccattAlIso, nippaJjAsoti vadanti / AyasmA Anando gAme vicaranto taM kathaM sutvA vihAraM gantvA bhagavato Arocesi / bhagavA Aha "na idaM, Ananda, titthiyAnaM adhivacanaM mama sAsane khINAsavassetaM adhivacanaM / khINAsavo hi dasavassakAle parinibbuto puna dasavasso na hoti / na kevalaJca dasavassova, navavassopi...pe0... ekavassopi / na kevalaJca ekavassova, dasamAsikopi...pe0... ekmaasikopi| ekadivasikopi / ekamuhuttopi na hoti eva / kasmA ? puna paTisandhiyA abhAvA / nibbIsAdIsupi eseva nayo / iti bhagavA mama sAsane khINAsavassetaM adhivacana"nti vatvA yehi kAraNehi so niddaso hoti, tAni dassetuM satta niddasavatthUni deseti / theropi tameva desanaM uddharitvA satta niddasavatthUni idhAvuso, bhikkhu, sikkhAsamAdAnetiAdimAha / tattha idhAti imasmiM sAsane / sikkhAsamAdAne tibbacchando hotIti sikkhattayapUraNe bahalacchando hoti / AyatiJca sikkhAsamAdAne avigatapemoti anAgate punadivasAdIsupi sikkhApUraNe avigatapemena samannAgato hoti / dhammanisantiyAti dhammanisAmanAya / vipassanAyetaM adhivacanaM / icchAvinayeti taNhAvinayane / paTisallAneti ekIbhAve / vIriyArambheti kAyikacetasikassa vIriyassa pUraNe / satinepakketi satiyaJceva nepakkabhAve ca / didvipaTivedheti maggadassane / sesaM sabbattha vuttanayeneva veditabbaM / sAsu asubhAnupassanAANe saJA asubhsaa| AdInavAnupassanAJANe saJjA AdInavasA nAma / sesA heTThA vuttA eva | balasattakaviJaANaTThitisattakapuggalasattakAni 203 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.331-331) vuttanayAneva | appahInatuna anusayantIti anusyaa| thAmagato kAmarAgo kAmarAgAnusayo / esa nayo sabbattha / saMyojanasattakaM uttAnatthameva / adhikaraNasamathasattakavaNNanA adhikaraNasamathesu adhikaraNAni samenti vUpasamentIti adhikrnnsmthaa| uppacuppanAnanti uppannAnaM uppannAnaM / adhikaraNAnanti vivAdAdhikaraNaM anuvAdAdhikaraNaM ApattAdhikaraNaM kiccAdhikaraNanti imesaM catunnaM / samathAya vUpasamAyAti samathatthaJceva vUpasamanatthaJca / sammukhAvinayo dAtabbo...pe0... tiNavatthArakoti ime satta samathA dAtabbA / tatrAyaM vinicchynyo| adhikaraNesu tAva dhammoti vA adhammoti vA aTThArasahi vatthUhi vivadantAnaM bhikkhUnaM yo vivAdo, idaM vivAdAdhikaraNaM nAma / sIlavipattiyA vA AcAradiDiAjIvavipattiyA vA anuvadantAnaM anuvAdo upavadanA ceva codanA ca, idaM anuvAdAdhikaraNaM nAma / mAtikAya AgatA paJca, vibhaGge veti sattapi ApattikkhandhA, idaM ApattAdhikaraNaM nAma / saGghassa apalokanAdInaM catunnaM kammAnaM karaNaM, idaM kiccAdhikaraNaM nAma / tattha vivAdAdhikaraNaM dvIhi samathehi sammati sammukhAvinayena ca yebhuyyasikAya ca / sammukhAvinayeneva sammamAnaM yasmiM vihAre uppannaM tasmiMyeva vA aJattha vUpasametuM gacchantAnaM antarAmagge vA yattha gantvA saGghassa niyyAtitaM tattha saGghana vA saGgha vUpasametuM asakkonte tattheva ubbAhikAya sammatapuggalehi vA vinicchitaM sammati / evaM sammamAne ca panetasmiM yA saGghasammukhatA dhammasammukhatA vinayasammukhatA puggalasammukhatA, ayaM sammukhAvinayo nAma / tattha ca kArakasaGghassa saGghasAmaggivasena sammukhIbhAvo sngksmmukhtaa| sametabbassa vatthuno bhUtatA dhmmsmmukhtaa| yathA taM sametabbaM, tathaiva sammanaM vinysmmukhtaa| yo ca vivadati, yena ca vivadati, tesaM ubhinnaM atthapaccatthikAnaM sammukhIbhAvo pugglsmmukhtaa| ubbAhikAya vUpasame panettha saGghasammukhatA prihaayti| evaM tAva sammukhAvinayeneva smmti| 204 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.331-331) adhikaraNasamathasattakavaNNanA 205 sace panevampi na sammati, atha naM ubbAhikAya sammatA bhikkhU "na mayaM sakkoma vUpasametu"nti saGghasseva niyyAtenti, tato saGgho paJcaGgasamannAgataM bhikkhuM salAkaggAhApakaM sammannati / tena guLhakavivaTakasakaNNajappakesu tIsu salAkaggAhesu aJataravasena salAkaM gAhApetvA sannipatitaparisAya dhammavAdInaM yebhuyyatAya yathA te dhammavAdino vadanti, evaM vUpasantaM adhikaraNaM sammukhAvinayena ca yebhuyyasikAya ca vUpasantaM hoti / / tattha sammukhAvinayo vuttanayo ev| yaM pana yebhuyyasikAkammassa karaNaM, ayaM yebhuSyasikA nAma / evaM vivAdAdhikaraNaM dvIhi samathehi sammati / anuvAdAdhikaraNaM catUhi samathehi sammati- sammukhAvinayena ca sativinayena ca amULhavinayena ca tassapApiyasikAya ca / sammukhAvinayeneva sammamAnaM yo ca anuvadati, yaJca anuvadati, tesaM vacanaM sutvA sace kAci Apatti natthi, ubho khamApetvA, sace asthi, ayaM nAmettha ApattIti evaM vinicchitaM vUpasammati / tattha sammukhAvinayalakkhaNaM vuttanayameva / yadA pana khINAsavassa bhikkhuno amUlikAya sIlavipattiyA anusitassa sativinayaM yAcamAnassa saGgho atticatutthena kammena sativinayaM deti, tadA sammukhAvinayena ca sativinayena ca vUpasantaM hoti / dinne pana sativinaye puna tasmiM puggale kassaci anuvAdo na ruhati / yadA ummattako bhikkhu ummAdavasena assAmaNake ajjhAcAre "saratAyasmA evarUpiM Apatti"nti bhikkhUhi codiyamAno "ummattakena me, Avuso, etaM kataM, nAhaM taM sarAmI"ti bhaNantopi bhikkhUhi codiyamAnova puna acodanatthAya amULhavinayaM yAcati, saGgho cassa atticatutthena kammena amULhavinayaM deti, tadA sammukhAvinayena ca amULhavinayena ca vUpasantaM hoti / dinne pana amULhavinaye puna tasmiM puggale kassaci tappaccayA anuvAdo na ruhati / - yadA pana pArAjikena vA pArAjikasAmantena vA codiyamAnassa agenanaM paTicarato pApussannatAya pApiyassa puggalassa "sacAyaM acchinnamUlo bhavissati, sammA vattitvA osAraNaM labhissati / sace chinnamUlo ayamevassa nAsanA bhavissatI"ti maJjamAno saGgho atticatutthena kammena tassapApiyasikaM karoti, tadA sammukhAvinayena ca tassapApiyasikAya ca vUpasantaM hotIti / evaM anuvAdAdhikaraNaM catUhi samathehi sammati / ApattAdhikaraNaM tIhi samathehi sammati sammukhAvinayena ca paTiJAtakaraNena ca tiNavatthArakena c| tassa sammukhAvinayeneva vUpasamo ntthi| yadA pana ekassa vA 205 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.331-331) bhikkhuno santike saGghagaNamajhesu vA bhikkhu lahukaM ApattiM deseti, tadA ApattAdhikaraNaM sammukhAvinayena ca paTiJAtakaraNena ca vUpasammati / tattha sammukhAvinaye tAva yo ca deseti, yassa ca deseti, tesaM sammukhIbhAvo pugglsmmukhtaa| sesaM vuttanayameva / / puggalassa gaNassa ca desanAkAle saGghasammukhatA parihAyati / yA panettha ahaM, bhante, itthannAmaM ApattiM Apannoti ca Ama, passAmIti ca paTiJA, tAya paTiJAya "AyatiM saMvareyyAsI"ti karaNaM, taM paTiJAtakaraNaM naam| saGghAdisese hi parivAsAdiyAcanA pttinyaa| parivAsAdInaM dAnaM paTiJAtakaraNaM nAma / dve pakkhajAtA pana bhaNDanakArakA bhikkhU bahuM assAmaNakaM ajjhAcaritvA puna lajjidhamme uppanne sace mayaM imAhi ApattIhi acamacaM kAressAma, siyApi taM adhikaraNaM kakkhaLattAya saMvatteyyAti aJamadhe ApattiyA kArApane dosaM disvA yadA tiNavatthArakakammaM karonti, tadA ApattAdhikaraNaM sammukhAvinayena ca tiNavatthArakena ca sammati / tattha hi yattakA hatthapAsUpagatA "na metaM khamatI"ti evaM diTThAvikammaM akatvA niddampi okkantA honti, sabbesaM ThapetvA thullavajjaJca gihipaTisaMyuttaJca sabbApattiyo vuTThahanti, evaM ApattAdhikaraNaM tIhi samathehi sammati / kiccAdhikaraNaM ekena samathena sammati sammukhAvinayeneva / imAni cattAri adhikaraNAni yathAnurUpaM imehi sattahi samathehi sammanti / tena vuttaM- uppannappannAnaM adhikaraNAnaM samathAya vUpasamAya sammukhAvinayo dAtabbo...pe0... tiNavatthArakoti / ayamettha vinicchayanayo / vitthAro pana samathakkhandhake Agatoyeva / vinicchayopissa samantapAsAdikAyaM vutto| "ime kho, Avuso''tiAdi vuttanayeneva yojetabbaM / iti cuddasannaM sattakAnaM vasena aTThanavuti panhe kathento thero sAmaggirasaM dassesIti / sattakavaNNanA nitttthitaa| 206 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.333-336) aTThakavaNNanA 207 aTThakavaNNanA 333. iti sattakavasena sAmaggirasaM dassetvA idAni aTThakavasena dassetuM puna desanaM Arabhi / tattha micchattAti ayAthAvA micchAsabhAvA / sammattAti yAthAvA sammAsabhAvA / 334. kusItavatthUnIti kusItassa alasassa vatthUni patiTThA kosajjakAraNAnIti attho / kammaM kattabaM hotIti cIvaravicAraNAdikammaM kAtaLa hoti / na vIriyaM ArabhatIti duvidhampi vIriyaM nArabhati / appattassAti jhAnavipassanAmaggaphaladhammassa appattassa pattiyA / anadhigatassAti tasseva anadhigatassa adhigamatthAya / asacchikatassAti tasseva apaccakkhakatassa sacchikaraNatthAya / idaM paThamanti idaM handAhaM nipajjAmIti evaM osIdanaM paThamaM kusItavatthu / iminA nayena sabbattha attho veditabbo / "mAsAcitaM maje"ti ettha pana mAsAcitaM nAma tintmaaso| yathA tintamAso garuko hoti, evaM garukoti adhippAyo / gilAnA vudvito hotIti gilAno hutvA pacchA vuTTito hoti / 335. ArambhavatthUnIti vIriyakAraNAni / tesampi iminAva nayena attho veditabbo / 336. dAnavatthUnIti dAnakAraNAni / Asajja dAnaM detIti patvA dAnaM deti / AgataM disvAva muhattaMyeva nisIdApetvA sakkAraM katvA dAnaM deti, dassAmi dassAmIti na kilameti / iti ettha AsAdanaM dAnakAraNaM nAma hoti / bhayA dAnaM detItiAdIsupi bhayAdIni dAnakAraNAnIti veditabbAni / tattha bhayaM nAma ayaM adAyako akArakoti garahAbhayaM vA apAyabhayaM vA / adAsi meti mayhaM pubbe esa idaM nAma adAsIti deti / dassati meti anAgate idaM nAma dassatIti deti / sAhu dAnanti dAnaM nAma sAdhu sundaraM, buddhAdIhi paNDitehi pasatthanti deti / cittAlAracittaparikkhAratthaM dAnaM detIti samathavipassanAcittassa alaGkAratthaJceva parivAratthaJca deti / dAnahi cittaM mudukaM karoti / yena laddhaM hoti, sopi laddhaM meti muducitto hoti, yena dinnaM, sopi dinnaM mayAti muducitto hoti, iti ubhinnampi cittaM mudukaM karoti, teneva "adantadamanaM dAna"nti vuccati / yathAha - "adantadamanaM dAnaM, adAnaM dantadUsakaM / dAnena piyavAcAya, unnamanti namanti cA"ti / / 207 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.337-338) imesu pana aTThasu dAnesu cittAlaGkAradAnameva uttamaM / 337. dAnUpapattiyoti dAnapaccayA upapattiyo / dahatIti Thapeti / adhivAtIti tasseva vevcnN| bhAvetIti vaDDeti / hIne vimuttanti hInesu paJcakAmaguNesu vimuttaM / uttari abhAvitanti tato uttari maggaphalatthAya abhAvitaM / tatrUpapattiyA saMvattatIti yaM patthetvA kusalaM kataM, tattha tattha nibbattanatthAya saMvattati / vItarAgassAti maggena vA samucchinnarAgassa samApattiyA vA vikkhambhitarAgassa / dAnamatteneva hi brahmaloke nibbattituM na sakkA / dAnaM pana samAdhivipassanAcittassa alaGkAro parivAro hoti / tato dAnena muducitto brahmavihAre bhAvetvA brahmaloke nibbattati / tena vuttaM "vItarAgassa no sarAgassA"ti / khattiyAnaM parisA khattiyaparisA, samUhoti atyo / esa nayo sabbattha / lokassa dhammA lokdhmmaa| etehi mutto nAma natthi, buddhAnampi hontiyeva / vuttampi cetaM- "aTThime, bhikkhave, lokadhammA lokaM anuparivattanti, loko ca aTTha lokadhamme anuparivattatIti (a0 ni0 3.8.5) / lAbho alAbhoti lAbhe Agate alAbho Agato evAti veditbbo| yasAdIsupi eseva nayo / 338. abhibhAyatanavimokkhakathA heTThA kathitA eva / "ime kho, Avuso''tiAdi vuttanayeneva yojetabbaM / iti ekAdasanaM aTThakAnaM vasena aTThAsIti paJhe kathento thero sAmaggirasaM dassesIti / aTThakavaNNanA nihitaa| 208 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.340-344) navakavaNNanA 209 navakavaNNanA 340. iti aTThakavasena sAmaggirasaM dassetvA idAni navakavasena dassetuM puna desanaM Arabhi / tattha AghAtavatyUnIti AghAtakAraNAni | AghAtaM bandhatIti kopaM bandhati karoti uppAdeti / taM kutettha labbhAti taM anatthacaraNaM mA ahosIti etasmiM puggale kuto labbhA, kena kAraNena sakkA la<< ? paro nAma parassa attano cittaruciyA anatthaM karotIti evaM cintetvA AghAtaM paTivinodeti / atha vA sacAhaM paTikopaM kareyyaM, taM kopakaraNaM ettha puggale kuto labbhA, kena kAraNena laddhabbanti attho| kuto lAbhAtipi pATho, sacAhaM ettha kopaM kareyyaM, tasmiM me kopakaraNe kuto lAbhA, lAbhA nAma ke siyunti attho / imasmiJca atthe tanti nipAtamattameva hoti / / 341. sattAvAsAti sattAnaM AvAsA, vasanaTThAnAnIti attho / tattha suddhAvAsApi sattAvAsova, asabbakAlikattA pana na gahitA | suddhAvAsA hi buddhAnaM khandhAvArasadisA / asaGkhyeyyakappe buddhesu anibbattantesu taM ThAnaM sujhaM hotIti asabbakAlikattA na gahitA / sesamettha yaM vattabda, taM heTThA vuttmev|| 342. akkhaNesu dhammo ca desiyatIti catusaccadhammo desiyati / opasamikoti kilesuupsmkro| parinibbAnikoti kilesaparinibbAnena parinibbAnAvaho / sambodhagAmIti catumaggANapaTivedhagAmI / aJataranti asaJabhavaM vA arUpabhavaM vA / 343. anupubbavihArAti anupaTipATiyA samApajjitabbavihArA / 344. anupubbanirodhAti anupaTipATiyA nirodhA | "ime, kho Avuso"tiAdi vuttanayeneva yojetabbaM / iti channaM navakAnaM vasena catupaNNAsa panhe kathento thero sAmaggirasaM dassesIti / navakavaNNanA nittttitaa| 209 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.345-345) dasakavaNNanA 345. iti navakavasena sAmaggirasaM dassetvA idAni dasakavasena dassetuM puna desanaM Arabhi / tattha nAthakaraNAti "sanAthA, bhikkhave, viharatha mA anAthA, dasa ime, bhikkhave, dhammA nAthakaraNA''ti (a0 ni0 3.10.18) evaM akkhAtA attano patiTThAkarA dhammA / kalyANamittotiAdIsu sIlAdiguNasampannA kalyANA assa mittAti klyaannmitto| te cassa ThAnanisajjAdIsu saha ayanato sahAyAti klyaannshaayo| cittena ceva kAyena ca kalyANamittesu eva sampavako onatoti klyaannsmpvngko| suvaco hotIti sukhena vattabbo hoti sukhena anusaasitbbo| khamoti gALhena pharusena kakkhaLena vuccamAno khamati, na kuppati / padakkhiNaggAhI anusAsaninti yathA ekacco ovadiyamAno vAmato gaNhAti, paTippharati vA asuNanto vA gacchati, evaM akatvA "ovadatha, bhante, anusAsatha, tumhesu anovadantesu ko aJo ovadissatI"ti padakkhiNaM gnnhaati| uccAvacAnIti uccAni ca avacAni ca / kiM karaNIyAnIti kiM karomIti evaM vatvA kattabbakammAni / tattha uccakammAni nAma cIvarassa karaNaM rajanaM cetiye sudhAkamma uposathAgAracetiyagharabodhiyagharesu kattabbanti evmaadi| avacakammaM nAma pAdadhovanamakkhanAdikhuddakakammaM / tatrupAyAyAti ttrupgmniiyaa| alaM kAtunti kAtuM samattho hoti / alaM saMvidhAtunti vicAretuM samattho / dhamme assa kAmo sinehoti dhammakAmo, tepiTakaM buddhavacanaM piyAyatIti attho / piyasamudAhAroti parasmiM kathente sakkaccaM suNAti, sayaJca paresaM desetukAmo hotIti attho / "abhidhamme abhivinaye"ti ettha dhammo abhidhammo, vinayo abhivinayoti catukkaM veditabbaM / tattha dhammoti suttantapiTakaM / abhidhammoti satta pakaraNAni / vinayoti ubhatovibhaGgA / abhivinayoti khandhakaparivArA / atha vA suttantapiTakampi abhidhammapiTakampi dhammo eva / maggaphalAni abhidhmmo| sakalaM vinayapiTakaM vinyo| kilesavUpasamakAraNaM abhivinyo| iti sabbasmimpi ettha dhamme abhidhamme vinaye abhivinaye ca / uLArapAmojoti bahulapAmojjo hotIti attho / 210 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10.346-347) kusale dhammeti kAraNatthe bhummaM catubhUmakakusaladhammakAraNA, tesaM adhigamatthAya anikkhittadhuro hotIti attho / akusalakammapathadasakavaNNanA 346. kasiNadasake sakalaTThena kasiNAni / tadArammaNAnaM dhammAnaM khettaTThena vA adhiTThAnavena vA AyatanAni / uddhanti upari gaganatalAbhimukhaM / adhoti heTThA bhUmitalAbhimukhaM / tiriyanti khettamaNDalamiva samantA paricchinditvA / ekacco hi uddhameva kasiNaM vaDDheti, ekacco adho, ekacco samantato / tena tena vA kAraNena evaM pasAreti Alokamiva rUpadassanakAmo / tena vuttaM "pathavIkasiNameko saJjAnAti uddhaM adho tiriyanti / advayanti idaM pana ekassa aJJabhAvAnupagamanatthaM vRttaM / yathA hi udakaM paviTThassa sabbadisAsu udakameva hoti, na aJJa, evameva pathavIkasiNaM pathavIkasiNameva hoti, natthi tassa aJJo kasiNasambhedoti / esa nayo sabbattha / appamANanti idaM tassa tassa pharaNaappamANavasena vuttaM / tahi cetasA pharanto sakalameva pharati, na " ayamassa Adi, idaM majjhanti pamANaM gaNhAtIti / vijJANakasiNanti cettha kasiNugghATimAkA pavattaviJJaNaM / tattha kasiNavasena kasiNugghATimAkAse kasiNugghATimAkAsavasena tattha pavattaviJJaNe uddhaM adho tiriyatA veditabbA / ayamettha saGkSepo / kammaTThAnabhAvanAnayena panetAni pathavIkasiNAdIni vitthArato visuddhimagge vRttAneva / akusalakammapathadasakavaNNanA 347. kammapathesu kammAneva sugatiduggatInaM pathabhUtattA kammapathA nAma / tesu pANAtipAto adinnAdAnaM musAvAdAdayo ca cattAro brahmajAle vitthAritA eva / kAmesumicchAcAroti ettha pana kAmesUti methunasamAcAresu methunavatthUsu vA / micchAcAroti ekantanindito lAmakAcAro / lakkhaNato pana asaddhammAdhippAyena kAyadvArappavattA agamanIyaTThAnavItikkamacetanA kAmesumicchAcAro / 211 tattha agamanIyaTThAnaM nAma purisAnaM tAva mAturakkhitA, piturakkhitA, mAtApiturakkhitA, bhAturakkhitA, bhaginirakkhitA, jAtirakkhitA, gottarakkhitA, dhammarakkhitA, sArakkhA, saparidaNDAti mAturakkhitAdayo dasa / dhanakkItA, chandavAsinI, bhogavAsinI, paTavAsinI, odapattakinI, obhatacumbaTA, dAsI ca bhariyA ca, kammakA ca bhariyA ca dhajAhaTA, muhuttikAti etA dhanakkItAdayo dasAti vIsati / itthIsu pana 211 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.347-347) dvinnaM sArakkhasaparidaNDAnaM dasannaJca dhanakkItAdInanti dvAdasannaM itthInaM ache purisA / idaM agamanIyaTThAnaM naam| so panesa micchAcAro sIlAdiguNarahite agamanIyaTThAne appsaavjjo| sIlAdiguNasampanne mhaasaavjjo| tassa cattAro sambhArA agamanIyavatthu, tasmiM sevanacittaM, sevanappayogo, maggenamaggappaTipattiadhivAsananti / eko payogo sAhatthiko eva / abhijjhAyatIti abhijjhA, parabhaNDAbhimukhI hutvA tanninnatAya pavattatIti attho / sA "aho vata idaM mamassA"ti evaM parabhaNDAbhijjhAyanalakkhaNA adinnAdAnaM viya appasAvajjA mahAsAvajjA c| tassA dve sambhArA parabhaNDaM, attano pariNAmanaJca / parabhaNDavatthuke hi lobhe uppannepi na tAva kammapathabhedo hoti, yAva "aho vatIdaM mamassA''ti attano na pariNAmeti / hitasukhaM byApAdayatIti vyaapaado| so paraM vinAsAya manopadosalakkhaNo pharusAvAcA viya appasAvajjo mahAsAvajjo c| tassa dve sambhArA parasatto ca, tassa vinAsacintA c| parasattavatthuke hi kodhe uppannepi na tAva kammapathabhedo hoti, yAva "aho vatAyaM ucchijjheyya vinasseyyA'ti tassa vinAsaM na cinteti / yathAbhuccagahaNAbhAvena micchA passatIti micchaadivi| sA "natthi dinna'ntiAdinA nayena viparItadassanalakkhaNA / samphappalApo viya appasAvajjA mahAsAvajjA ca / apica aniyatA * appasAvajjA, niyatA mhaasaavjjaa| tassA dve sambhArA vatthuno ca gahitAkAraviparItatA, yathA ca taM gaNhAti, tathAbhAvena tassUpaTThAnanti / imesaM pana dasannaM akusalakammapathAnaM dhammato koTThAsato ArammaNato vedanAto mUlatoti paJcahAkArehi vinicchayo veditabbo / tattha dhammatoti etesu hi paTipATiyA satta cetanAdhammAva honti / abhijjhAdayo tayo cetnaasmpyuttaa| koTThAsatoti paTipATiyA satta, micchAdiTThi cAti ime aTTha kammapathA eva honti, 212 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10.347-347) kusalakammapathadasakavaNNanA no mUlAni / abhijjhAbyApAdA kammapathA ceva mUlAni ca / abhijjhA hi mUlaM patvA lobhI akusalamUlaM hoti / byApAdo doso akusalamUlaM hoti / ArammaNatoti pANAtipAto jIvitindriyArammaNato saGghArArammaNo hoti / adinnAdAnaM sattArammaNaM vA saGghArArammaNaM vA, micchAcAro phoTubbavasena saGghArArammaNo / "sattArammaNo"tipi eke / musAvAdI sattArammaNo vA saGghArArammaNo vA, tathA pisuNavAcA / pharusavAcA sattArammaNAva / samphappalApo diTThasutamutavijJAtavasena sattArammaNo vA saGghArArammaNo vaa| tathA abhijjhA / byApAdo sattArammaNova / micchAdiTThi tebhUmakadhammavasena saGghArArammaNA / 213 vedanAtoti pANAtipAto dukkhavedano hoti / kiJcApi hi rAjAno coraM divA hasamAnApi '"gacchatha naM ghAtethA "ti vadanti, sanniTThApakacetanA pana dukkhasampattAva hoti / adinnAdAnaM tivedanaM / micchAcAro sukhamajjhattavasena dvivedano / sanniTThApakacitte pana majjhattavedano na hoti / musAvAdo tivedano / tathA pisuNavAcA / pharusavAcA dukkhavedanA / samphappalApo tivedno| abhijjhA sukhamajjhattavasena dvivedanA tathA micchAdiTThi / byApAdo dukhavedana | mUlatoti pANAtipAto dosamohavasena dvimUlako hoti / adinnAdAnaM dosamohavasena vA lobhamohavasena vA / micchAcAro lobhamohavasena / musAvAdo dosamohavasena vA lobhamohavasena vA tathA pisuNavAcA samphappalApo ca / pharusavAcA dosamohavasena / abhijjhA mohavasena ekamUlA / tathA byApAdo / micchAdiTThi lobhamohavasena dvimUlAti / kusalakammapathadasakavaNNanA pANAtipAtA veramaNiAdIni samAdAnasampattasamucchedavirativasena veditabbAni / dhammato pana etesupi paripATiyA satta cetanApi vattanti viratiyopi / ante tayo cetanAsampayuttAva / koTThAsatoti paTipATiyA satta kammapathA eva, no mUlAni / ante tayo kammapathA ceva 213 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 ( 10.348 - 348) mUlAni ca / anabhijjhA hi mUlaM patvA alobho kusalamUlaM hoti / abyApAdo adoso kusalamUlaM / sammAdiTThi amoho kusalamUlaM / dIghanikAye pArthikavaragaTThakathA ArammaNatoti pANAtipAtAdInaM ArammaNAneva etesaM ArammaNAni / vItikkamitabbatoyeva hi veramaNI nAma hoti / yathA pana nibbAnArammaNo ariyamaggo kilese pajahati, evaM jIvitindriyAdiArammaNApete kammapathA pANAtipAtAdIni dussIlyAni pajahantIti veditabbA / vedanAtoti sabbe sukhavedanA honti majjhattavedanA vA / kusalaM patvA hi dukkhavedanA nAma natthi / mUlatoti paripATiyA satta ANasampattacittena viramantassa alobhaadosa amohavasena timUlAni honti, ANavippayuttacittena viramanta dvimUlAni / anabhijjhA JANasampayuttacittena viramantassa dvimUlA, JANavippayuttacittena ekamUlA / alobho pana attanAva attano mUlaM na hoti / abyApAdepi eseva nayo / sammAdiTThi alobhAdosavasena dvimUlA evAti / ariyavAsadasakavaNNanA 348. ariyavAsAti ariyA eva vasiMsu vasanti vasissanti etesUti ariyavAsA / paJcaGgavippahInoti paJcahi ahi vippayuttova hutvA khINAsavo avasi vasati vasissIti tasmA ayaM paJcaGgavippahInatA, ariyassa vAsattA ariyavAsoti vRtto / esa nayo sabbattha / evaM kho, Abuso, bhikkhu chaLaGgasamannAgato hotIti chaLaGgupekkhAya samannAgato hoti / chaLapekkhA nAma keti ? ANAdayo / " JANa "nti vutte kiriyato cattAri ANasampayuttacittAni labbhanti / " satatavihAro "ti vutte aTTha mahAcittAni / "rajjanadussanaM natthIti vutte dasa cittAni labbhanti / somanassaM Asevanavasena labbhati / satArakkhena cetasAti khINAsavassa hi tIsu dvAresu sabbakAlaM sati ArakkhakiccaM 214 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10.348 - 348) asekkhadhammadasakavaNNanA sAdheti / tenevassa "carato ca tiTThato ca suttassa ca jAgarassa ca satataM samitaM JaNadassanaM paccupaTThitaM hotI "ti vuccati / puthusamaNabrAhmaNAnanti bahUnaM samaNabrAhmaNAnaM / ettha ca samaNAti pabbajjupagatA / brAhmaNAti bhovAdino / puthupaccekasaccAnIti bahUni pATekkasaccAni, idameva dassanaM saccaM, idameva dassanaM saccanti evaM pATiyekkaM gahitAni bahUni saccAnIti attho / nunnAnIti nihatAni / paNunnAnIti suTTu nihatAni / cattAnIti vissaTThAni / vantAnIti vamitAni / muttAnIti chinnabandhanAni katAni / pahInAnIti pajahitAni / paTinissaTThAnIti yathA na puna cittaM Aruhanti, evaM paTinissajjitAni / sabbAneva tAni gahitaggahaNassa vissaTThabhAvavevacanAni / 215 samavayasaTThesanoti ettha avayAti anUnA / saTThAti visstttthaa| sammA avayA saTTA esanA assAti samavayasadvesano / sammA vissaTThasabbaesanoti attho / vimuttantiAdIhi maggassa kiccanippatti kathitA / rAgA cittaM rAgo me pahInotiAdIhi paccavekkhaNAya phalaM kathitaM / asekkhadhammadasakavaNNanA asekkhA sammAdiTThItiAdayo sabbepi phalasampayuttadhammA eva / ettha ca sammAdiTThi, sammAJaNanti dvIsu ThAnesu paJJAva kathitA / sammAvimuttIti iminA padena vuttAvasesA / phalasamApattidhammA saGgahitAti veditabbA | " ime kho, Avuso 'tiAdi vRttanayeneva yojetabbaM / iti channaM dasakAnaM vasena samasaTThi paJhe katheto thero sAmaggirasaM dassesIti / dasakavaNNanA niTThitA / 215 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (10.349-349) pahasamodhAnavaNNanA 349. idha pana ThatvA paJhA samodhAnetabbA / imasmihi sutte ekakavasena dve paJhA kathitA / dukavasena sattati / tikavasena asItisataM | catukkavasena dvesatAni / paJcakavasena tiNsstN| chakkavasena bAttiMsasataM / sattakavasena aTThanavuti / aTThakavasena aTThAsIti / navakavasena catupaNNAsa / dasakavasena samasaTThIti evaM sahassaM cuddasa paJhA kathitA / _imahi suttantaM ThapetvA tepiTake buddhavacane ajao suttanto evaM bahupahapaTimaNDito ntthi| bhagavA imaM suttantaM Adito paTThAya sakalaM sutvA cintesi- "dhammasenApati sAriputto buddhabalaM dIpetvA appaTivattiyaM sIhanAdaM nadati / sAvakabhAsitoti vutte okappanA na hoti, jinabhAsitoti vutte hoti, tasmA jinabhAsitaM katvA devamanussAnaM okappanaM imasmiM suttante uppAdessAmI"ti / tato vuTThAya sAdhukAraM adAsi / tena vuttaM "atha kho bhagavA vuTThahitvA AyasmantaM sAriputtaM Amantesi, sAdhu, sAdhu, sAriputta, sAdhu kho tvaM sAriputta, bhikkhUnaM saGgItipariyAyaM abhAsI"ti / tattha saGgItipariyAyanti sAmaggiyA kAraNaM / idaM vuttaM hoti- "sAdhu, kho tvaM, sAriputta, mama sabba tANena saMsanditvA bhikkhUna sAmaggirasaM abhAsI"ti / samanujJo satthA ahosIti anumodanena samanuJo ahosi / ettakena ayaM suttanto jinabhAsito nAma jAto / desanApariyosAne imaM suttantaM manasikarontA te bhikkhU arahattaM pApurNisUti / sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya - saGgItisuttavaNNanA nidvitaa| 216 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. dasuttarasuttavaNNanA 350. evaM me sutanti dasuttarasuttaM / tatrAyaM apubbapadavaNNanA- Abuso bhikkhaveti sAvakAnaM AlapanametaM / buddhA hi parisaM AmantayamAnA 'bhikkhave'ti vadanti / sAvakA satthAraM uccaTThAne ThapessAmAti satthu Alapanena anAlapitvA Avusoti Alapanti / te bhikkhUti te dhammasenApatiM parivAretvA nisinnA bhikkhU / ke pana te bhikkhUti ? anibaddhavAsA disAgamanIyA bhikkhU / buddhakAle dve vAre bhikkhU sannipatantiupakaTThavassUpanAyikakAle ca pavAraNakAle c| upakaTThavassUpanAyikAya dasapi vIsatipi tisampi cattAlIsampi pAsampi bhikkhU vaggA vaggA kammaTThAnatthAya Agacchanti / bhagavA tehi saddhiM sammoditvA kasmA, bhikkhave, upakaTThAya vassUpanAyikAya vicarathAti pucchati / atha te "bhagavA kammaTThAnatthaM Agatamha, kammaTThAnaM no dethA"ti yAcanti / satthA tesaM cariyavasena rAgacaritassa asubhakammaTThAnaM deti / dosacaritassa mettAkammaTThAnaM, mohacaritassa uddeso paripucchA - 'kAlena dhammassavanaM, kAlena dhammasAkacchA, idaM tumhaM sappAyanti Acikkhati / vitakkacaritassa AnApAnassatikammaTThAnaM deti / saddhAcaritassa pasAdanIyasuttante buddhasubodhiM dhammasudhammataM saGghasuppaTipattiJca pakAseti / ANacaritassa aniccatAdipaTisaMyutte gambhIre suttante katheti / te kammaTThAnaM gahetvA sace sappAyaM hoti, tattheva vasanti / no ce hoti, sappAyaM senAsanaM pucchitvA gacchanti / te tattha vasantA temAsikaM paTipadaM gahetvA ghaTetvA vAyamantA sotApannApi honti sakadAgAminopi anAgAminopi arhntopi| tato vutthavassA pavAretvA satthu santikaM gantvA "bhagavA ahaM tumhAkaM santike kammaTThAnaM gahetvA sotApattiphalaM patto...pe0... ahaM aggaphalaM arahatta"nti paTiladdhaguNaM Arocenti / tattha ime bhikkhU upakaTThAya vassUpanAyikAya AgatA / evaM AgantvA gacchante 217 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (11.351-351) pana bhikkhU bhagavA aggasAvakAnaM santikaM peseti, yathAha "apaloketha pana, bhikkhave, sAripattamoggallAne"ti / bhikkha ca vadanti "kiM na kho mayaM, bhante, apalokema sAriputtamoggallAne"ti (saM0 ni0 2.3.2) / atha ne bhagavA tesaM dassane uyyojesi / "sevatha, bhikkhave, sAriputtamoggallAne; bhajatha, bhikkhave, sAriputtamoggallAne | paNDitA bhikkhU anuggAhakA sabrahmacArInaM / seyyathApi, bhikkhave, janetA evaM sAriputto / seyyathApi jAtassa ApAdetA evaM moggllaano| sAriputto, bhikkhave, sotApattiphale vineti, moggallAno uttamatthe''ti (ma0 ni0 3.371) / tadApi bhagavA imehi bhikkhUhi saddhiM paTisanthAraM katvA tesaM bhikkhUnaM AsayaM upaparikkhanto "ime bhikkhU sAvakavineyyA"ti addasa | sAvakavineyyA nAma ye buddhAnampi dhammadesanAya bujjhanti sAvakAnampi / buddhavineyyA pana sAvakA bodhetuM na sakkonti / sAvakavineyyabhAvaM pana etesaM atvA katarassa bhikkhuno desanAya bujjhissantIti olokento sAriputtassAti disvA therassa santikaM pesesi / thero te bhikkhU pucchi "satyu santikaM gatattha Avuso"ti / "Ama, gatamha satthArA pana amhe tumhAkaM santikaM pesitA"ti / tato thero "ime bhikkhU mahaM desanAya bujjhissanti, kIdisI nu kho tesaM desanA vaTTatI"ti cintento "ime bhikkhU samaggArAmA, sAmaggirasassa dIpikA nesaM desanA vaTTatI"ti sanniTThAnaM katvA tathArUpaM desanaM desetukAmo dasuttaraM pavakkhAmItiAdimAha / tattha dasadhA mAtikaM ThapetvA vibhattoti dasuttaro, ekakato paTThAya yAva dasakA gatotipi dasuttaro, ekekasmiM pabbe dasa dasa paJhA visesitAtipi dasuttaro, taM dasuttaraM / pavakkhAmIti kathessAmi / dhammanti suttaM / nibbAnapattiyAti nibbAnapaTilAbhatthAya / dukkhassantakiriyAyAti sakalassa vaTTadukkhassa pariyantakaraNatthaM / sabbaganthappamocananti abhijjhAkAyaganthAdInaM sabbaganthAnaM pamocanaM / iti thero desanaM uccaM karonto bhikkhUnaM tattha pemaM janento evametaM uggahetabbaM pariyApuNitabbaM dhAretabbaM vAcetabbaM maJissantIti catUhi padehi vaNNaM kathesi, "ekAyano ayaM, bhikkhave, maggo'"tiAdinA nayena tesaM tesaM suttAnaM bhagavA viya / ekadhammavaNNanA 351. (ka) tattha bahukAroti bahUpakAro / 218 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11.351-351) ekadhammavaNNanA 219 (kha) bhAvetabboti vddvetbbo| (ga) parijeyyoti tIhi paricAhi parijAnitabbo / (gha) pahAtabboti pahAnAnupassanAya pajahitabbo / (Ga) hAnabhAgiyoti apAyagAmiparihAnAya saMvattanako / (ca) visesabhAgiyoti visesagAmivisesAya saMvattanako / (cha) duppaTivijhoti duppaccakkhakaro / (ja) uppAdetabboti nipphAdetabbo / (jha) abhineyyoti AtapariJAya abhijAnitabbo / (Ja) sacchikAtabboti paccakkhaM kAtabbo / evaM sabbattha mAtikAsu attho veditabbo / iti AyasmA sAriputto yathA nAma dakkho velukAro sammukhIbhUtaM veLu chetvA niggaNThiM katvA dasadhA khaNDe katvA ekamekaM khaNDaM hIraM hIraM karonto phAleti, evameva tesaM bhikkhUna sappAyaM desanaM upaparikkhitvA dasadhA mAtikaM ThapetvA ekekakoTThAse ekekapadaM vibhajanto "katamo eko dhammo bahukAro, appamAdo kusalesu dhammesUti"tiAdinA nayena desanaM vitthAretuM aarddho| tattha appamAdo kusalesu dhammasUti sabbatthakaM upakArakaM appamAdaM kathesi / ayavhi appamAdo nAma sIlapUraNe, indriyasaMvare, bhojane matta tAya, jAgariyAnuyoge, sattasu saddhammesu, vipassanAgabbhaM gaNhApane, atyATisambhidAdIsu, sIlakkhandhadipaJcadhamakkhandhesu, ThAnAhAnesu, mahAvihArasamApattiyaM, ariyasaccesu, satipaTTAnAdIsu, bodhipakkhiyesu, vipassanAJANAdIsu aTThasu vijjAsUti sabbesu anavajjatuna kusalesu dhammesu bahUpakAro / 219 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (11.351-351) teneva naM bhagavA "yAvatA, bhikkhave, sattA apadA vA...pe0... tathAgato tesaM aggamakkhAyati / evameva kho, bhikkhave, ye keci kusalA dhammA, sabbete appamAdamUlakA appamAdasamosaraNA, appamAdo tesaM dhammAnaM aggamakkhAyatI"tiAdinA (saM0 ni0 3.5.139) nayena hatthipadAdIhi opammehi opamento saMyuttanikAye appamAdavagge nAnappakAraM thometi / taM sabbaM ekapadeneva saGgahetvA thero appamAdo kusalesu dhammesUti Aha / dhammapade appamAdavaggenApissa bahUpakAratA dIpetabbA / asokavatthunApi dIpetabbA - (ka) asokarAjA hi nigrodhasAmaNerassa "appamAdo amatapadanti gAthaM sutvA eva "tiTTa, tAta, mayhaM tayA tepiTakaM buddhavacanaM kathita"nti sAmaNere pasIditvA caturAsItivihArasahassAni kAresi / iti thAmasampannena bhikkhunA appamAdassa bahUpakAratA tIhi piTakehi dIpetvA kathetabbA / yaMkiJci suttaM vA gAthaM vA appamAdadIpanatthaM Aharanto "aTThAne ThatvA Aharasi, atitthena pakkhando"ti na vattabbo / dhammakathikassevettha thAmo ca balaJca pamANaM / (kha) kAyagatAsatIti AnApAnaM catuiriyApatho satisampajalaM dvattiMsAkAro catudhAtuvavatthAnaM dasa asubhA nava sivathikA cuNNikamanasikAro kesAdIsu cattAri rUpajjhAnAnIti ettha uppannasatiyA etaM adhivacanaM / sAtasahagatAti ThapetvA catutthajjhAnaM aJattha sAtasahagatA hoti sukhasampayuttA, taM sandhAyetaM vuttaM / ___(ga) sAsavo upAdAniyoti AsavAnaJceva upAdAnAnaJca pccybhuuto| iti tebhUmakadhammameva niyameti / (gha) asmimAnoti rUpAdIsu asmIti maano| (Ga) ayoniso manasikAroti anicce niccantiAdinA nayena pavatto uppthmnsikaaro| (ca) vipariyAyena yoniso manasikAro veditabbo / (cha) Anantariko cetosamAdhIti aJattha maggAnantaraM phalaM Anantariko cetosamAdhi 220 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11.352-352) dvedhammavaNNanA 221 nAma | idha pana vipassanAnantaro maggo vipassanAya vA anantarattA attano vA anantaraM phaladAyakattA Anantariko cetosamAdhIti adhippeto / (ja) akuppaM ANanti aJjattha phalapaJjA akuppajANaM nAma / idha paccavekSaNapaJjA adhippetaa| (jha) AhAradvitikAti paccayaTThitikA / ayaM eko dhammoti yena paccayena tiThThanti, ayaM eko dhammo AtapariJAya abhineyyo / (Ja) akuppA cetovimuttIti arahattaphalavimutti / imasmiM vAre abhijJAya AtaparijJA kthitaa| parijJAya tIraNapariJA / pahAtabbasacchikAtabbehi phaanprinyaa| duSpaTivijjhoti ettha pana maggo kathito / sacchikAtabboti phalaM kathitaM, maggo ekasmiMyeva pade labmati / phalaM pana anekesupi labbhatiyeva / bhUtAti sabhAvato vijjmaanaa| tacchAti yAthAvA / tathAti yathA vuttA tathAsabhAvA / avitathAti yathA vuttA na tathA na honti / anaJathAti vuttappakArato na ajthaa| sammA tathAgatena abhisambuddhAti tathAgatena bodhipallaGke nisIditvA hetunA kAraNena sayameva abhisambuddhA AtA viditA scchiktaa| iminA thero "ime dhammA tathAgatena abhisambuddhA, ahaM pana tumhAkaM raJo lekhavAcakasadisoti jinasuttaM dassento okappanaM janesi / ekadhammavaNNanA nihitaa| dvedhammavaNNanA 352. (ka) ime ve dhammA bahukArAti ime dve satisampajaJA dhammA sIlapUraNAdIsu appamAdo viya sabbattha upakArakA hitAvahA / 221 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (11.353-353) (kha) samatho ca vipassanA cAti ime dve saGgItisutte lokiyalokuttarA kathitA / imasmiM dasuttarasutte pubbabhAgA kathitA / (cha) sattAnaM saMkilesAya sattAnaM visuddhiyAti ayoniso manasikAro hetu ceva paccayo ca sattAnaM saMkilesAya, yoniso manasikAro visuddhiyaa| tathA dovacassatA pApamittatA saMkilesAya: sovacassatA kalyANamittatA visuddhiyaa| tathA tINi akusalamUlAni; tINi kusalamUlAni / cattAro yogA cattAro visaMyogA / paJca cetokhilA paJcindriyAni / cha agAravA cha gAravA / satta asaddhammA satta sddhmmaa| aTTha kusItavatthUni aTTha ArambhavatthUni / nava AghAtavatthUni nava aaghaatppttivinyaa| dasa akusalakammapathA dasa kusalakammapathAti evaM pabhedA ime dve dhammA duppaTivijjhAti veditbbaa| (jha) saGghatA dhAtUti paccayehi katA paJcakkhandhA / asaGkhatA dhAtUti paccayehi akataM nibbAnaM / (Ja) vijA ca vimutti cAti ettha vijjAti tisso vijjA / vimuttIti arahattaphalaM / imasmiM vAre abhijJAdIni ekakasadisAneva, uppAdetabbapade pana maggo kathito, sacchikAtabbapade phalaM / dvedhammavaNNanA nittttitaa| tayodhammavaNNanA 353. (cha) kAmAnametaM nissaraNaM yadidaM nekkhammanti ettha nekkhammanti anAgAmimaggo adhippeto / so hi sabbaso kAmAnaM nissaraNaM / rUpAnaM nissaraNaM yadidaM AruSpanti ettha Aruppepi arhttmggo| puna uppattinivAraNato sabbaso rUpAnaM nissaraNaM nAma / nirodho 222 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11.354-354) cattArodhammavaNNanA 223 tassa nissaraNanti idha arahattaphalaM nirodhoti adhippetaM / arahattaphalena hi nibbAne diDhe puna AyatiM sabbasaGkhArA na hontIti arahattaM saGkhatanirodhassa paccayattA nirodhoti vuttaM / (ja) atItaMse ANanti atItaMsArammaNaM ANaM itaresupi eseva nayo / imasmimpi vAre abhiJAdayo ekakasadisAva / duppaTivijjhapade pana maggo kathito, sacchikAtabbe phlN| tayodhammavaNNanA niTTitA / cattArodhammavaNNanA 354. (ka) cattAri cakkAnIti ettha cakkaM nAma dArucakkaM, ratanacakkaM, dhammacakkaM, iriyApathacakkaM, sampatticakkanti paJcavidhaM / tattha "yaM panidaM samma, rathakAra, cakkaM chahi mAsehi nihitaM, chArattUnehI"ti (a0 ni0 1.3.15) idaM dArucakkaM / "pitarA pavattitaM cakkaM anuppavattetI"ti (a0 ni0 2.5.132) idaM ratanacakkaM / "pavattitaM cakka"nti (ma0 ni0 2.399) idaM dhammacakkaM / "catucakkaM navadvAra"nti (saM0 ni0 1.1.29) idaM iriyApathacakkaM / "cattArimAni, bhikkhave, cakkAni, yehi samannAgatAnaM devamanussAnaM catucakkaM pavattatI"ti (a0 ni0 1.4.31) idaM sampatticakkaM / idhApi etadeva adhippetaM / patirUpadesavAsoti yattha catasso parisA sandissanti, evarUpe anucchavike dese vaaso| sappurisUpanissayoti buddhAdInaM sappurisAnaM avassayanaM sevanaM bhajanaM / attasammApaNidhIti attano sammA ThapanaM, sace pana pubbe assaddhAdIhi samannAgato hoti, tAni pahAya saddhAdIsu patiTThApanaM / pubbe ca katapuJatAti pubbe upacitakusalatA / idamevettha pamANaM / yena hi ANasampayuttacittena kusalaM kataM hoti, tadeva kusalaM taM purisaM patirUpadese upaneti, sappurise bhajApesi / so eva ca puggalo attAnaM sammA Thapeti / 223 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (11.355-355) catUsu AhAresu paThamo lokiyova / sesA pana tayo saGgItisutte lokiyalokuttaramissakA kathitA / idha pubbabhAge lokiyA / (ca) kAmayogavisaMyogAdayo anAgAmimaggAdivasena veditabbA / (cha) hAnabhAgiyAdIsu paThamassa jhAnassa lAbhI kAmasahagatA saJjAmanasikArA samudAcaranti hAnabhAgiyo samAdhi / tadanudhammatA sati santiTThati ThitibhAgiyo samAdhi / vitakkasahagatA saJjAmanasikArA samudAcaranti visesabhAgiyo samAdhi / nibidAsahagatA saJjAmanasikArA samudAcaranti virAgUpasamhito nibbedhabhAgiyo samAdhIti iminA nayena sabbasamApattiyo vitthAretvA attho veditabbo / visuddhimagge panassa vinicchayakathA kathitAva / imasmimpi vAre abhijJAdIni ekakasadisAneva / abhijJApade panettha maggo kathito / sacchikAtabbapade phalaM / cattArodhammavaNNanA nidvitA / paJcadhammavaNNanA 355. (kha) pItipharaNatAdIsu pIti pharamAnA uppajjatIti dvIsu jhAnesu paJjA pItipharaNatA nAma / sukhaM pharamAnaM uppajjatIti tIsu jhAnesu paJA sukhapharaNatA nAma | paresaM ceto pharamAnA uppajjatIti cetopariyapaJA cetopharaNatA naam| AlokapharaNe uppajjatIti dibbacakkhupaJA AlokapharaNatA nAma | paccavekkhaNANaM paccavekkhaNanimittaM nAma | vuttampi cetaM "dvIsu jhAnesu paJjA pItipharaNatA, tIsu jhAnesu paJjA sukhapharaNatA / paracitte paJA cetopharaNatA, dibbacakkhu AlokapharaNatA / tamhA tamhA samAdhimhA vuTThitassa paccavekkhaNajANaM paccavekkhaNanimitta''nti (vibhaM0 804) / tattha pItipharaNatA sukhapharaNatA dve pAdA viy| cetopharaNatA AlokapharaNatA dve 224 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11.356-356) chadhammavaNNanA 225 hatthA viy| abhiJApAdakajjhAnaM majjhimakAyo viy| paccavekkhaNanimittaM sIsaM viya / iti AyasmA sAriputtatthero paJcaGgikaM sammAsamAdhi aGgapaccaGgasampannaM purisaM katvA dassesi | (ja) ayaM samAdhi paccuppannasukho ce vAtiAdIsu arahattaphalasamAdhi adhippeto / so hi appitappitakkhaNe sukhattA pccuppnnsukho| purimo purimo pacchimassa pacchimassa samAdhisukhassa paccayattA AyatiM sukhvipaako| kilesehi ArakattA ariyo| kAmAmisavaTTAmisalokAmisAnaM abhAvA niraamiso| buddhAdIhi mahApurisehi sevitattA akaapurissevito| aGgasantatAya ArammaNasantatAya sabbakilesadarathasantatAya ca snto| atappanIyaTena pnniito| kilesapaTippassaddhiyA laddhattA kilesapaTippassaddhibhAvaM vA laddhattA pttippssddhldo| paTippassaddhaM paTippassaddhIti hi idaM atthato ekN| paTippassaddhakilesena vA arahatA laddhattA paTippassaddhaladdho / ekodibhAvena adhigatattA ekodibhAvameva vA adhigatattA ekodibhaavaadhigto| appagaNasAsavasamAdhi viya sasaGkhArena sappayogena cittena paccanIkadhamme niggayha kilese vAretvA anadhigatattA nssngkhaarniggrhvaaritgto| taJca samAdhiM samApajjanto tato vA vuTThahanto stivepllpttttaa| satova samApajjati sato vhti| yathAparicchinnakAlavasena vA sato samApajjati sato vuTTahati / tasmA yadettha "ayaM samAdhi paccuppannasukho ceva AyatiJca sukhavipAko''ti evaM paccavekkhamAnassa paccattaMyeva aparappaccayaM jANaM uppajjati, taM ekamaGgaM / esa nayo sesesupi| evamimehi paJcahi paccavekkhaNANehi ayaM samAdhi "paJcANiko sammAsamAdhI''ti vutto / imasmiM vAre visesabhAgiyapade maggo kthito| sacchikAtabbapade phalaM / sesaM purimasadisameva / chadhammavaNNanA 356. chakkesu sabbaM uttAnatthameva / duSpaTivijjhapade panettha maggo kthito| sesaM purimsdisN| 225 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA (11.357-358) sattadhammavaNNanA 357. (a) sammappaJjAya sudivA hontIti hetunA nayena vipassanAANena sudivA honti / kAmAti vatthukAmA ca kilesakAmA ca, dvepi sapariLAhaTena aGgArakAsu viya sudiTThA honti| vivekaninnanti nibbAnaninnaM / poNaM panbhAranti ninnassetaM vevacanaM / vyantIbhUtanti niyatibhUtaM / nittaNhanti attho / kuto ? sabbaso AsavaTThAnIyehi dhammehi tebhUmakadhammehIti attho / idha bhAvetabbapade maggo kthito| sesaM purimasadisameva / aTThadhammavaNNanA 358. (ka) AdibrahmacariyikAya paJaAyAti sikkhattayasaGgahassa maggabrahmacariyassa AdibhUtAya pubbabhAge taruNasamathavipassanApaJAya | aTThaGgikassa vA maggassa AdibhUtAya sammAdiTThipAya / tibbanti blvN| hirottappanti hirI ca ottappaJca / pemanti gehssitpemN| gAravoti grucittbhaavo| garubhAvanIyahi upanissAya viharato kilesA nuppajjanti ovAdAnusAsaniM labhati / tasmA taM nissAya vihAro pApaTilAbhassa paccayo hoti / (cha) akkhaNesu yasmA petA asurAnaM AvAhanaM gacchanti, vivAhanaM gacchanti, tasmA pettivisayeneva asurakAyo gahitoti veditabbo / (ja) appichassAti ettha paccayaappiccho, adhigamaappiccho, pariyattiappiccho, dhutaGgaappicchoti cattAro appicchA / tattha paccayaappiccho bahuM dente appaM gaNhAti, appaM dente appataraM vA gaNhAti, na vA gaNhAti, na anavasesagAhI hoti / adhigamaappiccho majjhantikatthero viya attano adhigamaM aJjesaM jAnituM na deti / pariyattiappiccho tepiTakopi samAno na bahussutabhAvaM jAnApetukAmo hoti sAketatissatthero viya / dhutaGgaappiccho dhutaGgapariharaNabhAvaM aJjesaM jAnituM na deti dvebhAtikattheresu jeTTakatthero viya / vatthu visuddhimagge kathitaM / ayaM dhammoti evaM santaguNanigRhanena ca paccayapaTiggahaNe mattaJjatAya ca appicchassa puggalassa ayaM navalokuttaradhammo sampajjati, no mahicchassa / evaM sabbattha yojetabbaM / 226 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11.359-359) navadhammavaNNanA 227 santuTThassAti catUsu paccayesu tIhi santosehi sntutttthss| pavivittassAti kAyacittaupadhivivekehi vivittassa / tattha kAyaviveko nAma gaNasaGgaNikaM vinodetvA aTThaArambhavatthuvasena ekiibhaavo| ekIbhAvamattena pana kammaM na nipphajjatIti kasiNaparikammaM katvA aTTha samApattiyo nibbatteti, ayaM cittaviveko nAma / samApattimatteneva kammaM na niSphajjatIti jhAnaM pAdakaM katvA saGkhAre sammasitvA saha paTisambhidAhi arahattaM pApuNAti, ayaM upadhiviveko nAma / tenAha bhagavA- "kAyaviveko ca vivekaTThakAyAnaM nekkhammAbhiratAnaM / cittaviveko ca parisuddhacittAnaM paramavodAnappattAnaM / upadhiviveko ca nirupadhInaM puggalAnaM visaGghAragatAna"nti (mahAni0 49) / saGgaNikArAmassAti gaNasaGgaNikAya ceva kilesasaGgaNikAya ca ratassa | AraddhavIriyassAti kAyikacetasikavIriyavasena aarddhviiriyss| upadvitasatissAti catusatipaTThAnavasena upttttitstiss| samAhitassAti ekggcittss| paJavatoti kammassakatapaJAya paJavato / nippapaJcassAti vigatamAnataNhAdichipapaJcassa | idha bhAvetabbapade maggo kathito / sesaM purimasadisameva / navadhammavaNNanA 359. (kha) sIlavisuddhIti visuddhiM pApetuM samatthaM catupArisuddhisIlaM / pArisuddhipadhAniyaGganti parisuddhabhAvassa padhAnaGgaM / cittavisuddhIti vipassanAya padaTThAnabhUtA aTTha paguNasamApattiyo / didvivisuddhIti spccynaamruupdssnN| kalAvitaraNavisuddhIti paccayAkArajANaM / addhattayepi hi paccayavaseneva dhammA pavattantIti passato kaGkha vitarati / maggAmaggANadassanavisuddhIti obhAsAdayo na maggo, vIthippaTipannaM udayabbayANaM maggoti evaM maggAmagge jANaM / paTipadAANadassanavisuddhIti rathavinIte vuDhAnagAminivipassanA kathitA, idha trunnvipssnaa| ANadassanavisuddhIti rathavinIte maggo kathito, idha vuTThAnagAminivipassanA / etA pana sattapi visuddhiyo vitthArena visuddhimagge kathitA / pAti arhttphlpnyaa.| vimuttipi arahattaphalavimuttiyeva / (cha) dhAtunAnattaM paTicca uppajjati phassanAnattanti cakkhAdidhAtunAnattaM paTicca cakkhusamphassAdinAnattaM uppajjatIti attho / phassanAnattaM paTiccAti cakkhusamphassAdinAnattaM 227 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA paTicca / vedanAnAnattanti cakkhusamphassajAdivedanAnAnattaM / saJanAnattaM paTiccAti kAmasaJjadinAnattaM paTicca / saGghappanAnattanti kAmasaGkappAdinAnattaM / saGghappanAnattaM paTicca uppajjati chandanAnattanti saGkappanAnattatAya rUpe chando sadde chandoti evaM chandanAnattaM uppajjati / pariLAhanAnattanti chandanAnattatAya rUpapariLAho saddapariLAhoti evaM pariLAhanAnattaM uppajjati / pariyesanAnAnattanti pariLAhanAnattatAya rUpapariyesanAdinAnattaM uppajjati / lAbhanAnattanti pariyesanAnAnattatAya rUpapaTilAbhAdinAnattaM uppajjati / (ja) saJJAsu maraNasaJjati maraNAnupassanAJaNe saJJA / AhArepaTikUlasaJjati AhAraM pariggaNhantassa uppannasaJJA / sabbaloke anabhiratisaJJAti sabbasmiM vaTTe ukkaNThantassa uppannasA / sesA heTThA kathitA eva / idha bahukArapade maggo kathita / saM purimasadisameva / (11.360-360) dasadhammavaNNanA 360. (jha) nijjaravatthUnIti nijjarakAraNAni / micchAdiTThi nijjiNNA hotIti ayaM heTThA vipassanAyapi nijjiNNA eva pahInA / kasmA puna gahitAti asamucchinnattA / vipassanAya hi kiJcApi jiNNA, na pana samucchinnA, maggo pana uppajjitvA taM samucchindati, na puna vuTThAtuM deti / tasmA puna gahitA / evaM sabbapadesu nayo netabbo / ettha ca sammAdiTThipaccayA catusaTThi dhammA bhAvanApAripUriM gacchanti / katame catusaTThi ? sotApattimaggakkhaNe adhimokkhaTThena saddhindriyaM paripUreti, paggahaTThena vIriyindriyaM paripUreti, anussaraNaTTena satindriyaM paripUreti, avikkhepaTTThena samAdhindriyaM paripUreti, dassanaTThena paJJindriyaM paripUreti, vijAnanaTThena manindriyaM abhinandanaTThena somanassindriyaM, pavattasantatiadhipateyyaTThena jIvitindriyaM paripUreti... pe0... arahattaphalakkhaNe adhimakkhana saddhindriyaM, pavattasantatiadhipateyyaTThena jIvitindriyaM paripUretIti evaM catUsu maggesu catUsu phalesu aTTha aTTha hutvA catusaTThi dhammA pAripUriM gacchanti / idha abhijJeyyapade maggo kthito| sesaM purimasadisameva / idha ThatvA paJhA samodhAnetabbA / dasake sataM paJhA kathitA / ekake ca navake ca 228 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11.360-360) dasadhammavaNNanA 229 sataM, duke ca aTThake ca sataM, tike ca sattake ca sataM, catukke ca chakke ca sataM, paJcake pAsAti aDDachaTThAni pahasatAni kathitAni honti / "idamavoca AyasmA sAriputto, attamanA te bhikkhU Ayasmato sAriputtassa bhAsitaM abhinandu"nti sAdhu, sAdhUti abhinandantA sirasA sampaTicchiMsu / tAya ca pana attamanatAya imameva suttaM AvajjamAnA paJcasatApi te bhikkhU saha paTisambhidAhi aggaphale arahatte patihiMsUti / sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya dasuttarasuttavaNNanA nidvitaa| nivitA ca pAthikavaggassa vaNNanAti / pAthikavaggaTThakathA nihitaa| 229 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 ettAvatA ca dIghanikAye pAthikavaragaTThakathA nigamanakathA AyAcito sumaGgala, pariveNanivAsinA thiraguNena / dATAnAgasaGghattherena, theravaMsanvayena / / dIghAgamavarassa dasabala, guNagaNaparidIpanassa aTThakathaM / yaM Arabhi sumaGgala, vilAsiniM nAma nAmena / / sA hi mahATThakathAya, sAramAdAya niTThitA / esA ekAsItipamANAya, pALiyA bhANavArehi / / ekUnasaTTimatto, bisuddhimaggopi bhANavArehi / atthappakAsanatthAya, AgamAnaM kato yasmA / / tasmA tena sahAyaM, aTThakathA bhANavAragaNanAya / suparimitaparicchinnaM cattAlIsasataM hoti / / sabbaM cattAlIsAdhikasata, parimANaM bhANavArato evaM | samayaM pakAsayantiM, mahAvihAre nivAsinaM / / mUlakaTThakathAsAra, mAdAya mayA imaM karontena / yaM puJJamupacitaM tena, hotu sabbo sukhI lokoti / / paramavisuddhasaddhAbuddhivIriyapaTimaNDitena sIlAcArajjavamaddavAdiguNasamudayasamuditena sakasamayasamayantaragahanajjhogAhaNasamatthena paJJaveyyattiyasamannAgatena tipiTakapariyattippabhede sATThakathe satthusAsane appaTihataJANappabhAvena mahAveyyAkaraNena karaNasampattijanitasukhaviniggatamadhurodAravacanalAvaNNattena yuttamuttavAdinA vAdIvarena mahAkavinA pabhinnapaTisambhidAparivAre chaLabhiJAdippabhedaguNapaTimaNDite uttaramadha 230 (11.360-360) Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11.360-360) nigamanakathA suppatiTThitabuddhInaM theravaMsappadIpAnaM therAnaM mahAvihAravAsInaM vaMsAlaGkArabhUtena vipulavisuddhabuddhinA buddhaghosoti garUhi gahitanAmadheyyena therena katA ayaM sumaGgalavilAsinI nAma dIghanikAyaTThakathA - tAva tiTThatu lokasmiM, lokanittharaNesinaM / dassentI kulaputtAnaM, nayaM diTThivisuddhiyA / / yAva buddhoti nAmampi, suddhacittassa tAdino / lokamhi lokajeTThassa, pavattati mahesinoti / / sumaGgalavilAsinI nAma dIghanikAyaTThakathA niTThitA / 231 231 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saddAnukkamaNikA akaTThapAkimanti-133 akaTThapAkoti-47 akaNoti-47 akaNhaasukkanti-187 akathitabhAvaM-109,110 akaniTThagAmI-194 / akappiyacIvarAni-174 akampanajANaM-150 akaraNabhAvo-33 akasiralAbhIti-72 akasirena-67 akArakoti-207 a-kAro-20 akAlenAti-193 akicchalAbhIti-72 akicchena-67 akittisaJjananI-116 akittisajananIti-116 akuppANaM - 221 akusalakammato-92 akusalakammapathe-30,120 akusalacittanti-160 akusalacittuppAdadhammA-24 akusalacittuppAdA-24,154 akusalacetanA-164 akusalamUlanti-149 akusalasaGkhAtAti-24,42 akusalA dhammA-153,170 akusalAni-192 akkhadhuttA-117 akkhamA-186 akkhambhiyoti - 94 akkharaM-48 akkhasoNDo-117 akkhAto-59 akkhirogAdInaM-116 akkho -119 akhilamanimittamakaNTakanti-94 agamanIyaTThAnavItikkamacetanA-211 agamanIyaTThAnaM-211, 212 agAravo-198 agAravoti-198 aggakoNDA-97 aggajenAti-48 aggaparivAraM-7 aggapuggalo-95 aggapuriso-15 aggappattA-22 aggaphalaM-176, 217 aggabrAhmaNAnaM-41 aggarasadAyako-99 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA [a-a] aggasAvakA-53, 55 aggAti-174 aggikkhandho-122 aggIti-160 aggupaTTAyikA-39 aggoti-82 aGgIrasA-131 aGgattaranikAyo-74 acarimanti-73 acalasaddhAya - 190 acelakapaTipadA-186 acelako-20,190 acelakoti-7 acelo-5,7,9,10 aceloti-4 acelaM-4,5 accantanissaraNameva-196 acchantIti-49 acchariyaabbhutavaNNanA-78,79 acchariyamanusso-75 acchAdanavatthamokkhapAvuraNAnanti-105 acchiddakAdipAThagaNakA-32 acchinnamUlo-205 acchinnavuttIti-127 ajavIthi -46 ajitopi-9 ajjavaM-148 ajjhattajjhattikAni-197 ajjhattasamuTThAnA-146 ajjhattikAnIti-197 ajjhApannoti-19 ajjhAsayanti-18 ajjhAsayAdibrahmacariyabhUtaM-18 aJatitthiyA-16 aJatitthiyAti-16 ajathAbhAvI-63 aJadatthuharo-119 aJcadatyuharoti-119 abadukkhasabhAvavirahato- 158 aJabhAvAnupagamanatyaM -211 avasaraNapaTikkhepavacanaM-27 ajJA-114, 125 ajJAtAvindriyanti-167 ajAti-124 acindriyanti-167 aTaviyaM-95, 124 aTThakathAyaM-132,166 aTThaGgiko maggo - 61 aTThadhammavaNNanA-226 aTThavimokkhapaTikkhepavaseneva-65 aTThavimokkhalAbhino-65 aTThavimokkhe -65 aTThasamApattiyo-63 aTThAnakusalatAti-147 aTThArasabuddhadhamme-52 advitadhammAti-87 aTuppattiyA-91 aNDajA-188 atiuNhantiAdIsupi-118 atidhammabhArena-76,77 atinipuNA-107 atibalavalobho-33 atimAnIti-21 atirekacIvaraM-82 atisItanti-118 atItabuddhehi-174 atItAnAgatapaccuppannajAnanasamatthaM-194 atItAnAgatapaccuppannabuddhAnaM-58 atIto-5,157, 158 atuTThAkArabhUtaM-7 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [a-a] saddAnukkamaNikA atthaGgamanakAlo-46 atthacariyAyAti-99 atyaJjU-202 atyapaTisambhidA-52 atthapaTisambhidAdIsu-219 atthapaTisaMvedinoti-196 atthasahitaM-80 asthibhAvaM-9 atyuddhAroti-95 atyupetanti-86 atyUpasaMhitanti-101 attakilamathAnuyoganti-72 attakilamathAnuyogamanuyuttA-18 attaJjU-202 attadIpA-37 attadIpAti-27 attabhAvapaTilAbhesu-189 attavAdupAdAnaM-188 attasaJcetanAya - 189 attasajje- 182 attasammApaNidhIti-223 attasaraNAti-27 attahitAya-190 attA ca loko-90,145 attAti-188 attAdhipateyyaM-170 attAnukkaMsetIti-19, 184 athusoti-47 adinAdAnaM-211,212, 213 adukkhamasukhAvedanAyetaM-158 adukkhalAbhI-72 adussantoti -201 addhAti-157 advejjhavacanA-6 adhammakiriyA-31 adhammarAgoti-33 adhammasammatanti-48 adhammoti-43,48,204 adhikatarapaJo-61,71 adhikaraNasamathA- 204 adhikaraNAnanti-204 adhikaraNAnaM-206 adhikusalAti-93 adhikusalesu-93 adhigatajjhAnavipassanAmaggaphalanibbAnAni-186 adhigatamaggAnahi-116 adhigamatthAya-207,211 adhigamanasaddhA-193 adhiciNNaM-80 adhicittaadhipAsikkhA-195 adhicittaM-168 adhijeguccheti-18 adhiTThAnacittena - 10 adhivAnAnIti-187 adhiTThAnaM-187 adhipatti-90 adhipaJattIti-90 adhipaJjA-168 adhipaJjAdhammavipassanaM-182 adhimattataNhAya-178 adhimuccati-137 adhimutti-151 adhivacananti -79,146,203 adhivacanaM-9, 102, 115, 151, 163, 164, 167,188,203, 220 adhisIlasikkhA-168,195 adhisIlaM-168 adhoti-211 adhomukhoti-23 adhosaLapAdo-101 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] anajhApannoti - 178 anavAtassAmItindriyanti - 167 anatyacaraNaM - 209 anatthasahitanti - 72 anatthasaMyuttaM - 72 anattasaJjAti- 197 anattAnupassanAjANe 197 anattAnupassanaM 182 anadhigatassAti - 207 ananussaritukAmatAya 87 anantamaparimANanti - 54 anantamaparimANaM - 54 anabhiratibahulo- 104 anabhisampuNamAnAti 49 anariyavohArAti 189 anariyavohAre - 67 analasoti - 127, 178 anavajjaTThena - 60, 219 - anavajjadhamme 145 anadajjalakkhaNAnaM - 28 anavamAnanAyAti - 125 anAgatabuddhAnaM - 56 anAgato addhA - 157, 158 anAgAmilINAsavA 194 anAgAmino - 192 anAgAmiphalena - 196 anAgAmimaggavajjhaM - 192 anAgAmimaggo - 188, 222 anAgAmI 15, 53, 63, 190 anAthapiNDikassa 40 anAthapiNDiko - 123 anAdInavadassAvIti AdInavamattampi - 20 anAvaraNatrANaM - 70 anAsavA 70 anAhArA - 142 - - dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA 4 anikkhittachandatA - 151 anikkhittadhuratA 151 aniccatAdipaTisaMyute 217 aniccato - 71, 103, 163, 164, 168, 172, 183 aniccasaJJAti - 197 aniccasaJJAdayo - 201 aniccAnupassanAANe - 197 aniccAnupassanaM 182 anicce 64, 197, 220 anicchito 117 anidassanaM 162, 163 anindriyabaddhassa 144 animittAnupassanaM 182 animittaM 169 aniyato 158 aniyyAnikakathaM - 88 anissaraNapaJJati - 20 anissito 183 anuyogo 115 anukampantIti- 126 anucchAvikakammaM - 43 anudvAnasIlena 118 - - - - - - anutApakAradassanatthaM - 84 anuttarabhAvo 59 anuttarAsammAsambodhi - 58 anutariyanti 59, 168 anuttariyAnIti 200 anuttaroti 53, 60, 61, 71 anudahanatAya - 160 anudhammabhUtAya 185 anudhammaM - 78 anupariyAyapayanti 57 anuparivattatIti 208 anupasamasaMvattaniketi 80 - - - [ a- a ] - Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [a-a] saddAnukkamaNikA anupubbanirodhAti-209 anupubbavihArAti-209 anuppattasadattho-43 anuppAdapariyosAne -151 anuppAdAya-151 anuppiyabhANIti-119 anubhavantIti-166 anumAnajJANaM-57 anuyantakhattiyA-31 anuyuttoti-195 anuyogakkhamo-56 anuyogo-57, 58, 64 anuyogoti-57,115 / / anurakkhaNApadhAnanti-184 anurUpayAnavAhanasampadAnenapi-31 anulomacIvarAni-174 anuvAdAdhikaraNaM-204,205 anuvicaritaM-88 anusandhiM-12,37,163 anusayA-204 anusAsanIvidhAsu-53 anussatAnuttariyaM-200 anussatidvAnAni-52, 200 anussaratIti-66 anussaritumAraddho-51,52 anekapariyAyenAti-3 anesananti-178 anesanaM-178 anottappanti-146 anomadassIbuddhassa-52 anomanikkamoti-101 anomavihArI-101 antaggAhikAyAti-21 antamantAneva-17 antamantAnevAti-17 antaradIpAdIsu-35 antarAti-97 antarAparinibbAyI-194 antalikkhe-134 antimapuriso-32 antevAsikamyatAti - 24 antevAsikasamaNA-13 antojanasaGkhAtaM-31 antomaNivimAne-45 . antovaGkapAdo-4 antovApiyaM-47 antosamApattiyaM-63 antosAravirahitena-13 andhabhAvakaraNaM-44 anvayabuddhiyA-54 anvaye ANaM-185 apacitiveyyAvaccAni-165 apaNihitAnupassanaM-182 apaNNattikabhAvaM-56 aparagoyAnadIpe-46 aparapajA-125 aparampariyadhammA-53 aparipuNNavassattA-40 aparimANagaNanA-9 apariyonaddhanAti-172 aparisAvacaroti-17 aparisAvacaraM-23 aparisuddhAti-159 aparihInadhamma- 107 apassenAnIti-173 apAyagAmiparihAnAya -219 apAyamukhAnIti-114 apAyasahAyoti-119 apAyoti-169 apuJAbhisakAroti-164 u Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA [a-a] appaguNasAsavasamAdhi-225 appaccayaJca -7 appaTikUlasavI-70 appaTighaM-163 appaTihataJANaM-160 appaNihitoti-169 appatissoti-198 appattassAti-207 appanigghosAnIti-16 appamaJAti-173 appamatto-29 appamANanti-211 appamAdadIpanatyaM-220 appamAdappaTipattiyaM-76 appamAdalakkhaNaM-198 appamAdavagge-220 appamAdasamosaraNA - 220 appamaMsalohitaM-137 appalAbhasakkAro-157 appasaddAnIti-16 appassutakhINAsavo-159 appahInavipallAsAnavhi-25 appAbAdhoti-193 apharusavAcatA-148 abuddhoti-43 abuddhova-8 abbocchinnanti-64 abantarehIti-94 abbhokAsikaGga-181 abmokAseti-17 abyAkatavAnavaNNanA-89 abyApAdadhAtu-154 abyApAdapaTisaMyutto-153, 154 abyApAdavitakko-153 abyAvaTo-160 abhayaghosaJca-112 abhayadAnena-31 abhikkantavaNNAti-130 abhikkantasaddo- 129,130 abhicetasikAnaM-72 abhijAtiyoti-201 abhijAnAti-61,71 abhijAyatIti-201 abhijjhAkAyaganthAdInaM-218 abhijjhAdomanassaM-28 abhijjhAbyApAdAti-33 abhijjhAyatIti-212 abhivApAdakajjhAnaM-225 abhijAyo-63, 102,103,104 abhiJneyyoti-219 abhidhammapariyAyaM-60 abhidhammapiTakaM-73,74 abhidhammoti-210 .. abhinibbatetIti-19 abhinivajjeyyAsIti-31 abhinIlanettAdilakkhaNavaNNanA-108 abhippasannA-100 abhibhavanasamattho-95 abhibhAyatanavimokkhakathA-208 abhibhAyatanAni-52 abhiyoginoti-108 abhiratIti-182 abhirucitArammaNaM-166 abhirUpacchavIti-130 abhivinayoti-210 abhisaGgharotIti-163, 164 abhisaGkhAro-163, 164 abhisambuddhanti-88,89 abhisambuddhAti-221 abhisittA-96 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [a-a] saddAnukkamaNikA [7] abhItanAdaM-10,25 amatanibbAnasacchikiriyAya-3 amatapadanti-220 amatapAnaM-38 amataM-31 amAyAvI-24 amoho-67,151, 214 ambaTThasutte-50 ambaNambaNaM-48 ambapAnAdiaTThavidhaM-96 ambavane -51,80 ayoniso-149, 220, 222 ayonisomanasikArotissa-143 aravajjhAsayA-139 araJavanapatthAnIti-16 araJjavAsopi-23 arahatIti-4,44 arahattanikUTena-25, 38, 50 arahattapaJcAti-187 arahattappaTilAbhameva -5 arahattappattaanAgAmino-65 arahattaphalatrANena-188 arahattaphalapA -168,187, 227 arahattaphalavimutti-221 arahattaphalasaGghAtaM -38 arahattaphalasamAdhi-225 arahattaphalasamApatti-200 arahattaphalasamApatticittaM-196 arahattaphalaM-38,52,196, 222 arahattamaggaANe-55 arahattamaggajANaM-55 arahattamaggaTThA-65 arahattamaggavajjhA-157 arahattamaggena-196 arahattamaggeneva-55 arahattamaggo-52,188,200,222 arahanti-160 arahantaM-5,12 arahAti-4,5 ariho-21,135 ariyacakkavattivattaM-32 ariyadhammato-44 ariyapavA-166 ariyaphale-151 ariyabhUmiyaM-44 ariyamaggo-58,89, 214 ariyamaggaM-18, 66, 67, 103 ariyavAsA-214 ariyavAsAti-214 ariyavohArAti-189 ariyavaMsAti-173 ariyasAvakA-85 ariyAya vimuttiyA-15 ariyiddhIti-70 ariyena-15 ariyo vihAro-171 arUpajjhAnAni-196 arUpataNhA-155 arUpadhAtupaTisaMyuttoti-154 arUpasamApattiyA-65 arUpAvacarakusalacetanAnaM-164 arogo-193 alaGkAradAnena-125 alaGkArAnuppadAnenAti-125 alamariyAti-42 alasakavyAdhinA-5 alAbhoti-208 alikatucchaniSphalavAcAya-9 alobhaadosaamohavasena-214 alaM-27, 62,84, 86,148,161,210 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [<] - - alaMpateyyAti - 33 avasesa arahantehi - 53 avasesakhuddakapAricariyAya 124 avikiNNavacanavyappatho - 110 avikkhambhanIyo - 94 avikkhepo - 150 avigatapemoti 203 avijjA - 144, 155, 156, 158 avijjAti - 145 avijjAnirodhA 172 avijjApaccayA 147 avijjAsamudayA- 172 avijjAsavoti - 155 avijjogho - 158 avinApitalyAti - 84 avitakkaavicAro - 168 avitakkavicAramatto- 168 aviditaTThAneti - 57 aviditanibbAnA - 13 aviSkArikabhAvo - 35 avisayo 72 avisahantoti-3 avisaMvAdanatAyAti - 125 - ** asaddhammA- 202, 222 asanivicakkanti - 20 asantasambhAvanapatthanalakkhaNAya- 21 asabmikathaM - 34 asamAdhisaMvattanikA 148 asamucchinattA 228 asamo - 77 asampajaJjanti 149 asampaja 149 asampajAno - 62 asampajAnoti 61 asampavedhI 56.87 asamphappalApA - 68 asammULaho - 62 asahAnadhammatanti 107 asAdhAraNatrANAni - 52 - - asIti anubyaJjanAni 91 asItimahAsAvake 113 asItisatapaJhe 171 1 - avihiMsAti 149 avihiMsAdhAtu - 154 avihiMsAvitakko - 153 asubhakammaTTAnaM 217 asubhajjhAnacitaM 196 asubhajjhAnaM - 188, 196 - aviheThanakammaM - 107 avIci - 35 avIciantare 62 avIcinirayaM - 154 avIcimahAnirayo - 35 avItikkamoti - 150 avecyappasAdenAti 185 asubhasaJJA - 203 asubhAnupassanAjANe 203 asurakAyo 226 asurayonito 6 asurA - 97 asekkhadhamme-52 - avelAya 115, 116 asaGghatA - 222 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA 8 asaGkAraparinibbAyI - 194 asagrAhakabhAvaM - 100 asacchikatassAti 207 asaJJasattA - 142 asekkhA 166.215 asokarAjA - 220 asaMvijjamAnaTTenAti - 13 [ a- a ] Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [A-A] saddAnukkamaNikA __[9] asaMhAriyAti-44 asmimAnadosena-11 asmimAnasamugghAtoti-200 asmimAnoti-220 assajimahAsAvakassa-59 assapiDhe-119 assayAnanti-134 assAsapattAti-18 ahiyakkhAdayo-95 ahirikanti-146 ahivijjAdianekavidhA-101 ahetukavAdI - 199 A AkAsagaGgaM-141 AkAsadhAtUti-199 AkAsAnaJcAyatanasamApatti-51 AkAsAbhimukhi-54 AkiJcaJcAyatanasamApatti-51 Agatanimittena-62, 63 AgatasaddhA-43 AgamanabhayaM-122 AgamanasaddhA-193 AghAtappaTivinayA-222 AghAto-34,153 AcariyaparamparAya-56 AcariyabhariyAti-34 AcariyavAdo-13 AcariyA -122 Acariyoti-24 AjAnanabhUtaM-167 ATAnATanagare-129,131 ATAnATA-134 ATAnATAdikA -134 ATAnATiyanti-131 ATAnATiyasuttaM-129, 137 ANAkhettaM-72 ANApavattiTThAne-31 Atappanti-64 AtApI-28 Adiccabandhunanti-132 AdiccabandhunaM-132 Adibrahmacariyanti-18 AdibrahmacariyikAya-226 AdInavadassanatthaM -3 AdInavadassAvIti-178 AdInavasaJjA-203 AdInavAnupassanAjANe-203 AdesanAvidhAsu-53 AdhAnaggAhI-21 Adhipateyyadvena-60 Anantariko-220,221 Anandatthero-82,83 Anandoti-82 AnApAnassatikammaTThAnaM-217 AnApAnassatiM-52 AnApAnaM-220 AnisaMso-96, 98, 100, 101, 102, 105, 106, 107, 108,109,110,111 AnItacIvaraM-174 AnubhAvasampannassa - 134 AnejAbhisaGghAroti-164 ApattAdhikaraNaM-204,205,206 ApattikusalatAti-146 ApattivuvAnakusalatAti-146 ApAthakanisAdI -20 ApAyikoti-3 ApodhAtUti-199 Aporaso-144 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA AbandhanadhAtu-199 AbhatadhanaM-125 AbhicetasikAnanti-72 AmisadAnena-105 AmisapaTisanthAro-149 AmisapariccAgo- 187 AyatanakusalatAti-147 AyatanapaJattiyaM-53 AyatanapaJaApanAsu-61 AyatanAni-163,211 Ayatanti-35 AyatapaNhi-97 AyusaGghArossajjane-72 Ayoti-169 ArakkhakiccaM-214 ArakkhadevatA - 199 AraJikaGga-181 Araddhavipassako-151 AraddhavipassanA-64 AraddhavIriyassAti-227 AraddhavIriyenAti-71 AraddhavIriyo -68, 69, 84 ArammaNatoti-168,213,214 ArammaNalakkhaNUpanijjhAnavasena-69 ArammaNAbhimukhaM-145 ArogyakaraNakammaM-107 Arogyadvena -60 AlokanissitaM-167 AlokasaoN-172, 182 Alokoti-172 AvasathaM-96 AvATamaNDUke-12 AvAsakulalAbhavaNNadhammesu-21 AvAsamacchariyaM-191 AvAhakA-117 AvAhavivAhakAnanti-117 Avilakkhi - 108 Avudhanti-167 AsanapUjaM-137 AsanasAlAbhojanasAlAdIsu-193 AsabhIti-56 AsavakkhayapariyosAne-38 AsavakkhayA-38 AsavanaTena - 155 AsavAti-155 AsavAnaM-42, 61,164, 171, 173, 190 AsAdetabbanti-12 AsALhamAse-46 AhArakiccaM-44, 143 AhArahitikA-142,144 AhArahitikAti-142, 143, 221 AhAranissitA-181 AhArapaccayo-144 AhArAti-142 AhArepaTikUlasaJjAti-228 AhuneyyaggIti-160 Ahuneyyasutte- 155 ALakamandAti - 134 ALavakapucchA -74 icchAti-35 icchAvinayeti-203 itarItaracIvarasantuTThiyAti-178 itipIti-44 ithiliGga-47,48 itthisoNDA-117 idaMsaccAbhinivesoti-188 iddhipATihAriyanti-2,7 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [u-u] saddAnukkamaNikA [1 ] iddhipATihAriyaM-3,4 iddhipAdavibhaGge-172 iddhipAdAti-60 iddhipAdaM-60,172 iddhibhAvanAya-98 iddhividhajANaM-52 iddhividhAsUti -71 iddhividhe-53 idhattabhAve-43 idhalokabhAvinI-116 indakhIlo-190 indanAmAti-132 indo-105,138 indriyadamanaM-186 indriyapatti- 90 indriyabhAvanato-74 indriyasaMvare-219 ibmeti-41 iriyatIti-15 iriyApathacakkaM - 223 iriyApatho-143 iriyApathaM-141 issarakuttaM -13 issariyavossaggenAti - 125 issaroti-13 issukIti- 199 uggahamanasikArapajAnanA-147 uccakammAni-210 uccArapalibuddho- 175 uccAvacAnIti-210 ucchiTThamaMsaM-11 ucchedadiTThisahagato-154, 155 ujujAtikoti-24 ujuSpaTipannotiAdInaM-195 udyAnakoti- 127 uThAnaphalUpajIvI-143 uThAnavIriyasampanno-127 uNhIsasIsalakkhaNaM-108 utusaMvaccharA-47 uttamaggarasadAyakoti-99 uttamanissayabhUtaM-18 uttamapurisoti-130 uttamo-77, 99 uttarakAti-4 uttarakurUsu-46 uttarA-122 uttarichappaJcavAcaM-159 uttaritarANoti-55 uttarimanussadhamme-230 uttAsabahulo-104 uttAsabhayaM-95 udakarahado-132, 135 udakasantoso-175,176 udakasoNDiyaM-11 udakAssudanti-85 udayatthagAminiyAti-193 udarAvadehakanti-195 udumbarikasuttaM - 15 udumbarehi-36 uddhaggalomalakkhaNaJca-101 uddhaggikantiAdIsu-32 ukkaTThaJca-101 ukkaNThanabahulo-104 ukkaNThitasabhAvA-80 ukkuTikapAdA-97 ukkhaliM-133 uggataudakaM-55 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] uddhaccaM 182, 192 udghumAuro - 5 uddhasoto - 194 uddhasoto akaniDugAmIti- 194 upakaTThavassUpanAyikAya - 217 upakArasantoso - 179, 180 upakkilesAti- 57 upakkileso - 19 upacArakammaDDAnaM 200 upacitattAti - 93 upajjhAyo - 82 upaTThAkakule 191 upaTTAko - 5, 8, 9 upaTThitasatissAti - 227 upapathanti - 8 upadhivivekoti - 167 upanAhIti - 21, 198 upanijjhAyatanti 48 upanissayakoTiyA - 186 upabhogaparikkhArA - 102 upayogaM - 39 - paribhUmi - 39 uparimA - 122 upasaGkramanakiccanti 113 upahaccaparinibbAyI - 194 - upAdAnakkhandhA - 191 upAdAnAnIti 188 upAyako sallanti - 170 upAyamanasikAraM - 64 upArambhacitatAya- 104 - upAlinA 81 upAhanatthavikaM 96 upAhanadaNDarka - 96 upekkhako - 71, 201 upekkhUpavicArA 198 dIghanikAye pAdhikavaggadgukathA uposathakam 95 uposathaGgAni - 15 uposathAgAracetiyagharabodhiyagharesu 210 uposathUpavAseti 93 uposatho - 95 uppajjanakataNhA - 35 uppajjanakadiTTi - 145 uppannamaggaphalakAle - 153 uppalobho 45 uppannavIriyaM - 184 uSpannasatiyA 220 uppannasaddho - 55 uppanna somanassapavedanatthaM - 51 uppannuppannAnaM - 206 uppAdajarAbhaGgapIDitA 158 ubbAdhanAyAti 108 ubbAdhikanti - 110 ubbegabhayassa - 97 utobhAgavimukto - 65 ubhatobhAgavimuttoti 65 ubhatovibhate 74 ubhayakArI - 50 ubhayavipAkadAnaTThAnaM - 50 ubhayesUti 42 ulUkapakha 174 - usUyanalakkhaNAya 21 ussaGkSapAdalakkhaNaJca - 101 ussukoti 97 uLArapAmojjoti - 210 ulArasaddI - 55 uLArAti - 55, 56, 131 ulAro - 56, 75 e 127 - ekakhuraM 134 - -- [e- e] Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [o-ka] 1 ekaguNoSi 71 ekaggacittassa - 227 ekakulama 29 ekadhammo - 144 ekanAmAti 132 - ekanIhArena - 81 ekapaTivedhavasena - 184 ekapal- 99 ekapAdena - 20 ekapuggalo- 75 ekapurisasandhAraNI - 76 ekabuddhadhAraNI-76 ekalakkhaNA 60 ekavihArIti - 126 ekasikkhA 76 ekAnusAsanI - 76 ekAyano 183,218 ekAsanika - 181 ekAsane - 99 ekIbhAvamattena - 227 ekIbhAvo - 227 ekekalomalakkhaNaJca - 109 ekodikIbhUtanti - 44 ekodibhAvAdhigato - 225 eNijalakkhaNaM - 102 etadAnuttariyanti 53.59 ekadussaM 174 evaMsIlAti AdIsu 56 o okappanasaddhA 193 oghataraNA- 74 oghAti - 188 ojasi 135 saddAnukkamaNikA ojAti- 130 oTThavacittakAti - 136 otAranti - 27 odanakummAsanti 7 opapAtikA - 44, 145, 188 opAdhikatarAnIti - 85 obhAsetvAti - 131 orasoti - 44 orodheyyAmAti - 17 olokanakammaM - 108 olokitasaJcaya - 27 ohitabhAro - 43 ohitoti 43 oLArika sukhumatA - 185 - ka kakusandho 173 kakkhaLattAya 206 katIti 158, 194, 195 kaGkSAvitaraNavisuddhIti - 227 kacchapiyAti 166 kacchapo- 166 kacchuttamattaM - 91 kaNikArapupphasadiso 44 kaSTako 94 13 - - kaNThamabhipUrayitvA - 76 kaNNasukhAti 110 kaNhanti 59, 187 kaNhavipAkanti - 187 kaNhavipAkAti 42 kaNhasappo - 112 kaNDasukkavipAkanti 187 kaNhasukkaM - 59 kaNDoti 41 -- - -- [13] Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] kaNhaM 59. 187, 201 katakam - 92 katakaraNIyo 43 katappaTicchAdanalakkhaNAya 21 katarakoTThAsaM - 122 katasikkhA 80 - kattabbakammAni 210 kattikAdinakkhattAni - 47 dIghanikAye pAdhikavaggaDukathA kammasarikkharka 94, 96, 97, 98, 100, 101. 102, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111 kammassakatajANaM 150,168 kammassakatAjAnanapaJA - 101 kammAyatanesu - 167 kammArabhastA- 94 karaNasantoso - 175, 177 karaNIyoti- 38 kattukamyatA - 171 kathalA - 94 - karuNAceovimuttIti - 154 karuNAjhAnAni - 196 kalandakaniyApoti 112 kalandakayoniyaM - 92 kalandakAti 112 kalahappavanIti 116 kalyANakamme - 120 kalyANamattA 124 kalyANamitto 210 kalyANasahAyo - 210 kasAyarasapItAni - 30 kasikammaM - 133 kasiNaparikammaM 163.227 kasiNabhAvanaM - 63 kasiNasambhedoti- 211 kasiNAni211 kasivANijjAdikammaM - 122 kathApAbhatanti - 82 kathAsallApanti - 17 kathaMkathAsallaM - 200 kadalidussaM 174 kaliM - 66 kandarA - 55 kappasantoso - 175, 177 kappitabhAvaM - 111 kappiyakArakampi 96 kavaLIkAro 142 kamalavanaM 91 kammakilesAti 114 kammakilesoti 114 kammakkhayakaraM - 187 kammacchedo - 117 kammajatejodhAtuyA 193 kammajavAtA - 62 kammaTThAnapALidhamme 197 kammaTThAnasuddhiko 1921 kammaTThAnaM 197 217 kammantasaMvidhAnenAti 125 - 18 - kassapabuddhakAlikA - 74 kassapabuddhassa 161 kassapo - 173 - kammabhavaM - 64 kahApaNArahassa - 106 kahApaNoti 120 kaLArajanako - 32 kaLAradantAti 136 kANagAvI 17 kAmakiccaM 166 kammavAcAya- 146 kammaviJJANaM- 186 kammasamudayo - 172 - 14 - [ ka ka] Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ka-ka] saddAnukkamaNikA [15] kAmagavesanarAgo-156 kAmaguNA-22,28,191 kAmacchandoti-156 kAmataNhA-154 kAmataNhAti-154 kAmadhAtu-153,154 kAmadhAtUti-153 kAmapaccayA-196 kAmabhoginiyoti-85 kAmabhoginoti-85 kAmayogavisaMyogo-188 kAmarAgAnusayo-191, 204 kAmavitakko-152,153 kAmavitakaM- 104, 173, 186 kAmavedanaM-196 kAmasavA-153 kAmasukhallikAnuyoganti-71 kAmasukhaM-72 kAmAti-226 kAmAvacarakusalamahAcittacetanAnaM -163 kAmAvacaracittAni-72 kAmAsavo- 155, 156 kAmupAdAnaM-188 kAmUpapattiyoti-165 kAmUpasaMhitA-28 kAmesumicchAcAroti-211 kAmogho - 188 kAmoti-188 kAyakamma-126,156,160,164 kAyakilamathaM-72 kAyagatAsatIti-220 kAyagantho-188 kAyacittaupadhivivekehi-227 kAyadukkhaM-142 kAyaduccaritaM-152, 159,160 kAyadubbalabhAvoti-35 kAyaparikSA-169 kAyapariJAsahagato-169 kAyabhAvanA-168 kAyamoneyyaM-169 kAyavineyyA-28 kAyaviveko-167, 227 kAyasakkhIti-66 kAyasaGkAranirodhA--169 kAyasamAcArAdayo-159 kAyasucaritetiAdimAha -93 kAyasucaritaM-152,169 kAyasoceyyaM-169 kAyAnupassanAsatipaTTAnaM-60 kAyAnupassI-28, 183 kAyAnupassItiAdIni-27 kAyArammaNe-169 kAyAlasiyatAya-115 kAyAlasiyavirahito-68 kAyiko-148,150 kAyenAti-188 kAyo-44, 91,183 kAyoti-196 kAraNappaTipanno-84 kAru jAto-11 kAlakaJcikAti-5 kAlajJa-88, 202 kAlanti-31 kAlaparicchedaM -51 kAlasamaye-123, 126 kAlasamayoti-123 kALakavipAkaM-187 kALapakkhauposathato-46 kALavallavAsI-59,64 kALasIho-10 15 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA [ka-ka] kALudAyI-78 kiccAdhikaraNanti-204 kittivaNNaharAti-126 kimevidaM-44 kiriyasaGgaho-162 kilesakAmA-226 kilesakAme-87 kilesakkhayo-66 kilesadarathasampayuttA-24 kilesanibbAnena-132 kilesanibbAnaM-13 kilesapariccAgo-187 kilesaparinibbAnena-24,50, 209 kilesaparinibbAnaM-74, 194 kilesamAropi-27 kilesavimuttitrANe -69 kilesavUpasamo-187 kilesasampayuttattA-114 kukkucca-192 kukkuTakAti-136 kukkuTo-63 kujjhanalakkhaNena-21, 198 kuTilakaNTako-104 kuTilacitto-24 kumAravAhanepi-134 kumbhakArasippaM-101 kumbhaNDAnanti-133 kulavaMso-173 kulavaMsaM-123 kulAvakaM-92 kuveranaLinIti-136 kuvero-135 kusacIraM-174 kusalakammapathAti-222 kusalacetanA-164 kusaladhamme-52 kusalanti-33 kusalapattiyaM -53 kusalamUlAni-222 kusalamUlaM-214 kusalA-60,93,154,163, 170,193, 220 kusalAkusalakammAni-50 kusalAkusalavipAkavivANaM-197 kusinATA-134 kusinArAyaM-74 kusItavatyUnIti-207 kusumbhakandarA-55 kusummA-55 kuhakotiAdi-68 . keNiyajaTilAdayo-71 kerATikalakkhaNena-21 kevalakappanti-130 kevalaparipuNNaM-130 kevalasaddI-130 kevalI-130 kesakambalaM-174 kesamassunti-30 kesarabhAramattameva-11 kesarasIho-10 kesaraM-141 koTigAmo -36 koTThAsatoti-212, 213 koNAgamano - 173 koNDo -173 kodhanAdibhAvaM-105 kodhanoti-198 kodhasAmantA-148 kopasaGkhAto-195 kopInanidaMsanIti-116 kopo-34,105 16 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [kha - ga] saddAnukkamaNikA [17] korakkhattiyoti-4,6 kosallasambhUtaTena-60 kosallaM-169 kosohitavatyaguvhalakkhaNaM-106 khuddakamAtikA-93 khuddamadhunti -44 khuracakkadharaM-161 khettapariggaho-73 khettavisuddhiyA-35 khettasAmino-48 khemanti-94 khemAtherIuppalavaNNatherIAdayo-85 khemaM-122 khajjaka-95 khajjabhojjAdijotakaM-99 khajjopanakA-5 khattiyakule-50,190 khattiyadhamma-49 khattiyaparisA-208 khattiyo-4,48 khadiratthambhe-29 khantIti-148 khandhattayagelavaM-192 khandhapacatti-90 khandhaparinibbAnaM-74 khamatIti-19, 20,186, 206 khayagAminiyA-194 khayANassa-173 khayadhamma-103 khayAnupassanaM-182 khalamUsikAyoti-12 khalupacchAbhattikaGganti-181 khiDDApadosikanti-13 khiDDApadosikA-160 khippAbhiJA-67 khINAsavabalAni-52 khINAsavA-131 khINAsavo-43, 87,164, 192, 203, 214 khIrabhattaM-19 khujjA-97 khujjuttarAdayo-85 gaNakamahAmattAti-32 gaNajeTThako-108 gaNanA-101 gatanimittena-62 gatapaccAgataM - 174 gatiyo-191 ganthA-188 gandhakuTiM-8,51 gandhadhUmAdIhi-95 gandhapisanakanisadAya-96 gandhasampannAti-44 gandhAyatanaM-88 gabbhamalaharaNaM-174 gabbhasahassappaTimaNDito-39 gabbhAvakkanti-62 gabbhAvakkantiyaM-53 gabbhAvAse -62 gabminiyoti - 42 gabmokkamanesu-61 gambhIrabhUmi-87 garucittabhAvo-226 garucittaM -34 galavATakA-136 Jain Education Interational Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [18] gahapatinecayikAti - 9 gahapatimahAsAlI - 112 gahapatIti - 161 gatabbabuddhaguNAyeva 54 gAravoti 226 gAviM - 134 gijjhakUTanti- 131 giddhoti 69 girirAjA - 77 gilAnapaccayo - 181 gilAnA - 207 gihibhUtena 118 giDivinayo 128 - - - gihivinayaM - 113 gihisotApanA 85 guNadIpikA- 79 guNAnusaraNaM - 200 guLAsavo - 115 gULhajivhA 109 jAto - 19 gokANanti - 23 gocaragAmaM - 1, 4,26,51, 112 gotamanti - 132 gotamo - 5, 8, 9, 10, 13, 16, 18, 81, 87 gotamoti - 159, 173 gopuraTTAlakayuttaM - 112 gomayapiNDamattampi - 48 gomuttavatA 148 gorakkha - 49 govIthIti - 46 gha ghanapathaviyaM - 140 ghanasa 182 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA gharAvAso121 ghAtitabhAvaM - 97 ghAnavijJeyyA - 28 ca 18 cakkapeyyAlato - 74 cakkaratanamatthake- 29 cakkaratanaM 29 cakkalakkhaNaM - 96 cakkavattirAjA 141 cakkavattisirIvibhavo - 29 cakkavattisutaM 26 cakkavALasamIpena 46 cakkavALesu 97 - cakkavALaM 44, 73, 93, 145 - - cakkAnIti - 223 cakkhAyatanaM 162 cakkaraNIti - 72 cakkhudvArArammaNe 201 cakkhunAti 188 cakkhupaTihananasamatthato - 162 cakkhupasAdo 167 cakkhumA 131 cakrUpaM 147 - - - cakvAnti - 197 cakvaNasaGghAtaM 162 caviJJANuppattinivAraNena 44 - cakyuviyyA - 28. cakdusamphassarja 163 caknusamphassoti - 197 cakamatIti - 40 caNDAlaputto - 17 catukkuNDikoti 4 catucattAlIsa 52 - - - - [gha-ca] Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ca-ca] saddAnukkamaNikA [19] catutthajjhAnikaphalasamApatti-72 catutthamaggajANaM-193 catutthaM jhAnaM-51,182 catudhAtuvavatthAnaM-220 catupArisuddhisIlaM-148, 227 catubbidhavacIduccaritassa- 169 catubidho-162 catubrahmavihAravasena-186 catubhUmakakusaladhammakAraNA-211 catumaggANapaTivedhagAmI-209 catuyoniparicchedakANaM-52 catuvaNNasuddhivaNNanA - 42, 43 catusaccakammaTThAnaM-185 catusaccadhammaJca -171 catusaccadhammo-209 catusaTThi-228 catusatipaTThAnavasena- 227 cattAlIsakoTidhanaM-128,161 candabhAgamahAnadi-55 candabhAgA-55 candamaNDalaM-45,46 candavaGkatA-148 candimasUriyAti-45 candimA-45,131 candoti-45 cammakkhaNDaM-51,55 camma-174 caraNakabhAvaM-116 caraNanti-101 caraNaM-176 cariyavasena-217 cAtumahArAjikAdInaM-63 cAtuyAmasaMvarasaMvutoti-22 cAtuyAmasaMvaropi-23 cArikaM-82,139 cittakamma-139 cittagahapatihatthakaALavakAdayo-85 cittagelablaM-192 cittanti-196 cittaparicchede - 185 cittabhAvanA-168 cittalapabbatavihAre - 160 cittaviveko-167, 227 cittavisuddhIti-227 cittasaGkhAranirodhA-169 cittasaGghArA-63 cittAnupassanAsatipaTTAnaM-60 cittAnupassI-28, 183 cittAlaGkAracittaparikkhAratyaM-207 cittutrAsabhayaM-9 cittaM-2,8,15,25,26, 34, 37,57, 63,92, 143, 159, 168, 171, 172, 180, 191, 195, 196, 197, 199, 207, 215 cintAmayA-167 ciranisinno-129 cirapArivAsiyaTena-155 cIvarakuTi-20 cIvarakkhettaM-174 cIvararajanakaM-96 cIvarasantosamahAariyavaMsaM-178 cIvarahetUti-186 cutipaTisandhicchAdakaM-171 cutipaTisandhivasena-70 cutUpapAtaJANaM-171 cundatthero-83 cULaanAthapiNDikamahAanAthapiNDikAdayo- 85 cULasIvatthero-59 cetasAti-172, 214 cetasovinibandhA-195 cetiyagharadhUpanatthAya -96 19 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [20] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA [cha-ja] chinnapAdo-10 chinnamUlo-205 cetiyaGgaNe-96,137 cetiyapabbatavihAre-175 cetiyapUjAdInaM-96 cetiyaM-175, 198 cetokhilA-222 cetopariyANanti-64 cetopariyANalAbhI-63 cetopariyANavasena-63 cetopariyapaJjA-224 cetovimuttIti-200,221 cetosamAdhinti-64 cetosamAdhIti-220,221 codakenAti-193 corakamma-33,116 corato-95 corA-94, 116, 117, 124,149 corAdiupaddavanivAraNatthaM -31 jaGgamasaM-102 janAti-131 janoghaM-134 jambudIpe-41,81 jayApekkhoti-68 jarasiGgAlo-11,17 jarasiGgAloti-12 jarAti-35 jarAmaraNanirodhe-103 jalAbujA-188 javanakhaNe-201 javanapaJjA-103 jAgariyAnuyogamanuyuttoti-68 jAgariyAnuyoga-68,103 jAtikhetaM-72 jAtijarAmaraNiyAti-24 jAtitthero-164 jAtimUlassa-88 jAtisaGgaho-162 jAnapadA-31 jinabhAsitoti-216 jinasuttaM-221 jiyAvego-143 jivhagge-45,107 jivhAvijeyyA-28 jIvakambavanaM-51 jIvajIvakasaddetthAti-135 jIvitakkhayaM-115 jIvitamado-170 jIvitindriyaM-228 chaapAyamukhAdivaNNanA- 115 chaAdInavAdivaNNanA-116, 117, 118 chadhammavaNNanA- 225 chandarAgappahAnaM-169 chandarAgavasena-64 chandavAsinI-211 chandasamAdhi-171 chandasamAdhipadhAnasaGkhArasamannAgataM-60 chandoti-228 chandaM-45,151,171 chantraparibbAjako-15 chamAnikiNNanti-4 chavimaMsalohitanti-64 chaLaGgasamantrAgato-214 chaLachupekkhA-201, 214 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [jha-ta] saddAnukkamaNikA [21] jUtakaro-117 jeTTakarukkho -137 jeTTho-77 jetavanamahAvihAraM-40 jotikapAsANA-133 jAtisampadAti-192 AyappaTipannoti-84 ayyapariyantikaM-72 jhAnanikantisassatadiTThisahagato- 154 jhAnapaccayo-143 jhAnaphassaM-65 jhAnavipassanAmaggaphaladhammassa-207 jhAnavipassanAmaggaphalAni-197 jhAnavipassanAvasena-186 jhAnasamApattiyo-22 jhAnasukhaM-37 jhAnAni-37 jhAmaaGgAro-56 jhAyIti-69 ThapitacittA-58 ThAnakusalatAti - 147 ThAnanti- 17, 147, 151 ThAnaparicchindanasamatthA-147 ThAnAThAnakusalo-148 Thitanimittena-62 Thitabhikkhu-69 ThitibhAgiyo-63, 224 ANajAlaM-2,139 jANadassanapaTilAbhAyAti-172 ANadassanavisuddhIti-227 ANadassanaM-87,151, 215 ANadesanA-70 jANapariyantikaM-72 ANavAdena-8 ANavAdenA-8 ANavippayuttacittena-214 jANasampayuttacittena-214, 223 ANAnuparivatti-160 AtapariJA-221 jAtivyasanaM-192 taGkSaNuppannakodhavasena- 115 tacchA-5,6 taNDulameva-47 taNhakaro-173 taNhA-43, 45, 89, 144, 154, 155, 184 taNhAchakke-198 taNhAdvayaM-154 taNhAsamudayA- 172 taNhAhetu-20 taNhuppAdAnaM-186 tatiyajjhAnasukhaM-166 tatiyamaggo-65 tatiyAti-62 tatiyaM jhAnaM-51, 182 tatojasI-135 tatotalA-135 tatolA-135 tattalA-135 21 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA tatrupapattijananatoti-32 tathasabhAvo-110 tathAgatappaveditA-66 tathAgatabalAni-52 tathAgatasaddavitthAre-89 tathAgatasAvakA-173 tathAgatAti-6 tathAgateti-12 tathAgatena-72,88,105, 106,107,221 tadatthajotakanti-99 tadatthaparidIpanA-96 tadanudhammatA- 224 tadAdhigacchatIti-99 tapanissitako-19 tapassino-19 tapassibhAvena-22 tapassIti-19, 21 tapojigucchAti-18 tamaparAyaNoti-190 tambapaNNidIpe-74 taruNapIti-196 taruNavipassanA-227 taruNasamathavipassanApaJcAya-226 tassajjhAsayaM-24 tApasapabbajjaM-30 tArakarUpAnIti-47 tAlavaNTaM-59 tAvartisabhavanaM-94 tALacchiggaLena-62 tikacatukkajjhAnato-199 tikkhapaJA-104 tiNavatthArakakarma-206 tiNasIho-10 tiNNaM-3,40,41,69,70,169,190,200 titthiyaparivAsaM-40 titthiyAti-16 tithiyAnahi-22 tindukakhANukaparibbAjakArAme - 10 tipiTakapariyattippabhede -230 tipiTakamahAsIvatthero-59 tibbacchando-203 tiracchAnayonigAminiyA-155 tiracchAnayoniyaM-50, 187 tirittamaMsaM-11 tiriyanti-211 tilakkhaNAhataM-7,192 tividhakAyaduccaritassa-169 tivedano-213 tivedanaM-213 tisandhipallaGgha-51 tIraNaparikSA-221 tucchakumbhIva-17 tucchapurisAti-25 tuTThibahulo-103 tuNhIbhUtoti-23 tecIvarikAJca -178 tejasi-135 tejo-133 tejodhAtUti-199 tepiTakabuddhavacanasavanaM-200 tepiTake -73, 216 tebhUmakadhammA-154 terasadhutaGgasamAdAnaM-19 tevijjasuttaM-40 thaddhabhAvo-195 thaddhamacchariyabhAvo-118 thaddho-21 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [da-da] saddAnukkamaNikA [23] thambharahito-127 thAmavatA-71 thinamiddhaM-182 thiragahaNo-92 thUpanti-174 thUlanti-10 thUlasarIro-11 therasallApo-59 theroti-84,164 dakkhiNAti-162 dakkhiNAvisuddhiyoti-189 dakkhiNeyyaggIti-162 dakkhiNeyyatAya-122 daNDadIpikaM-140 daNDamANavakAni-136 dantakUTaM-20 dantoti-23 dandhAbhiJA-67 damA-186 dasaakusalakammapathakamma-187 dasakasiNaAnApAnavasena-186 dasakusalakammapathadharma-30 dasadussIlyadhamma-201 dasabalaM-22,26,139 dasabyAmaTThAne-54 dasasahassacakkavALadevatA-75 dasasahassilokadhAtu-62 dasasIlAni-202 dasAyatanAni-163 dasuttarato-74 dasuttarasuttante-72 dassanajANaM-151 dassanasamApatti-64,65 dassanasamApattiyaM-53 dassanasamApattIti-64, 65 dassanAnuttariyaM-168, 200 daharabhikkhunI-160 daLahanemi-29 daLhapAkAratoraNanti-57 daLhasamAdAnoti-92 daLhuddhApanti-57 dAThAnAgasaGghattherena - 230 dAnakAraNAnIti-207 dAnapaccayA-208 dAnapArami-164 dAnamayaM-164,165 dAnavatthUnIti-207 dAnasAlaM-95 dAnasIlamayA-163 dAnasaMvibhAgeti-93 dAnAdisaGgahakamma-100 dAnUpapattiyoti-208 dAyajjaM-30,123 dAyAdA-41 dArabharaNAya-117 dArucakkaM-223 dArupattikantevAsIti-10 dAliddiyanti-32 dAsakammakarA-122 diTThadhammasukhavihArajjhAnAni-72 diThThadhammasukhavihArAyAti-172 diThThadhammasukhavihAraM -159 diThThadhammikA-86,155 diTThabuddhaguNA-54 diTThAvikamma-206 diTThijugataM-165 diTThinijjhAnakkhantiyA-56 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [24] diTThapaJJatti - 90 diTThipaTivedheti - 203 diTThibyasanaM - 192 diTThivipattIti - 150 diTThivisuddhi - 150, 151 diTThIti - 155, 188 dipAdAnaM - 188 diTTogho - 188 diTTha - 66, 88, 106, 189 dittoti - 11 dinnAdAyinoti - 126 dibbagandhaM - 44,47 dibbacakkhu - 23, 167, 224 dibbacakkhutrANaM- - 172 dibbacakkhupaJJa - 224 dibbacakkhupAdakajjhAnasamApatti - 64 dibbayAnaM - 134 dibbasotatrANaM - 52 divAsa - 172 dIghaGgulimahApurisalakkhaNaM - 97 dIghanikAye - 182, 183 dIghapahiko - 98 dIghapAsAdo - 80 dIghabhANakamahAsIvatthero - 58 dIghoti - 138 dIpaGkaroti - 173 dIpasikhA - 56 dukkaTamattaM - 21 dukkhakkhayagAminiyAti - 194 dukkhadukkhatAti - 158 dukkhadomanassAnaM - 183 dukkhadhammAnanti - 116 dukkhanirodhagAminI - 66,89 dukkhanirodhoti - 66,89 dukkhapaTipadA - 67 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA dukkhaparijAnano - 89 dukkhavedanA - 213, 214 dukkhavedaniyo - 143 dukkhavedanaM - 158 dukkhati - 197 dukkhasamudayoti - 66, 89 dukkhassantakiriyAyAti - 218 dukkhAti- 158 dukkhAnupassanAtrANe - 197 dukkhAnupassanaM - 182 dukkhoti - 42 dukkhaM - 13, 62, 84, 101, 103, 116, 143, 144, 146, 158, 162, 184, 187, 194 duccaritanti - 152 duccaritAni - 152, 190 dutiyajjhAnasamAdhi - 168 dutiyajjhAnasamApatti - 169 dutiyajjhAnasukhena - 166 dutiyapAdena - 94 dutiyamaggo - 65 dutiyaM jJAnaM - 51, 182 duppaccakkhakaro - 219 duppaTinissaggIti - 199 duppaTivijjhAti - 222 duppaTivijjhoti - 219, 221 dussIloti - 68, 121 dUteyyapahinagamanAnuyogappabhedaM - 178 devyadhammena - 31 devadatto - 190 devaputtamAropi - 27 desanAJANakusalataM - 70 desanAsavanAni - 165 desetIti - 60 domanassanti - 116 domanassasaGghAtaM - 7 24 [da-da] Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [dha-dha]] - dovacassatAti- 146 dovArikAti - 32 dosakkhandhaM - 104 dosamohavasena - 213 dosoti 2106 halakappoti 131 dvattiMsamahApurisakkhaNAni - 91 dvattiMsavaralakkhaNappaTimaNDitaM - 43 ittiMsasUriyAnaM 140 dvattiMsimAnIti - 91 dvAdasa akulacittasampayuttAnaM 164 dvAraM - 58 dvijivhA - 109 dvimUlako - 213 dvimUlAti 213 dvivedanA 213 dvedhikajAtAti - 80 - C - dha thajaggasutaM 137 dharaTTho - 141 dhananti 202 dhanasampatti - 107 dhamakaraNaM - 126 dhammaANaM 129, 138 - dhammakathikoti - 165 dhammakathaM 14,81,139 dhammakAmo - 210 dhammakAyo - 44 dhamkAyoti - 44 dhammaketUti - 30 dhammakkhandhAti 187 dhammacakkappavattane 72 dhammacakkaM 223 - saddAnukkamaNikA dhammacchandoti 171 dhammajo - 44 dhamma- 202 dhammatAti 95 dhammatejena - 94 dhammatoti - 212 dhammathero - 164 dhammadAnayajJa- 101 dhammadAyAdo 44. dhammadesanAkAle - 56 dhammaddhajo - 30 dhammanijjhAnakkhantiM - 167 dhammanimmitoti - 44 dhammanisantiyAti 203 - dhammanti 25,30, 201,218 dhammandayena- 54,58 dhammanvayoti - 57 dhammapaTisanthAro - 149 dhammapaTisambhidA 52 dhammapaTisaMvedinoti - 196 dhammapadAnIti 186 dhammappaTiggAhakA 27 dhammabhaNDAgArikaM 27 dhammabhUtoti - 44 dhammayAganti - 101 dhammaratanapUjA - 82 dhammaratanaM - 82 dhammarAjabhAvaM 89 dhammavAdiniyo - 199 dhammavicayo 67,151 dhammavinayaM 80 dhammasaGgaho - 74 dhammasabhAvo - 44 25 - - dhammasaraNA- 27 dhammasavanaJca - 126 [25] Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [26] dhammasavanAyAti 58 dhammasudhammataM - 217 dhammasenApati - 58, 71, 144, 159, 181, 216 dhammasenApati - 112,217 dhammasaMhitanti - 89 dhammassavanaM 161,217 dhammAti 24, 60, 164, 183, 202 dhammAdhipateyyoti - 30 - dhammAdhipateyyaM - 170 dhammAnudhammanti 100 dhammAnudhammappaTipattIti- 185 dhammAnupassanAsatipaTThAnanti - 60 dhammAnupassI 28, 183 dhammAnusArIti 66 dhammAbhisamayo - 25 - dhammAyatanaM 147 dhammArammaNaM - 88 dhammikathA 141 dhammUpasaMhitanti - 101 dhammoti - 48, 59, 66, 142, 204, 210, 221, 226 dhAtukusalatApi - 147 dhAtuparinibbAnanti - 74 dhAtuparinibbAnaM 74 dhAtuyoti 154, 195, 199 - - dhAtusa - 70 dhAraNatyaM 86 dhAreti 76,198 ghitimAti 69 dhuta apicchoti 226 dhutaGgaguNe dhutaGgadharassa - 21 dhutaGgadharoti 19 dhutaGgasuddhiko 19 dhutaGgAni 174, 178, 180, 181 dIghanikAye pAdhikavaggaDukathA - dhuta 19179, 181 dhuttAti 117 dhuvasa - 182 thovanasantoso 175.177 na nakkhattatArakA - 46 nagaraM - 26, 36, 51, 58, 134 naGgalakaTThakaraNaM - 27, 28 naGgalakoTivaGkatAti - 148 naklAti 133 namuTTha - 11, 92 naTanATakAdinaccaM - 117 natdhikavAdI 199 nandUpasecananti - 186 namatthUti 132 namassanti - 132 nayaggAho - 57 nalATamaNDalaM - 17 navadvAranti 223 navavyAmayottena - 54 navalokuttaradhammadAyajjaM 44 navalokuttaradhammanissitaM - 89 navalokutaradhammo - 226 nahAnodakaM - 124 nahApitasiSyaM 101 naLakAradevaputto - 36 naLakArasippaM - 101 26 - - . - naLakArA - 36 nAgadIpe 74 nAgavIthi 46 nAgasenattherena - 75 nATaputtassa - 80 nATaputto 80, 81 [na-na] Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [na-na] saddAnukkamaNikA [27] nATasUriyA-134 nAtitikhiNena-66 nAthakaraNAti-210 nAdhimucchatIti-158 nAnattasacaM-182 nAnattAbhAvaM-58 nAnAkiccA-60 nAnAratanavicittaM-91 nAnAsabhAvA-60 nAbhipi-77 nAbhisajjIti-104 nAmakAyo-196 nAmaggahaNakiccaM-145 nAvA-76,161 nALandavAsiko-80 nALandAti-51 nikAmalAbhIti-72 nikkilesabhAvena-42 nikkuNDako-47 nikkosajjA - 125 nikkhantadantamattako-7 nigaNThanATaputtakAlaGkiriyavaNNanA-80 nigaNTho-81 nigamoti-1 nigrodhasAmaNerassa-220 nigrodhAti-23 nigrodho-16 niccaphalA-135 niccalagahaNo-92 niccavihArA-201 niccasamaye-123, 126 nicchandarAgattA-64 nijjaravatthUnIti- 228 niTThagamanakAraNaM-59 nittaNho - 141 nidaMsanakathaM-101 niddAsukhaM-195 niddesapariyAyenAti-183 niddhamaGgArena-133 nipakoti-69 nipaccakAranti-43 nibbattitajhAnAni-172 nibbattilakkhaNaM-172 nibbAnathale-12 nibbAnanissitanti-184 nibbAnanti-87,201 nibbAnapattiyAti-218 nibbAnArammaNo-214 nibbAnaM-58, 65, 102, 103, 145,151,154, 158,168, 169, 184, 187, 195, 196, 199, 201,222 nibbidAnupassanaM-182 nibbutadIpasikhA-30 nibbuti-13 nibbedhabhAgiyA-52,201 nibbedhabhAgiyAti-201 nibbedhabhAgiyo-63,224 nibbedhikapaJAti-104 nibbedhikapariyAye-155 nibbedhikAyAti-194 nimittaggAhI-149 nimittAnusArIti-200 nimmAnaratIti-166 nimmitakAmA-166 nimminanti-166 niyatamicchAdiTThiyA-158 niyatIti-158 niyamalakkhaNaM-165 niyamo-70 niyyAnikasAsanaM-83, 84 27 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [28] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA [pa-pa]] nevasaJjAnAsacAyatanasamApatti.-52 nevasekkhAnAsekkhA-166 nesajjikanaM-181 nhAtakilesattA-131 niyyAniko-59 niratthakabhAvaM-18 nirapekkho-37 nirayagAminiyA-155 nirayoti-191 nirAmiso-225 nirujjhatIti-132 niruttipaTisambhidA-52 nirupakkileso-21 nirogo-170 nirodhataNhA-155 nirodhadhammanti-103 nirodhadhAtuyA- 154 nirodhasacca-184,185 nirodhasacchikaraNo-89 nirodhasaJjA-201 nirodhAnupassanAANe -201 nirodhAnupassanaM-182 nirodhoti-66,184,222,223 nivAtavuttIti-127 niviTThasaddho-43 nisinnapAsANaphalakaM-10 nissaraNanti-180,196, 222 nissaraNapaJoti-178 nIvaraNappahAnampi-23 nIvaraNAni-57,191 nekatikAti-117 nekkhammadhAtUti-154 nekkhammapALiyAti-182 nekkhammavitakko-153 nekkhammasaJAdayopi-153 negamA-31 necayikAti-9 nepakkanti-69 nemi-135 pakatilokiyamanussAnaM-62 pakkhittadibbojA -44 paguNajjhAnaM-163 paguNadhamma-165 paguNasamApattiyo-227 paggahitavIriyena-71 paggAhanimittaJca -150 paggAho-150 paccakkhAtoti-2 paccatthikato-95 paccatthikenAti-94 paccattaM-69, 127 paccanIkadiTThi-33 paccanIkadhamme-225 paccayahetu-86 paccayAkArajANaM-227 paccavekkhaNANAni-52 paccavekkhaNANaM-224 paccavekkhaNanimittanti-224 paccavekkhaNapA-221 paccavekkhatIti-64 paccupaTTitakAmAti-165 paccupaTTito-34 paccuppannasukho-225 paccuppanno-157, 158 paccekabuddhA-53, 55, 173 paccekabodhitrANaM-55,202 paccekabodhipaTilAbhapaccayA-93 28 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pa-pa] saddAnukkamaNikA [29] paccekabodhisattAnaJca-62 pAbhAvanA-168 pacchimadassanaM-75 paJaAyAti-66, 104, 107, 188, 197, 202, pacchimA- 122 226 pajAnanA-151, 169 pAvimuttassa-66 pajAnanAti-146, 147, 149, 150 paJjAvimutti-140 paJcakAmaguNiko-154,156,188 paJAvimuttoti-65 paJcaGgikaMsammAsamAdhi-52 paJAvudhaM-167 paJcatrANiko-225 paJjAvepullapattiyA -168 paJcadasa-47,52 . paJcindriyaM-66,228 paJcadvArikakAyo-168 paTavAsinI-211 paJcadhammavaNNanA-224 paTikUlasaJjI-70,71 paJcanIvaraNepAhaM - 143 paTiggAhakatoti-189 paJcavaNNA-78 paTighasaJje-182 paJcavokArabhavasmihi-185 paTighoti-163 paJcasIladasasIlacatupArisuddhisIlapUraNakAle-93 paTiccasamuppanna- 103 paJcasIlAni-202 paTiccasamuppAdakusalatAti-147 paJcAtapaM-20 paTiyAtakaraNaM -206 paJcAbhiA-73 paTipattiantaradhAnanti-73 paJcindriyAnIti-60 paTipadAcatukkaM- 186 paJcupAdAnakkhandhA-158 paTipadAANadassanavisuddhIti-227 paJcupAdAnakkhandhAbhimukhaM-196 paTipadAnuttariyaM-168 paJattasikkhApadassa-152 paTipadAsu-53 paJavatoti-227 paTipanno-72, 195 paJavAti-69 paTipuggaloti-78 pA -17,32,51,52, 53,66,67,68,69, | paTippassaddhaladdho-225 146, 147, 149, 150,151, 166, 167, | paTibaddhacittA-166 168,170, 202, 224 paTibhAnapaTisambhidA-52 pAkkhandhaM-103 paTibhAnavAti-127 paJAcakkhu-167 paTibhAnasampanno-69 pAti-67,166, 167, 227 paTilAbhasantoso-175,176,179,180 paJaAdhanaM-202 paTiviratAti-31 pAdhiTThAnaM-187 paTivirULhanti-47 pApaTilAbhahetU-52 paTivedhaantaradhAnaM-73 pApAripUrinti-24 paTivedhadhamme-195 pApubbaGgama-66 paTivedhoti-73 29 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [30] - paTisaGghAnabalanti - 149 paTisaGghAnuparasanaM 182 paTisantharaNaM - 149 paTisandhAre 198 paTisandhiggahaNaM 73 paTisandhivasena - 62, 151 paTisammidApattehi 74 paTisambhidAmagge - 182, 183 paTisallAnasAruppAnIti - 16 paTisallInoti 15 paTissatimattAya 183 paTissatoti 179 paTihArakanti - 109 paTThAnaM - 74 paThamajjhAnasamAdhi - 168 paThamajjhAnasamApatti - 64 paThamajjhAnasukhaM 166 paThamajjhAnaM 63 64. 196 paThamamaggavajjhA - 157, 192, 200 - - - A paThamamaggo - 65, 198 paTha jhAnaM 51, 182 paNidhikArakakilesAbhAvA 169 - paNItataraJca - 22 paNItadhAtu 154 paNItapaNItanti - 59 paNItabhojanadAnaM - 98 paNItalAbhitA - 98 paNato - 225 paNDaravipAkaM 187 - paNDaro - 41 paNDitadovArikehi - 57 paNDitadovAriko 58 paNDitadovArikaM - 58 paNDito 73 127 paNDupalAsaM 96 - - dIghanikAye pAcikavaggagukathA 30 paNDusIko 10 paNNasAnaM - 36 pahikoNDA - 97 - patidvitasaddho 43 patitamakkaTo - 56 patitamusalA 49 patitthiyanA 105 patirUpadesavAsoti 223 palakkhandhoti 23 pattacIvaramAdAya - 51 pattacIvaraM 82 pattapiNDika 181 pattayogakkhemAti - 84 pattidAnaM - 123 pattiM - 137 pathavIkasiNaM - 211 pathavIdhAtutejodhAtuvAyo dhAtubhedaM - 88 pathavIdhAtUti 199 - pathavIraso- 144 - pathavojaM - 141 - -- padakkhiNaM - 210 padasodhammaM 159 padAlatA - 47 padIpatelaM 96 padIpasikhA - 141 padIpeyyanti - 96 padumapuSkaM 161 padumavane 136 - - - padumavanaM - 140 padumuttaraM 39 padhAna-227 padhAnavIriyaM - 193 padhAnasaGghArA - 171 padhAniyaGgAnIti - 193 - padhAnaM 64, 89, 159, 193, 194 [pa-pa] Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pa-pa] saddAnukkamaNikA [31] panthaghAtaM-33 panthaduhananti-33 panthikanti-175 pannarasa-179,181 papaTikappattA-22 pabuddhakAle-120 pabbajjAkAlo-30 pabbatamatthake-121 pabhitrapaTisambhidAparivAre-230 pamANaJjU-68 pamAdaTThAnanti-115 payirupAsitA-104 payogo-212 parakusiTanATA-134 parattabhAve-43 parapuggalavimuttiANeti-69 parabhaNDAbhijjhAyanalakkhaNA-212 paramatthaM - 102,103 paramavisuddhasaddhAbuddhivIriyapaTimaNDitena-230 paralokatthaM-88 paravAdabhindanaM - 25 paravisaye-27, 28 parasaJcetanAya -189 parAjayoti-8 parAmasatIti-155 parikammaAloko-172 parikkhINabhavasaMyojano-43 parikkhINA-43, 65, 66 paricchindati-198 parijAnanAdikaraNIyaM-43 parivAya-221 parijeyyoti-219 parittaparikammakathA-137 parittANaM-124, 125 paridIpanA-96 parinibbAnato-73, 173 parinibbAnikoti-209 parinibbAyatIti-50 parinibbutoti-24 paripAcanadhAtu-199 paripuNNakAyA-98 paripuNNasaGkappoti- 19 paripuNNasIso-108 paribbAjakAnaM-25 paribbAjakArAme-15 paribbAjakArAma-2,10 paribbAjakoti-15 paribhogasantoso-175, 177, 179, 180 pariyatti-73 pariyattiantaradhAnaM-73 pariyattidhamme-191,195 pariyattIti-73 pariyAyapathaM-58 pariyuTThAsi-25 pariyuTTitacittA-25 pariyuTTitabhAvaM-25 pariyesanasantoso-175,176, 179 pariyesanAnAnattanti-228 pariyesitanti-88 pariyogALhena-185 pariyosAnadassanatthaM-61 pariyositasaGkappo-19 parivajjeti-173 parivajjetIti-173 parisaGkAya - 165 parisAvacarA-32 parisuddhacittAnaM-167, 227 parisuddhaparivAro-111 parisuddhapALi-23 parisuddhapALimattampi-23 31 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [32] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA [pa-pa] parisuddhabrahmacariyacaraNaM-186 parisuddhabhAvassa-227 pariLAhoti-48 paropaNNAsa-52 palibundhatIti-188 palibodhA-160 pavattavicANaM-211 pavattivedanIyaM-50 pavaro-77 pavALavaNNA-140 pavALavedikAparikkhitto-141 pavivekAvudhanti-167 pavuccantIti-133 pavesanakanikkhamanake-58 pasannacittassa-108 pasAdanIyasuttante-217 pasAdamattAnurakkhaNe-14 pasAdasaddhAti-193 passasukhanti - 195 pahAtabboti-219 pahAnapadhAnanti-184 pahAnaparijJA-221 pahAnasAti-197 pahAnAnupassanAJANe-197 pahAnArAmo-182,183 pahUtajivhAlakkhaNaM-109 pAkaTajarA-35 pAkAravivaranti-57 pAkArasandhinti-57 pAkAro-58 pATaliputtaM-68 pATihAriyAni-6,7,171 pATihAriyaM-2,4,6,7,8,9,10,12 pANAtipAtaM-35, 97 pAtimokkhanti-129 pAtimokkhasaMvarasIlaM-101, 168 pAtvAkAsIti-7,105 pAthikaputtoti - 8,9 pAthikaputtaM - 9,10 pAdakajjhAnasamAdhibhAvanA-173 pAdakajjhAnasamApattimeva -172 pAdakukkuccaM-141 pAdaka-64,153, 188,196, 227 pAdadhovanamakkhanAdikhuddakakamma-210 pAdamUle -39, 52,122,177 pAdApacceti-41 pAnaTThAne-118 pAnasakhA-118 pAnasoNDA-117 pAnAnIti-98 pApajigucchanavAdo-18, 22 pApajjhAsayo-4 pApamittatA-146, 222 pApamitto-146 pApicchoti-199 pAbhatena - 83 pAmojjanti-196 pAmojjabahulo-103 pAyamAnAti-42 pAragU-40,41 pAramiyo-3, 5, 92 pArAjikasadisaM-21 pAricariyAnuttariyaM -200 pAricchattako-91, 140 pArisuddhipadhAniyaGganti-227 pArutacIvaraM - 175 pAvaLA-10 pAvAnagaravAsino-139 pAvArikambavaneti-51 pAsANaphalake-10 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pa-pa] saddAnukkamaNikA [33]] pAsAdikasuttante -72 pAsAdikasuttaM -80 pALiatthaM-196 piTakasampadAnena-56 piTakAni-73 piTThimakkhanaM-96 piNDagaNanAya-70 piNDapAtakkhettanti-179 piNDapAtasantosamahAariyavaMsaM-181 piNDapAtasantosoti-179 piNDapAtikakaM- 180 piNDapAtoti-179 pituvacanaM -113 pipAsAti-117 piyacakkhunA-108 piyadassanoti-108 piyavacanaM - 99 piyavadU-100 piyasamudAhAroti-210 pisuNavAcA -213 pIThasappi-97 pIThasappimpi-50 pIti-78,84, 197,200 pItipAmojjena-108 pItibhakkhA-44 pItisomanassaM - 55 pItIti-196 puggalattike-164 puggalapaJattiyaM -53 puggalapaJattIti-90 puggalasammukhatA-204, 206 puJakamma-113,128 puJjakiriyavatthUti-165 puJjakiriyA -164 puJaphalanti-29 puJjamupacitaM - 230 puJjavipAkopi -29 puJAnubhAvena-36 pujAbhisaGghAroti-163 puNNavaDDanakumArassa-39 puthujjanakalyANakA - 43 puthujjanakhINAsavAnaM-192 puthudisAti-113 puthunAnAsamAdhipacAvimuttivimuttitrANadassanakkhandhesu 103 puthunAnAsIlakkhandhesu-103 puthupaJjA-102,103 puthusamaNabrAhmaNAnanti-215 pupphAsavo-115 pubbaGgamakamma- 108 pubbabhAgamaggakkhaNe-66 pubbavidehe-46 pubbArAme-39, 40 pubbekatakammapaTikkhepadIpanaM - 97 pubbenivAsANe-53 pubbenivAsAdIni-23 pubbenivAsaM -69, 171 purasthimA-122,124 purANodaka-135 purimakAyato- 140 purimataNhA-158 purimabodhisattAnaM-110 purisattabhAvaM-48 purisadhoravhenAti-71 purisapuggalo-164. purisaliGga-48 purisavaraggalakkhaNehIti-98 purisavisesaM-106 purisasIlasamAcAre-53 purisoti-34 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [34] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA [pha-ba] purecArikaM-136, 137 purohitaM-63 pUjArahA -33 pUjitacIvaraM-175 pUvasurA-115 pekkhanti-127 pettivisayagAminiyA-155 pettivisaye-34 pemanIyo-110 pesakArasippaM-101 pokkharaNiyA-135 pokkharasAtakA-136 pokkharasAtisamoti-106 poTThapAdasuttantasmihi-72 poTThapAdasutte-14, 15, 16, 65 poNaM-226 ponomavikAti-24 porANakattherA-95 porANAti-174 porANaM-41 posoti-65 paMsukUlanti-174 paMsukUlikaoN-178 phalasatipaTTAnaM-60 phalasamanissaANanti-150 phalasamAdhi-168 phalasamApatti-171 phalasamApattijhAnAni-172 phalasamApattito-196 phalasamApattidhammA-215 phalasIlaM-187 phalAsavo-115 phassanAnattanti-227 phassasamudayA-172 phasso-142 phAsuvihArAyAti -131 phItanti-94 phoTubbAyatanaM-88 phoTubbArammaNaM-88 phaNahatthakA-97 pharusasaddena -32 pharusAvAcA-212 phalakacIraM-174 phaladhamme-163 phaladhAtuAhAracatukkAni-185 phalapaJaJca-24 phalapaJjA-187,221 phalabhArabharitA-119 bandhubhUte - 41 bandhUti-41 balakAyo-31 balavakopo-34 balavataNhAya-19 balAnIti-60,187 bahalacchando-203 bahiddhArUpe-195 bahiddhAsamuTThAnaM-146 bahimukho-104 bahivatapAdA-97 bahukAroti-218 bahujana-111 bahujanapubbaGgamo-108 bahurogo-107 bahulIkammanti-151 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ba-ba] saddAnukkamaNikA [35] bahussutabhAvaM-226 bahUpakAro-161,162, 218,219 bArANasIrAjA-162 bAloti-10 bAhitapApaDhena-102 bAhirAnIti-197 bALhanti-110 bimbohanaM-181 bIjamAno-59 bIraNatyambake-6 buddhaguNA-54, 55, 59 buddhaguNe-53, 55, 81 buddhaguNesu-59 buddhaghosoti-231 buddhacakkhunA-113 buddhajANAni-52 buddhadhammAnaM-160 buddhabalaM-25, 216 buddharatanassa - 82 buddharasmiyo-140 buddharUpaM-43 buddhavacanagaNhanapaJA-69 buddhavacanaM-44, 167, 195, 210, 220 buddhavineyyA-218 buddhavisayo-6 buddhasAsane - 40, 113, 128 buddhA-35, 43, 55, 56, 58, 73, 75, 131, 132,139, 140,173, 217 buddhAnussatIti-200 buddhappAde-168 buddhoti-8,77,231 bojjhaGgakathA-202 bojjhaGgamissakA-58 bojjhanAti-60 bodhicetiyaAsanapotthakAdipUjanatthAya -- 96 bodhijanti-88 bodhipakkhiyadhammA-29 bodhipakkhiyAnanti-50 bodhipallaGke-73,74,221 bodhimUle-17,88 bodhisattakAle-159 bodhisattabhUmiyaM-159 bodhisatto-48,73,92, 97 vyagghoti-12 vyaJjananti-85 vyattoti-57 byantIbhUtanti-226 byAkarotIti-88 vyAdhibhayaM-151 byApAdadhAtu-153 byApAdavitakko-152,153 byApAdasaJA-153 byApAdo-33, 34, 105, 152,199, 212, 213 byAmappamANaM-53 brahmakAyo-44 brahmakuttanti-13 brahmacariyanti-85,130,144 brahmacariyavAsaM-43, 85 brahmacariyesanA-156 brahmacAriniyoti-85 brahmacArinoti-85 brahmajAti-41 brahmajAle-13, 44,64,68,70,89,117,211 brahmadAyAdAti-41,42 brahmanimmitAti-41 brahmabhUto-44 brahmalokA-75, 199 brahmavihArA-37 brahmavihArAdIni-23 brahmassarataM-110 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [36] - dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA - . brahmassaralakkhaNaM - 110 brAhmaNakulInAti 40 brAhmaNakule 50 brAhmaNajaccAti - 40 brAhmaNavaMso - 173 brAhmaNAti - 41, 82, 215 brAhmaNiyoti 41 brAhmaNo 55 61.63.71,82,135 bhavadiTThisahagato - 154 bhavarAgo - 156 bhadalobhI- 166 bhavAbhavoti 186 bhavAsavo 155 156 bhavesanAti - 156 bhavogho - 188 bhavoti 92 bha - - - bhagavatoti 61, 71 bhagavAti 57, 58, 59, 61, 71. 113, 130 bhaggavagottaM - 2 bhakto - 158 bhaNDanakArakA - 206 bhattakiccaM - 26 bhattapuTaM 80 bhatavetanAnuSpadAnenAti - 125 - bhassasamAcAre 53. 67, 68 bhAratayuddhasItAharaNasadisaM - 88 bhAradvAjo - 40 bhAvanApadhAnanti 184 bhAvanApAripUri 228 bhAvanAvalanti 150 bhAvanAmayAti 163 bhAvanAmaye - 165 bhAvanAmayaM 165 bhAvanArato - 182, 1830 bhAvanArAma ariyavaMsaM 181 bhAvanArAmo - 182, 183 - 7 bhattasoNDA- 117 bhattAnumodanaM 26 bhaddajiDi 36 bhaddAlatA - 47 bhaddiyanagare - 39 bhadrakanti 184 bhAvetabboti - 219 bhAsitabhAvaM 101 bhikkhaveti - 29, 217 - - bhikkhuniyoti 85 bhikkhubhAvaM - 40 bhanteti 4, 7,22,56,77, 82, 114, 175, 179 bhikkhuti27, 148, 164, 203, 217 bhayanti 9 bhinnakilesA - 141 bhUtAti 221 - - bhayasabhAvasaNThitaM 146 bhariyAti - 133 bhavagavesanarAgo - 156 bhUtArocananti - 159 bhavagAmikamme 104 bhavacchandoti- 156 bhavataNhA - 145, 154 bhavataNDAti 145 bhavadiTThi - 145, 155 bhedakaravAcaM - 68 bhairaNDakaMyevAti - 11 bhogavAsinI 211 bhogavinAsoti 192 bhogasampadAyapi 192 bhogAdisampannaM - 40 36 [bha-bha] Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ma-ma] saddAnukkamaNikA [37] bhogiyAti-96 bhojananti-99,133 bhojanIyAnIti-98 ma-kAro-190 makkhanatelaM-96 makkhibhAve-3 makkhIti-199 magadhakkhette -26 maggadassane-203 magganti-121 maggapaJApAripUri-24 maggapaJca-116 maggapaTipannenApi-177 / maggaphalanibbAnasampatti-29 maggaphalaM-22 maggabrahmacariyassa-226 maggamUlena-44 maggavaseneva-60 maggasaccanti-184 maggasamanissatrANaM-150 maggasamAdhi-168,169 maggAmaggANadassanavisuddhIti-227 maggenamaggappaTipattiadhivAsananti-212 maghadevavaMsassa-32 maGkubhUtoti-23 maGgalaassaM-50 maGgalausabhaM-50 maccumAropi-27 macchariyacittaM-133 macchariyaM-104, 191 maccharIti-21, 199 majjhattavedanA-214 majjhantikatthero-226 majjhimakAyo-225 majjhimadhAtu-154 majjhimanikAye -40, 182, 183 majjhimapadese-57 majjhimayAmoti-46 maJcapIThasukhaM-195 maJcapIThaM-96 mavatIti-12 macanalakkhaNena-21 maNimayaM-133 matasarIraM -6 matimAti-69 mattaJjUti-68 mattappaTiggahaNasantoso-175, 176,179, 180 matteyyatAyAti-93 madappamAdA-31 madhupAnaM-141 madhuramaMsAnIti-11 madhurarase-126 madhurarasaM-47 madhvAsavo-115 manasAti-88 manasikarotIti-172 manasikArakusalatAti-147 manApasuttaM-177 manindriyaM-228 manuJadassanaM -133 manussadhammAti-2 manussabhUto-87, 92 manussarAhasseyyakAnIti-16 manussalokagAminiyA-155 manokamma-126,156,160,164 manogaNanAya-70 manoduccaritaM-152,159,160 37 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [38] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA [ma-ma] manopadosikA-160 manopadosoti-34 manopariJA-169 manobhAvanIyAnanti-15 manomayiddhiJANaM-52 manomoneyyaM-169 manovijJANadhAtu-147 manovijJANaM-163 manosakArA-63 manosaJcetanA-142 manosamphassajaM-163 manosamphassoti-197 manosucaritanti-152 mantabhANinoti-131 mantassAjIvinoti-32 mantAti-68 mandanigyosAni-16 mandasaddAni-16 mamattavirahitA-133 mayUrakoJcAbhirudAti-135 maraNabhayanti-151 maraNavadhabhayattanoti-97 maraNavadhabhayaM-97 maraNavadhenAti-108 maraNavadho-97 maraNasaJAti-228 maraNAnupassanAjANe-228 mahAudAyIti-78 mahAkaruNAsamApattito-26 mahAkassapattharassa-73 mahAkassapaM-113 mahAgaGgAya-36 mahAcetiyaM-74 mahATThakathAya-230 mahAtheroti-157 mahAdAnaM-26 mahAdhanadhajanicayo-9 mahAnerUti-133 mahApA -102 mahApathavito-54 mahApathavI-94 mahApanAdo-36 mahAparinibbAne-85,193 mahApurisanimittAni-91 / mahApurisalakkhaNAnIti-91, 92 mahApurisalakkhaNaM-94, 97,105 mahApurisavitakke-52 mahApurisoti-91 mahAbandhanAti-12 mahAbodhipallaGke-75 mahAbrahmA-78,141 mahAmaGgalakathA-137 mahAmoggallAnaM-113 mahAviduggAti-12 mahAvihAravAsInaM-231 mahAvihArasamApattiyaM-219 mahAsakkAre-85 mahAsatipaTTAne-27, 67 mahAsatto-73,93 mahAsamuddo-53, 54, 55, 92 mahAsIvatthero-68,144,178 mahAsudassane-32 mahesinoti -131, 231 mahodarA-133 mAtApitaro-35, 112, 113, 122, 123, 124, 145, 160 mAtikAnaM - 174 mAtulanagaravAsino-26 mAtularukkhaM-26 mAtulAnIti-34 38 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ma-ma] saddAnukkamaNikA [39] mAnathaddhataM-2 mAnaddhajaM-17,23 mAnasikapariyAdAnatthaM -150 mAno-156, 220 mAyAvIti-21,199 mArabalanti-38 mAro-25, 28,43, 55,77,159 mAroti-27 mAlAkammalatAkammapaTimaNDitaM-96 mAlaM-96 migarIti-10 migarAjA-11 migasaJjanti-34 migAramAtAti-39 migAramAtupAsAdeti-39, 40 migAraseTTiputtassa-39 micchattaniyatoti-158 micchattAti-207 micchA-5,77,85, 200, 212 micchAcAroti-211 micchAdiTThi-150, 188, 212, 213, 228 micchAdiTTikammasamAdAnahetUti-49 micchAdiTTikammassa- 49 micchAdiTTivasena-49 micchAdiTThIti-33,152, 199 micchAdhammoti-33 micchApaTipannA-162 micchAsaGkappo-153 micchAsabhAvo-158 mittakaroti-127 mittapatirUpakA-120 mittavindako-160 mittAmaccA - 122 middhavinodanaAloko-172 middhasukhanti-195 milindaravApi-75 mukhacchedakavAdaM- 42 mukhodakadantakaTTha- 124 muTThassaccanti-149 muNDasamaNakassa-41 mutanti-88 mutaparisaGkitena - 165 muttatAlapakkaM-8 muttAti-63 mucitto-207, 208 mudupuSphAbhikiNNA-94 mudumaddavacittaM-29 mudumaMsAnIti-10 muddA-101 musAvAdAdicetanA-152 musAvAdUpasahitanti-67 musAvAdena-6,9,13 musAvAdaM-33, 43, 68 mUlakasoNDA-117 mUlaghaccanti-32 mUlatoti-212, 213, 214 mUlapariyAyA-74 mUsikAbhayatthero-187 meNDakaseTTiputtassa-39 mettacitaM-34,126,137 mettasuttaM-137 mettAkammaTThAnaM-217 mettAcetovimutti-149, 199 mettAcetovimuttIti- 154, 199 mettAjhAnAni-196 mettAnisaMse-52 methunadhamma-49 medhaGkaro-173 medhAvIti-57,127 moggaliputtatissattherassa-73 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [40] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA [ya-ra] moggallAno-218 moghapurisAti-2,3 moghamacanti-89, 90,188 moneyyappaTipadA-169 moragIvavaNNA-140 moranivApoti-17 mohakkhandhaM-104 mohAgati-115 moho-149, 152 maMsakhaNDa-11 maMsacakkhu-167 maMsacakkhunA-141, 165 maMsabhojanaM-19 yAgubhattaM-2,49, 95, 96 yugandharapabbataM-94 yugehi-10 yuttapaTibhAno-69 yUpoti-36 yogakkhemakAmoti-107 yogakhemaM-84 yogo-38 yonijAva-42 yoniyoti-188 yonisomanasikAramUlake-52 yonisomanasikAroti-185 yobbanamado-170 yakkhacetiyaTTAnaM-7 yakkhadovArikA-135 yakkhaparicArako-136 yaskhapisAcAdInaM-63 yakkharAjaANaM-138 yakkhA -131,134 yathAkAmalAbhI-72 yathAnurUpaM-206 yathAbalasantoso-174,175,176,179 yathAbhUtatrANadassanaM-182 yathAbhUtanti-58 yathAlAbhasantosAdayo- 180 yathAlAbhasantoso-174,175,176,179 yathAsAruppasantosoti-174 yantasAlAya-135 yamakapATihAriyaM-94 yamakamahAnadImahogho-54 yasaggappattoti -7 yasatyerassa-73 rakkhaNakiccaM-159 rakkhatIti-31,120 rakkhAvaraNagutti-31 rajatamayaM-133 rajanadoNikaM-96 rajanasantoso-175,177 rajanIyA-28 rajanaM-96, 210 ratanacakkaM - 223 ratanapUritA-77 ratanamaNDapo-135 ratanasuttanti-137 rattakambalaparikkhitto-140 rattindivAti-47 rattiyAti-- 129, 130 rathassANIva-127 randhagavesino-104 rabhasAti-136 ramatIti--182,183 40 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saddAnukkamaNikA [41] rUpataNhA-155 rUpapatidvitaM-185 rUpapariLAho-228 rUpasamAti-197 rUpAdigocarato-15 rUpAyatanaM-88 rUpArammaNanti-185 rUpAvacarakusalacetanAnaJcetaM-163 rUpiyappaTiggAhaNApattiM-159 rogabyasanaM-192 rasagiddhA-41 rasaggasaggilakkhaNaM-107 rasanti-47 rasapathavi-45 rasasampannAti-44 rasasampannAnaM-98 rasAyatanaM -88 rasArammaNaM-88 rAgaggIti-160 rAgadosamohanimmadanasamattho-59 rAganimittAdInaM-169 rAgAdikhilAnaJca -111 rAjaANaM-129 rAjakathAditiracchAnakathaM-88 rAjagahe-16 rAjagaha-25,112,113, 127 rAjaGgAnIti-101 rAjato-95 rAjadhamma-32 rAjapabbajitA-30 rAjapaveNiM-32 rAjavallabho-115 rAjavaMsaM-32 rAjAti-112, 135,157 rAjAyatanacetiyaM-74 rAjinoti-134 rAjisayoti-30 rAjisimhIti-30 rittakumbhisadisaM-17 rittaghaTa-17 rukkhadussaM-174 rukkhamUlikaoN-181 ruppanaTena-145 rUpakAyaJca-188 rUpakkhancha-185 lakkhaNattayaM- 97, 107 lakkhaNadvayaM-100, 101,107,108,109,110, 111 lakkhaNanibbattanasamatthaM-- 92 lakkhaNAnisaMso-94, 97 lajjavanti-148 lajjAsabhAvasaNThitA - 146 lajjidhamme-206 lajjIbhAvo-148 latAdussaM-174 lApo-27, 28 lAbhaggappattoti-7 lAbhaggayasaggapattanti-85 lAbhanAnattanti-228 lAbhasakkArasilokanti-19 lAbhasakkAro-22,75, 124,157 lAbhiruttamanti-99 lAmakaM-72 lAludAyI-78 liGgavipallAso-6 luddAcArakammakhuddAcArakammunA - 49 lubmatIti-152 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [42] lUkhatapassino - 21 lUkhAjIvinti - 20 lekhA - 46. 101 lehanIyAnIti 98 lokadhammA 208 lokadhAtu 72.76 lokadhAtuyAti 72 lokantaravAsI - 59 lokapaJJattiM - 3 lokavinAso - 34 lokavohAravasena - 65 lokasamudAcAravasena - 2 lokAdhipateyyaM 146, 170 lokiyadhammena - 107 lokiyokuttarapA- 167 lokiyokuttarA - 191, 202, 222 lokiyAni 195 Tokiyo 191 lokuttaradhammA 71,154 lokuttaro 147, 153 lokuppatticariyavaMsaM 41 lokuppattivaMsakathaM 47 lokuppattisamaye 48 lokoti - 156, 230 lobho - 152, 213 lomahaMsanakaraM - 95 lomahaMsoti - 9 lolajAtikoti 44 loluppavivajjanasantoso - 175, 176, 179, 180 - va - - - -- lohitacandanaM 161 - - vakkalitthero 190 dakkhi - 108 dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA 127 vaGkAdidosavirahitaM - 59 vaGgIsatyero - 69 vacanapaTikarA 100 42 vacIkammaM 126, 156, 160, 164 vacIduccaritaM - 152, 160 vacIparamoti - 119 vacImoneyyaM - 169 vacIsaGghAranirodhA - 169 vacchAyano 56 vajiranALiyo - 39 - - vajjanIyadhammavajjanatyaM - 122 vajjappaTicchAdanakammaM - 106 vajjigAmeti 3 vajhabheriyA 32 vaJcanikA 118. vaDagAmI 29 vahnitukAmehi 37, 38 vaDDissati - 32 vaNNakasiNaM - 13 vaNNamacchariyaM 191 vaNavAdIti 178 vaNNasampannAti - 44 vatthadAnena - 105 vatyamAlAlaGkArasarIrasamudvatAya 131 vatthArammaNaM 172 - - - vatyukAmA 226 vattapaTipattiyaM 30 vadhakacittanti - 34 vanakukkuTakA 136 vayadhammaM 103 vayAnupassanaM - 182 valAhakA - 135 valli - 6 vassUpanAyikAya 217 vAkacIraM 174 -- - [ya] Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [va-va] saddAnukkamaNikA [43] vAkkaraNasampanno-69 vAcApariJA-169 vAtapUritA-94 vAdAnuvAdoti-78 vAmanA-97 vAyamatIti-171 vAyokasiNe-143 vAyodhAtUti -199 vAseTThabhAradvAja-50 vAhanaM-134 vALakambalaM-174 vikAlavisikhAcariyAnuyogoti-115 vikkhambhitarAgassa-208 vigatadarathakilamathoti-111 vigatapApo-111 . vigatalobhagiddho-178 vighAtapariLAhavedanaJca-196 vighAtAti-196 vighAsasaMvaDDoti-11 vicikicchatIti-158 vicikicchA - 155, 158,192, 200 vicikicchAsaGghAto-195 vijanavAtAnIti-16 vijambhanakAle-11 vijAnanadhAtu-199 vijAyamAnAti-42 vijjAti-101,151, 170, 222 vijJANakasiNanti-211 vicANakAyAti-197 viANaTThitiyoti-185 vijJANadhAtUti-199 viANasamUhA-197 vijJANasotanti-64 vijJANaM-43,103, 142, 145, 167,185 vijAtanti-88 vijJAtAraM-86 vihi-174 vitakkamALake-179 vitakkavicAre-182 vitakkaviSphArasaddanti-63 vitakkasantoso- 175, 179 vitakkasahagatA-224 vitakkessatIti-63 vitakkoti-175 vitthambhanadhAtu-199 viditakaraNadvenApi-170 viditahAne-57 viditAti-13,56 viddhaMsetIti-192 vidhAti-156 vinaTTharUpo-10 vinayaTThakathAyaM-149 vinayadharoti-145 vinayapiTake -74 vinayasammukhatA-204 vinAsacintA-212 vinAsamukhAni-114 vinAsetIti-192 vinicchayanayo-204, 206 vinipAteti-180 vinIvaraNaM-15 vineyya-28 vinodetIti-173 vipariNAmadukkhatAti-158 vipariNAmAnupassanaM -182 viparItacitto-13 viparItasaJo-13 viparItoti-13 vipassanA-58,150, 168,169, 184, 222 vipassanAgamaM - 219 43 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [44] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA [va-va] vipassanAgamanena-168,169 vipassanAANena - 226 vipassanAjANaM-52,151 vipassanAti-58 vipassanAnantaro-221 vipassanAnissando-195 vipassanApaJjA-69,168 vipassanApAdakajjhAnaM-72,168 vipassanAbhAvaJca-184 vipassanAmaggena-163 vipassanAmattakampi-184 vipassanAyetaM-203 vipassanaM-63, 151, 175, 197 vipassIyeva-131 vipAkajjhAnasukhaM-166 vipAkanti-6 vipAkavijJANanti-186 vipAkoti-6 vipAkaM-6, 29 vipApoti-111 vipulattAti-93 vipulalAbhI-72 vipulavisuddhabuddhinA- 231 vippaTipannA-123 vibhavataNhA- 154 vibhavadiTThIti-145 vimAnavatthusmiM-162 vimuccatIti-196 vimuttAnuttariyaM-168 vimuttAyatanAnIti-196 vimutti-51, 197, 222 vimuttikkhandhaM-103 vimuttitrANadassanasampannA- 140 vimuttitrANadassanaM-51, 52 vimuttiparipAcanIyAti-197 vimuttIti-151, 222 virattarUpAti-80 virAgadhamma-103 virAgasaJAti-197 virAgAnupassanAjANe - 197 virAgAnupassanaM-182 virAgo-184 virujjhatIti-142 viruddhavacanaM-80 virULhaM-47 vilAsiniM-230 vivaTena-172 vivagAmikusalaM-29 vivaTTagAmI-29 vivaTTAnupassanaM-182 vivAdAdhikaraNaM-204,205 vivAhakA-117 vividhapakkhisaGghasamAkulA-135 vivekajaM-37 vivekaTThakAyAnaM-167,227 vivekaninnanti-226 vivekanissitantiAdIsu-184 viveko-184 visaGghAragatAnanti-227 visaTodako-132 visadajANo-57 visamadvitAvayavalakkhaNo-100 visamalobhoti-33 visayakhettaM-72 visahIti-3 visAkhA-40 visAkhAti-39 visiTTho-77 visuddhimaggato-178 visuddhiyAti-222 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [va] visesatyaparidIpanA 96 visesabhAgiyoti - 219 visesAbhAvato - 75 visaMyogo - 130 visaMyojentIti - 188 vissakammadevaputtaM 36 vissajjanasantoso - 178, 180 dissadukammaTThAnA 184 vissaTThasabbaesanoti - 215 vissAsakaraNaM - 26 viharatIti 1,51, 70, 71 84, 201 - vedanAnupassanAsatipaTThAnaM - 60 vedanAnupassI - 28, 183 vedanApariggahasuttantakathanadivase 58 vedanAyasamudayo 172 vedanAsamudayo 172 vedanAsu 28, 183 vedabahulo 103 vedayatIti- 196 vedAnaM - 40, 41 vedetIti- 196 i vihAraGgaNaM - 20 vihArasamApattiyo 102, 103 vihiMsAdhAtu - 153 vihiMsAdhAtUti - 153 vihiMsAvitakko - 152, 153 vihiMsAsaJJA - 153 bItadoso 141 vItamoho - 141 vItarAgo - 141 vItasAradAti - 132 vIthiyoti - 46 vIriyasambojjhaGgasIsena - 150 vIrivArambheti 203 vIriyindriyaM 228 vedhaJJanAmakA - 80 vedhaJjA 80 vepullattaJcAti - 24 vebhUtiyavAcA 68 devyaJjanikAti 95 vaiyyAkaraNanti - 79 veyyAvaccakarabhAvaM - 109 vIriyaM - 22, 64, 71, 84, 150, 151, 171,207 verappasavoti - 118 veramaNiyAti - 131 vIsatibyAmaTThAne - 54 buTThAnakAlaparicchedakA 147 duhAnakusalatA 146. 147 vuTThAnagAminivipassanA - 227 vuTThAnaparicchedajAnanA - 146 vuttappaTapakkhanayena 146, 149 - busitayA 43 130 dUpasamanatyaJca- 204 vUpasamAyAti 204 saddAnukkamaNikA - 45 veThanaM - 117, 127 vedatuTThipAmojjabahulo 103 vedanAvakhandhassa 172 vedanAchakkampi 197 vedanAti 145 vedanAtoti 213.214 vedanAnAnattanti - 228 vedanAnirodho 172 - - - - deramaNI - 214 vesAlinti - 7 -- vesAlInagare - 3 vessavaNo - 131, 136 vessavaMso - 173 vessAmittapabbatavAsI - 138 vessAmittoti - 138 veLukAro - 219 [45] Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [46] vegumbo 181 vedussanti- 174 veLuvananti - 112 vossaggapariNAminti - 184 vossajjanena 126 sa - - saupadhikAti - 70 sakaTaM - 77 sakadAgAminopi 217 sakadAgAmI 53, 63, 190 sakabhAvena - 75 sakalacakkavALagaNe-53 - sakalasarIracalanaM - 9 sakalasAsanabrahmacariyassa - 89 sakkacyakiriyato 80 sakkAti - 25,49 sakkAyadiDi - 155 sakkAyanirodhoti - 158 sakkAyanissaraNanti - 196 sakkAyasamudayoti 158 - sakkAyoti 158 sakko 36, 77, 92, 141 sakkharA - 94 sakyaputtiyoti 4 - - - sakyAti - 80 sakhilanti - 110 saguNato- 168, 169 saggaparAyaNo 128 saggasaMvattanikA - 32 saggassa - 32, 121 sapanA- 228 saGghatanirodhassa 223 saGghatA - 222 - dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA saGghArakkhandho - 146 saGghAraTThitikAti - 143, 144 saGkAradukkhatAti- 158 saGghArA - 66, 103, 145, 158, 163, 171 saGgAroti 144 saGgrahavatthUnIti- 189 46 saGgrahita parijanAti 125 saGgrAhakabhAvaM - 100 saGgItikArehi - 79 saGgItipariyAyanti - 216 saGgItIti - 73 saGgharatanassa - 82 saGghasuppaTipattiJca 217 saGghAdisese - 206 saGghoti - 59, 193 saccakathanaM - 109 saccapaJJati - 90 saccappaTivedhI 73 saccavacanaM 42 saccAnulomikaANaM 150 sacchikaraNIyAti 188 sacchikarotIti 103 sacchikAtabbati 219, 221 sajjhAyakaraNaM 124 saJcaritaM - 159 - - -- saJjAtapuNphAti 42 saJjAtisaGgraho - 162 saJAnAnattaM - 228 samApetabbati - 86 saThoti 199 sahenAti - 193 sataho - 19 satatakiriyAya - 194 satatavihArAti 201 satapulakkhanti 97 - [ sa sa ] Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sa-sa] saddAnukkamaNikA [47]] sati-29, 75, 85, 113, 149, 150, 155, | saddhAvimuttoti-66 178,180, 183, 214, 224 saddhAsampanno-68 satinepakketi-203 saddhindriyaM-66,228 satindriyaM-228 saddhivihAriko-130 satipaTThAnacatukkaM-171 saddhivihArikaM-82 satipaTTAnanti-85, 86 saddhoti-165, 193 satipaTThAnabhAvanAya-58,90 sanidassanaM-162 satipaTTAnAti-50,58,60,85,86 santuTTho-174, 178,181 satipaTTAnAnIti-85 sandiTikAti-116 satibalaJca-150 sandiTThiparAmAsI-21 satibalanti-150 sandiTThiparAmAsIti-199 satimAti-69 sandhAgAraM-139,140 satisampajaJassa-172 sandhAno-15,16 satisampajAyAti-172 sanniTThApakacitte-213 satisampajanaM-220 sanniTThApakacetanA-213 satisambojjhago-184 sannidhikArakanti-48 sattabojjhanA - 150 sannidhiparivajjanasantoso-175,178,179,180 sattaratanAni-101 sapaccayanAmarUpadassanaM-227 sattavidhaariyadhanalAbho-200 sapadAnacArikaoN-180 sattasattati-52 sapariLAhaTena-226 sattAti-33,142 sappaTighaM-162,163 sattAvAsadesanA-52 sappaTibhAga-59 sattAvAsAti-209 sappabhAsanti-172 sattoti-48 sappATihIrakatanti-84 sahAyatanaM-88 sappinavanItAdIni-98 saddArammaNaM-88 sappurisadhammA-202 saddhammassavananti-185 sappurisasaMsevoti-185 saddhamma-84 sappurisUpanissayoti-223 saddhA-43,71,193 sabbakiriyAnaM-30 saddhAdayo-202 sabbakilesaparinibbAnatthAya-24 saddhAdhanaM-202 sabbakilesAnaJca-111 saddhAnusArimhipi-66 sabbaganthappamocananti-218 saddhAnusArIti-67 sabba tANagatiko-57 saddhApubbaGgama-67 sabbaJjatavANaJca -202 saddhAvimutto-66 sabba taNaJcAti-58 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [48] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA [sa-sa] sabbaJjatavANappaTilAbhapaccayA-93 sabba tavANena-87,132,144, 216 sabbaJjataJANaM-57, 58 sabbaJjuno-4 sabba pavAraNaM-18 sabba bodhisattAnaM-62,193 sabbataNhA-154 sabbabhUtAnukampino-131 sabbalokiyamahAjanato-53 sabbalokeanabhiratisaJAti-228 sabbavaTTadukkhakkhayAya-3 sabbasamApattiyo-224 sabbAvantehi-93 sabhAvapakati-77 sabhiyapucchA-74 samakArIti-68 samacArI-68 samajjAgamanaM-115 samajjAbhicaraNanti-115 samaNAnIti-102 samaNadhammakaraNavIriyaM-69 samaNadhamma-86,180 samaNapadumo-190 samaNapuNDarIko-190 samaNabrAhmaNA-31, 34,71,72, 122, 174 samaNamacalo-190 samaNamaNDalaM-49 samaNavaMso-173 samaNasukhumAlo - 190 samaNAnucchavikAnIti-102 samaNArahAnIti-102 samaNUpabhogAnIti-102 samaNo-4,5,9,10,13,16, 18, 55, 61,71, 81,87,159 samathanimittaM-150 samathavipassanA-24,60 samathavipassanAcittassa-207 samathavipassanAmaggavasena-60,187,195 samayavipassanAya-63 samatho-150,222 samadantalakkhaNaJca-111 samantaparipUrAni-107 samasaGgahakamma-106 samasamanti-90 samAdinnakammahetu- 49 samAdinnadhutaGgo-20 samAdiyatIti-19 samAdhi-51, 63, 150,171, 224, 225 samAdhikkhandhaM-103 samAdhinimittanti-197 samAdhinimittaM-184,197 samAdhindriyaM-228 samAdhiparikkhArAti-202 samAdhibalanti-150 samAdhibhAvanAti-173 samAdhiyatIti-196,197 samAdhivipassanAcittassa-208 samAdhisukhassa-225 samApajjitabbavihArA-209 samApattikusalatAti-147 samApattiyo-73, 151, 168, 171, 227 samApattivuhAnakusalatAti-147 samitapApaDhena-102 samitapApabAhitapApA-31 samuggatatArakaM-140 samucchinnarAgassa-208 samudayasaccaM-184 samuddapariyantanti-30 samuddoti-132 sampajaJaJca-150 48 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sa-sa] saddAnukkamaNikA [49] sampajaona-201 sampajaLa-149 sampajAnatA-62 sampajAnapaJAya-179 sampajAno-28, 62, 179, 201 sampajAnoti-201 sampatticakkanti-223 sampasAdanIyasuttaM-51 sampasAdanIye-72,189 sampasIdatIti-158 samphappalApo-212,213 sambuddhAnaM-12 sambojjhaGgA-58 sambodhagAmIti-209 sambodhi-55 sambodhikAle-72 sammatapuggalehi-204 sammatA-205 sammattaniyato-158 sammadakkhAto- 142,144 sammadaJA-42,43 sammappAya-226 sammappadhAnavibhane-171 sammappadhAnAti-60 sammasanapaTivedhapaccavekSaNapavA-147 sammasanamanasikArA-147 sammAANanti-215 sammAdihi-67,151,170, 214, 215 sammAdiTThipaccayA-228 sammAdiTThIti-152 sammAnanAyAti-125 sammApaTipattiM-49 sammApaTipadaM-59 sammApaTipanno-190 sammAmanasikAranti-64 sammAvimuttIti-215 sammAsaGkappo-154 sammAsati-186 sammAsamAdhi- 186 sammAsamAdhIti-225 sammAsambuddhoti -75 sammAsambodhinti-58 sammukhAvinayalakkhaNaM-205 sammukhAvinayo-204, 205, 206 sammukhIbhAvo-204, 206 sammutikathA-65 sammutitrANanti-185 sammutithero-164 sayanaM-99 sayaMpabhAya-45 saraNaGkaro-173 sarasacutiyA-97 saritodakoti-132 sarIrakiccaM-9,81 sallApatthiko-16 sallekhatAti-78 savanauggahapaccavekkhaNA-147 savanadhAraNasammasanapaTivedhapaJjA-147 savanapaTivedho-185 savitakkasavicArA-147 savitakkasavicAro-168 savipAkaM-59 sasakAraparinibbAyI-194 sassatadiTThisahagato-156, 188 sassatavAdesu-53 sassatavAdoti-70 sassaM-119 sahadhammikoti-78 sAketatissatthero-226 sAkhalyaM-148 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [50] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA [sa-sa] sAgarapariyantanti-94 sAgarasImaM-94 sATakaM-117, 119, 127, 176 sATheyyena-13, 14, 21 sAdhukamanurakkhAti-14 sAnucAriko-7 sAmagAmo-81 sAmaJaphalAni-102, 103, 104 sAmaJaphale-22, 24,174 sAmIcikammanti-43 sAyanIyAnIti-98 sAraNIyadhammA-198 sArappattabhAvaM-22 sArappattA-22 sArambhajA-68 sAriputta-56, 159, 216 sAriputtatthero-53, 82, 144, 181, 225 sAriputtamoggallAne - 218 sAriputtAti-56 sAriputto-54,58,82,139, 216, 218, 219, 229 sAlavatiyA-135 sAlibhAga-48 sAliyavabIjAdIni-119 sAvakapAramIjANe-54, 57, 58, 59 sAvakapAramIjANaM-52, 55, 58,59, 202 sAvakapAramIpaTilAbhapaccayA-93 sAsanahitiyA-73 sAsanabrahmacariyaM-85,144,186 sAsavA-70 sAhasikAti-118 sikkhatIti-164 sikkhAkAmo-148 sikkhAkoTThAsoti-192 sikkhAnuttariyaM-200 sikkhApadaM - 82, 192 siGgAlakoti-112 siGgAlakaM-12, 124 siGgAlasuttaM-112 sijAlaM-11 sineru-77, 133 sinerubhimukhA-46 sinerusamIpena-46 sippuggahaNakAle - 124 sibbanasantoso-175,177 silApathaviyaM-43 sivanti-94 sIlakkhandhoti-187 sIlato-22 sIladiTThisampadA - 193 sIladivisampadAsupi-192 sIladhutagAdIhi-157 sIlabbataparAmAso-155 / sIlabbatupAdAnaM-188 sIlamayaM-165 sIlavA-100, 164, 189 sIlavinAsako-150 sIlavipattIti-150 sIlavisuddhi-150 sIlasamAdAneti-93 sIlasamAdhito-13 sIlasampattiyA -35 sIlasampadAti-150 sIlasampannoti-121 sIlasaMvaro-148,150 sIlAlayo-95 sIlaM-22,51,52,58,103,141,150,151, 155, 163,168 sIsamatthakaM-78 sIhanAdanti-10,25 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sa-sa] saddAnukkamaNikA [51] sIhanAdo-11 sIhahanulakkhaNaM-110 sukatakammakarAti-126 sukasALikasaddetthAti-136 sukkavipAkanti-187 sukkAti-42 sukko -42 sukkaM-59, 187, 201 sukkhakalalapaTalaM-47 sukkhavipassakassa-196 sukkhavipassako-65 sukhadukkhappaTisaMvedI-50 sukhadukkhavipAkaM- 187 sukhadukkhAdidhammAyatanaM-88 sukhanipphAdakaM-84 sukhallikAnuyoganti -86 . sukhalliyanAnuyogaM-86 sukhavipAkaTThenAti-60 sukhavipAkoti-225 sukhavedanaJca-158 sukhavedanA-214 sukhavedaniyo-143 sukhasaJja-182 sukhasevanAdhimuttanti-86 sukhumapaJjA-107 sukhumarUpaM-163 sukhUpapattiyoti-166 sugatamahAcIvaraM-27 sugandhoti-47 sucaritenAti-98 suciparivAroti-111 suJatAnupassanaM-182 suJato-168,169, 172 suJavaneti-12 suJAgAresu-17 sutaparisaGkitena-165 sutamayA-167 sutAvudhanti-167 suttantapariyAyaM-60 suttantapiTake-74 suttantapiTakaM-73,210 suttasantoso-175,177 sudassanoti-133 suddA-49 suddhacittassa-231 suddhasaGghArapujoyaM-90 suddhAvAsAti-194 sudhAkamma-210 sunakkhatto-2,3,4,8 sunikhAtaindakhIlo-44 sundaradassano-133 sundarahadayA-120 suparimitaparicchinnaM-230 suparisuddhaM-47 suppaTipanno-59 suppaTipannoti-59 suppaTTitasati-186 suppatihitacittAti-58 suppatiTTitapAdatA-94 suppatidvitabuddhInaM-231 subhujoti-98 sumatthero-59,64 sumanadeviyA-39 sumAgadhAyAti-17 surabhikusumadAma-31 surAmadena-112 suraM-116, 120 suvaNNakakkaTakA-136 suvaNNacampakapupphehi-140 suvaNNatoraNaM-91 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [52] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA suvaNNapAsAdo-141 suvimuttanti-196 suvuTTitanti - 196 susaGgahitaparijanatA- 100 susaNThAnasampanno-98 susAnabhAvaM -6 susikkhito-131 susUti- 98 susaMvihitakammantAti-125 susaMhitanti-110 suhadAti - 120 sUkarakhataleNadvAre-59 sUkaramaMsaM-5 sUcikammakaraNaTTAne-96 sUcipAsena-54 sUpo-133 sUriyamaNDalaM-45 sUriyarasmisamphassena-113 sUriyuggamanakAlo-46 sUriyoti-45, 133 sUriyaM-2, 20,181 sekkhA -43, 166 seTThanAdo-56 seTThavihArI-101 seTTho-41, 42,77 senAsanakkhettaM-181 senAsanasantosoti-181 senAsanenAti-181 seyyathApi-53, 55, 57,87,165, 183,218 serIsako-138 sevanacittaM-212 sevanappayogo-212 sesakhINAsavAnaM-159 sesataNhA -154 sokaparidevAnaM-183 soceyyappaTipadA-169 soNDAti-117 sotavidyeyyA-28 sotasamphassAdIsupi-197 sotApattiphalaTuM-65 sotApattiphalasacchikiriyAya-66 sotApattiphalasamApattiM-63 sotApattiphalaM-217 sotApattimaggakkhaNe-228 sotApattimaggo-52,188 sotApattimaggaM-63, 183 sotApattiyaGgAnIti-185 sotApannasakadAgAmino-192 sotApannA-39 sotApanno-43, 53, 63, 64,112, 114, 190 sosthiyanti-174 somanassindriyaM-228 somotiAdIni-138 .. soraccanti-148 sovaggikA-32 sovaNNamayaM-133 sosAnikaGga-181 saMkiliTThanti -21 saMkilesikA -24 saMyuttanikAye-220 saMyogAbhinivesaM-182 saMyojanAni-155 saMyojanAnIti-192 saMyojayanti-155 saMvaccharoti-47 saMvaTTavivaTTakathA-44 saMvarapadhAnanti-184 saMvarIpi-132 saMvegoti-151 saMsIdanto-118 52 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ha-ha] saddAnukkamaNikA saMsedajA-188 svAkkhAto-59 hatthakukkuccaM - 141 hatthinAgAnaM-46 hadayaGgamA-148 hadayarUpaM - 141 hanukaM- 110 hanubhAvaM-110 haritupalittaTThAne - 95 haritupalittaM-137 harItakIkhaNDampi-170 hAnabhAgiyoti-219 hAsapaJjA-103 hAsabahulo-103 hiriottappAni-146 hirI-58, 146, 226 hirottappanti-226 hInajjhAsayo-4 hInaJca-101 hInasammatanti-49 hInAyAvatto-3 hetupaccayA-147 hetubhUtena-36 hetUti-44 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAnukkamaNikA na adantadamanaM dAnaM-207 appakenApi medhAvI-83 tasmA tena sahA'yaM-230 tAva tiTTatu lokasmiM-231 A dA AyAcito sumaGgala -230 dIghAgamavarassa dasabala - 230 na me Acariyo atthi-78 ekUnasaTThimatto-230 evametaM tadA Asi-36 paJca senAsane vuttA-181 panAdo nAma so rAjA-36 ko me vandati pAdAni- 129 catubmi aTThajjhagamA-161 buddhopi buddhassa bhaNeyya vaNaM-54 ma cha ete kAmAvacarA-166 mUlakaTThakathAsAra -230 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [56] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA [ya-sa] yAva buddhoti nAmampi-231 sattavassAni bhagavantaM-- 160 sabbaM cattAlIsAdhikasata-230 sahassakaNDo satageNDu-36 sA hi mahATThakathAya-230 56 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbha-sUcI pAli TeksTa sosAyaTI (laMdana)- 1971 pAli TeksTa sosAyaTI pRSTha saMkhyA pAli TeksTa sosAyaTI prathama vAkyAMza vi. vi. vi. vi. vi. vi. pRSTha saMkhyA paMkti saMkhyA 816 817 818 822 823 825 827 evaM me sutaM etadavocA ti amatanibbAnasacchikiriyAya yathA taM ApAyiko etadavocA ti mattaM mattanti atha nesaM vallI cetiyanti upaDDapathanti rakkhatenti ahaM atimahantaM pATikaputto vA ti karoti / tena kotthU ti sigAlo paccattaM yeva nibbuti ettakaM dhammakathaM evaM me sutanti yAvatA ti yattakA kena puggalena asambhinnakesarasIhaM kathaM aparipuNNA ti labbhantI ti lAbhA khIyanalakkhaNaM ghaddho hoti n n n orms n n n n 836 837 839 57 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [58] dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA 844 845 852 853 854 855 856 857 858 aggaM pApetU ti jAnissasI ti buddho so bhagavA so eva vo uddeso ajANatthampI ti evaM me sutanti mahAjanassa ThAna-nisajjAnaM ye mayaM agocare kusalaM vagAmi ca me dAnI"ti dhammaM apacayAmAno ti madappamAdA tela madhuphANikAdisu ekidanti sammedanti nadIvidugganti vaDDitvA asaGkeyyataM saddhiM puJakamma idaM taM AsavakkhayapariyosAne evaM me sutanti kAresi / tassa brAhmaNakulA ti brahmajAti brahmato vattantA va sujjhantI ti jane tasminti asaMhAriyA ti payasotattassA ti parikkhitaM cakkavAlasamIpena kalambukA ti nALikA mariyAdaM ThapeyyAmA ti vissukammante anubhavati evaM me sutaM pe0... nevasaJanAsAyatanasamApatti dhutaGgaguNe orrm 2294MAMA 9 NMMoranM vvvv 869 870 871 872 873 874 875 58 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 saGghATikaNaM dasabalassa guNe paTiggahetuM iti kirA ti aviditaTThAne kiliTTe karonti Arabhi ThAne dhammeti vedanAnupassanAsatipaTThAnaM taM bhagavA ti ayaM dutiyA devatAnanti pattha AraddhavipassanA arahattamaggaTThA tathA yassa na ca vebhUtiyanti samakArI ti tiNNaM saMyojanAnaM ettekanti dassethA ti vA brAhmaNo vA athakilamathAnuyoganti abhidhammapiTakaM dhammasaGgaho dasasahassI lokadhAtuM sabbe pi tathAgatA ekabuddhadhAraNI appaTa glo passa kho tvaM evaM tanti virattarUpA ti hatthapAdapahArAdIni eka bahussu hotI ti AdimAha sammApaTipannassa idameva tanti saMdarbha-sUcI 59 53 54 55 56 57 100000662 57 58 59 60 61 62 63 64 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 75 76 77 78 80 80 81 82 83 84 85 [59] 20 13 10 4 4 25 20 13 11 6 6 7 1 22 22 26 21 23 16 14 10 6 3 3 4 26 18 20 17 1 13 15 I or or on a 11 11 11 9 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [60] 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939 940 941 942 943 944 945 946 947 sammAvyaJjane ca gambhIranemo ti sutAnusArI ti evaM abhisambuda na Adibrahmacariyakanti ethApi paJJatti caiva evaM me sutanti tato bhagavatA bodhisatto tAdisena kusalA nAma pAramInaM AnubhAvena dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA tattha sacce i adAsi / pAnaM dento idha kammaM nAma nibbati / tathA paraM yApayati vasiddhibhAvanAya vacanameva tassa dve lakkhaNAni nibbattanti erayanti bhaNanto eNijaGghalakkhaNaM vimuttikkhandhaM sArambhaM mAnaM ceva sukhumattharaNAdidAnaJca uhitvA : kena abhinipuNA manujA ti ubbAdhanAyA ti paTibhogiyAnI ti jAnAtU ti tidvidugo evaM me sutanti ghanakoTiyo asthi tasmA pAto va pApaM kammaM karotI ti ceva bhogA bhariyA pi bAhi mittAmaccAnaM paribhUto 60 86 3 3 3 3 0 87 87 88 89 90 91 91 92 93 94 95 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 110 112 112 113 114 115 116 117 5 m 2 wa aa aa a a 3 25 16 10 10 18 21 16 10 4 23 20 17 10 10 13 9 7 9 4 4 6 4 2 1 1 22 1 16 22 19 19 18 15 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbha-sUcI [61] 948 949 950 951 952 953 118 119 120 121 122 123 954 123 124 955 956 125 957 126 127 958 959 127 129 960 961 962 129 130 131 132 963 964 atthesu jAtesU ti bhayassa kiccaM karotI pamattassa sApateyyanti vA issariyApaTilAbhaM tasmA evaM ApadAsu pi kulavaMsaM sammApaTipannesu sabbadisAsu rakkhaM dakkhA ca hotI mayaM kiJci saNho ti piNDAya pAvisi evaM me sutanti ko me vandati samaNakappehi phalaM sabbe. mArasenappamaddanA jAnanti / kinti maNimayaM, pacchimapassaM kirettha jAnapado upaparikkhamAnA kulIrakA ti caNDA ti bhikkhusajhe gAravena evaM me sutanti kira santhAgAre padumavanaM anuviloketvA ti amhAkaM satyArA kiM paJca AhArA bhikkhunA : asthi kho nAmenti / nibbAnaM pApamittatA ti paccavekkhanesu lajjI kukkuccako vinayaTThakathAya samatho samAdhi * ng * * * * * * * * * * * * * ng 9 * * * * * * * * 965 133 134 966 967 968 969 970 971 135 136 136 137 139 139 140 141 142 143 972 973 974 975 976 977 144 978 979 980 145 146 147 148 149 * * * ng ech 981 982 983 150 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA 150 984 985 151 986 987 988 989 990 991 992 152 153 154 155 156 157 158 159 159 160 993 994 995 996 997 162 163 998 999 164 kammassakataM ANaM adhimutti nAma cetanAsampayuttadhammA akusalA kAmadhAtU te bhUmakA dhammA purimA bhikkhave vipariyesagAho ti, etaM mAnaM sakkAya samudayo ti jAnAti tathA vassaM anubandhitvA AhunaM arahanti catubmi atthajjhagamA dakkhiNeyyaaggI ti uppajjati cetanA theratike anumodanavasena attano rUpaM cintAmayAdisu ayaM maMsacakhaM kilesAnaM abhAvA manomoneyyaM akaraNaM attAdhipateyyaM sopo / vitthAro vuttA saJAdayo uppannaM kAmavitakkaM ettha ca cIvaraM sadisena bhavitabba yathA laDhena nIlakaddamakALasAmesu itarItaracIvarasantuTThiyAti acintetvA senAsanakhettaM 165 166 167 167 1000 1001 1002 1003 1004 1005 1006 1007 1008 1009 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016 1017 1018 1019 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 181 vuttanayeneva evaM paTisammidAmagge ti, evaM paravambhanaM 182 183 184 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbha-sUcI [63] 185 1020 1021 1022 1023 1024 1025 1026 185 186 187 188 189 190 420200 1027 1028 191 192 193 194 195 196 196 197 1029 1030 1031 1032 1033 1034 1035 1036 1037 1038 1039 1040 198 199 200 ANaJca yathAha aveccappasAdenA ti dhammapadAnI ti samApattiviskhambhite ganthanavasena paTiggAhakato samaNapadumo nAma samannAgato bhikkhu vyasanaM bhogavyasanaM ariyasAvakAnaM upahaccaparinibbAyI cattAro phalaTThA na santidrutI ti dhamma paTisaMvedino bAhirAnI ti somanassUpavicArA ti mAyAvI ti anuttariyAnI ti abhijAtiyo ti samAdhiparikkhArA ti vatvA, yehi sIlavipattiyA sammukhAvinayena ApattiM Apanno ti anadhigatassA ti tasseva imesu pana aTThasu laDhuM ? paro nAma subbaco hotI ti adho ti heTThA sIlAdiguNasampanne vA saGghArArammaNo vA avyApAde pi eseva rAgo me pahINo ti evaM me sutanti bhagavA ahaM tumhAkaM karonto bhikkhUnaM 201 202 203 1041 204 205 206 207 w MMM 2022 v muw w or >> m4mM 208 1042 1043 1044 1045 1046 1047 1048 1049 1050 1051 1052 1053 1054 1055 209 210 211 212 213 214 215 217 217 218 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye pAthikavaggaTThakathA 220 221 222 223 1056 1057 1058 1059 1060 1061 1062 1063 1064 saMyuttanikAye appamAdavagge akuppA cetovimuttI uppAdetabbapade paTirUpadese upaneti pacchimassa pacchimassa taruNasamatha vipassanApAya saGgaNikArAmassA ti vedanAnAnattanti catusu maggesu 225 800 6.26. 226 227 228 228 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ May the merits and virtues earned by the donors and selfless workers of Vipassana Research Institute, Igatpuri be shared by all beings. May all those who come in contact with the Buddha Dhamma through this meritorious deed put the Dhamma into practice and attain the best fruits of the Dhamma. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DEDICATION OF MERIT ****0BN*******-NG******* May the merit and virtue accrued from this work adorn the Buddha's Pure Land, repay the four great kindnesses above, and relieve the suffering of those on the three paths below. May those who see or hear of these efforts generate Bodhi-mind, spend their lives devoted to the Buddha Dharma, and finally be reborn together in the Land of Ultimate Bliss Homage to Amita Buddha! NAMO AMITABHA Printed and Donated for free distribution by The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow South Road Sec 1, Taipei, Taiwan RO.C. Tel: 886-2-23951198 , Fax: 886-2-23913415 Email: overseas@budaedu.org.tw Printed in Taiwan 1998, 1200 copies IN046-2006 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cer cl pkssgllu maaddi tin itr vrnnd . . . .l, saagr noottu murd , bs a si seNt kaayk , gaay 25, 21 111045-2005 dn - 2... -