Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Gaekwad's oriental Series No. XII MAHAVIDYA VIDAMBANA CENTRAL LIBRARY, BARODA. For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir GAEKWADOS ORIENTAL SERIES Edited under the supervision of the Curator of State Libraries, Baroda. NO. XII. For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhaTTavAdIndraviracitaM mahAvidyAviDambanam AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAbhyAM samanvitam / tathA kulArkapaNDitaviracitA dazazlokI vivrnn-vivrnnttippnnsmetaa| MAHAVIDYA-VIDAMBANA OF BHATTA VADINDRA WITH THE COMMentaries of ANANDAPURNA AND BHUVANASUNDARA SURI AND THE DAS'A-SLOKI OF KULA'RKA PANDITA WITH VIVARANA AND VIVARANA TIPPANA. EDITED WITH INTRODUCTION AND APPENDICES BY MANGESH RAMAKRISHNA TELANG RETIRED HEAD SHIRA STRDAR OF THE BOMBAY HIGH COURT. AND EDITOR OF SANGIT RATNAKAR &c. PUBLISHED UNDER THE AUTHORITY OF THE GOVERNMENT OF HIS HIGHNESS THE MAHARAJA GAEKWAD OF BARODA. CENTRAL LIBRARY BARODA. 1920. For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org serving Jinshasan 081707 gyanmandir@kobatirth.org Published by Janardan Sakharam Kudalkar, M. A., LL. B., Curator of State Libraries, Baroda, for the Baroda Government, and Printed by Manilal Itcharam Desai, at The Gujarati Printing Press, No. 8, Sassoon Buildings, Circle, Fort, Bombay. Price Rs. 2-8-0 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org INTRODUCTION. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir In this 12th Volume of the Gaekwad's Oriental Series four different books are published together as all of them treat the same topic viz. Mahavidya. They are as follows: 1 mahAvidyAviDambana of zrImahAdevavAdIndra with two commentaries, 1 mahAvidyAviDambanavyAkhyAna of AnandapUrNa and 2 vyAkhyAnadIpikA of bhuvanasundarasUrin. 2 laghumahAvidyAviDambana of bhuvanasundarasUrina . 3 dazazlokI mahAvidyA sUtra of kulArkapaNDita. 4 mahAvidyAdazazlokI vivaraNa of an unknown author with the commentary mahAvidyAvivaraNa Tippana of bhuvanasundarasUrin. Of these the first two are refutations of the method of Mahavidya inferences or syllogisms. The third is the original text of Rules laid down to frame Mahavidya syllogisms and the fourth is a Vivarana i. e. exposition of those rules. What is Mahavidya-Before attempting to give an account of the life, date and place &c. of the authors of the above works, it would be proper to introduce the reader to the subject-matter of these books viz. Mahavidya syllogisms. The word 'Mahavidya' originally meant 'a great science.' Secondly it means according to Vachaspatya of Prof. Taranatha Tarkavachaspati, the ten goddesses beginning with Kali &c. I quote here the portion of Vachaspatya so far as relates to the word Mahavidya:-- mahAvidyA - strI karma0 - " kAlI tArA mahAvidyA SoDazI bhuvanezvarI / bhairavI chinnamastA ca vidyA dhUmAvatI tathA // bagalA siddhavidyA ca mAtaGgI kamalAtmikA / etA daza mahAvidyAH / " ityuktAsu kAlyAdiSu dazasu devISu / Unfortunately the name of the book wherefrom these verses are quoted is not mentioned by Prof. Taranatha. According to this authority, however, the word 'Mahavidya' means the ten goddesses known in the Tantra Shastra. No other meaning of the word is given in that great dictionary. In the commentary of the 17th verse of Lalitasahasranama Bhaskara-raya ( about A. D. 1562 ) in explaining the difference between Mantra and Vidya For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir says that the incantation of a male deity is termed a Mantra and that of a female deity a Vidya.' Thus according to Tantra Shastra, Vidya means an incantation of a female deity. And Mahavidya may therefore mean a great or important incantation in as much as it is able to grant all the gegraf: to its devotee. But the word Mahavidyu as used in the works now published has quite a different meaning. Vadindra, the author of Mahavidya-vidambana explains it as follows: kevalAnvayini vyApake pravartamAno hetuH pakSe vyApakapratItyaparyavasAnabalAdanvayavyatirekisAdhyavizeSaM vAdyabhimataM sAdhayanmahAvidyetyucyate / tasya ca mahAvidyAtvamasiddhatvAdisakaladoSavirahaH / . Herfanfassen g. 3 Thus, "a positive probans which being present in the subject proves the positive-negative probandum as desired by a disputant by force of the circumstance that the pervader (21194) would not be established, is termed "Mabavidya.' It is called Mahavidya because it is free from all fallacies beginning with 'unproven probans' &c." It is quite natural for any one to be curious to know how the word Mahavidya which originally meant a female deity or a great incantation according to the Tantra Shastra came to denote Kevalanyayi-hetu i.e. a purely positive probans in logic or Nyaya Shastra. This can be answered only on the assumption that Kularka Pandita who is the reputed author of the agilagree must have used the word Mahavidya symbolically to denote the Kevalanvayi-hetu, as the number of the Mahavidya syllogisms is Shodasha, that is, 16 which corresponds with Shodashi which is also one of the names of the female deity of the Tantrikas) specially worshipped by him. Thus it appears that Kulatka Pandita being himself a great Tantrika may have specially made use of the numbers ten and sixteen symbolically in considerat of his great devotion and reverence for the female deity. As far as I know there is no other explanation forthcoming. References to Mahavidya in ancient Sanskrit Books --Now let us see what information we can collect about Mahavidya and Kularka Pandita from ancient Sanskrit works. The Mahavidya syllogisms have not been mentioned in the Vaiseshika satras of Kanada, its Bhashya. of Prasastapada and its commentary Nyayakandali of Sridharacharya (A.D. 991). Similarly we do not find any trace of the Mahavidya syllogisms in the Nyayasatras of Gotama, its Bhashya of Vatsyayana, its Vartika of Uddyotakara and its commentary Nyayavartika. tatparyatika of Vachaspatimishra (Saniyat 898, A. D. 842). 1 puMdaivatyA mantrAH strIdaivatyA vidyA iti mantravidyayorlakSaNabhede'pi asyAH zivazaktiyAmarasyarUpatvAdubhayAtmateti yotanAya mantrANAM madhye vidyetyuktam / kalitAsahasranAma pR. 9 ( nirNayasAgara For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Vadindra, author of the Mahavidya-vidambana, himself says that the Mahavidya syllogisms have not been mentioned by the Sutrakara! (Kanada) and Bhashyakara (Prasastapada). Nor do we find any allusion made to these syllogisms in the published works of Udayanacharya (A.D. 984) such as Nyayakusumanjali, Atmatattva. viveka and Kiranavali. An indirect reference to Mahavidya syllogisms seenis to have been nade by Shribarsha in his great controversial work Khandana-Khanda-Khadya. In this work while refuting the arguments of Udayanacharya in support of difference', Shriharsha has the following passage: - __ gandhe gandhAntaraprasaJjikA na ca yuktirasti / tadastitve vA kA no hAniH / tasyAH asmAbhiH khaNDanIyatvAt / There is no argument to establish the existence of a further smell in smell. And if there be any such argument, what do we lose? Because we have got to refute the same." The commentator Anandapurna in the commentary upon the sentence tadastitve &c. in the above passage states that there is an argument to establish the existence of a further smell and sets forth the following syllogism which is evidently framed after the Mahavidya method of inference: "ayaM gandho gandhavadattitvarahitagandhavanmAtravRttyadhikaraNaM prameyatvAt ghaTavat / " From the above statements it may be inferred that the Mahavidya syllogisms were known to Sriharsha (A. D. 1187) and Anandapurna (A. D. 1529-1600). The earliest direct reference made to Mahavidya is in the Tattva-pradipika, familiary known as Chitsukhi of Chitsukhacharya who lived about A.D. 1200 In one place Chitsukhacharya quotes a syllogism under the name of Mahavidya' and in another place reproduces the 4th syllogism from the Mahavidya Dasasloki Satra of Kularka Pandita without mentioning the name of the book or author." But the commentator Pratyagrupa-bhagawan in explaining this last syllogism says that the author Chitsukhacharya here sets forth KularkaPandita's syllogism for the purpose of refutation. I have not been able to trace any direct reference to Mahavidya or Kularka Pandita earlier than this. After Chitsukhacharya, the next author who refers to Mahavidya syllo1 sUtrakArabhASyakArAbhyAM tdvyutpaadnaat| mahAvidyAviDambana pU. 98 2 khaNDanakhaNDakhAdya pR. 1181 (caukhambA) 3 khaNDanakhaNDakhAdya pR. 1182 (caukhambA) 4 athavA ayaM ghaTaH etaddhaTAnyatve sati vedyatvAnadhikaraNAnyaH pdaarthtvaatpttvdityaadimhaavidyaapryogairpyvedytvprsiddhirpyuhniiyaa| tattvapradIpikA pR. 13 (nirNayasAgara) 5 astu tarhi gandhavanto gandhavadagandhAvRttigandhavadvattyanyadharmavantaH x x x prameyatvAt jvalanAdivat / tattvapradIpikA pR. 304 (ni. sA.) 6 eva pratyakSaM jAtau pratyAkhyAya kulArkapaNDitotrItamanumAnamudbhAvyati dUSayituM tahIti / mahAvidyAviDambanam / pR. 130 For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gisms is Amalananda alias Vyasasrama (about A. D. 1247-1260), the author of (1) Vedant Kalpataru,' a commentary on the well-kuown Bhauati of Vachaspati Misra and (2) Sastra-darpana," an original treatise on the Adhikaranas of Bramba Sutras. The next reference to Mahavidya is by Anandajukua better known as Anandagiri (A, D. 1260-1320) in his able work Tarkasangrala which is a refutation of the various definitions of the categories &c. current in the Vaiseshika and Nyaya systems of philosophy. For the sake of the convenience of the reader, full quotations from this as well as other works referring to Mahavidya, Kularka Pandita and Vadiudra are given in a separate statement after this Introduction. The next author who refers to Mabavidya, Vadindra and his Mahavidya Vidamban is the great Ramanuja Philosopher Srivenkatanatha well known by the epithet Vedantacharya. He lived between A. D. 1267-1369. In his two works on the system of Ramanuja's philosophy viz. Nyayaparishuddhi' and Tattva-Mukta-Kalapa, Venkatanatha refers to Mahavidya syllogisms. In the latter work he further mentions Vadindra aud his (Mahavidya) Vidambana also. He has refuted Vadindra's view that the Kevala ilvayi-ketu is entirely untenable. He agrees that the method of Mahavidya is not sound but holds that the Kevalanvayi-hetu with a Keyalanyayi-sadhya is sound and can be logically established. The next reference to Mahavidya-vidambaua under the name of Dasa. sloki-vidambana and to its author Vadiudra is made by Sesha Sarugadhara in his Nyaya-Muktavali? which is a commentary on the Lakshanavali of the celebrated Naiyayika Udayanacharya. Sesha Sarugadhara Aourished about A. D, 1450.8 Further we find that Pratyagrupabhagavau has mentioned Kularka 1 evaM sarvA mahAvidyAstacchAyA vAnye prayogAH khaNDanIyA iti / vedAntakalpataruH a. 2 pA. 2 sU. 37 (.qfu fat. .) 2 mahAvidyAzcaitadviSayA vedAntakalpatarau nirbhasitAH / zAstradarpaNaH a. 2 pA. 2 adhi 7 (9.936 atonfacra ) 3 Vide Anandajnana's Tarkagangraba p. 22 published as No. III of this series (Gackwad's Oriental series.) 4 Vide the preface of calcat 45164 Vol I (vani Vilas Edition). 5 Vide Nyayaparishuddhi, pages 125, 126, 27% to 276 and 278, (Choukhamba Edition), 6 Vide Tattwamukta-Kalapa with Saryartha-siddhi, pages 478, 485, and 486 to 191 (Reprint from Pandit, Benares). 7 Vide Lakshanavali pages 6, 23, and 42. (Reprint from Pandit, Benares). 8 Vide Introdudtion to Tarkasangraha of Anandajaana 'p. xviii (Gaekwad's oriental series). Dr. Arthur Venice in his bibliographical note on Lakshanavali places thesha bharngadbara between the 15th and 17th centuries. 3 Sce Tattvapradipika p. 301. (N. S. Editiou). For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Paudita only once, and Mabavidya' and Vadindra: several times in bis commentary Nayanaprasadini on Chitsukhacharya's Tattvapradipika. Thus from the foregoing references we find that the Mahavidya syllogisms were first known in the 12th century and since then they have been referred to by some authors till the 15th century of the Christian era. But it is rather curious that none of the Maithila and Bengal Naiyayiks of the Modern school such as Gangesopadhyaya, Raghunatha Siromani, Mathuranatha, Jagadisa, Gadadhara and others mention Mahavidya, Kulatka Pandita Vadindra and his Mahavidya-vidambana in the discussion of the Kevalanvayihetu in their works. Date of Mahavidya-From all the above evidence we can definitely say that the method of Mahavidya syllogisms had its origin before the 12th century. From the statements made by Vadiudra and Bhuwanasundara in their works, it is certain that one Kulatka Pandita was the author of the ten Malavidya Karikas (verses) or T HTHETFONTHET. Who is Kularka Pandita -As regards the life and date of Kularka Paudita very little can be gathered. The only manuscript of Dasasloki-Mahavidya Sutra that was furnished to me does not give any information about the author of the work either in the beginuing or end. It contains 110 Mangala verses. Nor do the ten verses possess any internal evidence to determine the nanie of its author. The authorship of these verses is ascribed to Kularka Paudita on the authority of the statements made by Vadindra, Bhuvanasundara and Pratyagrupa-bhagavan in their works. My learned friend T. M. Tripathi Esq. B. A. of Bombay in his Introduce tion to the Tarkasaugraha of Anandajuana p. xix says "Kularka Paudita does not seem to be a proper name but originally an epithetical name-PauditaKularka (i. e. the sun in the assemblage of learned men) mistaken for a proper name by separating the first word Paudita and transposing it." This may perhaps be so but it gives us no clue to find out the real name of Kularka Pandita. Whether Kularka Pandita is identical with Sivaditya MisraVadindra at the beginning of the third chapter of bis Mahavidya-vidambana says as follows:-"Since Sivaditya and other logicians knowing that the positive-negative probans is nullified by Upadhi (accident) have proclaimed the Mahavidya syllogisms, I, Vadindra, the religions councillor of King Srisinha have made these efforts to refute theni."3 1 See Tattya-pradipika pages 13, 21, 181, 184, 206, 243, 284 and 289. N. S.Edition 2 See Ditto pages, 171, 181, 183, 184, 206, 208, 221, 285, 286 and 243. 3 upAdhivyAdhinirdhUtamanvayavyatirekiNam / matvodbhinnamahAvidyAH zivAdityAditArkikAH // 2 // teSAmeva vizeSeNa nirAkaraNasaMbhramaH / zrIsiMhadharmAdhyakSeNa vAdIndreNa vidhIyate // 3 // mahAvidyAviDambana pR. 2.9 For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir This statement may lead one to think that Sivaditya himself may be Kularka, as he is said to have proclaimed Mahavidya syllogisms. But this is not sufficient to identify Kularka Pandita with Sivaditya Misra, For, Vadindra, Pratyagrupa-bhagavan and Bhuvansundara have all separately mentioned the nanies of Kularka Pandita and Sivaditya Misra iu their works. Vadindra mentions Kulatka? Pandita only once and Sivaditya" Misra four times separately. Pratyagrupa-bhagavan, the commentator of Chitsukhi, also mentions the name of Kularka? Pandita only once and that of Sivaditya' some ten times separately. Bhuvauasundara in his commentary 01 Mahavidyavidambana also mentions Kularka Pandita and Sivaditya Misra separately, Had both of them been identical Bhuvanasundara would have explained it accordingly in the commentary. Besides, wherever the name of Kularka Pandita appears in the above books, it is invariably mentioned in connection with the Mahavidya syllogisms only and not in connection with any other topic. But the name of Sivaditya Misra is mentioned in connection with the definitions of Guna, Jati, Satpratipaksha &c. No doubt Sivaditya Misra seems to have made use of the Mahavidya syllogisms of Kularka Paudita and written either a commentary on the Dasasloki-Mahavidya-sutra or an original work in support of the same as may be inferred from a verse of sivaditya's quoted by Vadindra in his Mahavidyavidanibana. In commenting on this verse Bhuvanasundara says that the verse is quoted by Vadiudra from another treatise on Mahavidya. Many Authors Wrote Works on Mahavidya Before VadindraMany learned men who preceded Vadindra seem to have writteu works either in refutation or support of the Mahavidya syllogisms. For, Vadindra 1 kulArkapaNDitaistu kenAbhiprAyeNa svetarapadaM prayuktamiti cintyam / mahAvi0 vi0 pR. 17 2 yadAhuH shivaaditymishraaH| mahAvi0 vi0 pR. 74 udbhinnamahAvidyAH zivAdityAditArkikAH // satpratipakSa evAyaM na viruddho na hetvAbhAsAntaramiti shivaadityaaditaarkikaaH| pR. 109 zivAdityamikSAstu pUrvoktanyAyena sAdhyAbhAvaprasiddhiM kRtvA / pR. 117 3 Vide Chitsukhi p. 304 (N. S. Edition). " 4 Vide Ditto pp. 180, 183, 190, 192, 200, 207, 310 and 328 (N. S. Edition). 5 yadAhuH zivAdityamizrAH pakSatadbhinavRttitvarahitatvAnuraJjitaH / / dharmaH sAdhyavataH sAdhyo meyatvAtpratibhAkSaye // iti . mahAvi0 vi0 pR. 74 6 iyaM ca kArikA mahAvidyAgranthAntarasthitA atra pranthe ayaM zabdaH svsvetretyaadiprthmmhaavidyaarthsNgrhprtipaadikaavgntvyaa| mahAvi0 vi0 pR. 75 For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir reproduces some arguments of an older author in refutation of Mahavidyat and also some argument of another author in support of Mahavidya. Bhuvanasuudara in his commentary on the former portion of this text has a note that the author (Vadindra) reproduces an objection'put forward by another Vidambanakara (i. e. another critic who had written a Vidambaua or refutation of Mahavidya) and on the latter portion he adds a note that the author reproduces a syllogism explained by an Ekadesi i. e. an author who partially supports Mahavidya. Moreover Vadindra in the second chapter of the Mahavidya-vidambanay quotes a verse from an older author in refutation of the Kevalanvayi-hetu. The author of Mahavidya-vivarana at the end of the work, states that although the ten verses of Mahavidya had been annotated by the ancients, he has explained them for the edification of the dull-witted.* It must be noted here that Mr. S. Kuppusvavi Sastri of Madras has recently acquired two different Commentaries on Mahavidya, one of them by Purushottamavana, and another by Purna-prajna. Venkatanatha Vedantachurya (A. D. 1267-1269) in his Nyayaparisuddhi says that the "crooked syllogisms'' set forth in Mahavidya, Mana-Manohara, Pramanamanjari &c. are fallacious." Srinivasacharya in his commentary Nyayasara on Nyayaparisuddhi in explaining the above passage says "Mahavidya, Manamanohara, and PramanaManjari are the names of books. There are many such books. The crooked syllogisms' which are set forth in all those books and which are common to the antagonistic party are included under the fallacy termed "Unproven probaus.'' 1 yatpunaratra kaizciduktaM svasvetaravRttitvAnAkrAntatvaM nAma xxxx draSTavyA iti / mahAvi0 vi0 pR. 6-7 2 yetu ayaM zabdaH svasvetaravRttitvavyatiriktAnityaniSThadharmAdhikaraNamiti pratijAnate teSAM siddhasAdhanaM spaSTam / mahAvi0 vi0 pR. 10 3 mAnaM hanta na kevalAnvayavato dharmasya sattve'pica mahAvi0 vi0 pR. 76 Bhuvanasundara gives the complete verse in his commentary on p. 77 remarking that it is from the work of an ancient Acharya. 4 mahAvidyAdazazlokI vivRtApi cirantanaH / __ mandadhIvRddhisidhyarthaM vivRteyaM yathAgamam // mahAvi. vi. pR. 188 5 zrImahAvidyA-mAnamanohara-pramANamaryAdipaThitavAnumAnasyApi tathAtvam (aprayojakatvam ) / nyAyaparizuddhiH pR. 278 (caukhambA) 6 zrImahAvidyAmAnamanoharapramANamajarIti anyanAmadheyAni / evaMjAtIyakA anye'pi granthAH santi / tatra tatra paThitAni parapakSasAdhAraNAni vakrAnumAnAnyaprayojakatayA vyApyatvAsiddhAntabhUtAnyevetyarthaH / nyAyaparizuddhiTIkA pR. 278 (caukhambA) For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Thus many learned men seem to have handled the Mahavidya-syllogismis from A. D. 1100 to 1500. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Dasa-sloki-Mahavidya Sutra-If we examine the Dasasloki Mahavidya sutra, we find that it consists of only ten verses in Anushtubh Metre, the 9th verse being in Upajati Metre. These 10 verses lay down 16 rules for framing the various Mahavidya syllogisms, each rule being followed by an example of the syllogism framed under that rule. The author of the Mahavidya sutra abruptly begins the rules without the usual Mangala (invocation) or prefatory remarks. Further he has neither mentioned the introductory reasons (egen) nor even hinted at them.1 The author of the Mahavidya-vivarana has marked this defect and observed "some men find fault with this treatise for not mentioning the relation and use &c." He has tried to answer this objection by explaining that as the book treats of a subordinate topic of a science, it is covered by the AnubandhaChatushtaya of the principal science.3 The origin and object of Mahavidya syllogisms-Bhuvana-sundarasuri at the commencement of his commentaries on Mahavidya-vidambana and Mahavidya-vivarana gives two verses in Arya metre stating how Mahavidya syllogisms originated. The purport of these verses is as follows:-"The Bhattas (followers of the Mimansa school of Kumarila Bhatta) hold sound to be eternal but the Yougas i. e. Vaiseshikas or Naiyayikas hold it to be noneternal. Hence a controversy arose between them. Therefore in order to convince the Bhatta disputants of the non-eternity of sound the great Acharya of the Yougas created the Mahavidya syllogisms." 1 The Sanskrit authors generally at the commencement of a book state the four introductory reasons viz 1 viSaya subject of the book, 2 prayojana use of the book, 3 adhikArI the person qualified to study or read the book, 4 a the relation of the book to the subject matter &c. 2 iha khalu kecitsaMbandhaprayojanAdyanabhidhAnena asamIcInatvamAkSipanti / mahAvidyAvivaraNa pR. 160 3 zAstrapratipAditArthaikadezasaMkSepakaM hi prakaraNam / idamapi tathA / ataH zAstrIyaireva tairidamapi tadvat / mahAvidyA vivaraNa pR. 160 4 bhATTA nityaM zabdaM yaugAdyA vAdinastvanityaM ca / pratijAnate tato'yaM jAtasteSAM vivAdo'tra // 1 // tattasyAnityatvaM pratipAdayituM bhATTavAdIndrAn / yogAcAryo varyaH kRtavAnetAM mahAvidyAm // 2 // mahAvidyA viDambana 1.2, 157 5 For the use of the word 'a' in the sense of a follower of the Vaiseshika or Nyaya school of philosophy see pramANanayatattvAlokAlaGkAra with ratnAkarAvatArikATIkA pariccheda 1 pR. 16; pari. 3 pR 2, 11, 13; pari. 451 pa. 5,51, 71, 86; and prameyakamalamArtaNDa patra 34, 199, 208 and also agafa 9 EUR, c, 2, 3, xx, x &c. Gunaratna, a Jain author (A. D. 1409) says that the Naiyayikas were called "yougas" and the Vaiseshikas "Pasupatas."? Vide pp. 49 and 51 of qiyafa of Gunaratna (Bibliotheca Indica Edition). For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir The controversy about the eternity or otherwise of sound existed from a very ancient time between the Mimansakas on one hand and the Vaiseshikas Naiyayikas, Buddhists &c. on the other. This is evident from Jaimini's Mimansa satra,? Sabara's Bhashya, Kumarila's Slokavartika, Parthasarathi Misra's Sastradipika+ and a number of works on Mimausa in which a separate Adhikarana, generally known as the 'sabdanityatadhikarana,' is devoted to prove the eternity of sound and refute the contrary arguments of the Naiyayiks, Buddhists &c. On the other hand the view of the Mimansakas is criticized by the Vaiseshikas in Kanada's Vaisesbika sutra, Prasastapada's Bhashya, Sridhara's Nyayakaudali &c. and by the Naiyayikas in Gotama's Nyayasutra, Vatsyayana's Nyayabhashya, Udyotakara's Nyaya-vartika, Vachaspati Misra's Nyayavartika-tatparya-tika,' Jayanta Bhatta's Nyaya-Manjari* &c. Sankara Misra alludes to this controversy in his Vadivinoda."1 Thus the cou. troversy about the eternity of sound has been carried on by the Mimansa and the Nyaya and Vaiseshika schools of philosophy even in later books. And as stated in the above Arya, Yougacharya who was a follower of the Vaiseshika or the Naiyayika school seems to have revived the controversy by inventing the metlod of Mahavidya syllogisms to refute the eternity of sound maintained by the Miniansakas. The word Yougacharya appears to be an honorific of Kularka Pandita who according to the statements of both Vadindra and Bhuvanasundara is the author of the Mahavidya Karikas. Vadindra has explained and supported the Mahavidya syllogisms in the first chapter of his Mahavidya-vidambana, although he has refuted them in the second and third chapters. He says that his efforts in the expositions of these syllogisms have a two-fold object viz. firstly, it would remove the impression of the Mahavidyavadi that his opponents do not understand the Mahavidya syllogisms, and secondly, a disputant whose resources fail him during a discussion for want of accurate reasoning may employ the Mahavidya 1. Aanggi, 75efacgarfumur 9.9.6-23 2 mature g. 96-37 (alaa) 3 taalfir . 176-679 (ait) 4 paraqifat 9.933-988 ( fauzanne) 5 vaizeSikasUtraM zaGkaramizrakRtopaskArasahitaM adhyA 2 A. 2 sU. 21-37 6 27791HZ 2179 taha g. 76-268 (fast. arsit) 7 cara IEITHOZHa 37.7 341. F. 93-80 (fast. frit) 8 219afat 9.362-340 (40$al fa. s. ) 9 zaraqifa xategietat . 206-328 (fas. Frit) 10 -h122 g. 704-733 (fast. Frat) 11 azifacacafatacaat: fe cant areatafufa efTentiasaPaferacaufeuerat X X X virodhanigrahasthAnAdasAyamasyAkare draSTavyam / vAdivinoda pR. 37 (alahAbAda) For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir syllogisms against the Buddhists, just as Jatis (futile rejoinders) are employed when one fails to duly detect faults (in the arguments of his opponent). But at the end of the third chapter Vadindra raises a question "What is the object of refuting the Mahavidya syllogisms which can be used to prove anything desired by oneself ?". He answers this question as follows:-"The object of refuting the Mahavidya syllogisms is to demonstrate that they are fallacious like .Jalis i. e. futile rejoinders. Otherwise the pupils who may be employing the Mahavidya syllogisnis (in a controversy) will be defeated on account of the faults previously pointed out by the opponent." It may be observed here that both Venkatanatha Vedantacharya and Pratyagrupa-bhagavan style the Mahavidya syllogisms as "Vakranumanas") (vakrAnumAna) i. e. crooked syllogisms. Why Mahavidya syllogisms became obsolete, The Mahavidya syllogisms seem to have aroused a keen interest among the Pandits of the 11th to 15th centuries and therefore they have been referred to in several works composed during that period as shown above. Many books were written in support as well as in refutation of Mahavidya. But none of them seem to have lived after Vadindra wrote his Mahavidya-vidambana and completely exploded the theory of Mahavidya syllogisms by proving them to be fallacious. Hence none of the authors after the fifteenth century refer to these syllogisms, The modern Bengal school of Nyaya has not at all recognized them. Vadindra and his Mahavidya-vidambana-So far we have tried to explain what is meant by Mahavidya and given an account of its author Pandita and his work Dasasloki-Mahavidya Sutra. Now we shall turn to Vadindra and his work Mahavidya-vidambana. Like many other Sanskrit authors very little is known of the life, time and place of Vadindra. Whatever information we can gather from his own work and from the works of other authors who have noted his name or works will form the materials for the outline of his life-sketch. 1 iti gUDhamahAvidyAvyAkhyAkautUhalacchalAt / dRre nirastamasmAbhirajJAnaM prativAdinaH // 4 // yadvA samyaksAdhanAparisphUrtI saugatAdInprati mahAvidyAH prayoktavyAH, samyagdRSaNAparisphUrtI jAtyAdivaditi tadvyAkhyAnaM naanupyogi| mahAvidyAvi0 pR. 74 2 atha kimarthaM svAbhimatasakalaprameyasAdhakamahAvidyAnirAkaraNam / / mahAvidyAvi0 pR. 149 3 jAtInAmiva tAsAmAbhAsatvakhyApanArtham / anyathA mahAvidyAprayoktRNAM ziSyANAM prativAyudIritaprAcInadRSaNaiH praajyaaditi| mahAvidyAvi0 pR. 149 4 vakrAnumAnaM sarvamapi svasAdhyasiddharanaGgatvAdaprayojakameva / ...... ato vakrAnumAnaM kevalAnvayirUpamapi sAdhanajAtireva svavyAghAtAt / tattvamuktAkalApa pR. 485, 486 (paMDita mu. pu.) yetu vakrarIti rocayante tAnprati mahAvidyAbhirapi sAdhyaprasiddhiM sulabhayati / tattvapradIpikATIkA pR. 13 (ni. sA.) For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir The name Vadindra is not a proper noun as it is added as an epithet to the name of a learned man who has been at the same time a great controversialist. In the colophons at the end of all the three chapters of the Mahavidyi-vidambana, Vadindra prefixes the epithets Harakinkara, Nyiya. charya, Paramapandita and Bhatta.1 In verse 2 on p. 2 of the Mahavidyavidambana he styles himself as Sankara-kinkara which is synonymous with Harakinkara," Madhavarya has quoted a verse under the name of Sankarakinkara in his Sarvadarshana-saugraha. Vadindra may have used this epithet ress his devotion to the deity Siva whom alone he praises in the Mangala verses at the commencement of all the chapters of Mahavidya-vidambana. My learned friend Mr. T. M. Tripathi B. A. of Bombay is of opinion that as Vadindra was a pupil of Yogisvara alias Sankara, he styles himself Sankara-kinkara. This view also is possible. For Vadindra mentions his preceptor as Yogisvara at the end of Mahavidya-vidambana. But I liave not been able to find any authority to identify Yogisvara with Sankara. ___Vidindra's other epithets viz. Nyayicharya, Parama-pandita and Bhatta signify that he was a great logician, Mimansaka, and well-versed in the Sastras. Vadindra's real name-Vidindra's real name seems to have been Mahadeva. For, his pupil Bhatta Raghava in the beginning of his commentary Nyayasara-vichara on Bhasarvajua's Nyayasara has the following verse: mahAdevamahaM vande guruM sarvajJamAdarAt / granthapranthiSu zaithilye zaktiryasmAdabhUnmama // 1 iti zrIhakiGkaranyAyAcAryaparamapaNDitabhaTTavAdIndraviracite mahAvidyAviDambane mahAvidyAvi0 pR.75, 98, 149 2 samullasati vAdIndracandre zaGkarakire / unmIlanti mahAvidyAdoSakairavakorakAH // 2 // mahAvidyAvi0 pR.2 3 tathA niraTaki zaGkarakireNa anukUlena tarkeNa sanAthe sati sAdhane / sAdhyavyApakatAbhaGgAtpakSe nopaadhisNbhvH|| sarvadarzanasaMgrahaH pR. 98 (AnandAzrama) 4 See Introduction to Anandajnana's Tarkasangraha p: xvur (Gaekwad's Oriental Beries). 5 yogIzvaraguroH zabdavidyAmAsAdya tttvtH| vyavatta bhaTTavAdIndro mahAvidyAviDambanam // mahAvidyAvi0 pR. 149 6 This verse is quoted from the catalogue of the India Office Sanskrit Manuscripts. My friend Mr. T. M. Tripathi was kind enough to get for me the loan of a manuscript of this unpublished commentary on Bhasarvajna's Nyayagara from the Dahilakshmi Library at Nadiad, District Kaira. Unfortunately some portion of this commentary at the beginning and at the end seems to have been lost, Thus I could not find the above For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir and the colophon of the aforementicned conimentary Tunis as follows:__iti sAraGgasutavAdIndraziSyanyAyanipuNatarkavicAracaturabhaTTarAghavaviracite nyAyasAravicAre tRtIyaH paricchedaH samAptaH // From these statements it is clear that Vadindra was the preceptor of Bhatta Raghava and that Vadindra's proper name was Mahadeva. He was also called 'Sarvajna' well-versed in all the shstras. ___Vadindra's date-Bhatta Righava, Vadindra's pupil, at the end of the aforementioned commentary gives the Saka year of its composition in the following verse: -- zake catuHsaptatisaMkhyake zataiH zatAdhikairabhyadhike ca paJcabhiH / dvighAtitastatra babhUva vatsaraH dhruvaM vicAraH parisAdhi rAghavaH // Now this verse can be interpreted in two ways: -- 1 paJcabhiH zataiH dvighAtitaiH zatAdhikaiH abhyadhika catuHsaptatisaMkhyake zake ___ = 500 x 2 = 1000+100+74%= Shaka 1174 (A. D. 1252). 2 paJcabhiH zataiH zatAdhikaiH dvighAtitaH abhyadhike catuHsaptatisaMkhyake zake ___ =500+ 100 = 600x2= 1200+74= Shaka 1274 (A. D. 1352). The above two interpretations create a doubt as to the exact date of Bhatta Raghava. My learned friend Mr. T. M. Tripathi has provisionally accepted the second interpretation and fixed Bhatta Raghava's date as A, D. 1352 relying on the circumstance that "Jayasimha stiri (who has also written a conimentary (about A. D. 1366) ou the Nyayasara of Blasarvjua) is described by his pupil Nayachandra-suri (in his Hammira Kivya) to have defeated in a debate Saranga who was a great logician and who can be safely identified verse in the manuscript. But on going through the existing portion I found Vadindra referred to in the following passages: 1 mAnameyAnusAreNa paJcadhA nyAyadarzanAt / ___ vAdondrAdimatenApi vyAkhyAtaM tanmayedRzam // . Manuscript leal 33 2 vAdIndraziSyAstvAhuH Ditto leaf 39 3 taduktaM vAdIndraH yatra yatrAsmadAdiSTadUSaNoddhArasaMbhavaH / taM taM panthAnamAzritya vyatirekI samarthyatAm // Ditto leaf 44 1 This is quoted by Mahimshopadhyaya Satischsndra Vidyibhusann M. A. Ph., D. in his Introduction to Bhasarvajna's Nyayagara from a manuscript of Nykyasara-vichara in the Queen's College Library, Benares. 2 See M. N. Satischandra's Introduction to Nyiyasirap. 7 (Biblio. Indica Edition).. For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir with the father of Righava.11 He has deducted 27 years from Bhatta Raghava's date A.D. 1352 on account of the difference between the ages of the pupil and his preceptor and held Vadindra to have flourished about A.D. 1325. But owing to some fresh evidence revealed in Vadindra's Mahavidyavidambana itself we shall have to accept the first interpretation of Bhatta Raghava's verse mentioned above and push back Raghava's date to A.D. 1252. For, Vadindra says that he was a religious councillor of the king Srisimha." Now, we do not find any king of this name among the several Dynasties of the North or the South between A. D. 1250-1350. But from the history of the Dynasty of the Yadavas of Devagiri (Modern Doulatabad) we find that king Singhana (Reigned A. D. 1210 to 1247) of that Dynasty was also named Simha. The very name Srisimha mentioned by Vadindra occurs as the name of king Singhana in a verse (eulogizing his conquests) in the first out of the two Rajaprasastis composed and included in his Chaturvarga-Chintamani by Henadri who was the minister of Singhana's grandson Mahadeva (A, D, 12601271). We quote the verse here: yadrambhAgirikesarI vinihato lakSmIdharaH kSamApatiH yadvAhAvalibhiH prasahya rurudhe dhArAdharAdhIzvaraH / ballAlakSitipAlapAlitabhuvAM sarvApahArazca yaH zrIsiMhasya mahIpatervijayate tadvAlalIlAyitam // 44 // Again the name Simha as another name of Singhana is mentioned by Jahlana in his Saktimuktavali. Jahlasa was the commander of troops of elephants in the reign of King Krishna (A.D. 1247-1260) who was a grandson of Singhana and occupied the throne after him. In the following verses of his Suktimuktavali Jahlana says that Janardana, a commander of troops of elephants taught Simha i. e. Singhana the art of managing elephants: tasyAbhavatsUnuraranUnasattvo janArdanAvhaH karivAhinIzaH / samudravadyo bhuvanaM babhAra saha zriyA citramazeSametat // 19 // siMho'pyadhyApitastena gajazikSAM tadadbhutam / __ sUktimuktAvali 1 Vide Introduction to Anandajnana's Tarka-sangraha p. XVIII (Gaekwad's Oriental series No. III). 2 teSAmeSa vizeSeNa nirAkaraNasaMbhramaH / zrIsiMhadharmAdhyakSeNa vAdIndreNa vidhIyate // 3 // mahAvidyAvi0 pR. 99 a Vide Bombay Gazetteer Vol. I, Part II P.522. 4 Vide Bombay Gazetteer Vol. I, Part II p. 272. 5 These verses are quoted in the History of the Dekkan, Bombay Gazetteer Vol. I, Part II, p. 239, For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Thus we find that Srisimha or Simha was another name of king Singhana of the Yadaya Dynasty of Devagiri, He reigned at Devagiri from A. D. 1210-1247. Now we shall state some reasons to prove that Vadindras date suggested by Mr. Tripathi as A. D. 1325 is incompatible with the following fact. We have already stated that Venkatanatha Vedantacharya who flourished between A. D. 1267-13691 has mentioned Vadindra by his name and referred to his work Mahavidya-vidambana in his Tattva-Mukta-Kalapa. Supposing Venkatanatha wrote this work in his 50th year if not earlier, the year of its composition would be A, D. 1317. Then we shall have to hold Vadindra to have been a contemporary of Venkatanatha. But Venkatanatha mentions Vadindra's name along with that of Udayapacharya (A. D. 984). He must have therefore mentioned Vadindra as an old author and not as a contemporary one. He has refuted Vadindra's view that the Kevalanyayi-hetu is entirely uutenable, Sanskrit authors when they criticize the views of contemporary writers do not generally mention their names in their works. Had Vadindra been a conteniporary author, Venkatanatha would not liave referred to him by his name. For these reasons Vadindra must be placed before Venkatanatha, that is, before A. D. 1267. If we accept tlie first interpretation of the above quoted verse of Vadindra's pupil Bhatta Raghava, we get the year A, D. 1252 as his date and deducting 27 years there from on account of the difference in the ages of the pupil and the preceptor we get A. D. 1225 as Vadindra's date. If we place Vadindra about A. D. 1225 it suits well with the period of King Srisimlia alias Singhana of Devagiri, A. D. 1210-1247, mentioned in the History of the Dekkan, and with the mention of Vadindra's name by Venkatanatha. Singbana seems to have been a great patron of learning. For Sirngadeva, the author of Sangita-Ratna kara, an important work on Indian Music was patronized by Singhana. It is therefore likely that Vadindra also was patronized by Singhana by conferring upon him the appointment of his Religions Councillor (anizma) as stated by him in bis Mahavidya-vidambana p. 99. Thus if we fix Vadindra's date as A. D. 1225, it does not affect any of the established dates of other authors. On the other hand, if we accept A. D. 1325 as the date of Vadindra we are unable to satisfactorily explain Venkatanthus reference to Vadindra, as the former was born earlier i. e. in A. D. 1267. Besides we cannot find any King of the name of Srisiniha between A. D. 1267-1350, to identify him with the Srisimha mentioned by Vadindra. For 1 See Rajagopalachargas life of Venkatanatha in the Vanivilas edition of Yadavabhyudaya p. XVII. 2 bhatra matabhedena lakSaNadvayamAha--sAdhanAdhyApakatve sati sAdhyasamadhyApto dharmaH upAdhiriti udayanaH / sAdha. nAvyApakatve sati sAdhyavyApakaH iti samazabdapratikSapaNe vaadiindrH| tattvamuktAkalApaH pR. 478 3 2194#177117: 1439 For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir all these reasojis we must conclude that Vadiudra lived during the reign of the king Srisimha alias Singhana of Devagiri about A. D. 1210 to 1247. Vadindra's Works--Now let us make an enquiry as to what works were written by Vadindra. He has not referred to any of his other works by namie in his Mahavidyi-vidambana. But at the end of the book he observes other kinds of faults falling under the heading of particular Arthantarata affecting particular Mahavidya syllogisms will be set forth in another place." Bhuvanasundara in his commentary on this passage says that "in another place! means in another book.". Thus it is clear that Vadindra had also written another work criticizing the Mahavidyi syllogisms in detail. But it cannot be traced. Vadindras pupil Bhatta Raghava has quoted the following verse under the name of Vadindra in the commentary of Nyayasara of Bhasarvjua without mentioning the name of the work from which it was extracted: taduktaM vAdIndraH yatra yatrAsmadAdiSTadUSaNoddhArasaMbhavaH / taM taM panthAnamAzritya vyatirekI samarthyatAm // ___Manuscript of Nyayasara-vicharas leaf 44. As this verse is not found in the Mahavidya-vidambana, it must have been taken from some other work of Vadindra on logic. 1 yetu mahAvidyA vizeSaniSThAH bhaGgivizeSeNa arthAntaratAvizeSAH, te'nyatra vyutpAdayiSyante iti / mahAvidyA vi0 pR. 145 2 ye tu mahAvidyeti / anyatra granthAntare ityarthaH mahAvidyAvi. TIkA pR. 146 8 The following information from the manuscript of Nyayasar-vichara is given here as it is of historical interest. In this commentary Bhatta Raghava has the following passage: etena yatkhaNDanamaNDanairIzvaravAde dUSaNamuditaM tatparihatam / evaM hi tat-zuktikAyAM rajatamityatra rajatajJAne yadarajataM pratibhAti tadrajataviSayA manISA vRSabhadhvajasyAsti na vA / nAdyaH, zuktikArajataviSayatve vRSabhadhvajamanISAyA mRSAtvaprasaMgAt / netaraH, zuktirajatasyaiva ajJAnAt asarvajJatvaprasaMgAditi / Manuscript of Nyayasara vichara, leaf 6. II ere the Khandanamandana alluded to is Shribarsha, the author of Khandana and the israrvida' meant is Shriharsha's Israribhisandhi' which is mentioned in Khandana by Shribarsha himself in two places. The 'Tavaravada' mentioned by Bhatta Raghava is not the 3rd Parichheda of Khandana, because no such argument as is stated in the above passage is to bo found in that Parichheda. This Isvarabhisandhi of Shribarsha seems to have been well-known at Raghava's time (A.D. 1252). But no Manuscript of it has yet come to light. 4 zeSaM ca IzvarAbhisandhau svaprakAzavAde nirvakSyAmaH / khaNDana pR. 107 (caukhambA ) evamIzvarAbhisandhyAdau tattatsthAnasthaM sarvanAmAntarakhaNDanaM draSTavyam / khaNDana pR. 1041 (caukhambA) For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Madhavarya (A.D. 1398) in the Akshapadadarsana of his Sarvadarsanasangraha quotes the following verse under the nanie of Shankara-kinkara who is no other than Vadindra as has been stated before : - tathA niraTaGki zaGkarakikaraNa anukUlena tarkeNa sanAthe sati sAdhane / sAdhyavyApakatAbhaGgAtpakSe nopAdhisaMbhavaH / / Haqziadine: I. 86 (S17@rah ) This verse too is not found in Mahavidya-vidambana. It must lave also been quoted from some other logical work of Vadindra. Sesha Sarngadhara, author of the commentary Nyaya-muktavali on Udayanacharya's Lakshanavali and Pratyagrupa-bhagavan, author of the Nayana-prasadini commentary on Chitsukhacharya's Tattvapradipika, also quote some definitions under the name of Vadindra. All these quotations are not to be found in the Mahavidya-vidambana. From all the above information it is evident that Vadindra must have written several other works on logic besides the Mahavidya-vidambana. His other known work is (2) Rasasara, a commentary on Guna-kiranavali of Udayanacharya, a manuscript of which is said to be in the Library of the Benares Sanskrit Colloge.' A tbird work by him, styled vifaru has been recently discovered and secured for the Madras Government Oriental Library by the well-known Pandit S. kuppusvami Sastri. If these works be published they may perhaps throw some more light ou Vadindra and his works. The scheme of Mahavidya-vidambana-Vadindra has divided his Mahavidya-vidambana into three chapters called Parichhedas. In Chapter I after the usual Mangala he has defined Mahavidya and after answering certain objections raised by others against Mahavidya syllogisms, has given 70 syllogisms to prove the non-eternity of sound adding explanatory notes to almost all of them. Thus in the first Chapter he has supported these syllogisms answering the criticisms of other old authors. In Chapter II he has commenced the refutation of the Mahavidya Syllogisms by criticizing the several definitions of Kevala uvayi-hetu. In Chapter III he has pointed out how these Mahavidva syllogisms are subject to Upadhi (accident) and how they could be demonstrated to be fallacies such as Viruddha (Contradictory probans), Anaikintika (Inconclusive probaus), , and Satpratipaksha (neutralized probans). Then he has shown how these syllogisms can be contradicted by other syllogisms of the same kind. Subsequently he has pointed out defects in the Mahavidya syllogisms such as Siddli:iitaviplavakatva (setting at nought the theories accepted by one's own school of 1 See Introduction, Anandajnana's Tarkasangraba p. xix (Gaekwad's Oriental Series No. III), For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xvii philosophy), Sva-vyagbatakatva (self-contradictiou) and Arthantaratii (proving something which is not intended). In conclusion he has stated that these Mahu vidya syllogisms canuot prove the non-eternity of sound. He has therefore condemned the Maha vidyas as useless in a controversy. Vadindra's preceptor-In the last verse of his Mahavidya-vidambana Vadindra mentions the name of his preceptor as Yogishvaral. It is already suggested that his name might have been Sankara as Vadindra styles himself as Sankara-Kinkara (servant of Sankara). But no further information is available about him, Authors Mentioned by Vadindra--Vadindra has referred to sutrakara, Bhashyakara and Tika kara without mentioning their names. But the authors meant by these epithets are Kanada, author of the Vaiseshika sutras, Prasastapada, author of the Prasastapada Bhashya on Vaiseshika-sutras and Udayanacharya and Sridharacharya, authors of Kiranavali and Kandali respectively which are commentaries ou Prasastapada's Bhashya. The authors mentioned by Vadindra by a direct reference to their names are Udayanacharya and Sivaditya Misra. 1 Juan--He was a great Naiyayika of the old school. He seems to have been a Maithila Brahmana. His date is Saka 906 (A. D. 984). His known works are (1) Nyayakusumanjali, an original work proving the existence of God according to the Naiyayika theory (2) Atma tattya-vireka or Bouddha-dhikkara, refutation of Buddhistic Philosophy,-(3) Kiranavali, a commeutary on Prasastapada-bhashya,-(4) Tatparya-tika-parishuddhi, a commentary on Vachaspati Mishra's Nyayavartika-tatparya-tika,-(5) Lakshanavali, a small treatise containing definitions of the categories &c. and (6) Nyayaparisishta or Upadhi-prakarana. 2 fararfecaf 87-It is stated before that Vadindra uudertook to refute the theories of Sivaditya Misra about Mahavidya. Accordingly he has quoted and refuted his views in the third Parichheda of the vidambana. Sivaditya or Sividityanisra as he is mentioned by both names by Vadindra and Pratyagrupabhagavan, is said to have lived between the close of the tenth century and the early beginning of the eleventh century, that is about A. D. 975-1025. Prof. Ghate identifies Sivaditya Misra with Vyomasivacharya, author of Vyomavati, a commentary on Prasasta-pada's Bhashya, on the doubtful 1 yogIzvaraguroH zabdavidyAmAsAdya tttvtH| mahAvidyAvi0 pR. 149 2 At the end of his Lakshanuvali Udayana gives the date of its composition in the following verse: tarkAmbarAGkapramiteSvatIteSu zakAntataH / varSeSUdayanazcake subodhAM lakSaNAvalIm // Jamaat g. 1? (Pandit Ed.) 3 See pages 109 and 117 of Mahavidya-vidambana. 4 See Prof. Ghate's Introduction to Sapta-pa larthi p. X (B)'n elition of 1909) For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xviii authority of a colophon of only one manuscript of Sapta-padartli belonging to the Benares Sanskrit College which runs as follows:-"iti zrI vyomazivAcAryaviracitA. reggalatait agna FATET"? But Rima-sastri Tailanga, Assistant Prfessor, Benares Sanskrit College who first attracted notice to this colophon in his perface to the Sapta-padarthi has expressed his doubt as to whether the copyist may not have written the name wrongly. Besides, Pratyagrupa-bhagavan (author of the Nayaua-prasadini commentary on the Tattva-pradipika of Chitsukhacharya), has alluded to sivaditya Misra and Vyomasivackurya separately. He has mentioned the former by his name some ten times but the latter only once. Vallabhacharya (A. D. 984-1178) in his Nyaya-lilavati mentions one Vyomacharya. Perhaps he may be the same as Vyomasivacharya, But Vallabha does not mention Shivaditya. Rajasekhara, a Jain author of the commentary Panjik on Prasastapada Bhashya, says that one Vyomasivachirya wrote a commentary named Vyomavati on the Prasastapada Bhashya. But no copy of this Vyomavati is yet available. If a manuscript of it be found, it may perhaps throw some light on this point. We must therefore wait for further proof to identify sivaditya Misra with Vyomasivacharya. sivaditya's Works-1 anteroff-As regards the works of sivaditya Misra, his Sapta-padarthi is well known and was published with the commentary Mitabashini of Madhava Saraswati in the Vizianagaram Series in Benares in 1893 and with the contentary Padartha-chandrikii of Sesha Ananta, by Prof Ghate in Bombay in 1909. 2 OTA?!--This work is mentioned in several books on logic. The definition of correct knowledge viz tarafa:941, has been criticized by Srilarsha (A. D. 1187) in his Khandana-khanda-khadya and Sankaramisra (A. D. 1529), commentator of Khandana in explaining this portion of the text states that this is the first definition in the Lakshanamala of Nyayacharya (i. e. Sivadiya Misra). Varadaraja (Between A.D. 1097-1200 ) in his Tarkikarakshi quotes the definition of Lingar from the Lakshanamala. It may be observed here that 1 See Prof, Ghate's Introduction to Sapta-padarthi p. X (Bom Edn of 1909) 2 See Sapta-padarthi, preface p. 1 (Vijaya. S. Series 1893) 3 See pages 180, 183, 190, 192, 195, 200, 237, 295, 310 and 323 (Tattva-pradipika N. S. Edition) 4 See page 139 (Ditto) 5 See Introduction to Prasastapada bhishya p. 19 (Vivia. Series) 6 nyAyAcAryakRtalakSaNamAlAgranthe prAthamikaM pramAlakSaNaM khaNDayitumupakramate-tattvAnubhUtiriti / ROSACOSCIE 9. 987-488 (Lazarns Edition, Benares A. D. 1888) 7 fasurfertaraaruandes fanfafa mat(21717 I arfifter g. que (First) For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xix Mallinatha in his commentary of Tarkikaraksha in giving the source of the said definition says that it is from Udayana's work. He seems to have mistaken Lakshanamala for Udayana's Lakshanavali. For, the said definition is not to be found in Lakshanavali. 3 QEZ --This work of sivaditya Misra was so long uuknown. My friend Mr, T. M. Tripathi kindly sent his manuscript of it to me for reference. t consists of 8 leaves but unfortunally the first leaf is lost. The colophon runs as follows:- sa forfetarfecafetfaa TagTH FISHI". The manuscript is alinost unintelligible owing to very bad mistakes committed by the copyist from the beginning to the end. The subject of the book seems to be the refutation of the view of the Mimarsakas about Hetu (cause). Had not the first leaf been lost, the Maunscript would have perhaps furnished some more information about Sivaditya. In this book Sivaditya has alluded to two of his works which were not hitherto known even by name. They are Upadhivartikal and Arthapatti-vartika. Whether these two treatises are separate books or form parts of a larger work cannot be decided at present, as the manuscripts of these works have not yet come to light. It may also be mentioned here that Sivaditya Misra quotes a verse under the name of Mayanandanikara" (Mamanandini-kara ?) in the Hetukhandana. Nothing is at present known about this author or his work from which the verse has been quoted by Sivaditya. It is likely that the copyist may have committed a mistake even in transcribing the name of the author as it sounds rather strange to the ear. The following verse is quoted by Vadiudra under the name of Sivaditya Misra:-- "pakSataninnavRttitvarahitatvAnuraJjitaH / dharmaH sAdhyavataH sAdhyo meyatvAtpratibhAkSaye // " / Hetaqrfa. g. 8 1 vyatirekasya hetvabhAvopAdhinastatvAdityAda yakumaNakuM (?) rAkAtvAdita (?) ityavocAma upaadhivaartike| Manuscript of Hetokhandana leal 2 2 tathA ca asmadarthApattivArtike sAmAnyamAnaM ca vizeSamAna tanmIyamAnaM ca virudhyamAnam / karoti paJcAdaviruddhamAna sAmAnyamAnasya ca yo virodhaH // Manuscript of Hetukhandara leaf 8 3 qafe Arenart: yatra sAmAnyato dRSTaM vizeSe pratihanyate / pramANayorvirodhena tanApattiriSyate // Manuscript of Hetokhandana leal 8 For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir But it is 110t found either in the Saptapadarthi or Hetukhandana of Sivaditya. As the verse treats of Mabavidya Syllogisms, it must have been taken by Vadindra from some work of Sivaditya on Mahavidya Syllogismis. Siva ditya has been alluded to by Gangeshopadhyaya (A.D. 1178 ?) in his Tattva-chintamanil and by Janakinatha (A. D. 1400?) in his Nyayamanjari' without mentioning the name of his work. Mahimahopadhyaya Gokulanathas (A. D. 1.588) of Mangroni in Maithila country quotes a verse from Sivaditya Misra's work in the following passage of his Pada-vakya-ratnakara to explain the difference between Viseshana and Upalakshana:-- vizeSe sAkSAtsaMsRSTaM vizeSaNaM, paraMparayopalakSaNam / yathAha zivAdityaH "vyAvartanIyamadhitiSThati yaddhi sAkSA detadvizeSaNamato viparItamanyat / daNDI pumAniti vizeSaNamatra daNDaH puMso na jAtiranudaNDamasau ca tasya / / " padavAkyaratnAkaraH pR. 51 (Shastra M. Edition 1904) This verse is not seen in any of the known works of sivaditya Misra. We must therefore infer that he must have written many works on logic. Let us hope that some of them may be discovered in future. Short-notices of authors who have mentioned Mahavidya, Vadindra and his Mahavidya-Vidambana - ___1 citsukhAcArya-It has already been mentioned that Chitsukhachirya has alluded to the Mahavidya syllogisms. He was a grent Vedantin and lived about A. D. 1200. His published works are (1) Tattvapradipiki (Chitsukhi) (2) A commentary on Anandabodhicharya's Nyayamakaranda. He has also written (3) a commentary on Sriharsha's Khandana which is not published'. His other works recently discovered and secured by Mr. S. Kuppusvami 1 saca saMyogasamavAyasvarUpasaMbandhasAdhAraNo jJAne viSayasyAdhikaraNe abhAvasya saMbandhini samavAyasya astIti teSAmapi vizeSaNAtvamiti shivaaditymishraaH| ta. ciM. pratyakSakhaNDa pR. 830 2 zivAdityamizrAstu karaNAdyAkArAnugatamateHkaraNatvAdikamakhaNDopAdhirUpasAmAnyamaGgIcakruH / nyAyasiddhAntamaJjarI pR. 14 1 tattvacintAmaNiTIkA cakrarazmiH, 2 dikkA, lanirUpaNam , 3 mithyAtvanirvacanam , 4 kusumAJjali TippaNam , 5 kAvyaprakAzaTIkA, 6 kuNDakAdambarI7 dvaitanirNayaTIkA 8 kAdambarIpraznottarANi, 9 ekAvalI, 10 kAdambarIkIrtizlokAH; 11 zivastutiH, 12 amRtodayanATakam, 13 padavAvayaratnAkaraH, 14 lAghavagaurakharahasyam ityAdi Preface to Padavakyaratnakara p. 2. lle, the son of Vidyiatridhi, has also written (nyAya) siddhAntatattvaviveka. See Khandana p. 32 footnote 3 (Choukhaniba) For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxi Sastri are (4) Bhashya-bbava-prakasika (a commentary on the Brahmasutra * Bhashya of Sankaracharya) (5) Vivaranatatparya-dipika, (6) a commentary on the Brabnia-siddhi of Suresvaracharya, (7) a commentary (16) on the Pramanamala of Anandabodhacharya and (8) Adhikarana-Manjari Sangati?). His preceptor was Juanottama ( F FA), a Sannyasi who is said to have written two works on Vedanta by name Nyayasudha and Jnanasiddhi'. This Jnanottama is quite different from the Juarottama, author of the commentary Chandrika on Suresvaracharya's Naish karmya-Siddhi. For, the former is described as an Acharya of the King of the Goudas" (Bengal) and an ascetic by his pupil Chitsukhacharya, whereas the latter describes himself as a resident of the village Mangala' in the Chola country (Southern India), and adds to his name the epithet "Mishra'' which siguifies that he was a grihastha and not a sana yasin. 2 37AGFHe is also named TAMTH. He lived in the reigu of Krishna Raja of Devagiri, A. D. 1247-1260. It is already stated that he wrote two works on Vedunta viz. 1 Vedauta Kalpataru and 2 Sastra Darpana. He was a pupil of Anubhavananda and his Vidyaguru was Sukhaprakasha who was a pupil of Chitsukhacharya. He is said to have written his Vedanta Kalpataru at Nasik." 3 veGkaTanAtha vedAntAcArya-He was a Brahmana belonging to the Srivaishnava sect. He was a great poet, philosopher and a follower of the Vishistadvaita school of Ramanujacharya. He was born at Truppil near Kanchi (Conjeeveram) in the Madras Presidency in September A.D. 1267. His father was Ananta Suri and mother Totaramba. He is also known by the names of Vedantacharya and Deshikacharya and was a contemporary and friend of Vidyaranya. He composed many poems and wrote several wroks on religion and philosophy of the Ramanuja School. He has also written several stotras aud minor poems. His principal worke are:Poems-1 yAdavAbhyudaya mahAkAvya life of Srikrisna. 2 97 FTHEE a poem consisting of 1000 verses in praise of the Padukas (sandals) of the deity Shriranga 1 See Chitsukhi and its commentary p. 385 (N. S.) 2 sfantaudutaa niarrarauata495491&face &c. Colophon of Chitsukhi p. 388 (N. S.) 3 coleSumaGgalamiti prathitArthanAmni prAme vasanpitRgurorabhidhAM dadhAnaH / A174: pregiatizezi (?) naiSkarmyasiddhivivRtiM kurute yathAvat // naiSkarmyasiddhiH pR. 1 4 iti zrImahopAdhyAyajJAnottamamizraviracitAyAM naiSkarmyasiddhicandrikAyAM &c. naiSkarmyasiddhiH pR. 208 5 Vide preface to the Vedanta Kalpataru Vol. I, p, 19 (Vijaya. Series, Benares). For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxii 3 garraneitat. 4 th :14 a poem in imitation of Kalidasa's Meghadata. Drama--5 arcu a religious drama in imitation of Krishnamishra's Prabodha-chandrodaya. losophy 1 6 13h a treatise on the Visishtadvaita philosophy. and Logic 7 aray#14619 with gafafafectar Ditto 8 Taw a refutation of Anirvachaniyatavada. 9 Felgurgis (logic) 10 ATHIACAT a treatise on Mimansa. Besides the above works in Sanskrit, he wrote many works in Tamil. He is said to have died in A. D. 1369 having lived 102 years.' 3. 9977ragna or rarefift-He has mentioned Mabavidya syllogisms. He lived between A. D. 1260-1320. For the details of his life and works &c. see Mr. Tripathi's Introduction to his Tarkasangraha No. III of the Gaekwad's Oriental Series. 4. Threr-He appears to have been the pupil of Venkatanatha Vedantacharya from the statement in the colophon of his Nyayasara, a commentary on Venkatanatha's Nyayaparisuddhi. He must have therefore lived in the 14th century somewhere near Kanchi in the Madras Presi. densy. His father's name was Devarajacharya of the Bharadvaja Gottra, He seems to have written commentaries on Venkatavatha's Satadushani, Padukasahasra and on some other works. In the commentary on Nyayaparishuddhi he says that he has explained the methods of Malavidya syllogisms in the first Chapter on Pratibandha? (in the Nyaya-parishuddhi). Tlius it seems that the Mahavidya syllogisms were keenly studied in Southern India in the 14th century. It is not known whether he wrote any original works. 5. iga-He is the author of Nyaya Muktavali, a commentary on Udayanacharya's Lakshanavali. He has also written a brief commentay on Sivaditya Misra's Saptapadarthi. He seems to have flourished about A. D. 1450. His son Sesha Ananta too has written a comment 1. See the life of Vedanta Deshika in the 1st volume of Yadaribhyndaya (Vani Vilas). 2 iti zrImadvedAntAcAryacaraNAravindAnusandhAna vizadapratibodhena bharadvAjakulajaladhikaustubhazrIdevarAjAcAryasUnunA zrInivAsadAsena viracitAyAM nyAyaparizuddhivyAkhyAyAM nyAyasArasamAkhyAyAM pratyakSAdhyAye prathamamAnhikam / fraqfight: .43 (atarat) 3 mahAvidyArItayazca pratibandhAAnhike'smAbhiH prapazcitAstatra drssttvyaaH| -2149fcfediti 9.988 (alarai) 4 See Introduction to Anandajnana's Tarkasavgraha pp. xvii and xviii. For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxiii Shivaditya's Saptapadarthi aud also one, on the Nyaya-siddhanta-dipa of Sasadharacharya (A. D. 1156). 6. pratyagUpabhagavAn or pratyakRsvarUpabhagavAn-As he has mentioned Vadiudra, author of Mahavidya-vidambana (A. D. 1225) in his commentary Nayanaprasadini on Chitsukhacharya's Tattvapradipika, he cannot have lived earlier thah A. D. 1225. He has not mentioned any authors of the 15th or 16th centuries. The India Office Manuscript of his work bears the date Samvat 1546 (A. D. 1490). He may therefore be placed in the interval between A. D. 1300-1400. His preceptor was a Sanuyasi by name Pratyakprakasha In the Nayanaprasadini he has alluded to a number of ancient authors and their works on Nyaya, Vedanta, Mimansi &a.' The poet Bhavabhuti's another name is Umbeka.-Among the authors the name of Umbaka or Umbeka is mentioned by Pratyagrupabhagayan, As he is not generally know it would be better to make an inquiry about him and his works. On page 235 of his Nayanaprasadini, Pratyagrupa-bhagavan while commenting upon the portion of the text of Chitsukhi which criticizes the definition of Avinabhava (invariable concommitance), mentions the name of the author Umbaka' and quotes his interpretation of the line saMbandho vyAptiriSTAtra Arc fatisar"' from Kumarila-Bhatta's Slokavartika (p. 348). On page 265 in explaining the text "uktaM caitadumbekena'&c, he states that Umbeka is poet Bhavabhuti. 1. I have collected the names after careful perusal of the work and give them here for the information of researchers as they might be useful in deciding dates of some of the authors. The names of the authors alluded to are: gaMgApurI bhaTTAraka, kaNAda, udayana, tautAtika, vAdivAgIzvara, bhaTapAda, prabhAkara, zAlikanAtha, dharmakIrti, bhavanAtha, vAcaspatimizra, pArthasArathimizra AnandabodhAcArya, zabarasvAmI, sucaritamizra, timirAri, vyomaziva, zrIvallabha, maNDanamizra, sarvadeva, zrIdharAcArya, udyotakara, pataJjali, umbaka or umbeka, diGnAga, vArtikakAra (kumArilabhaTTa), bhAsarvajJa, bhavabhUti, zrIharSakaviH, zivAdityamizra, kulArkapaNDita The names of books mentioned are: nyAyaratnadIpAvalI (nyAyadIpAvalI ), paJcapAdikA, nyAyalIlAvatI, tAtparyaparizuddhi, mAnamanohara, mahAvidyA, nyAyabindu, pazcikAprakaraNa, nyAyakalpataru, nayaviveka, vAkyArthamAtRkA ( a part of the prakaraNapaMcikA by zAlikanAtha), bauddhadhikkAra, nyAyakusumAJjali, viSNupurANa, zAbdanirNaya, bhUSaNa (nyAyabhUSaNa), kiraNAvalI, lakSaNamAlA, padArthatattvanirNaya, prazastapAdabhASya, kandalI, tattvasAraTIkA, iSTasiddhi, sAMkhyatattvakaumudI, pramANapArAyaNa, tAtparyaTIkA, daNDakasUtra, pramANamaJjarI, (dharma)kIrtivArtika, nyAyasudhA, jJAnasiddhi, bhaimasenismRti (dhAtupATha). 2 umbakastu "saMbandho vyAptiriSThAtra liGgavarmasva liGginA" ityatra liGgadharmasyeti darzanAt vyApyaikadharmo vyApakanirUpyo vyAptiH, na punarubhayaniSThA ityabravIt / cimukhITIkA pR. 235 (ni. sA.) 3 uktaM caitadumbekena " yadApto'pi kasmaicidupadizati na tvayA'nanubhUtArthaviSayaM vAkyaM prayoktavyaM yathA. tyo hastiyUthazatamAste iti tatrArthavyabhicAraH sphuTaH" iti| 4 citsukhI (mUla) pR. 265 (ni. sA.) For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxiv Anandapurna, author of the Vidyasagari commentary on Sriharsha's Khandana, while explaining the passage "asatI sA na vizeSikA'&c, quotes two verses from Kumarila Bhatta's Slokavartika, states that they have been conmented upon by Umbeka (t#?) and reproduces his interpretation of them.' ___In the 29th Chapter (bhedAbheda nirAkaraNa prakaraNa) of tattvazuddhi by bothaghanAcArya (about A. D. 1000) occurs the remark-''ayaM tu kSapaNakapakSAdapi pApIyAnumbekapakSa ityupekssyte|" TheJain author Gunaratna (A.D.1409) in his Shad-darshana-samuchaya. Vritti" says that there are many schools of Mimansa and cites the following verse:-- o(u?)mbekaH kArikAM vetti tantraM vetti prabhAkaraH / vAmanastUbhayaM vetti na kiJcidapi revaNaH / In this verse it is said that Ombeka kuows the Karikas. Now the Karikas meant here must be the Karikas or the verses of Slokavartika, for Pratygrupabhagavan and Anandapurna as mentioned above inform us that Umbeka has commented upon the same. ___Mr. S. P. Pandit in note Iv pages ccv-ccvI of his Introduction to Vakpati's Goudavaho ( Bombay Sanskrit series No XXXIV ) states that in a manuscript of Bhavabhuti's Malatimadhava,3 at the end of Act III the following sentence appeared:-iti zrIbhaTTakumArilaziSyakRte mAlatImAdhave tRtIyo'GkaH. The colophon at the end of Act X of the same Manuscript was fasita.gagfafarfala mAlatImAdhave dazamo'GkaH. Thus all the above statements put together lead us to conclude that the poet Bhavabhuti was known also by the name Umbeka*, that he was a pupil of the great Mimansaka Kumarila Bhatta and that he had written a commentary on his preceptor's great work Slokavartika. So long we knew Bhavabhuti only as a dramatist but now lie must be considered to have been a 1 asatIti taduktam saMvRtenanu satyatvaM satyabhedaH kuto nvayam / satyA cetsaMvRtiH keyaM mRSAcetsatyatA katham // satyatvaM na ca sAmAnyaM mRssaarthprmaarthyoH| virodhAnnahi vRkSatvaM sAmAnya vRkSasiMhayoH // iti (zlokavArtika pR. 218) tadidaM zlokadvayamuvaikaina (mumbekena ?) vyAkhyAtam-" na hi saMvRtiparamArthayoH satyatvaM nAma sAmAnyam ekatra virodhAt , aparatra paunaruktyaprasaGgAt " iti / khaNDana pR. 75 (caukhambA) 2. Gunaratna's Shad-darshana-samuchaya-Vritti, p. 20 (Bibliotheca Indica) 3. Mr. Pandit says in a footnote that the manuscript appeared to be 400-500 years old and belonged to his friend Mr. Mahadeva Venkatesh Lele, B.A., L.C.E. of Indore. ___4. The name is differently written. Pratyagrupa-bhagavan writes it as umbaka and umbeka. bodhaghana writes it as umbeka and Anandapurna as uvaika and Gunaratna mentions it as ombeka. Mr. Pandit's Manuscript gives it as uveka. These variations seem to hare originated in the ignorance of the copyists. For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir XXV writer on Mimansa also. Perhaps his comnientar lokavartika fell in the back ground after the composition of the commentaries by Sucharitamishra. Parthasarathi Mishra and others. So far we have given an account of Vadiudra and his works and the authors mentioned by him and of the authors who have referred to him. We shall now turn to the authors of the two commentaries on Mahavidya-Vidambana, Commentator Anandpurna--The author of the 1st commentary published with the text in this edition is Anandapurna. Only one incomplete Manuscript of it was furnished to me as copies of it appear to be extremely rare. The Manuscript consists only of a portion of the commentary on the first out of the three Parichhedas. Hence there are two gaps in the printed commentary of Anandapurna viz, one from page 1 to 6 at the commencemeut and the other in the middle from page 26 to 45. Anandapurna's commentary appears to be rather brief when compared with that of Bhuvanasundara. No information about the time and place of Anandapurna can be gathered from the fragment of his commentary on Mahavidya-vidambana published in this volume. Even the colophon at the end of the first Chapter does not give any particulars of the author except his name. But I think we can safely identify this Anandapurna with the Anandapurna, author of the Vidyasagari commentary on Khandana. For the latter has quoted a Mahavidya syllogism in the Vidyasagari as stated before. Anandaparna was well-versed in the Nyaya and other Sastras as is evident from the profound scholarship shown by him in the Vidyasagari. As this commentary discloses that its author Anandapurna was well-acquainted with Mahavidya syllogisms, I think we can safely identify him with the Anandaparna, author of the commentary on Mahavidya-vidambana. He has also written (3) a commentary on Sureshwaracharyas Bramhasiddhi* named bhAvazuddhi. His other works are (4) TIkAratna a commentary on the mokSadharma of mahAbhArata, (5) paMcapAdikATIkA; (6) and a samanvayasUtra vivRti comment on paMcapAdikA vivaraNa(?) Mr. S. Kuppusvami Sastri has lately obtained a copy of (7) his far, a work on the Vaisheshika system. One other unknown work of his is TECITUJETITES ter called =124cfare referred to by Nandillagopa in his commentary on Prabodha-chandrodaya Nataka (p. 204 N. S. Ed.)- TafTe City A3 facerdtal 225771) 1 See the description of the Manuscript in the annexed list of Manuscripts. 2 The colohhon is as follows:-iti mahAvidyAviDambanavyAkhyAne zrImadAnandapUNeviracite prathamaH gwa: mahAvidyAvi0 pR. 75 3 ayaM gandho gandhavattitvarahitagandhavanmAtravRttyadhikaraNaM prameyatvAt dhaTavat / / khaNDanakhaNDakhAdyaTIkA pR. 1182 (caukhambA) 4 My friend Mr. T. M. Tripathi informs me that Mr. Kuppuswami Shastri of Madras has secured a copy of this commentary, and there is another copy of it at the Royal Asiatic Society of Bengal, Calcutta. For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxvi The Vidyasagari furnishes the following information about Anandapurna. His Vidyaguru was a sannyasi by name Svetagiri. The name of his spiritual preceptor was Abhayananda. Anandparna also was a saunyasi which fact can be inferred from the epithet Bhagavat prefixed to his name.. His name in the Parvashrama i.e. as a house holder seems to have been Vidyasagara which has supplied the popular name Vidyasagari to his commentary on Khandana, the real title of it as stated by himself in the colophon being Khandanafakkika-vibhajana.'' Again the colophon of the India office Manuscript of yang telah runs:" iti zrImatparamahaMsaparivrAjakacAryAbhayAnaMdapUjyapAdaziSyasyAnandapUrNamunIndrasya vidyAsAgarAparanAmadheyasya kRtau paJcapAdikATIkA smaaptaa||" Madhusudana Sarasvati (A. D. 1700) has quoted in his Advaitasiddhi a syollogism under the name of Vidyasagara. It is not to be found in the commentaries on Khandana and Mahavidya-vidambana. Perhaps it may have been extracted from some unknown work of Vidyasagara. As no Vidyasagara other than the author of the commentary on Khandana is known in Sanskrit Philosophical literature, I think the Vidyasagara mentioned by Madhusudana Sarasvati must be the author of the Vidyasagari. nandapurna's date-Now as regards the date of Anandapurna neither of his two commentaries supplies any information. But as mentioned be his bahadAraNyavArtikaTIkA is referred to by Nadinla (Nandilla) Gopa in his commeptary on Prabodha-chandrodaya. Nandilla Gopa flourished about A. D. 1520. He was governor of Kondvidu in the reign of King Krishnaraya of Vijayanagara. There is a pillar inscription of his at Kondvidu in Guntur District dated Saka 1442 (A. D. 1520) (See Ep. Ind. Vol VI). Again the copy of his samanvayasUtravivRti (at the Government College, Benares) is said to bear the date of its transcription Samvat 1461 (i, e. A. D. 1405). (see F. E. Hall's Bibliography p. 96 and 204). From these circumstances, Anandpurna seems to have flourished somewhere between A. D. 1252 and 1400. However I have found one circumstance which will help us to assign some 1 abodhapakAvilabodhanIre yadIyavAcaH katakAyamAnAH / vandemunIndrAnmunivRndavadyAn zrImadgurUna zvetagirInvariSThAn // khaNDana TIkA pR. 2 ( caukhambA) zrImacchetagiriM vande ziSyadhIpadmabhAskaram / yatpAdasmaraNaM loke bhavarogasya bheSajam // khaNDana TIkA pR. 1344 2 iti zrIparamahaMsaparivrAjakAcAryAbhayAnandapUjyapAdaziSyasya bhagavadAnandapUrNasya kRtau khaNDanaphakkikAvibhajane nigrahAniruktirnAma tRtIyaH paricchedaH / khaNDana TIkA pR. 1027 3 See the colophon of the Vidyusagari commentary at the end of each chapter. 4 evaM ca vimataM jJAnavyatirekeNa asat , jJAnavyatirekeNa anupalabhyamAnatvAt svapnAdivaditi vidyAsAgarotamapi saadhu| advaitasiddhi pR. 325 (ni. sA.) For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxvii particular period to Auandapurna. He seems to have Aourished after Saukara Misra (A.D. 1529), author of the Sankari commentary on Khandana. We meet with the following passage in the refutation of a definition of Pratyaksha (direct perception) in Sriharsha's Khandana:__atha yadanantaraM na vijAtIyapramitsA tadbhAvastathAtvam / tanna / tatsAjAtyAnavagatau tadvijAtIyatvAnavagateH, arisaMpadi anumAnAdiviSayAyAM pratyakSayitumaniSTezca / khaNDana pR. 318 (Lazarus Edition) Ditto pR. 586 ( caukhambA) Saukar Misra in commenting upon this passage says that the reading anumAnAdiviSayAyAM is gramatically inaccurate and accepts anumAnAdiviSaye as the correct reading. But Anandpurna in his Vidyasagari recites the implied objection of Sankara Misra against the reading Thaifungi and answers the objection by stating reasons in support of the said reading. Tron this circumstance it is clear that Anandpurna who has criticized Sankara Misra's view must have lived after him i.e.after A.D. 1529. We have already stated above that Madhusudana who lived in the 17th century has referred to Anandapurna under the name of Vidyasagara. We must therefore place Anandapurna between A. D. 1529 and 1600. The Commentator Bhuvanasundara-We now turn to Bhuvanasundarasuri, author of the second commentary published with the text of Mahavidya vidambana in the present volume. From the verses at the commencement and at the end of his commentary we gather the following information about Bhuvanasundara :-He was a pupil of Sri Somasundara suri belonging to Tapa-gachha sect. He wrote the commentary at the command of his preceptor.He studied logic under Gunaratna+ (author of Shad-darsana-samuchaya-Vritti A. D. 1409). The commentary of Mahavidya-vidambana which he calls Vyakhyanadipika was composed by him in the temple of Sri Paravanatha at Harshapura. Charitraraja and Ratnashekhar Muni, two Jain scholars revised Bhuvanasundara's commentary and 1 anumAnAdiviSayAyAmiti pramAdapAThaH / anumAnAdiviSaye iti pAThaH sAdhIyAn / khaNDana, zAGkarITIkA pR. 319 2 viSayAyAmiti liGgaprayogo'nupapanno, niyatapulliGgatvAdviSayazabdasyeticet / n| viSayazabdasya bhAvaparatvAt , viSayatAyAmiti vivakSitatvAt , 'yekayordivacanekavacane' iti prayogAt yathA dvitvaikatvayoriti vivkssitmiti| khaNDana, vidyAsAgarITIkA pR. 587 (caukhambA) 3 zrImattapAGgaNano'GgaNabhAnukalpazrIsomasundaraguroH pravaropadezam / AsAdya sAhasa madaM kriyate mayaitadgranthAtidurgamapadArthavivecanAyAm // mahAvidyAvi0 TIkA pR. 1 4 tarkAdigranthaviSaye yatkiJcijjJAyate mayA / tatra zrIguNaratnAvhagurUNAM vAgvijRmbhitam // mahAvidyAvi0 TIkA pR. 1 5 harSapuranAmanagare devazrIpArzvanAthazubhadRSTau / vyAkhyAnadIpikeyaM samarthitA bhavatu jayalakSmyai // mahAvidyAvi0 TIkA pR. 150 For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxviii got the first fair copy of it made and placed on record. This is all that we can know about Bhuvauasundara from his own commentary. Bhuvanasundara has said that he was a pupil of Somasundara suri belong. ing to the Tapagachha. We shall explain what is meant by Tapugachha, The Jains have two Sanipradayas (schools) viz Sveta mbara and Digambara. Among the Svetambaras generally there are 84 Gachhas or sects, the number has increased. A Gachha means a group i. e, a congregation. Some of these Gachhas received their names from the village or town where one of the great Acharyas flourished, some were named after their founder and others bore their names from some distinguishing quality (fafTetu) of their founders. The tradition regarding the name Tapagachha is as follows:One Jagatchandra suri took the vow of observing Achamla (in Gujarati ET) tapa. When he successfully performed the tapa for 12 years, the king of Medapata (Mewad) conferred in Samvat 1285 (A.D. 1229) the Biruda (titie) of Tape on him and since then the Gachha, which was successively known as Vatagachcha and Brihadagachcha came to be called Tapa-gachha. At present the principal Gachhas among the Svetambara Jainas are Tapa, Khara. tara and Anchalika. The Harshapur mentioned by Bhuvanasundara cannot be identified with any modern village or town for want of sufficient particulars. There was a town called Harshapura, from a former Acharya of which place one Gachha came to be called Harshiapuriya Gachha. But the present name of tha town is not known. However there are two Villages in the Jodhpur Territory, one called Harasor (16 miles from Degana), and one called Harasola (4 miles from Gothana). There is another Harshapur the Modern Harsol, which is a village in the Prantij subdivision of the Ahmedabad District and situated 30 miles North-West of Ahmedabad. All these three contain Jaina temples, but as the temples at the last two places are modern, and tie temple at the first place Harasor is old, it is probable that this Harasor is the Harshiapura of Bhuvanasundara. From a Jain Work named Gurvavali in Sanskrita verse, we cau trace Bhuvansundara as follows:-- Devasundara suri (A. D. 1340-1385) was the 50th head of the Tapagachha sect. He had five pupils, Jnanasagara, Kulamandana, Gunaratna, Soma 1 SaTtarkIparitarkakarkazamatizcAritrarAjo yatisvaividyottamaratnazekharamunirvAdIndravRndAgraNIH / etaudvAvapi zuddhabuddhibibhavau TIkAmimAM sAdaraM saMzodhya prathamapratau guNayutau sNsthaapyaamaastuH|| mahAvidyAvi0 TIkA pR. 150 2 The definition of a Gachha is "41971afaagari: EUR3:1") 3 See Munisundara's Gurvavali, pagee 69 to 98. 4 He is the author of the Shad-darshana-samuchaya-Vritti and Kriya-ratnasamucbaya (A. D. 1409). For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxix sundara and Sidhuratna. Jnanasagara (A.D. 1349-1404) became the 51st head of the Tapagachha sect and Somasundara succeeded him as the 52nd head in A. D. 1404. Somasundara had five pupils, Munisundara,' Jayachandra, Bhuvanasundara, Jiuasundara, and Jinakirti. Now Bhuvanasundara being a pupil of Somasundara may be considered to have been younger than his preceptor by 25 years. And thus we can fix the approximate date of Bhuvana. sundara as A. D, 1399 to 1460. Munisundara who was a co-student with Bhuvanasundara has praised him in the following arya iu his Gurvavali : zrIbhuvanasundarA api vAcakavaryA na kasya harSAya / satyapi yeSAM vANI praticaturaM lIyate hRdaye // 23 / / valeat g. 86 ( 975it) Bhuvanasundara's Works-As regards Bhuvanasundara's works, three of them have been published in this volume. They are:-1 Mahavidya-vidambana-Vyakhyana, (pages 1 to 150), 2 Laghu-mahavidya-vidambana, a very brief refutation of Mahavidya syllogisms in imitation of Vadindra (pages 152 and 153), and 3 Mahavidya-vivarana-tippana (pages 157 to 189). A work of the name of (4) Parabramhotthapana-sthala is mentiond in a Gujarati work entitled Jaina-granthavali (which is a list prepared froni a number of cata. logues belonging to Jain Bhandars) as being written by Bhuvansundara. But as the book is not available, nothing, can be said about it. One of his pupils Ratnasekhara, in his Sravakapratikramanasatra-tika (A. D, 1440), mentions one more work of his called (5) Vyakhyana-dipika.? Mahavidya-vivarana-Lastly we come to the author of the Mahavidyavivarana which is a short commentary on the 10 verses of the Mahavidyasutra. The author has not mentioned his name either in the introductory or concluding verses. Nor is it mentioned in the colophon which is "fa farfari FAT1". It seems that even Bhuvanasundara did not know the author's name as he does not mention it in the Tippana. If he was aware of it he would have stated it in the introduction as he has done in the case of Vadindra in his commentary on the Mahavidya-vidambana. Thus there is 110 means to ascertain the name of the author of Mahavidya-vivarana. From the puport of the Mangala verse at the commencement of the Vivarana, he seems to have been a Vedautin, although well versed in Nyaya. For the 1 He is the author of Gurvavali, a poem in praise of some of the Gurus or Head preceptors of the Tapagachha in sucession. The book is published in the Jaina-Yashovijaya geries at Benares. 2 teSAM vinayavRSabhA bhAgyabhuvobhuvanasuMdarAcAryAH / vyAkhyAnadIpikAAgraMthairye nijayazo'prathnana // 3 mahAvidyAvivaraNa pR. 188 4 zrutimayatanu kecitkecidAnandarUpaM vigalitatanu kecitkecidacchasvarUpam / abhidadhati yadekaM tannamAmIha janmasthitilayaparitApArambhahInaM svarUpam // 1 ||mhaavidyaavivrnn pR. 157 For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir XXX word 'swarupa' which signifies 'Bramha' would not be used in saluting God by a follower of any other school of philosophy except a Vedantin. Besides while explaining the relation of Upalakshana he has alluded to the relation of Maya with Bramha. At the end of the Vivarana he states that the Mahavidya verses were explained by older authors before him.' So he may have flourished after Siva ditya (A.D. 975-1025). Bhuvansundara mentions a Brihadvritti (a larger commentary) on the Mahavidyasutra, 3 But nothing is known about it. Thus we have tried to give a short account of the authors and their works published in this volume together with a few historical notes on other authors connected with those works in one way or other, hoping that they may be of use to researchers in Sanskrit literature. I must now sincerely acknowledge the valuable assistance rendered to me by my friend Mr. T. M. Tripathi, B. A. of Bombay by making a loan of his two manuscripts and by furnishing information about Bhuvanasundara's date, place &c. In conclusion I take this opportunity to thank His Highness the Maharaja Sayaji Rao Gaekwad on behalf of Sanskrita loving public for the liberal patronage extended to ancient Oriental Literature. In the absence of such patronage the valuable and hitherto unknown works 10w published in this series would have remained sealed to the general public, NOTE ON THE MANUSCRIPTS. Following is the description of the Manuscripts used for collation in preparing this edition: --Belongs to the Central Library at Baroda. This is the first copy of Mahavidya-vivarna, Folios 1 to 15. Size 9x 4 inches, with 9 lines on each side. It is written on old rough paper. The writing is indifferent. It does not contain the 3 Mangala verses at the commencement. There are many oniissions and mistakes made by the copyist. It begins with a TUT17 and ends with stra lekhakapAThakayo kalyANaM bhUyAt / / 1 nanu upalakSaNatvamapi kadAcitsaMbandhini bhavati / vipakSasapakSayostu pakSatvena saMbandhAbhAvAt kathaM taditi cet / na / yadajatamabhAt saiSA zuktirityatra rajatasya zuktikopalakSakatvavadupapattiH, lipyakSarANAM varNopalakSakatvamiva, vedAntimate mAyAyA brahmopalakSakatvamiveti / mahAvidyA vivaraNa pR. 161-162 2 mahAvidyA dazazlokI vivRtApi cirantanaiH / mandadhIvRddhisiyartha vivRteyaM yathAgamam // Hetfaatlaqo g. 966 3 eSAca mahAvidyA aneka doSaduSTatvena cinsyetyuktaM mhaavidyaabRhdvRttikRtaa| mahAvidyA vivaraNaTippana pR. 189 For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir XXXi -This is also from the Central Library at Baroda. This manuscript forms the second copy of Mahavidya-vivarana and first copy of its conimentary called Mahavidya-vivarana-tippana. Folios 2 to 6, size 101x41 inches. The first folio or leaf is lost. The manuscript is beautifully and neatly written in very small hand on Ahmedabad paper. The text is written in 6 to 10 lines in the middle of each page and the commentary is written in 9 lines above and below the text on each page. This manuscript is generally correct excepting some omissions. It ends with FATT futeti and the words " T9 400" are written in the margin of the last page. 7-This belougs to the Parshvanatha Bhindara Palan and was supplied by the Central Library, Baroda, This is the first copy of Mahavidyavidambana, Folios 1 to 20 with 14 liues ou each page. Size 12 x 43 inches. It is written on old Ahmeda bad paper and is generally correct, excepting a few omissions and copyists mistakes. It begins with OMzivAya namaH and ends with zubhaM bhavatu. -This belongs to the Travancore State Library at Trivandrum and was supplied by the Central Library, Baroda. This is a manuscript of Mahavidya-vidambana with the commentary of Anandapurna. It is in book-form contains folios 1 to 92 with writing on one side only. Size 131x8 inches. It is incomplete, It begins with the 23rd Anumana of the 1st Parichheda and ends with a portion of the 3rd Parichheda beginning with the words aga115c4afgifaga 1992*HTEI 3779 (printed page 144, line 21). The commentary of Anandapurna as found in this Manuscript is on a part of the 1st Parichheda only. The following note is written on the title-page of the manuscript in Sanskrit and in English:" mahAvidyAMviDambanaM harakiGkaranyAyAcAryaparamapaNDitavAdIndraviracitaM prathamaparicchedaikadezamA rabhya tRtIyaparicchedaikadezaparyantam / mahAvidyAviDambanavyAkhyA AnandapUrNaviracitA prathamaparichedamAtram / tatrApi Adau kiyAMzcana bhAgo luptaH / 62 tamapRSThasya navamapatau 'nanyatvadUSaNam' ityata Arabhya vyAkhyAgranthaH iti pratibhAti / " "This manuscript was copied from a palm-leaf copy of the works on (in?) Malayalam character in the year 1913 belonging to Mr. Idappulle Valiya Raja and was compared with the palm-leaf original. In the original palm-leaf manuscript the following numbers of leaves are missing:-1-6, 15, 25, 29-32, 36-39 and 45-53." -This belongs to the Inana Mandira Jain Library at Baroda and was supplied by the Central Library, Baroda. This is the first copy of Mahavidya-vidambana-vritti of Phuvansundara. Folios 1 to 48, with 61 or17 lines on each page. Size 101x41 inches. This is an old For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxxii manuscript but the first 6 leaves and the 9th leaf are written on new paper. The old leaves appear to have been lost. The manuscript has been carefully corrected and there are marginal notes. The manus cript begins with " H: ATTT" and ends with " l." - This belongs to the Jain Mandira Jain Library at Chhani (aroit). and was supplied by the Central Library, Baroda. This is a second copy of Mahavidya-vidambana-vritti. Folios 1 to 68 with 14 lines on each page. Size 103x43 inches. The colour of the paper shows it to be a recently made copy. This is generally correct. This begins with "ma: FANTT" This belonged to the late Pandit Jyeshtharam Mukundaji of Bombay. He presented it to Mr. T. M. Tripathi of Bombay who made a loan of it to the editor for use in preparing this edition. This is the second copy of Mahavidya-vidambana. Folios 1 to 14 with 18 lines on each page. Size 103x4} inches. The writer has given consecutive paging to the leaves of the manuscript but from the context and comparison with the other manuscripts it seems that two leaves were wanting in the original manuscript from which this copy was prepared. It is generally correct and appears to be very old. a_This also was lent by my friend Mr. T. M. Tribathi B, A. of Bombay. This is the 3rd copy of Mahavidya-vivarana-tippana of Bhuvanat sundara. The writer of this seems to be the same as that of manuscript 37. Folios 1 to 8 with 18 lines on each page. This is generally correcexcepting a few omissions and copyists' mistakes. It begins with " A ." There is a marginal note at the end as follows: "Ito 600." This is an old manuscript. -This belongs to the Sanghvi Pada Bhandara at Patan (in Gujarat) and was supplied by the Central Library, Baroda. This is the 3rd copy of Mahavidya-vidambana, Folios 1 to 17 with 16 lines on each page, size 101 X44 inches. This is written neatly in a beautiful hand on Ahmedabad paper. Leaves 3 to 9 are worn out and torn in some places. It begins with " FA: Fant' and ends with " I SOTTUTTERI" There are a few omissions and copyist's mistakes. This also belongs to the Sanghvi Pada Bhandara at Patan and was supplied by the Central Library, Baroda. This is a third copy of Mahavidya-vidambana-vritti. Folios 1 to 63 with 15 lines on each page. size 104x4 inches. This is a carefully written manuscript and generally accurate. It begins with ": H IT" and ends with the Prashasti verses printed in the present edition on page 151. For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxxiii This too belongs to the Sanghvi Pada Bhandara at Patan, and was supplied by the Central Library, Baroda. This is the 4th copy of Mahavidya-vivarana-tippana. Folios 1 to 9 with 18 lines on each page, size 10x4 inches. It is a neatly and carefully written Manuscript. It is generally correct excepting a few omissions. It begins with":". *This and q and belong to the Sangha's Bhandara at Patan, was supplied by the Central Library, Baroda. This is the 3rd copy of Mahavidya-Vivarana. This is generally correct. The writing is indifferent. It ends with " iti mahAvidyA- vivaraNaM paratIrthikagranthAtaragatam // itizrI // *q-This is the only copy of Laghu-Mahavidya-Vidambana of BhuvanaSundara. It is not carefully written. *This is the only copy of Mahavidya or Dashashloki-Mahavidya-suttra. This contians Marginal notes. a-This belongs to the Central Library at Baroda. This is the 5th copy of Mahavidya-Vivarana with the Tippana of Bhuwana-Sundara. It is carefully written and almost correct. Folios 1 to 12 with 18 lines on each page. It ends with the words " 2000". , and form one Manuscript consisitng of 1 to 7 folios. Size 10x4 inches with 16 to 18 lines on each page. It ends with "danfaat gaagt e. ?413EUR varSe puSyArke / zubhasyA bhavatu / ". For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra q. 13 Extracts from the works of ancient Sanskrit authors who have mentioned Mahavidya, Kularkapandita and Vadindra: pR. 180 pR. 13 Ta. 21 pR. 180 tattvapradIpikATIkA nayanaprasAdinI - ( pratyagrUpabhagavatkRtA ) pR. 181 33 33 "} 23 www.kobatirth.org pR. 183 pR. 206 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattvapradIpikA - ( citsukhI - citsukhAcArya kRtA ) athavA ayaM ghaTaH etadvayAnyatve sati vedyatvAnadhikaraNAnyaH padArthatvAtpaTavadityAdimahAvidyAprayogairapyavedyatvaprasiddhirapyUhanIyA / tadevaM jAtau vyaJjakapramANayorasaMbhavena AkAzavRttisattAvyApyajAtiyogi kriyAsamAnAdhikaraNasattAvAntarajAtiyogi saMyogavadvRttisattAvAntarajAtiyogi dravyamityevamAdIni jAtipuraskArapravRttAni mahAvidyAlakSaNAni nirastAni veditavyAni / ye tu vakrarIti rocayante tAnprati mahAvidyAbhirapi sAdhyaprasiddhiM sulabhayati - athaveti / avItapadamAcAryairakAryanvayagocarAH / mahA vidyAH punardivyA dIvyantyatrAnivAritam || tathAhi vimataM jJAnametajjJAnavijJAnaviSayatve sati vedyatvarahitajJAnaviSayaH padaviSayatvAt ghaTavadityAdimahAvidyAbhirapi samarthanIyaM svaprakAzatvam / yAni ca mahAvidyAnumAnAni dravyatvajAtau pravartante tAnyapi paramANunirAkaraNavAde nivedanIyadUSaNadUSitAnIti nodAhRtAni AcAryeNa / mahAvidyAlakSaNAnIti --- mahAvidyArItyA pravRttAnItyarthaH / vAdandrastu etAni lakSaNAni dUSayitvA svamatena kAryAzrayo dravyaM, guNazrayo dravyamityAdilakSaNAnyudAjahAra / tAni ca tatraiva nirastaprayANIti / vAdIndrastu pRthaktvAnAzrayaH saMkhyAnAzrayaH saMyogakAraNatve sati vibhAganirapekSakAraNatvarahito guNa ityAdi pratyavAdIt / tanna / saMkhyApRthaktvAdyAzrayatvasya pUrvamevopavarNanAt / ' yadvAdIndreNa tadubhayAnyataratvaM nAmaikAnyonyAbhAvavattve sati itarAnyonyAbhAvavattvAnadhikaraNamiti nirvacanaM kRtaM tadapyayuktam / ' tato vAdIndra darpaste tadanyataratAdiSu / akhaNDitaniruktyutthaH paNDitaMmanya khaNDitaH // tena jAtidvArA upAdhidvArA vA vAdIndrAdibhirutprekSamANalakSaNAnyapi kSuNNAni mantavyAni / api ca / vAdIndrasyeSTadA tAvanmahAvidyA pulomajA / sA ca savyabhicArAdidoSaiH saMdUSitAtmanA || nopAdeyA mahAvidyAmudritA jAtu jAtayaH / tattvaM vApi svIyayatnA jigISayiSubhirbudhaiH // zakyate ca sarvaprakAravilavo mahAvidyAbhiH sAdhayituM, granthagauravabhayAnna prapaJcayate saH / ...... For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pR. 221 1. 235 1. 243 2. 284 pR. 289 pR. 304 vAdIndrastu bAdhitatvAtyantAbhAvo'bAdhitatvamityAha / etenAsya vanhivizeSasya pUrva pratItatve'pi etatparvataniSThatayA pUrvamapratItiriti vada nvAdIndro'pi vidrAvitaH / pakSadharmatAkhaNDanena mahAvidyAjIvanamapi khaNDitaM veditavyam / kevalAnvayini vyApake pravartamAno hetu: pakSe vyApakapratItyaparyavasAnabalAdanvayavyatirekisAdhyavizeSaM vAdyabhimataM sAdhayanhi mahAvidyetyucyate / tathA ca vyApakapratItyaparyavasAnAniruktau tAsAmapyanirukte: dagdhasAraM cedaM vAdIndradAvAnalena mahAvidyAvipinamiti nA smAbhistadbhasmIbhAvAya saMrabhyate / mahAvidyAnumAnamapyAha-ayaM ghaTa iti / tathA niravayavatvaM svasvetaravRttitvAnadhikaraNamUrtaniSThatvarahitaniSThadharmAdhikaraNatvaM me yatvAt ityAdi mahAvidyAbhirevArthata: satpratipakSatA kena vAryate / ....... evaM hi mahAvidyAkovidAH prAhuH zramAduparame'pi na doSa iti / ...... tadityaM svaparapakSANAmeSAM pAriplavAvahA / ArAdeva parityAjyA mahAvidyAbhisArikA // evaM pratyakSaM jAtau pratyAkhyAya kulArkapaNDitonnItamanumAnamudbhAvayati dUSayituM tiiti| vedAntakalpataru:-( amalAnandayatikRtaH ) evaM sarvA mahAvidyAstacchAyA vAnye prayogAH khaNDanIyA iti / zAstradapeNa:-(amalAnandayatikRtaH) mahAvidyAzcaitadviSayA vedAnta kalpatarau nirbhasitAH / tarkasaMgrahaH-( AnandajJAnaviracitaH ) __ AtmatvaM sparzavadavRttijJAnavadattijAtyanyat jAtitvAditi AbhAsasamAnatA iti cet / ___ tarhi sarvAsveva mahAvidyAsu evamAbhAsasamAnatAsaMbhavAducchinnasaMkathAstAH syuH / nyAyaparizuddhiH-( veGkaTanAthavedAntAcAryakRtA) ata eva mahAvidyAdirUpakevalAnvayinAmapyanavakAzaH / avyAhatasAdhyaviparyayatvAt / ___ anyathA teSAM sarvasAdhakatvasAmarthyAbhyupagabhaGgaprasaGgAt / / ata eva hi dRptairmahA vidyAdirItInAM prayogo'bhyupagamyata iti / __tatra yadyapyasminnudAharaNe lakSaNamasaMbhavi tathApi mahAvidyAdiprasthAneSu keSAJciddhe___ tUnAM sAdhyatadabhAvayoH samAnAkAratayA saMbhavaM pazyAmaH / pramANAntarabalAtta siddhayata: sAdhyavizeSasya viparyaye bAdhakamapyastu, na punaH mahA vidyAdihetubhiraprayojakai: siddhayataH / tasmAdavyAptabheda evAyamaprayojakaH / tatsvabhAvAnatilaGghanAca zrImahAvidyA-mAna manohara-pramANamaJjaryAdipaThitavakrAnumAnasyApi tathAtvam / pR. 137 pR. 22 pR. 125 pR. 199 pR. 272 pR. 275 pR, 278 For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Ta. 126 37 nyAyaparizuddhiTIkA nyAyasArakhyA - ( zrInivAsAcAryakRtA ) pR. 199 pR. 276 pR. 278 pR. 486 pU. 489 zrImahAvidyA mAnamanohara: pramANamaJjarIti granthanAmadheyAni / evaMjAtIyakA anye'pi 1 granthAH santi / tatra tatra paThitAni parapakSasAdhAraNAni vakrAnumAnAnyaprayojakatayA vyApyatvAsiddhAntarbhUtAnyevetyarthaH / tattvamuktAkalApaH sarvArthasiddhisamAkhyaTIkAyutaH - (zrIveGkaTanAthavedAntAcAryakRtaH) atra matabhedena lakSaNadvayamAha / sAdhanAvyApakatve sati sAdhyasamavyApto dharma upA dhirityudayanaH / sAdhanAvyApakatve sati sAdhyavyApaka iti samazabdapratikSepevAdIndraH / pR. 478 ato vakrAnumAnaM kevalAnvayirUpamapi sAdhanajAtireva, svavyAghAtAt / jAtirdvividhA, sAdhanajAtirdUSaNajAtizca / tatra sAdhanajAtirmahAvidyA, dUSaNajAti: pratidharmasamAdhiriti vicakSaNAnAM nirNayaH / etatsarvaM viDambane vistareNa draSTavyam / ato vakrAnumAnasya nAnumAnatvaprasaGga iti / "3 17 www.kobatirth.org pU. 490 pR. 491 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avyAhata sAdhyaviparyayatvAdeva kudRSTibhiH svAbhimatasAdhanatvenotprekSitAni mahAvidyAnumAnAni AbhAsIkRtAnItyAha -- ata eveti / mahAvidyArItInAmiti / mahAvidyArItayazca pratibandhAdyAnhike'smAbhiH prapaJci tAstatra draSTavyA: 1 tathA ca mAnAntarAtsAdhyasiddha mahAvidyAyA: sAdhanatvaM na puraskAryamityaprayojikai - mahAvidyA iti bhAva: / kumArilAdayo vyatirekiNaM nirasyanti, vAdIndrAdayo'nvayinamiti vizeSaM darzayati / evaM kevalAnvayyaGgIkAre mahAvidyApyaGgIkAryA, tasyA api kevalAnvayitvAt / tathA ca pUrvoktaM tannirAkaraNaM na yujyate / kiJca sakalasapakSavRttiH kevalAnvayI mahAvidyetyucyate / tacca na saMbhavati / prameyatvAbhidheyatvAdInAM sarvasthatve svAtmanyapi vRttiprasaGgAt, tadabhAve kevalAnvayitvAbhAvAditi codayati sarvastha iti / itthaM bahuvidhatarkakarkazaM mahAvidyAnumAnaM na pratitiSThatItyAha - tatra caivaM vika syAditi / yathAsaMbhavaM vikalyAnAM bhUyastvAdityarthaH / iyamutprekSA kevalAnvayirUpamahAvidyAdivibhAgaM vighaTayatu na vA, sarvathA anvayavyatireki sadbhAvAdvyAptirabhaDuretyAha- itIti / na vetyuktyA vibhAgavighaTanaM na siddhyatItyabhipreti / ayamabhiprAyaH mahAvidyA cet svavyAghAtAdibhiH prAgeva dUSitA, abhidheyatvAdisAdhakaM prameyatvAdikaM tu sarvathA kevalAnvayi ca bhavati / tasya tvaduktadUSaNAbhAsairapAkaraNazaGkApi nAGkuratIti // etAdRzajAtyantargatervikalpe dUpaNakathane zUnyavAdo durvAraH / bhavAn punarmahAvidyAmeva viDambayana na zUnyavAdI, tattatsthApanapravaNatvAt / For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sarvadarzanasaMgrahaH-(mAdhavAcAryakRtaH) / pR. 98 evaM ca kartRvyAvRttestadupahitasamastakArakavyAvRttAvakAraNakakAryotpAdaprasaGga iti sthUlaH pramAdaH / tathA niraTaGki zaGkarakiGkareNa-" anukulena tarkeNa sanAthe sati sAdhane / sAdhyavyApakatAbhaGgAtpakSe nopAdhisaMbhavaH" // iti / lakSaNAvalITIkA nyAyamuktAvalI-( zeSazArGgadharakRtA) pR. 6 na ca kevalAnvayitvena satpratipakSatvAsaMbhavaH / kevalAnvayitvasyaivAtrAsaMbhavAt / daza zlokIviDambane tadanirukteruktatvAca / pR. 23 vAdIndrAstu trasareNuH sAvayavAvayavo mahattve sati cAkSupatvAt paTavadityAhuH / pR. 42 vAdIndrAstvevamAhuH-kAlArthatvaM tu anAzaGkanIyameva, guNatvenaivaiSAmabhyupagamAtu paratvAparatvavat / For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra viSaya: maGgalam granthakartuH mahAvidyAdUSaNoddhATanakauzalavarNanam mahAvidyAviDambanagranthasthaviSayAnukramaNI / prathamaH paricchedaH / mahAvidyAzabdasyArthanirUpaNam kevalAnvayihetoH asiddhatvAdisakaladoSavirahAnmahAvidyAtvam mahAvidyAprakArakathanam atha pakSaM pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAbhedAH tatra 1 mahAvidyA 2 mahAvidyA 3 mahAvidyA www.kobatirth.org ... 4 mahAvidyA 5. mahAvidyA 6 mahAvidyA 7 mahAvidyA 8 mahAvidyA 9 mahAvidyA 10 mahAvidyA 11 mahAvidyA 12 mahAvidyA 13 mahAvidyA 14 mahAvidyA 15 mahAvidyA 16 mahAvidyA 17 mahAvidyA 18 mahAvidyA 19 mahAvidyA 20 mahAvidyA 21 mahAvidyA 22 mahAvidyA 23 mahAvidyA : : : For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ... ::: ? : : : ... ... ... ... ... ... : : ... pRSTam 1 2 3 6 33 11 14 "3 23 25 16 18 19 26 27 23 28 " 29 22 22 33 "" 23 30 23 31 23
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSTham. ... 32 ::::::: 36 ... 37 .. viSayaH 24 mahAvidyA 25 mahAvidyA 26 mahAvidyA 27 mahAvidyA 28 mahAvidyA 29 mahAvidyA 30 mahAvidyA atha sapakSaM pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAbhedAH ... tatra 1 mahAvidyA 2 mahAvidyA 3 mahAvidyA 4 mahAvidyA 5 mahAvidyA 6 mahAvidyA 7 mahAvidyA 8 mahAvidyA 9 mahAvidyA 10 mahAvidyA 11 mahAvidyA 12 mahAvidyA 13 mahAvidyA 14 mahAvidyA 15 mahAvidyA 16 mahAvidyA 17 mahAvidyA 18 mahAvidyA 19 mahAvidyA 20 mahAvidyA 21 mahAvidyA 22 mahAvidyA atha vipakSaM pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAbhedAH tatra 1 mahAvidyA 2 mahAvidyA 3 mahAvidyA 4 mahAvidyA ...... : :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: : : :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: : : :: :: :: :: :: :: :: :: :: : ::: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: : : 4 : :: :: :: :: :: :: : ... 52 For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSTam. :::::::: viSayaH 5 mahAvidyA 6 mahAvidyA 7 mahAvidyA 8 mahAvidyA 9 mahAvidyA 10 mahAvidyA 11 mahAvidyA 12 mahAvidyA atha sAdhyaM pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAbhedAH ... tatra 1 mahAvidyA 2 mahAvidyA ... mUlAnumAnapakSaM pakSIkRtya pravRttamahAvidyAbhedAnAM sAdhyamapi pakSIkRtya prayogAH tatra 1 mahAvidyA atha sAdhyAbhAvaM pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAbhedAH ... tatra 1 mahAvidyA ... ... ... .... atha mUlAnumAnaM pakSIkRtya pravRttamahAvidyAnAM sAthyAbhAvamapi pakSIkRtya prayogA: ... tatra 1 mahAvidyA atha pakSaniSThadharma pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAbhedAH tatra 1 mahAvidyA atha sapakSaniSThaM dharma pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAbhedAH ... tatra 1 mahAvidyA ... atha vipakSaniSThaM dharma pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAbhedAH ... tatra 1 mahAvidyA ... ... granthakartuH mahAvidyAnumAnaprAvINyavarNanam ... ... ... mahAvidyAkhaNDanapravRttasyApi granthakartuH mahAvidyAvyAkhyAnaprayatnasamarthanam dvitIyaH pricchedH| maGgalam ... ... ... .... kevalAnvayihatarUpamahAvidyAkhaNDanArambhaH ... ... ... sakalavastuniSThatvaM kevalAnvayitvamitilakSaNaskhaNDanam ... ... atyantAbhAvapratiyogitvavirahaH kevalAnvayitvamiti lakSaNakhaNDanam atyantAbhAvapratiyogitvakhaNDanam abhAvAbhAvaskhaNDanam ... ... aprAmANikAbhAvasamarthanam ... ... yogyAnupalabdherabhAvapragAjanakalvanirAkaraNam :::::::::::::::::::::::: ::::::::::::::::::::::::: ::::::: ::::::::: For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org viSayaH anyonyAbhAvaH atyantAbhAvazceti abhAdvaividhyasthApanam niSpramANakA bhAvasamarthanam kevalAnvayidharme bAdhakopanyAsaH 42 4. kevalAnvayidharmeNa kasyacidapi vyAptirnAstIti nirUpaNam sAdhyAbhAvavadvRttitvAbhAvo vyAptiriti vyAptilakSaNAbhyupagame'pi kevalAnvayini vyAtyabhAva samarthanam anaupAdhikaH saMvandhaH vyAptiriti vyAptilakSaNAbhyupagame'pi kevalAnvayini vyAtyabhAvasamarthanam vyApyatvasya sAdhyagatatvasvIkAre vyApyatvapakSadharmatayorbhinnAdhikaraNatvAt kevalAnvayini vyAghyabhAvanirUpaNam 96 yadvanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvavirahaH sAdhyasya tattvaM vyApyatvamiti vyAptilakSaNAbhyupagame'pi kevalAnvayini 94 tRtIyaH paricchedaH / ... vyAptyabhAva samarthanam avidyamAnavipakSatve sati sapakSe sattvaM meyatvAdInAmabhidheyatvAdivyApyatvamiti bhUpaNamatanirAkaraNam...97 kevalAnvayini vyApyatvAsiddhi samarthanam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maGgalam zivAdityA ditArkikai : anvayavyatirekihetumupAdhidUSitaM matvA kevalAnvayitvena mahAvidyA : zritA:, tannirAkaraNAya granthakarturvAdandrasyaiSa yatnaH iti nirUpaNam meyatvAdi kevalAnvayitau zrAvaNatvopAdhidoSodbhAvanam mahAvidyAnumAnenaiva mahAvidyAyAM doSodbhAvanam mahAvidyAnAM siddhAntaviplAvakatvadoSagrastatva samarthanam siddhAntavilAvakatvasya pRthagdUSaNatvaM athavA pratibandyAmantarbhAvaH iti nirUpaNam siddhAntaviplAvakatvasya pratibandhatarbhAvasamarthanam zrAvaNatvopAdherdoSatve bIjam azrAvaNatvopAdheH pakSetaratvadoSAdUSitatvanirUpaNam . na kevalaM pakSaM pakSIkRtya pravartamAnAsu mahAvidyAsu azrAvaNatvamupAdhiH, kiMtu sapakSavipakSAdIn pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAsvapi ayamupAdhiriti samarthanam mahAvidyAsaMjJitakevalAnvayitau viruddhahetvAbhAsodbhAvanam mahAvidyA kevalAnvayitau anaikAntika hetvAbhAsodbhAvanam mahAvidyAkhyakevalAnvayitau satpratipakSa hetvAbhAsodbhAvanam vidyAnumAnAnaikAntitvasya tAdavasthyapratipAdanam mahAvidyAyA arthAntaratAdoSodbhAvanam ... dhUmAnumAne mahAvidyAvAdina: arthAntaratapUrvapakSa: nirukta pUrvapakSanirAsa: prauDhivAdena punarapi prakArAntareNa mahAvidyAyA arthAntaratAdopasthApanam 440 17 ... mahAvidyAyAH svavyAghAtakatvasAdhanam mahAvidyAyA anaikAntikAnumAnasya anaikAntikatvAnumAne, tannyAyena anaikAntikatvAnumAnAt mUlamahA For Private And Personal Use Only : pRSTam. 90 91 92 93 98 " 35 100 102 o 04 105 107 110 114 122 128 129 131 132 135 136 138 141 35
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 800 TIkAkArabhuvanasundarasUriprazastiH 1 pariziSTam - www.kobatirth.org viSayaH punarbhaGgayantareNa arthAntaratAsamarthanam vyAghAtacalAdapi mahAvidyAnumitiH zabdAnityatvasAdhanAkSameti pratipAdanam ... pratItAparyavasAnabalAdapi mahAvidyAnumitiH zabdAnityatvasiddhAvakSameti pratipAdanam granthopasaMhAraH 43 zrI bhuvanasundarasUriviracitaM laghumahAvidyAviDambanam... 2 pariziSTam - zrIkulArkapaNDitapraNItaM SoDazAnumAnAtmaka mUladazazlokI mahAvidyAsUtram 3 pariziSTam - mahAvidyAvivaraNa zrIbhuvanasundara sUriviracitaTippanasametam tatra maGgalam abhidheyaparipATIvarNanama saMvandhaprayojanAdyabhidhAnAbhAvazaGkAsamAdhAnam tatra prathamAnumAnam dvitIyAnumAnam tRtIyAnumAnam caturthAnumAnama paJcamAnumAnam paSThAnumAnam saptamAnumAnam anumAnumAnam navamAnumAnam dazamAnumAnam ekAdazAnumAnam dvAdazAnumAnam trayodazAnumAnam caturdazAnumAnam paJcadazAnumAnam poDhazAnumAnam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only :: : : 3. 152-154 ... 155-156 ... ... ... :: ... ... pRcham 142 ... 143 145 149 151 ... 157 157 159 160 162 166 168 171 174 175 176 178 180 181 13 183 184 185 185 187
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (sUcIpatrANi) -+OPO-O-04 I mahAvidyAviDambanagranthollikhitAnAM granthakAraprabhRtInAM nAnAM sUcIpatram ... ... II bhuvanasundarasarikRtamahAvidyAviDambanavRttau ullikhitAnAM grandhakadinAnAM sUcIpatram ... II bhuvanasundaramariNA mahAvidyAviDambanaTattau uddhRtAnAM lakSaNAdInAM saMgrahaH ... ... IV mahAvidyAviDambanagranthagatAnAM paribhASikazabdAnAM sUcIpatram ... ... V mahAvidyAviDambanAdigranthacatuSTayagata lokAnAM varNAnukramaNI. ... ... VI zuddhipatram. For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrIvAdindrapaNDitaviracitaM mahAvidyAviDambanam | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAkkAyacetaH prabhavAparAdhaprabandhasambandhatamaH prakIza / unmudritajJAnasudhAnidhAna gaurIpate tvAM zaraNaM prapadye // 1 // zrIbhuvanasundarasUriviracitA mahAvidyAviDamvanavRttiH / zrIgauryasya vibhostripadyapi padairyuktApramaiH paryayadravyodyannadRgyApyatha nayAnantekSaNaprekSaNA / lokA lokamameyagocara mitA syAdvAdavAdaM rasaM datte zAzvata saukhyadaM sa jayatAnmAyAkSarekSyo jinaH // 1 // yAM kandaprabhavanmRNAlavilasattantvAtmanA mUrddhagAM zaktiM kuNDalinIM samujvalasudhAdhArAH kirantIM budhAH / caJcacandraruci vicintya kavitaizvaryeNa vAcaspati 1 "prakAzaH" iti ja pustakapAThaH / 1 mahAvidyA 0 kurvanti mude'stu sA bhagavatI zrIzAradAdevatA // 2 // tarkAdigranthaviSaye yatkiJcijjJAyate mayA / tatra zrIguNaratnAgurUNAM vAgvijRmbhitam // 3 // zrImatta pAgaNanabho'GgaNabhAnukalpazrIsomasundaraguroH pravaropadezam AsAdya sAhasamidaM kriyate mayaitadgandhAtidurgamapadArthavivecanAyAm // 4 // atha vyAkhyAyate kizcinmahAvidyAviDambanam / vRddhAmnAyAnusAreNa mandadhIbuddhivRddhaye // 5 // ( bhuvana 0 ) - iha hi tarkasAhityAlaGkArAdisakalazAstrArthasArthAmbhodhipArINapratibhaH svakI - yAdUSyavaiduSyakalAraJjitanAnAnarendrasabhaH zrIbhaTTavAdIndro mahAvidyAbhyAsavazasaMjAtagarvaparvatAdhirUDhavAdivRndArakapipAtayiSayA mahAvidyAsvarUpamavijJAyaiva vijJatayaiSa mahAvidyA viDambayatIti sAzaGkapaNDitaprakANDAnAM nUtanamahA vidyAnumAna paramparA prakaTanapATavenaivaMvidhazaGkAzaGkusaGkulatvaparijihIrSayA mahAvidyA jijJAsuprAjJAvataMsAnAM vijJatvasiMhAsanAdhyArurohayiSayA ca mahAvidyAviDambanagranthaM cikIrSuH For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIbhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM ziSTAH kacidiSTe vastuni pravartamAnAH svAbhISTadevatAnamaskArapUrva pravartante iti pUrvapuruSamArgAnuvartanAya nirvighnaM zAstraparisamAptaye svaparayormalAbhyudayAya cAdau namaskAramAha-vAkAyacetaH prabhavetyAdi / he gaurIpate maheza, tvAmahaM zaraNaM prapadye / gauryAH patiH gaurIpatirityukte'nyo'pi puruSavi. zeSa: syAdityAzaGkayAha-unmudritetyAdi / unmudritaM prakaTIkRtaM jJAnameva sudhAnidhAnaM yena saH / tathA tasya saMbodhanaM he unmudritetyAdi / etAvatyukte kiyajjJAnazAlI puruSavizeSo'pyevaMvidhaH syAt , tabyavacchedAyAha-vAkAyaceta ityAdi / vAkAyacetobhyaH prabhavo yo'parAdho duSTabhASaNakaraNacinta. nAdirUpastasya prabandhaH sAtatyam / tasya yaH saMbandhaH, tadrUpameva yattamaH timiraM, tasminprakAzaH prakAzarUpaH / yathA hi bhAnvAdiprakAzena tamaHpaTalaM vilIyate, tathA mahezopAsanayA vAcikakAyikamAnasadoSasaMtatirapItyarthaH / etAvatA evaMvidhavizeSaNaviziSTatvaM mahezvarasyaiva jAghaTIti nAnyasyeti karturabhiprAyaH / iti prathamapadyArthaH / / 1 / / samullasati vAdIndracandre zaGkarakiGkare / unmIlanti mahAvidyAdoSakairavakorakAH // 2 // (bhuvana0)-atha granthakAraH svasya mahAvidyAdUSaNodghoSaNAyAM kauzalaM pracikaTayipurAhasamullasati vAdIndracandre ityAdi / vAdIndra eva candraH / tasminsamullasati doSakairavakuDmalA unmIlanti vikasantItyanvayaH / yazcandraH sa bhagavato bhAlopAsanalAlasatayA zaGkarakiGkaraH syAt / tathA tadudaye kairavakorakollAsaH syAdeveti yukta evAyamarthaH // 2 // atha mahAvidyA kathaM samutpannetivAcyamAyAMdvayamucyate bhATTA nityaM zabdaM yogAdyA vAdinastvanityaM ca / pratijAnate tato'yaM jAtasteSAM vivAdo'tra // 1 // tattasyAnityatvaM pratipAdayituM tu bhATTavAdIndrAn / yogAMcAyoM varyaH kRtavAnetAM mahAvidyAm // 2 // atrAdyaparicchede mahAvidyAnumAnAni vAdIndreNa proktAni / tatra mahAvidyAsvarUpamajJAtvA mahAvidyA duradhigametyato mahAvidyArahasyaM padyatrayeNa prakAzyate / tathA hi anvayivyatirekitvopetamUlAnumAvidhau / / mahAvidyAnumAnaM tu prayojyaM kevalAnvayi // 3 // yatra mUlAnumAnaM mukhyAnumAnamanvayavyatireki syAt tatra mahAvidyAnumAnaM prayojyam / kiM viziSTaM, kevalAnvayi / tathAhi-anityaH zabdaH kRtakatvAt ghaTavat ityatrAnvayavyatirekiNi mUlAnumAne mahAvidyAnumAnaM yathA-ayaM zabdaH svasvetaravRttitvAnadhikaraNetyAdi / idaM ca kevalAnvayi evetyarthaH // mahAvidyAnumAneSu sarveSvete bhAvA vicAryAH / tathAhi zabdasyAsthiratopalakSaNamidaM sAdhyaM tu cittepsitaM dRSTAntAya ca kaivalAnvayitayA sthApyAH padArthAH same / 1 yogAcAryo 'iti ca pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAviDambanam / sarvatraiva yathArthasiddhiyugalAvRttirvicAryA vidhe tyAyaM sarvamavekSaNIyamakhilaprauDhAnumAneSviha // 4 // atra mahAvidyAnumAneSu yat zabdAnityatA sAdhyate tadupalakSaNam / tenAnena prakAreNa svacittepsitaM nityatvAnityatvasattvAsattvapauruSeyatvApauruSeyatvasakartRkatvAkartRkatvAdi sarva sAdhanIyam / tatra zabdasyAnityatAsAdhanAyAnumAnaM kriyate / tathAhi-ayaM zabdaH svasvetaravRttitvAnadhikaraNAnitya. niSThadharmavAn , meyatvAt , ghaTavat / athAnenaivAnumAnena zruteH pauruSeyatvaM sAdhyate / tathAhi-zrutiH svasvetaravRttitvarahitapauruSeyaniSThAdhikaraNaM, meyatvAt , ghaTAdivat / evamanena prakAregAnyadapi sarvAnumAnaiH sarva sAdhanIyam / dRSTAntAya ca kevalAnvayIti / atra mahAvidyAnumAneSu sarve nityA anityAzca padArthAstaddharmAzca dRSTAntIkAryAH / pakSaM pAtulyaM ca varjayitvA pakSatulyAnAM pakSavatsandigyasAdhyavattvAt / pakSe ca svasAdhyasAdhane tadvadeva / pakSatulyeyapi tatsAdhyasiddheH / atra ca sarve'pi sapakSAH kuta ityAzaGkAyAM kevalAnvayItyuktam / mahAvidyAhetoH kevalAnvayitvAt , kevalAnvayini vipakSA. bhAvAt , sarve'pi padArthAH sapanA eva / sarvatravetyAdi / sarvatra mahAvidyAnumAneSu prAyo yugalAvRttivicAryA tridhA / tathAhi-yo dharmaH svasminneva vartate na svetarasmin , so'ni svaizvetararUpe yugale na vartate / tathA yaH svetarasminneva vartate na svasmin , so'pi svasvetarayugale na vartate / tathA yaH svastisvetarasmiMzca na vartate, so'pi svasvetarayugale na vartate / atra cAnumAne zabde vicAryamANo dharmaH zabdatvAdiH svasminneva vartate na svetarasmin , tataH sa yugalAvRttirucyate / tathA dRSTAnte ghaTAdau vicAryamANAH ghaTatvAdayaH svetarasminnetra vartante na svasmin , tathA kApyubhayatrApyavartino bhavanti, te'pi yugalAvartina ucyante ityarthaH / ityAdi sarva yathArthasiddhi arthasiddhayanatikramega vicAryamiti kAvyArthaH // evaMvidhaM sAdhyamanityatAM vinA zabdasya notpadyata eva tasmAt / zabdo'sthiraH syAditi pArizeSyAtsarvAnumAneSviha sAdhyasiddhiH // 5 // evaMvivaM svasvetaravRttitvAnadhikaraNAnityavRttidharmanityAdirUpaM mahAvidyAsAdhyaM zabdasya pakSIkRtasyAnityatAM vinA notpadyate / tasmAcchabdo'nityaH syAdityevaMvidhapArizeSyAtsarvamahAvidyAnumAneSu anityatvAdirUpasAdhyasiddhirvidheyA / yata: prAyega hi mahAvidyA numAneSu pArizeSyeNaiva vivakSitalAdhyasiddhividhIyate / parizeSalakSaNaM cedam-" prasaktayatiSaye'nyatrAprasaMgAcchiSyamANe saMpratyayaH parizeSaH / " iti padyArthaH // / kevalAnvayini vyApake pravarttamAno hetuH pakSe vyApakapratItyaparyavasAnabalAdanvayavyatirekisAdhyavizeSaM vAdyabhimataM sAdhayanmahAvidyetyucyate / tasya ca mahAvidyAtvamasiddhatvAdisakaladoSavirahaH / prameyatvAdInAM nirNItapakSavRttitvena pakSadharmatvAsiddharasambhavAt / kevalAnvayini sAdhyAbhAvAprasidvau sAdhyA sarvamahA" iti ca pustakapAThaH / 2 'pi ca svetara iti ca pustkpaatthH| 3. siddhAdisa iti ja pustkpaatthH| For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrInavanasundarasUrikRtaTIkAyutaM bhAvAdhikaraNavipakSarUpavyAvAsambhavena yasya kasyacidupAdhitvenAbhidhIyamAnasyAvazyakapakSetairatvadoSagrastatvenopAdhitvAnupapattI vyApyatvAsiDherapi nirastatvAt / kevalAnvayini sAdhyAbhAvAprasiddhatvenaiva ca sAdhyAbhAvavanmAtravRttitvasAdhyAbhAvavattitvasAdhyAbhAvasAdhakasamAnabalasAdhyAbhAvasAdhakAdhikabalarUpANAM viruddhatvAnakAntikatvapratipakSabAdhAnAmapyanupapatteH / vipakSAbhAvena ca vipakSavRttitvazaGkAsaMbhavena tannivRtyaM tarkAkAGkSAbhAvena tarkavirahAdInAmapyadUSaNatvAditi / (bhuvana0 )-khaNDanIyasvarUpAnirUpaNe khaNDanarUpaviDambanaM nirUpayituM na zakyama / ato granthakAraH prathamaM mahavidyAM vivakSustallakSaNamAha-kevalAnvayini vyApake pravartamAno heturityAdi / heturmahAvidyA ucyate / kiM kurvANaH / pravartamAnaH / kasmin / kevalAnvayini vyApake / mahAvidyAsAdhye ityarthaH / kiM kurvan / sAdhayana / kiM karma / anvayavyatirekisAdhyavizeSam / anvayazca vyatirekazcAnvayavyatireko / tau vidyete yasya so'nvayavyatirekI, anityaH zabdaH kRtakatvAdityAdermUlAnumAnasya hetuH / tasya saadhyvishessmnitytvaadi| tacca kiMvizaM, vAdyabhimatam / kasmAtsAdhayan / pakSe vyApaketi / pakSe zabdAdau ghaTAtmAdau vA mahAvidyAsaMbandhini / vyApakaM sAdhyaM mahAvidyAyAH / tasya pratItiH parijJAnaM, tasyA aparyavasAnamanupapattiH, tabalAt / idamatra hRdayam-ayaM zabda: svasvetaravRttitvAnadhikaraNAnityaniSThadharmavAn ityatraivaMvidhaM mahAvidyAsAdhyaM zabde tadaiva syAdyadi zabdasyAnityatvaM bhavet , nAnyathA / tasmAcchabdasyAnityatvaM svIkartavyamityevamanupapattibalAt vAdino'bhimatamanityatvAdirUpaM sAdhyaM sAdhayan heturmahAvidyocyate iti saMTaGkaH / mahAvidyAhetormahAvidyAtvaM kimucyate ityAkAGkAyAmAha-tasya ca mahAvidyAtvamiti / tasya mahAvidyAhetormahAvidyAtvamasiddhatvaviruddhatvAdisakaladoSavirahaH / asiddhatvAdidoSavirahe hetUnAha-prameyatvAdInAmiti / meyatvAdayo mahAvidyAhetavo hi nizcitaM pakSe vartante iti teSAM pakSadharmatvAsiddharasaMbhava eva / etAvatA mahAvidyAhetoH pakSadharmavAsiddhatvamasiddhatyAdyo bhedo nirAkAri / athAsiddhadvitIyabhedo vyApyatvAsiddhatvaM, tadusthApanAya hetumAha--kevalAnvayinIti / kevalAnvayini mahAvidyAhetau sAdhyaM mahAvidyAsAdhyaM, tasya yo'bhAvastasyAprasiddhI / ko'rthaH / mahAvidyAsAvyasya kevalAnvayitvena kApyabhAvo nAsti / tataH sAdhyAbhAvAprasiddhau satyAn / sAdhyAbhAvAdhikaraNeti / sAdhyaM mahAvidyAsAdhyaM, tasya yo'bhAvaH, tasyAdhikaraNaM yo vipakSaH, tadrUpavyAvartyasyAsaMbhavena yasya kasyApi dIyamAnasyopAdheravazyabhAvI yaH yakSetaratvadoSaH, tadbhastatvena / ayamAzayaH-'sAdhanAvyApakaH sAdhyavyAptika upAdhiH' ityupAdhilakSaNam / sa covAdhiH sapakSe dIyate, tathA pakSe vipakSe cAvartamAno vilokyate, yathA-vimatA hiMsA adharmasAdhanaM, hiMsAtvAt , mlecchahiMsAvadityatra mlecchahiMsAyAM niSiddhatvamupAdhiH / ayaM ca sAdhanA 1 "vazyapa' iti ja pustakapAThaH / 2 'taratvAdidoM iti ja pustakapATha / 3 'sAdhyAbhAvavadvatitva' iti padaM ja pustake nAsti / 4 'tvasatpratipakSatvavA' iti ja pustake 5 "tyAzaGkAyAmAha' iti ca pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyA viDambanam / vyApakaH sAdhyavyApakazcAsti / tathA pakSe vimatahiMsArUpe vipakSe devapUjAdI ca sa upAdhina vartate / pakSavipakSayovidheyatvena niSiddhatvAbhAvAt / etAvatA copAdheH pakSavipakSI vyAvatyau~ bhavataH / yatra copAdheH pakSa eva vyAvartyaH syAnna tu vipakSaH, tatropAdheH pakSetaratvaM doSaH / yataH pakSetarasyopAdhitve agnimAnayaM parvato dhUmavattvAdityatrApi parvatetaratvamupAdhiH syAt / tathA ca sarvAnumAnocchedaH prasajyeta / tasmAdatra mahAvidyAnumAne vipakSasyaivAbhAvAt vipakSarUpavyAvAsaMbhavena yaH kazcanopAdhirutpAdayiSyate sa pakSetaratvadoSagrasto bhaviSyatIti mahAvidyAnumAnopAdherupAdhitvAnupapattau satyAM kimityAha-vyApyatvAsiddharapi nirastatvAditi / idamatra tattvam-aupAdhikavyAptiko vyaapytvaasiddhH| sa cAsiddhabheda eva / atra copAdherabhAvAvyApyatvAsiddherapyabhAva eveti mahAvidyAyA asiddhatA nirastA / atha viruddhatvAdidoSanirAsAya hetumAha-kevalAnvayItyAdi / kevalAnvayino mahAvidyAnumAnasya yatsAdhyaM tadabhAvasya yadaprasiddhatvam / ayaM bhAvaH-sAdhyAbhAvo hi vipakSe bhavati / atra ca kevalAnvayitvena vipakSAbhAvAtsAdhyAbhAvAprasiddhiH / tena hetunA kimityAha-sAdhyAbhAvavanmAttitveti / anna mAtrazabdo'paravyavacchedI / tataH sAdhyAbhAvavati vipakSe eva yo vartate na tu sapakSe, etAvatA viruddhaH / 'pakSavipakSamAtravRttiviruddhaH' iti tallakSaNAt / sAdhyAbhAvavadvAttitveti / sAdhyAbhAvavati vipakSe vartate / atra mAtrazabdAbhAvAtsapakSe'pi vartate / tathA cAnaikAntikaH, 'pakSatrayavRttiranaikAntikaH' iti tallakSaNAt / sAdhyAbhAvasAdhakasamAnabalati / sAdhyAbhAvasAdhakaH san pUrvahetoH samAnabalaH / etAvatA satpratipakSAparaparyAyaH prakaraNasamaH, 'tulyabalahetusAdhitasAdhyavyatirekaH prakaraNasamaH' iti tallakSaNAt / sAdhyAbhAvasAdhakAdhikabaleti / etAvatAnumAnabAdhitakAlAtyayApadiSTaH / yatra pUrvasmAdanumAnAduttaramanumAnaM samAnabalaM syAt tatra prakaraNasamatvam , yatra ca pUrvAnumAnAdaparakRtAnumAnamadhikabalaM syAttatrAnumAnabAdhitakAlAtyayApadiSTatvam, iti prakaraNasamAnumAnabAdhitakAlAtyayApadiSTayorbhedaH / pratipakSavAdhAnAmiti / pratipakSaH prakaraNasamaH / bAdhaH kAlAtyayApadiSTaH / etAvatA asiddhatvAdihetvAbhAsapaJcakaM mahAvidyAyAM nirAse / nanu tathApi sakaladoSavirahaH kathaM, tarkavirahAdInAmapi dUpaNatvAdityAzaGkayAha-vipakSAbhAveneti / atra hi vipakSAbhAvena hetoryA vipakSavRttitvAzaGkA tasyA apyabhAvaH eva, tena kAraNena / tannivRtyarthamiti / vipakSavRttitvAzaGkAnivRttyartham / tarkAkAGkSAbhAveneti / tarkAkAGkAyA yo'bhAvastena / trkvirhetyaadi| ayamAzayaH-prameyatvaM heturbhavatu, mahAvidyAprakAraproktaM sAdhyaM mA bhUt , vipakSe kiM bAdhakam / evaMvidhAzaGkAyAM tarko vilokyate yathA-agnimAnayaM parvato dhUmavattvAt mahAnasavadityatra dhUmavattvaM bhavatu, vahnimattvaM mA bhUt , vipakSe kiM bAdhakamityAzaGkAyAM vipakSabAdhakatarkaH prayojyaH / tathAhi-yadyanagniH syAttarhi nidhUmaH prasajyeta, yathA jalAzrayAdiH, iti vipakSabAdhakatarkeNa dhUmavattvahetau vipazvRttitvAzaGkAyA nirAsaH / yatra ca vipakSabAdhakasya tarkasyAbhAvaH, tatra tarkavirahadUSagaM syAt / tadapyatra na / vipakSasyaivAbhAvAdityarthaH / . sA ceyaM mahAvidyA bahuprakArA-kAcidanvayavyatirekiNaH pakSaM pakSIkRtya pravartate, kAcitsapakSaM, kAcidvipakSa, kAcitsAdhyaM, kaacitsaadhyaabhaavmityaadi| (bhuvana0)-atha granthakAro mahAvidyAyAH svarUpaM nirUpya tatprakArAnAha-sA ceyaM mahA For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIbhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM vidyA bahuprakAreti / kAcidanvayavyatirekiNa iti / anityaH zabdaH kRtakavAdityAdermukhyAnumAnasyAnvayavyatirekiNaH pakSaM zabdAdikaM pakSIkRtya pravartate ityarthaH / sAdhyAbhAvamityAdi / sAdhya vivakSitamanityatvAdi, tasyAbhAvaH sAdhyAbhAvaH / anityatvAdiviparItaM nityatvAdisAdhyamityarthaH / atra cAdizabdena pakSamAtraniSTaM dharma, sapakSamAtraniSThaM dharma, vipakSamAtraniSThaM ca dharma pakSIkRtya pravartamAnA mahAvidyA gRhyante / 1 tatrAdyA yathA-zabdo'nityaH kRtakatvAdityatrAnvayavyatirekiNi ayaM zabdaH svasvetaravRttitvAnadhikaraNAnityaniSThAdhikaraNaM meytvaaddhttvditi| 1 (bhuvana0)-tatra 'pakSApakSagatAdanyatsAdhyavahuttipakSagam' iti kulArkapaNDitanirmitamahAvidyAgranthasthaM kArikArdhamuddizya pakSaM pakSIkRtya yA mahAvidyA pravartate prathamaM tAmAha-ayaM zabdaH svasvetaravRttitvetyAdi / svazabdena pakSIkRtaH zabdaH parAmRzyate, svetarazabdena ca pakSIkRtazabdAdanye sarve'pi padArthAH / svazca svetare ca svaskhetare / teSu vRttirvartanaM yeSAM dharmANAbhidheyatvAmeyatvAdInAM, te svasvetaravRttayaH / teSAM bhAvaH svasvetaravRttitvam / tena anAkrAntastenAnAzritaH / anitye niSThA avasthAnaM yasya so'nityaniSThaH / svasvetaravRttitvAnAkrAntazcAsau anityanizca tasya dharmasyAvikaraNamAzraya iti vigrahaH / zabdo'dhikaraNamityukte zabdatvanityatvAdyadhikaraNatvasiddhayA arthAntaratvaM syAt, tannivRttyarthamanityaniSThetyuktam / zabdo'nityaniSThAdhikaraNamityukte ca meyatvAdinA arthAntaratA syAt / ata uktaM svetaravRttitvAnAkrAntAnityaniSThAdhikaraNamiti / evamapyukte cAprasiddha vizeSaNatA / pakSamAtraniSThAnityatvasiddheH pUrvamevaMbhUtArthasya pakSAdanyatra ghaTAdau dRSTAntIbhUte'saMbhavenAprasiddhiH, ata uktaM sveti / pakSavyatirikteSu pakSataditaravRttitvarahito dharma: pakSAnyonyAbhAvaH sarvatrAstIti nAprasiddhavizeSaNatA / zabdaH svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNamityetAvatyevocyamAne vyAdhAtaH / yasya kasyacidapi zabdadharmasya zabdataditaravRttitvAnAkrAntatvasyAsaMbhavAt / yasya kasyacidapi zabdasya zabdatvAzrayatvena zabdatvAt / zabdAntarApekSayA ca zabdetaratvAt / ata uktaM ayamiti / tathA ca na vyAghAtaH / etacchabdamAtravRttaryasya kasyacidapi etacchabdatvAderdharmasyaitasminneva zabde pakSIkRte vartanAdanyatra cAvartanAditi / tasmAcchandavizeSasya anityatvaM prasAdhya sarvazabdAnAmapi taddaSTAntAvaSTambhena tatsAvanIyamiti / svasvetaravRttitvAnAkrAntA'nityaniSThazca dharma etacchabdatvAdiH pakSenityatvaM vinA na saMbhavatyeva, tena zabdAnityatvasiddhiH / sapakSe ca sarvatra pakSAnyonyAbhAvAdirdhamoM jJeyaH // yatpunaratra kaizciduktaM svasvetaravRttitvAnAkrAntatvaM nAma svavRttitvaviziSTasvetaravRttitvAtyantAbhAvaH / viziSTaM ca na vizeSaNavizeSyAbhyAmanyatkizcit / viziSTAbhAvo'pi vizeSaNAbhAvavizeSyAbhAvobhayAbhAvaddhayebhyo na vyatiriktaH kazcita / tena svavRttitvaviziSTasvetaravRttitvAbhAvaHsvavRttitvAbhAvo vA syAt, svetaravRttitvAbhAvo vA, ubhayorabhAvadvayaM vaa| Aye svavRttitvAnAkrAntasvetaravRttyanityaniSThadharmavAnpakSaH iti pratijJArthaH syAt / tathA ca vyAghAtaH / na hi pakSavRttitvarahitaH pakSe vartate iti saMbhavati / dvitIye ca sve For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAviDambanam / taravRttitvAnAkrAntasvavRttyanityaniSTadharmavAnpakSa itipratijJArthaH syAt / tathA cAprasiDavizeSaNatvam / na hi pakSetaravRttitvarahitaH pakSavRttiranityaniSTho dharmaH pakSaniSThAnityatvasiddheH pUrva zakyo'dhigantum / tRtIye ca svavRttitvAnAkrAntasvetaravRttitvAnAkrAntAnityaniSThadharmavAnpakSa iti pratijJArthaH syAt / tathA ca pUrvopapAditavyAghAtAprasiddhavizeSaNatve durvAre / evaM mahAvidyAntareSvapi vyAghAtAprasiddhavizeSeNatvAdayo draSTavyA iti / zrImadAnandapUrNaviracitA mhaavidyaaviddmbnttiikaa| ( AnaM0 )- x x *nanyatvadUSaNaM sarvatrohanIyamityAha-evamiti / (bhuvana0)-viDambanakArAntarairAvirbhAvitaM dUSaNaM prastAvayati-yatpunariti / svasvetaratrattitvAnAkrAntatvaM nAmeti / yaH kazcanAnityavartI dharmaH zabde sAdhayitumabhipretastasya svasvetaravRttitvAnAkrAntatvaM vidyate / taba svavRttitvaviziSTaM yasvetaravRttitvaM tasyAtyantAbhAvarUpam / viziSTaM ca na vizeSaNavizeSyAbhyAmanyaditi / atra svavRttitvaviziSTaM svetaravRttitvamuktam / tatra viziSTamiti bhAvapradhAnasvAnirdezasya viziSTatvaM jJeyam / tacca vizeSaNavizeSyarUpameva / na tato'nyadityarthaH / viziSTabhAvo'pIti | viziSTasyAbhAvo'pi vizeSaNAbhAvo vA, vizeSyAbhAvo vA, ubhayorvizeSaNavizeSyayorabhAvadvayaM vA, na tavyatiriktaH kazcit / etAvatA viziSTAbhAvasya sAmAnyena vikalpavayaM kRtam / atha svavRttitvaviziSTatvetaravRttitvAbhAvasya vikalpavayaM kurute-tena svavRttItyAdi / ubhayorabhAvadvayaM veti / svavRttitvAbhAvaH svetaravRttitvAbhAvazcetyevamabhAvadvayam / Adyakalpe paryavasitamarthamAhaAdya iti / vyAghAtenAdyakalpaparyavasitamartha dUSayati-tathA ceti / vyAghAtamevopapAdayati-na hIti / na hi zabdAdipakSavRttitvarahitaH svetaraghaTAdivRttiranityaniSTho dharmaH zabdAdipakSe vartate iti saMbhavati / tena pakSavRttitvarahitadharmasya pakSa eva sAdhanAt spaSTa eva vyAghAtaH / astu tarhi dvitIyaH kalpaH proktadUpaNAbhAvAdityatrAha-dvitIye ceti / pakSetaravRttitvarahitatve pakSavRttitve ca sati anityaniSTho yo dharmastadvAn zabda ityevaMrUpe dvitIyakalpe'prasiddhavizeSaNatvamAha-tathA ceti / tadeva spaSTayati-na hIti / na hi pakSIkRtazabdamAtravRtteretacchabdatvAderdharmasya pakSetaravRttitvarahitasya pakSAnityatvasiddheH pUrvamanityavRttitvamadhigantuM zakyam / ataH pakSAdanyatra ghaTAdau dRSTAnte tathAbhUtasya dharmasyAsaMbhavAdaprasiddhavizeSaNatvaM nAma pakSadUSaNaM bhavatyeveti / tRtIye'rthaparyavasAnamAviSkaroti 1 pakSasatyanityaniSThadharmaH' iti ja pustakapAThaH / 2 vizeSaNatve draSTavye iti' iti ja pustakapAThaH / * AnandapUrNakRtA TIkA ita ArabhyaivopalabdhA / Adarzapustake asmAt pUrvo bhAgaH nopalabhyate / For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM tRtIye ceti / tameva dUSayati-tathA ceti / pakSavRttitvarahitaH pakSe vartate iti vyAghAtaH / pakSetaravRttitvarahitaH pakSavRttyanityaniSTho dharmo'prasiddha ityarthaH / uktaM dUSaNamanyatrApi jJeyabhityati dishti-evmiti| tadayuktam / yathA pakSavRttidharmeSu pakSavRttitvaM dharmaH, yathA ca pakSetaravRttidharmeSu pakSetaravRttitvaM dharmaH, evaM ye pakSe taditarasmizca vartante dharmAH teSu pakSatadiravRttitvaM nAma dharmaH / tadatyantAbhAvazca svasvetaravRttitvAnAkrAntatvam / tadrAMzca svasvetaravRttitvAnAkrAntaH / sa cAsAvanityaniSThazca / tena svasvetaravRttitvAtyantAbhAvavadanityaniSThadharmavAnpakSa iti pratijJArthaH syAt / tathA ca na vyAghAtaH / pakSamAtravRttyanityaniSThadharmasiddhyApi prtijnyaavaakyaarthsyoppnntvaaditi| na cAprasiddhavizeSaNatvam / pakSamAtraniSThadharmAtyantAbhAvapakSAnyonyAbhAvayoH pakSavyatiriktanityAnityaniSThayoruktarUpayorubhayavAdisiddhatvAditi / evaM mahAvidyAntareSvapi vyAghatAprasihavizeSaNatve prihrnniiye| (AnaM0)-samAdhatte-taditi / svavRttitvena viziSTaM svetaravRttitvaM, tadatyantAbhAvaH svasvetara. vRttitvAnAkrAntatvamiti na vivakSitaM, kintu stravRttyA viziSTA svetaravRttiH, tadabhAvaH svasvetaravRttitvaM, tadatyantAbhAvastathA vivakSita iti sadRSTAntamAha-tatheti / pratijJAparyavasAnamAha-teneti / evamapi vyAghAtatAdavasthyaM viziSTavRttiniSThadharmaniSedhasya vizeSaNIbhUtasvavRttiniSedhena vAcyatvAditya AhatathA ceti| vizeSyabhUtasvetaravRttyabhAvenApi viziSTa vRttiniSThadharmavizeSopapatteriti hetumAha-pakSamAtreti / tathA ca pakSasyAnityatvasiddhiH, aparathA pakSamAtravRtteranityaniSThadharmavAsiddheriti bhAvaH / pakSasyAnityatvasiddheH prAgevaMbhUtadharmAprasiddhayA aprasiddhavizeSaNatvamatrAha-na ceti / (bhuvana0)-uktadUSaNaparihAramAha-tadayuktamiti / svavRttitvena viziSTaM yat svetaravRttitvaM tadatyantAbhAvaH svasvetaravRttitvAnAkrAntatvamiti na vivakSitaM, kintu svavRttyA viziSTA yA svetaravRttiH tadatyantAbhAvastathA vivakSita iti / yathetyAdi dRSTAntopanyAsapUrvakaM dArTAntikamAha-evaM ye pakSe taditarasmizceti / ayamabhiprAya:-kevalaM svavRttitvAnAkrAntatvaM kevalaM svetaravRttitvAnAkrAntatvaM ca yasyAnityavRttedharmasya syAt sa zabde na niSidhyate, kintUbhayavRttirniSidhyate / sa ca sattvaprameyatvAdiH / pratijJAparyavasAnamAha-tena svasvetaravRttitvAtyantAbhAvetyAdi / svasvetarayugale vRttiyeSAM dharmANAM sattvaprameyatvAdInAM teSu svasvetaravRttitvaM nAma dharmaH, tasya yo'tyantAbhAvaH, tadvAn yaH kazcanAnityaniSTho dharmaH zrAvaNatvakRtakatvAdiH, tadvAnpakSa iti pratijJArthaH syAdityarthaH / tathA ca na vyAghAtaH / atra hetumAha-pakSamAtreti / pakSamAtravRttiyoM'nityaniSTho dharmastatsAdhanenApi pratijJAvAkyArthasyopapannatvAdityarthaH / aprasiddhavizeSaNatvamapyatra pakSe na syAdityAha-na ceti / atra hetuM brUtepakSamAtraniSThadharmAtyantAbhAveti / pakSamAtraniSThA ye dharmAH zabdatvazrAvaNatvAdayaH, teSAmatyantAbhAvazca 1 yathA pakSe iti ga pustakapAThaH / 2 haktarUpopapatnayorubha' iti ja pustaka pAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAviDambanam / pakSAnyonyAbhAvazca / tayoH kiMviziSTayoH / pakSavyatiriktanityAnityaniSTayoH / pakSaH zabdaH, tavyatiriktA ye nityA AtmAdayo'nityAzca ghaTAdayaH, tanniSThayoH tadvartinoH / punaH kiMrUpayoH / uktarUpayoH svasvetaravRtitvAnAkrAntAnityaniSThayoH / vAdiprativAdinorubhayorapi siddhatvAdityarthaH / ye tu sAmAnyataH zabdaH zabdataditaravRttitvAnAkrAntAnityaniSThAdhikaraNa: miti pratijAnate, teSAM spaSTo vyAghAtaH / yasya kasyacidapi zabdadharmasya zabdataditaravRttitvena zabdataditaravRttitvAnAkrAntatvasyAsaMbhavAt / yasya kasyacidapi zabdasya zabdatvAzrayatvena zabdatvAt, zabdAntarApekSayA ca zabdetaratvAditi / (AnaM0)-ayamiti pakSavizeSaNaM hitvA zabdamAnaM dharmIkRtya prayujyatAM lAghavAdityata Aha-ye viti / AkAzavizeSaNatvAdeH zabdamAtravRtteH zabdataditaravRttitvAbhAvAtkathaM vyAghAtastatrAha-yasya kasyaciditi / zabdatvAdhikaraNapratiyogiketaretarAbhAvAdhikaraNaniSThatvAbhAvAt kathaM zadebtaravRttitvamatrAha-yasya kasyacidapi zabdasyeti / (bhuvana0) nanu pakSamAtraniSThadharmAtyantAbhAvapakSAnyonyAbhAvavattayoH sthAne yathAnukramaM pakSamAtraniSThadharmAnyonyAbhAvapakSAtyantAbhAvayorapi grahaNe ko dossH| ucyte| pakSamAtraniSThadharmAnyonyAbhAvasya vaizeSikAdInAM mate dharmadharmiNobhinnatvena zabde'pi vartamAnatvAt svasvetaravRttitvena tavRttitvAnadhikaraNatvAnupapattiH / pakSAtyantAbhAvasya cAkAzA'vRttitvena dRSTAntatvAnupapatteH kevalAnvayitvavyAghAtazca syAditi na tayorgrahaNam / evamagre'pi sarvatra mahAvidyAnumAnAdo pakSamAtraniSThadharmAtyantAbhAvapakSAnyonyAbhAvayorgrahaNe kAraNaM jJeyam / teSAM spaSTo vyAghAta iti / ayamarthaH / atrAyabhitipadaM vinA sAmAnyena zabda ityucyamAne'nityavRttitvena sipAdhayiSitasya zabdatvazrAvaNatvAdeH sarvazabdadharmasya yasminkasmiMzcidapi ghaTetyAdirUpe pakSIkRtazabde pakSIkRtazabdAditarasmin paTalakuTetyAdirUpe zabdAntare ca vartamAnatvena zabdataditaravRttitvena tadanAkrAntatvaM nopapadyate / atra cAnityavRttitvena siSAdhayiSitaH zabdatvAdiH sarvazabdadharmaH zabdataditaravRttitvAnAkrAnto vilokyate / ata: spaSTa eva vyAghAtaH / ayamityucyamAne tu etacchabdatvAdireva dharmaH anityavRttitvena vizeSitaH sipAdhayiSitaH / sa caitacchabda eva vartate na tvanyatreti na tatra vyAghAta iti / vyAghAtameva 'yasya kasyacidapi' ityAdinA spaSTayati-yasya kasyacidapIti / zabdatvazrAvaNatvAkAzavizeSaguNatvAdeH shbddhrmsyetyrthH| tasmAdekaikameva zabdAdikaM dharmiNaM niSkRSya pakSIkRtya sarvamahAvidyAprayogo draSTavyaH / yadA zabdaH zabdazabdatvarahitaniSThatvAnAkrAntAnityaniSThAdhikaraNamiti sAmAnyataH prayoktaivyA pratijJA / (AnaM0)-zabdavizeSasyAnityatvaM prasAdhya tadRSTAntena itarazabdAnAM tatsAdhane gauravAdekaH 1 zabdadharmasya' itipadaM ga pustake nAsti / 2 "niSThadharmAdhika iti ja pustakapAThaH / 3 prayoktavyam iti ja pustkpaatthH| 2 mahAvidyA For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM prayogaH sarvazabdAnityatvaviSayaH ityata Aha-yadveti / zabdazabdetaroti / zabdazabdena zabdatvAdhikaraNasya taditarazabdena zabdatvAnadhikaraNasya vivakSitatvAnna prAktanadoSAnuSaGga iti bhAvaH / (bhuvana0 )-tasmAdekaikamiti / ayaM vivakSito ghaTapaTAdizabda ityevaM vizvAdekaikaM zabda pRthak pakSIkRtya vivakSitAnityatvasAdhanena tadRSTAntAvaSTambhena sarvazabdAnAmanityatvaM prasAdhyamiti bhaavH| sarvazabdAnAmanityatvaprasAdhanAya prAha- yadvA zabdaH zabdazabdatveti / zabdaH zabdatvAdhikaraNaM sarvazabdaH / zabdatvarahitaM zabdatvAnadhikaraNaM sarva vizvaM, tatra yat niSThatvaM tena anAkrAnto yaH kazcanAnityaniSTho dharmastathAdhikaraNaM zabda ityarthaH / atra zabdazabdena zabdatvAdhikaraNasya, zabdatvarahitazabdena ca zabdatvAnadhikaraNasya vivakSitatvAnna prAcInadoSAnuSaGga ityabhiprAyaH / / ye tu ayaM zabdaH svasvetaravRttivyatiriktAnityaniSTadharmAdhikaraNamiti pratijAnate, teSAM siddha sAdhanaM spaSTam / svasvetaravRttyabhidheyatvAdivyatiriktasvaskhetaravRttyanityaniSTaprameyatvAdidharmANAM pakSaniSThatvena vAdiprativAdibhyAmaGgIkRtatvAditi / tasmAtsarvatra tayatiriktAdipadasthAne tattvAnAkrAntatvAdipadaM pryoktvymiti| (AnaM0)-ekadezIyaprayogamanuvadati-ye viti / svasminsvetareSu ca vRttiryatya sa svaskhetaravRttiH, tasmAdvyatirikto'nityaniSTho yo dharmastadAzraya ityarthaH / kRtyaM pUrvavat / dUSayatiteSAmiti / tadupapAdayati-svasvetareti / (bhuvana0)-ekadezIyaprayogamanuvati-ye tu ayaM zabda iti / svasmin svetareSu ca vRttiyasya sa svasvetaravRttirabhidheyatvAdiH, tabyatirikto'nityaniSTho dharmaH sattvaprameyatvAdiH tadAzraya ityarthaH / atra tattvAnAkrAntapadasthAne tavyatiriktati padaM prayuktamityetadeva vaicitryam / zeSaM tu pUrvavadeva jJeyam / anUdya dUSayati-teSAmityAdi / siddhasAdhanatAmevAha-svasvetati / svasvetaravRttirabhidheyatvAdidharmaH, tasmAbyatiriktA ye svasvetaravRttaya evAnityaniSTAH prameyatvAdayo dharmAsteSAM pakSaniSThasveno bhayorapi siddhatvAt spaSTava siddhasAdhyatetyarthaH / atra ca vivAdapadApannaH pakSamAtraniSTatve satyanityaniSTha eva dharmo na tu sattvaprameyatvAdiH, tatya ghaTAdyanityaniSThatvenAnityaniSThatvAtpakSamAtraniSThatvAnupapatteH / tasmAdaniSTArthApattyA vyatirikteti padaM na prayojyam / tattvAnAkrAnteti / zabdataditaravRttitvAnAkrAnta ityevaM padaM prayojyam / / ___ ayaM ca prameyatvAdihetuH svasvetarabRttitvAnAkrAntAnityaniSThadharmavattvaM vyApakaM pakSe gaimayannanityatvamantarbhAvya gamayati / na hi pakSe'nityatvamanadhigamya pakSamAtraniSThadharmasyAnityaniSThatvaM zakyAdhigamam / nApi pakSe pakSamAtra 1 mahAvidyAviDambanagranthasyAdarzapustakeSu tathA bhuvanasundaraviracitamahAvidhAviDambanavRttau - zabdazabdatvarahita' iti pAge dRzyate / 2 niSThAdhika iti ja pustkpaatthH| 3 tvAdihe iti ga pustkpaatthH| 4 padhe sAdhaya iti ja pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAviDambanam / niSThAnityaniSThadharmavattvamanadhigamya pakSataditaravRttitvAnAkrAntAnityaniSThadharmavatvaM zakyAdhigamam / pakSavyatiriktamAtravRttidharmasya pakSe vyAghAtenopasaMhartumazakyatvAt / tadidaM vyaapkmtiiternitytvaadikmnaalmbyaanuppttiruupmpryvsaanmaahuH| (AnaM0)-prathamaprayogAtpakSamAtraniSThadharmasiddhAvapi kathamanityatvasiddhiratrAha-ayaM ceti / svasvetaravRttitvAnAkrAntAnityaniSThasvavRttirahito vA svamAtravRttyanityaniSTho vA / Adyo vyAhata iti dvitIyaH sidhyet / tasyAnityatvaM vinA kAnupapattiratrAha-nahIti / pakSamAtraniSThadharmAtyantAbhAva. syoktarUpatve'pi na tena sAdhyaparyavasAnaM zakyazaGkamityAha-nApIti / hetumAha-pakSeti / prameyatvA. dika pakSe svavyApakaM sAdhayantadaparyavasAnena vAdyabhimataM sAdhayatIti mahAvidyAvAdinaH sanirante / tvayA punarvyApakapratIteranityatvAdikamanAlambya anutpattiranyaivoktetyata Aha- tadidamiti / (bhuvana0 )-prathamaprayogAtpakSamAtraniSThadharmasiddhAvapi kathaM nityatvasiddhiratrAha-ayaM ceti / svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThaH svavRttitvarahito(vA )svamAtravRttyanityanilo vA / prathamo vikalpaH pakSe vyAhata iti dvitIyaH sidhyet / anityatvaM vinA tasya kAnupapattirityata Aha-na hIti / pakSe zabde'nityatvamajJAtvA pakSamAtraniSThasya zabdatvAde nityaniSThatvaM jJAtuM zakyamityarthaH / pUrvamanityatvaM vinA'nityaniSThatvaM nopapadyate ityuktaM, idAnIM pakSamAtravRttidharmasyAnityaniSThatvaM vinA pakSataditaravRttitvAnAkrAntAnityaniSThatvamapi nopapadyata ityAha-nApi pakSe pakSamAtreti / ayaM pakSamAtraniSTho dharmaH zabdatvAdiranityaniSTha ityevamajJAtvA pakSataditaravRttitvAnAkrAntAnityaniSThadharmavattvaM pakSe naiva zakyamadhigantumityarthaH / nanu sapakSamAtravRttInAM ghaTatvAdidharmANAM sapakSamAtravRttitvena yugalAvRttitvAt yathoktalakSaNopapannAnAM saMbhavAtte eva pakSe sAdhayiSyante, kiM pakSamAtraniSThAnityaniSThadharmetyAdicintayetyAzaGkaya hetumAha-pakSavyatirikteti / kevalasapakSavRttidharmasya ghaTatvAkAzatvAdeH / pakSe zabde / upasahatumiti / upapAdayitumazakyatvAditibhAvaH / tdidmityaadi| svasvetaretyAdeApakasya sAvyasya pratIteH anityatvAdikamanAlambya anityatvaM vinA / aparyavasAnamAhuriti / anityatvaM vinA evaMvidhasAdhyasya vizrAntirna bhavatIti bhAvaH // 1 // 2 ayaM zabdaH anityatvAtyantAbhAvavavRttyetaharmatvAnAkrAntAdhikaraNaM meyatvAditi / asyAM vakSyamANAsu ca mahAvidyAsu ghaTo dRSTAntaH / atra cAnityatvAtyantAbhAvavavRttayo ye etaddharmAsteSvanityatvAtyantAbhAvavavRttyetaddharmatvaM nAma dhrmH| tadatyantAbhAvavAn dharmaH pakSe sAdhyate / sa ca pakSe'nityatvamanadhigamya na zakyo'dhigantum / zabdasyAnityatvarahitatve sarveSAmapi zabdadha 1 anupapattiH iti syAt (?) / 2 tvaM parijJAtuM' iti ca pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyunaM mANAmanityatvAtyantAbhAvavavRttyetaharmatvena tadanAkrAntatvAnupapatteH / pakSenityatvAbhyupagamamAtreNa prakRtasAdhyArthasyopapannatvena na vyAghAtaH / pakSavRttitvAbhAvena anityatvAtyantAbhAvavavRttipakSavRttitvarahitayoH pakSamAtraniSThAtyantAbhAvapakSAnyonyAbhAvayoH pakSavyatiriktasakalavastuniSThayoruktarUpopapannayoH prasiddhatvena nAprasiddha vishessnntaapi| evaM mahAvidyAntareSvapi yathAsaMbhavaM pakSamA. traniSThAtyantAbhAvapakSAnyonyAbhAvAvupAdAyAprasiddhavizeSaNatvaM nirasanIyam / 2 (AnaM0)-prayogAntaramAha-ayamiti / anityatvAtyantAbhAvo yasya so'nityatvAtyantAbhAvavAn , tatra vRttiryeSAM te'nityatvAtyantAbhAvavadvRttayaH, te evaitatpakSIkRtazabdadharmAH anityatvAtyantAbhAvavadvattyetaddharmAsteSu tathAtvaM dharmaH tadatyantAbhAvavAn , tadanAkrAntaH tasyAdhikaraNamAzraya ityarthaH / zabdaH uktasAdhyavAniyuktapakSAnyonyAbhAvasya pakSavRttitvAbhAvAdanityatvAtyantAbhAvavadvattyetaddharmatvAnAkrAntatvamasti, tadadhikaraNaM ca zabdAntaramiti bhAge siddhasAdhanatA, ata uktam-ayamiti / ayaM zabdo'dhikaraNamityukte prameyatvAdinA arthAntaratA, ata uktam-etaddharmatvAnAkrAnteti / tathokte vyAghAtaH syAdata uktam-anityatvAtyantAbhAvavadvattyetaddharmatvAnAkrAnteti / anityatvAtyantAbhAvavattitvAnAkrAntAdhikaraNamityuktau nityeSu sAdhyAsiddhiH / nahi nityAnAmuktadharmAdhikaraNatvaM, nityatvasyaivAnityatvAtyantAbhAvatvAdata uktm-etddhrmaanaakraanteti|anitytvaatyntaabhaavvdvttyetddhrmtvaanaakraant etaddharmatvarahito vA anityatvAtyantAbhAvavadvattitvarahito vA / AdyaH pakSe vyAhato, dvitIyastvanityatvamantarbhAvya sidhyati / pakSasyAnityatvAbhyupagamamAtreNa pratijJArthasyopapatteriti mahAvidyArthaH / saMkSepato vyAcaSTe-atra ceti / tathApi kathamanityatvamatrAha-sai eveti / etadeva kuto'traah-shbdsyeti| etaddharmatvAnAkrAntasyaitasminsAdhane vyAghAto'trAha-pakSa iti / pakSasya nityatve pakSaniSThasyAnityatvAtyantAbhAvavadvRttitvAbhAvena tadviziSTaitaddharmatvAnAkrAntatvamupapannamityarthaH / zabdasyAnityatvasiddheH prAguktarUpadharmAsiddheraprasiddhavizeSaNatAtrAha-pakSeti / pakSavRttitvAbhAve satyanityatvAtyantAbhAvavadvattyetadvRttitvaM nAsti / vizeSyaitaddharmatvAbhAve'pi viziSTAbhAvasAdhyasiddhirityarthaH / tathApi kathamaprasiddhavizeSaNatAparihAro'trAha-pakSacitvarahitayoriti / zabdo nityatvavyatiriktaitaddharmatvarahitAdhikaraNamityukte pakSIkRtazabdamAtraniSThadharmAtyantAbhAvasyAnityatvavyatiriktatvAdetaddharmatvarAhityAca zabdAntaratadadhikaraNamiti bhAge siddhasAdhanatAparihArAyoktamayabhiti / 2 (bhuvana0)-atha mahAvidyAntaramAha-ayaM zabdaH anityatvAtyantAbhAvetyAdi / iyaM ca mahAvidyA 'vicchidya vAbhAvavadanvitena' iti kArikApadaM mahAvidyAsthitaM samAzritya pakSapakSIkaraNena pravRttA / anityatvasya atyantAbhAvo'nityatvAtyantAbhAvo nityavaM, tadvidyate yasya so'nityatvAtyantAbhAvavAn nityapadArthaH, tatra vRttiyeSAM te'nityatvAtyantAbhAvavadvattayaH, ta evaitatpakSIkRtazabda 1 dhasyopapatterna cyA iti ja pustakapAThaH / 2 'sa eveti' ityetatpratIkaM mUlamahAvidyAviDambanAdarza pustakeSu na vidyte| For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAviDambanam / 13 I dharmA anityatvAtyantAbhAvavadvRtyetaddharmAH teSu tathAtvaM dharmaH, tadanAkrAntaH tadatyantAbhAvavAn, tasyAdhikaraNamAzraya ityarthaH / ayaM bhAvaH - ye nityapadArthavartinaH zabdasya dharmA meyatvAdayasteSAM bhAvastattvaM, tadatyantAbhAvavAn dharmaH zabde sAdhyate / sa ca zabdattrazrAvaNatvAdiH zabdasya nityatve'GgIkriyamANe nityavRttyetaddharmatvAnAkrAnto na bhavet / tasmAcchandasyAnityatvamaGgIkaraNIyameveti / ayamitipadaM vinA sAmAnyena zabdaH uktasAdhyavAniti pratijJAyAM sarvazabdapakSIkaraNe pareNa ca dUSaNArthamekasyaiva kasyacicchabdasya pakSatve zaGkite paravivakSitapakSAnyonyAbhAvasya pakSavRttitvAbhAvAdanityatvAtyantAbhAvavatyetaddharmatvAnAkrAntatvamasti, tadadhikaraNaM ca zabdAntaramiti bhAge siddhasAdhanatA syAt / ata uktamayamiti / iyaM ca vyAvRttiragre'pi sarvatra jJeyA / granthakRtA tu granthagauravabhayAnnoktA / ayaM zabdo'dhikaraNamityukta meyatvAdinA arthAntaratA, taduktametaddharmatvAnAkrAnteti / tathokte ca vyAghAtaH / ata uktamanityatvAtyantAbhAvavadvRttyetaddharmatvAnAkrAnteti / anityatvAtyantAbhAvavadvRttitvAnAkrAntA * dhikaraNamityukte' ca na nityeSu sAdhyaprasiddhiH / na hi nityAnAmuktadharmAdhikaraNatvam, nityavRtte - yasya kasyacidapi nityatvAderdharmasyA nityatvAtyantAbhAvavadvRttitvena tadnAkrAntatvasyAsaMbhavAt / ata uktametaddharmatvAnAkrAnteti / anityatvAtyantAbhAvavadvRttyetaddharmatvAnAkrAntaH etaddharmatvarahito vA, anityatvAtyantAbhAvavadvRttitvarahito vA / AdyaH pakSe vyAhataH sapakSe copayogI / dvitIyastvanityatvamantarbhAvya siddhayatIti zabdasyAnityatvasiddhiriti / asyAM vakSyamANAsu ca mahAvidyAsu ghaTo dRSTAnta iti / upalakSaNaM caitat / tena pakSaM pakSatulyaM ca muktvA'nye sarve'pi padArthA ghaTAkAzAdayaH sarvamahAvidyAsu dRSTAntIkAryAH / atra cetyAdinA saMkSepataH prayogArthaM vyAcaSTe / ana ca kathamanityatvamityata Aha - sa ceti / atra hetumAha - zabdasyeti / etaddharmatvAnAkrAntasyaitasmin sAdhane vyAghAtaH syAditi tatparihAramAha - pakSe'nityatvAbhyupagameti / pakSasyAnityatve pakSaniSThasyApyanityatvAtyantAbhAvavadvRttitvAbhAvena anityatvAtyantAbhAvavadvRttyetaddharbhatvAnAkrAntatvamupapannameveti na vyAghAtaH / aprasiddhavizeSaNatAM pariharati -- pakSavRttitvAbhAveneti / pakSamAtraniSThAnAM zabdatvAdInAM yo'tyantAbhAvaH, pakSasya zabdasya yo'nyonyAbhAvazca tayoH pakSavyatiriktasakalabhAvaniSThayoH prasiddhatvena nAprasiddha vizeSaNateti saMbandhaH / tayordharmayoH kiMviziSTayoH / anityatvAtyantAbhAvavadvRttipakSavRttitvarahitayoH / anityatvAtyantAbhAvavAn nityaH padArthaH, tatra vRttiH, pakSe zabde ca vRttiH / anityatvAtyantAbhAvavavRttizca pakSavRttizca anityatvAtyantAbhAvavavRttipakSavRttI / tayorbhAvastattvam / tena rahitayoH / kena hetunA / pakSavRttitvAbhAvena / pakSe yA vRttiH tattvAbhAvena / na hi tau dharmoM pakSe vartete / pakSamAtraniSThAnAmeva pakSe vartanAt / tadatyantAbhAvasya tu pakSAdanyatraiva vartanAt / pakSAnyonyAbhAvasyApi ca pakSAdanyatraiva vRtteH / na hi pakSAnyonyAbhAvaH pakSe vartate / svAnyatvarUpasya svAnyonyAbhAvasya svasminnavRtteriti bhAvaH / punaH kiMrUpayoH / uktarUpopapannayoH / anityatvAtyantAbhAvavadvRttyetaddharmatvAnAkrAntarUpopapannayorityAzayaH / yadyapyevaMvidharUpayorAkAzAdau nitye vartanAdanityatvAtyantAbhAvavadvRttitvAkrAntatvaM nAsti, tathApyetadviziSTa 1 1tyukte ca nityeSu sAdhya iti ca pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM taddharmatvAnAkrAntatvaM vidyate eva / zabde tayoravartanAt / tathA ca sati evaM vidhAbhAvayoH sarvasapakSe vartanAdaprasiddhavizeSaNatvamapi parihRtamityarthaH // 2 // 3 ayaM zabdaH anityatvavyatiriktaitaddharmatvarahitAdhikaraNaM meytvaaditi| atra cAnityatvavyatiriktaitaddharmeSuanityatvavyatiriktaitaddharmatvaM nAma dharma:, tadrahitazca pakSAvRttirvA anityatvaM vA / tatra prathamaH pakSe nopasaMhatuM zakyaH / pakSAvRttiH pakSe vartate iti vyAghAtAt / tasmAdvitIyamanityatvaM pakSe sidhyati // ___ 3 (AnaM0 )-ayaM zabdaH etaddhamatvarahitAdhikaraNamityukte bAdho'ta uktam-anityatvavyatirikteti / anityatvavyatiriktAdhikaraNamityukte meyatvAdinArthAntaratA, ata uktam-etaddha. matvarahiteti / anityatvasyAnityatvavyatiriktatvAbhAvAdanityatvavyatiriktatve satyetaddharmatvarahitatvamasti, tena prameyatvaheturanityatvaM pakSe gamayatIti bhAvaH / anumAnArthamAha-atretyAdinA / 3 ( bhuvana0 )-prayogAntaramAha-ayaM zabdaH anityatvetyAdi / iyaM ca 'pakSo'thavA sAdhyavinAkRtena ' iti kArikApadamuddizya pravRttA / anityatvavyatiriktA ye etaddharmAH zabdadharmAH, teSvanityatvavyatiriktaiddhamatvaM nAma dharmaH / tattvena rahitAnAM dharmANAmadhikaraNamAdhAra ityarthaH / atra ca kathamanityatvasiddhirityAha-tadrahitazceti / anityatvavyatiriktaitaddharmatvarahitazca pakSAvRttirvA'nityatvaM vA / tatra prathamaH pakSAvRttirghaTatvapaTatvAkAzatvAdiH pakSe zabde vyAghAtena nopasaMhartu zakyaH / tasmAdanityatvaM zabde sidhyatIti bhAvaH / / 3 / / 4 ayaM zabdaH saMpratipannataddharmatvAnAkrAntAdhikaraNaM meyatvAditi / atraca saMpratipatnaitaddharmeSu saMpratipannataddharmatvaM nAma dharmaH / tenAkAntazcaitacchabdavRttitvarahito vA vipratipannamanityatvaM vA / prathamo vyAhatatvAnna pakSe sidhyati / tena pakSe vipratipannAnityatvasiddhiriti // 4 // 4 (AnaM0)-ayaM zabdo'dhikaraNamityukte meyatvAdinArthAntaratA, ata uktam-etaddharmatvAnAkrAnteti / etaddharmatvAnAkrAntAdhikaraNamityukte vyAghAtaparihArAya saMpratipanneti vizeSaNam / saMpratipannataddharmatvAnAkrAntazca pakSAvRttirvA vipratipannamanityatvaM vA / prathamo vyAhata iti dvitIyamanityatvaM sidhytiityrthH| 4 (bhuvana0)-atha 'pakSeSu ye santi vivAdahInAH, vihAya tAnanyataraH prasAdhyaH // iti kArikArdhamAzritya pravRttAM mahAvidyAmAha-ayaM zabdaH saMpratipanneti / atra saMpratipannAH zabdadharmAH zabdatvaprameyatvAdayaH, teSAM bhAvaH tattvam / tenAkrAntAnAM dharmANAmAzrayaH ityarthaH / zabdAnityatvasiddhimAha-tadanAkrAntazcetyAdinA | sugamamevaitat // 4 // 5 ayaM zabdaH anityatvAtyantAbhAvavyatiriktaitanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitAtyantAbhAvAdhikaraNaM meyatvAditi / atra cAnityatvAtyantAbhAvavyatiriktAzca te etanniSThAtyantAbhAvapratiyoginazceti vigrahaH / teSu cAnitya For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org mahAvidyAviDambanam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 15 svAtyantAbhAvavyatiriktaitanniSThAtyantAbhAvapratiyogiSu anityatvAtyantAbhAvavyatiriktaitanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM nAma dharmaH / tadrahitazca pakSavRttirvA syAt, anityatvAtyantAbhAvo vA / AdyasyAtyantAbhAvaH pakSe vyAhataH, tena anityatvAtyantAbhAvAtyantAbhAvaH pakSe sidhyati / sa cAnityatvamevetyanityatvaM pakSe sidhyati // 5 // 5 ( AnaM0 ) ayaM zabdaH ityAdi / anityatvasyAtyantAbhAvo'nityatvAtyantAbhAvaH tasmAvyatiriktaca pakSaniSTho yo'tyantAbhAvaH, tatpratiyogitvarahitaca, anityatvAtyantAbhAvavyatiriktaitaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahito yo dharmastadatyantAbhAvAdhikaraNabhityarthaH / meSatvAdinArthAntaratAM parihartumatyantAbhAvAdhikaraNamityuktam / tathApi gandharasAdInAmatyantAbhAvAdhikaraNatayA siddhasA - dhanatA, ata uktam -- etanniSTAtyantAbhAvapratiyogitvarahiteti / etanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitAtyantAbhAvAdhikaraNamityukte vyAghAtaparihArAyoktam - anityatvAtyantAbhAvavyatirikteti / naivaM vyAghAtaH / anityatvAtyantAbhAvasya atyantAbhAvAdhikaraNatayA sAdhyasiddheriti bhAvaH / anumAnArthAntaramAha -- atra ceti / For Private And Personal Use Only 5 ( bhuvana0 ) - ' asAvyAnyaviyuktAnyavyAvRttirvA prasAdhyate ' etatkArikAryamAzritya pakSa pakSayitvA yA pravRttA tAmAha-ayaM zabdaH anityatveti / yaH etanniSThaH zabdaniSTho'tyantAbhAvaH, tasya ye pratiyogino vizvapadArthAH / te kiMviziSTAH / anityatvasya atyantAbhAvo'nityatvAtyantAbhAvaH nityatvaM, tasmAdvyatiriktA bhinnA ityarthaH / teSAM bhAvastattvam / tena rahito'nityatvAtyantAbhAvavyatiriktaitanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahito yo dharmo nityatvAdiH, tadatyantAbhAvAvikaraNamityarthaH / meyatvAdinA'rthAntaratA parihArAya atyantAbhAvAdhikaraNamityuktam / tathApi ghaTatvAdInAmatyantAbhAvAdhikaraNatayA siddhasAdhyatA / taduktametanniSTAtyantAbhAvapratiyogitvarahiteti / etanniSTAtyantAbhAvapratiyogitvarahitAtyantAbhAvAdhikaraNamityukte vyAvAtaH syAt / tatastadapohArthamanityatvAtyantAbhAvatryatirikteti / na caivaM vyAghAtaH / anityatvAtyantAbhAvasya atyantAbhAvAvikaraNatayA pakSe zabde sAdhyasiddheH / iti vyAvRtticintA // ayamAzayaH - zabdavyatiriktavizvasya atyantAbhAvaH zavade'sti / atastatpratiyogitvaM vizvasyaivAsti / tena rahitaM ca sAdhyadharmapakSe nityatvameva / tasya anityatvAtyantAbhAvavyatiriktetipadena vizvAt pRthakkRtatvAt, tadutyantAbhAvAdhikaraNaM anityatvAdhikaraNaM zabda ityarthaH / AdyasyAtyantAbhAvaH pakSe vyAhata iti / pakSavRttiH zabdatvAdidharmo yadyapyanityatvAtyantAbhAvavyatiriktaina nniSTAtyantAbhAvapratiyogitvarahito vartate, paraM tasyAtyantAbhAve zabdamadhye sAdhyamAne vyAvAtaH syAt / tasmAtpArizeSyA nnityatvasyaivAtyantAbhAvaH zabda sAdhyate iti bhAvaH / zabdamAtravRttizabdatvAdInAmatyantAbhAvaH sarvatra sapakSe dharmoM jJeyaH // 5 // 6 ayaM zabdaH svetarAnityanitya vRttitvarahitAnekenityavRttitvarahitAneta1 anityetyAdyArabhya navamAnumAne ' AyaH pakSe vyAghAtAt } ityantaH granthAMzaH ja pustake truTitaH / 2 ' aneka nityattitvarahita ' itipadaM ga pustake nAsti /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM niSThAdhikaraNaM meyatvAditi / anityavRttitve sati nityavRttayo ye dharmAsteSvanityanityavRttitvaM dharmaH / tadrahitastadatyantAbhAvavAn / anekeSu vartante ye dha steiSvanekanityavRttitvaM dharmaH / tadrahitastadatyantAbhAvavAn / anetanniSThaH pakSIkRtazabdAnyaniSThaH / anityanityavRttitvarahitazvAsAvanekanityavRttitvarahitazca sa cAsAvanetanniSThazca / taddhikaraNaM tadAzraya ityarthaH / 6 (AnaM0) svetarAnityanityetyAdi / pakSIkRtazabdAditare ye'nityAH nityAzca teSu vRttiryasya dharmasya tasya svetarAnityanityavRttitvaM dharmaH, tadatyantAbhAvavAMzca anekeSu nityeSu vRttitvarahitazva, ayametanniSThaH pakSIkRtazabdAdanyaniSThazceti svetarAnityanityavRttitvarahitAnekanityavRttitvarahitAnetanniSThastasyAdhikaraNamityarthaH / ayaM zabdo'dhikaraNamityukte pakSIkRtazabdavyatiriktatvAtyantAbhAvena pakSamAtraniSThena arthAntaratA, ata uktam-anetaniSTheti / anetanniSThAdhikaraNamityukte meyatvAdinArthAntaratA, ata uktam-nityavRttitvarahiteti / nityavRttitvarahitAnetanniSThAdhikaraNamityukte AkAzavyatiriktanityAnyatvena zabdanityatve'pyupapadyamAnena AkAzavyatiriktanityeSu vRttihInena arthAntaratA, ata uktam-anekanityattitvarahiteti / pakSIkRtazabdanityave tasyAnekanityavRttitvena tadrahitatvAnupapatiH / anekanityavRttitvarahitAnetanniSThAdhikaraNabhityuktau nityatvena arthAntaratA, ata uktam-anekanityattitvarahiteti / svetareti padaM spaSThI karaNArtham / anityanityavRttitvarahitAnekaniSThazcAnityameva pakSe paryavasyatIti bhAvaH / pakSavyatirikta sarvatra svAnyatvAdhikaraNapratiyogikaH ekaikadharmiko'nyonyAbhAvo'stIti vyAtisiddhiH / anumAnavivaraNagrantho vyAkhyAtArthaH / 6 (bhuvana0)-atha -- apakSasAdhyavavRttivipakSAnvayavarjitaH / nAnAvipakSavRttyanyabhinnadharmo'sti pakSite ' iti kArikAmAzritya yA pravRttA tAM darzayati-ayaM zabdaH svetarAnityanityattitvarahiteti / svasmAditare ye'nityA nityAzca teSu vRttiryasya dharmasya tasya svetarAnityanityavRttitvaM, tadatyantAbhAvavAMzcAsau, anekeSu nityeSu vRttitvarahitazcAyam , anetanniSThaH pakSIkRtazabdAnyaniSThazceti svetarAnityanityavRttitvarahitAnekanityavRttitvarahitAnetanniSThaH, tasyAdhikaraNamityarthaH / na eSa: anepaH / anetasmin pakSIkRtazabdAdanyasminniSTA yasya so'netnnisstthH| nanvevaMvidhavizeSaNaviziSTo'pi zabde siSAdhayiSito dharmoM yadyanetanniSThaH, kathaM tarkhetasmin zabde sAdhyate, vyAghAtaprasaMgAt, paTAdau ghaTatvAdisAdhanavat iti cet / na / arthAparijJAnAt / anetanniSTha ityasya hyayamarthaH, zabda siSAdhayiSito'nityatvAdiko dharmo ghaTe ghaTatvavanna kevale zabde eva vartate, kintu zabde zabdAdanyatra ghaTAdau ca sa vartate eva / tasmAttasyAnetanniSThatvamupapannameveti bhAvaH / anekanityavRttitvarahitAnetanniSThAdhikaraNamityukte pakSIkRtazabdavyatiriktanityatvAtyantAbhAvAdinA anekanityavRttitvarahitAnetanniSThena zabdanityatve'pyupapadyamAnenArthAntaratA syAt / tnnivRtyrthmnitynityvRttitvrhitgrhnnm| For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAviDambanam / pakSIkRtazabdanityatve pakSIkRtazabdavyatiriktanityatvAtyantAbhAvAdInAmanityanityavRttitvena tadrahitatvAnupapatteH / anityanityavRttitvarahitAnetanniSThAdhikaraNamityukte nityAnityavRttitvarahitena anetanniSThena nityatvAdinArthAntaratA syAt / tannivRtyarthamanekanityattitvarahitagrahaNam / anityanityavRttitvarahitAnekanityavRttitvarahitAdhikaraNamityukte pakSIkRtazabdamAtraniSThaiH pakSIkRtazabdAnyatvAtyantAbhAvAdibhirarthAntaratA syAt / tannivRtyarthamanetanniSTagrahaNam / pakSIkRtazabdanityatve tatrAnetanniSTho dharmo bhavan anetadanityaniSTho vA, anetanityaniSTho vA / Adye nityaanityvRttitvrhittvvyaaghaatH| dvitIye anekanityavRttitvarahitatvavyAghAtaH / tena pakSe nityatvAbhAvarUpAnityatvasiddhiriti / svetarAnityavRttitvarahitetyatra svetaragrahaNasya prayojanaM na pazyAmaH / kulArkapaMDitaistu kenAbhiprAyeNa svetarapadaM prayuktamiti cintyam / atra caikaikanityaniSTaikaikAnityaniSThanityatvAnityatvAdInyupAdAya sAdhyaprasiDeraprasiddhavizeSaNatvaM nirasanIyam // 6 // (AnaM0)-Adya iti / anityaniSTho dharmaH pakSIkRtazabde bhavan / asya nityatve'nityAnityavRttiriti tadrahitatvavyAghAta ityarthaH / (bhuvana0)-atha pazcAnupUrvyA vyAvRtticintAmukhena anumAnArthaM vyAkhyAnayannAhaanekanityavRttitvetyAdi / pakSIkRtazabdavyatirikteti / pakSIkRtazabdAt vyatiriktA ye AkAzAdayaH teSu yannityatvaM tasyAtyantAbhAvaH tena / anekanityattitvarahiteneti / nityatvAtyantAbhAvasya nityeSvavartanAt / anetanniSTheneti / pakSIkRtazabdavyatiriktanityatvAtyantAbhAvasya anityeSvapi vartamAnatvena kevale zabde eva avartanAdanetanniSThatvamitibhAvaH / zabdanityatve'pyupapadyamAneneti / zabdanityatve'pi sAdhye'sya dharmasyopapadyamAnatvAt arthAntarateti sAdhayitumanityatvamupakrAntam / anayA ca yuktyA nityatvamapyupapadyate / tasmAdarthAntaratA / anityanityattitvena tadrahitatvAnupapatteriti / pakSIkRtazabdanityatve pakSIkRtazabdavyatiriktanityatvAtyantAbhAvasya anityeSu ghaTAdiSu nitye zabde ca vartamAnatvAt anityanityavRttitvarahitatvaM na syAdityarthaH / athAnekanityavRttitvarahiteti padaM tyaktvA vyAvRttiM karoti-anityanityetyAdi / tathA ca yugalAvRttitvAdanityavattitvarahitena nityatvAdinA arthAntaraM syAt, tato'nekanityavRttitvarahitetigrahaNam / atha antyaM vizeSaNaM parityajya vyAvRttiM karoti-anityanityetyAdi / pakSIkRtazabdamAtraniSThaiH pakSIkRtazabdAnyatvAtyantAbhAvAdibhiriti / pakSIkRtazabdAdanyadvizvaM, tatra pakSIkRtazabdAnyatvaM nAma dharmaH, tasyAtyantAbhAvaH zabde evAsti / tenoktaM pakSIkRtazabdamAtraniSTairiti / sAdhayitumiSTaM cAtrA 1 dInAmanityatti' iti ga pustakapAThaH / 3 mahAvidyA For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18 AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM nityatvam / evaM cobhayorapyavivAdApannAH zabdAnyatvAtyantAbhAvAdayo'pi sidhyantItyarthAntaratA / atra zabdasya anityatvasiddhimAha-pakSIkRtazabdanityatve tatrAnetanniSTo dharmo bhavannityAdi / pakSIkRtazabdasya yadi nityatvamaGgIkriyate tadA'netadanityaniSTha ityAdhe vikalpe nityAnityavRttitvarahitatvavyAghAtaH / tasya dharmasya nitye zabde'nitye ca ghaTAdau vartanAt / dvitIye'nekanityattitvarahitatvavyAghAta iti / anetabhityaniSTha iti dvitIye kalpe tasya dharmasya nitye gaganAdau nitye eva ca zabde vartamAnatvena anekanityavattitvAt tadrahitatvavyAghAtaH sphuTa eveti / tena pakSe nityatveti / tena kAraNena pakSe zabde nityatvAbhAvarUpasya anityatvasya siddhiH / evaMvidhazca dharmaH zabde vicAritaH san anityatvaM vA, vizvapratiyogiko vaTazabdAnyonyAbhAvAdirvA / pUrvoktasarvavizeSaNaiH saha tasya saMvAdAt / tasya ca zabda nitye svIkriyamANe'nitye ghaTe nitye ca zabde vartanAt nityAnityavRttitvarahitatvaM na syaat| tasmAcchabdasyAnityatvaM svIkAryameveti / kulArkapaNDitaistu kenAbhiprAyeNeti / so'bhiprAyaH kuzalataraizcintyaH / etacca mahAvidyAvivaraNaTippane'smAbhireva saprapaJcaM prapaJcitamiti nAtra prapazyate / yadvA svetareti padaM spaSTIkaraNArthameveti jJeyam / atra caikaikanityaniSThakaikAnityaniSThetyAdi / ekaikanityAH AkAzaparamANvAdayaH, tanniSThAstannityatvAkAzatvaparamANutvAdayaH / ekaikAnityA ghaTapaTAdayaH, taniSTAstadanityatvaghaTapaTatvAdayaH / te ca yugalAvRttitvena nityAnityavRttitvarahitAH nAnAnityAvRttayazca, tathA anetanniSThAH zabdAdanyatra vartamAnAzca vidyanta eveti teSAM sapakSe prasiddhatvAdaprasiddhavizeSaNatvamapi nAstIti bhAvaH / nityatvAnityatvAdInyupAdAyeti / anAdipadena tattannityamAtraniSThatattadanityamAtraniSThAkAzatvaghaTatvAdidharmagrahaH // 6 // 7 ayaM zabdaH svetarAnityanityavRttitvarahitAnekanityavRttitvarahitAnekaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi / anetaniSThapadasthAne anekaniSThapadameva pUrvamahAvidyAvalakSaNyam / anityanityavRttitvarahitAnekanityavRttitvarahitAnekaniSThAdhikaraNamityukte nityeSu vyabhicAraH / anityanityavRttitvarahitasya anityamAtravRtternityaiSu vyAhatatvAt / nityamAtravRtteranityeSu vyAhatatvAt / nityamAtravRttezca anekaniSThasya anekanityavRttitvagrahaNena nirastatvAt / ekaikanityavRttezcAnekaniSThagrahaNena vyudAsAt / ato nityAnAM vipakSatvavyudAsena pakSatulyatvArtha svetaragrahaNam / zeSaM pUrvavat // 7 // 7 ( AnaM0)-ayaM zabdaH svetarAnityattitvarahitAnekanityattitvarahitAnekaniSThAdhikaraNamityatrApi nityatvAtyantAbhAvarUpamanityatvaM pakSe sidhyatIti bhAvaH / dhvanibhAgeSu siddhasAdhanatvanivRttyarthamayamityuktam / pakSamAtraniSThena arthAntaratvaM vArayati-anekaniSTheti / nityasvenArthAntaratvanirAsAya-anekanityavRttitvarahitati / pakSavyatiriktanityatvAtyantAbhAvenAryAntaratAM vArayati-nityAnityattitvarahiteti / pakSIkRtazabdanityatve tasya nityAnityavRttitvena 1 nityAnityavattitvarahite 'ti pratIkaM mUlamahAvicADambane nopakamyate / For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAviDambanam / tadrahitatvAnupapattiH / nityeSu sAdhyasiddhayarthaM svetaretyuktam / zabdetaranityAnityavRttitvarahitAnekA niSTho dharmaH ekaikasminnitye 'zabdaikaikanityAnyatvAtyantAbhAvazabdaikaikanityavRttiranekaniSTho'stIti bhAvaH / svetaravizeSaNakRtyamupapAdayati-nityAnityavRttitvetyAdinA / 7 ( bhuvana0)-atha punarapyetadevAnumAnaM anetaniSThapadasthAne anekaniSThapadagrahaNenAhaayaM zabdaH svetarAnityanityattitvetyAdi / atrApi nityatvAtyantAbhAvarUpamanityatvaM pakSe sidhyatIti bhAvaH / atra cAnityapadArtheSvanityatvAdinA sAdhyasiddhirdraSTavyA, na tvekaikAnityaniSThaghaTatvAdinA / tasyAnekaniSThatvAbhAvAt / nityAnAM ca pakSatulyatvArtha svetarapadasAphalyaM darzayatianityanityavRttitvarahitetyAdinA / anityamAtrahatteriti / anityatvAderdharmasya nityeSu vyAhatatvAt / nityamAtravRttezceti / nityatvAderdharmasya / ekaikanityattezceti / AtmatvAkAzatvAderdharmasyeti / pakSatulyatvArthamiti / pakSaH zabdaH tattulyAH tatsamAH / sarve'pi nityA ityarthaH / ayaM bhaavH| yathA zabdaM pakSIkRtya evametadanumAnaM prayujyate, tathA nityaM gaganAdikamapi vipakSaM pakSIkRtya pryo| ktavyam / ata eva vipakSapakSIkaraNapravRttAsu mahAvidyAsu etadanumAnaM darzayiSyatIti // 7 // 8 ayaM zabdaH etadAkAzavRttitvarahitanityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahitanityatvAvyApyanityaniSThatvarahitAdhikaraNaM meyatvAditi / etasminnAkAze ca vartante ye dharmAsteSu etadAkAzavRttitvaM dharmaH / nityatvavyatiriktanityatvavyApyeSu nityatvavyatiriktanityatvavyApyatvaM dharmaH / nityatvAvyApyanityaniSTheSu ca nityatvAvyApyanityaniSThatvaM dharmaH / etadAkAzavRttitvarahitazcAsau nityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahitazca / sa cAsau nityatvAvyApyanityamiSThatvarahitazca, tadAzraya ityarthaH / / 8 ( AnaM0)-mahAvidyAntaramAha-etadAkAzeti / etasminpakSe AkAze ca vRttirahita etadAkAzavRttirahitaH, sa cAyaM nityatvavyatiriktatve sati nityatvavyApyatvarahitazca, sa cAsau nityatvAvyApyatve sati nityaniSThatvarahitazca ityetadAkAzavRttitvarahitanityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahitanityatvAvyApyanityaniSThatvarahitaH, tasyAdhikaraNamityarthaH / ayaM zabdo'dhikaraNamityukte meyatvAdinArthAntaratAta Aha-nityaniSThatvarahiteti / nityaniSThatvarahitAdhikaraNamityukte vyAptibhaGgaH, nityeSu sAdhyAsiddherata Aha-nityatvAvyApyeti / nityatvaM nityavyaupyeti vakSyati / tena nityatvasya nityaniSThatvarahitatvAbhAve'pi nityatvAvyApyatve sati yannityaniSThatvaM tannAstIti nityatvameva nityepUktarUpamastIti sAdhyasiddhiH / nityatvAvyApyanityaniSThatvAdhikaraNamityuktI nityatvena arthAntaratA, ata Aha-nityatvAvyApyatvarahiteti / nityatvavyApyatvarahitanityatvAvyApyanityaniSTatvarahitAdhikaraNamityukte punarapi nityeSu sAdhyAsiddhiH / nityatvasya nityatvavyApyatvAnnityatvavyApyatvarahitatve satIti vizeSaNAbhAbAdata Aha-nityatvavyatiriktati / 1 nityAnityattitve' iti pratIka mUle na dRzyate / 2 'vyApyamiti ' syAt (1) For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM nityatvasya nityatvavyatiriktatve sati yannityatvAvyApyatvaM tannAstIti nityeSu sAdhyasiddhiH / nityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahitanityatvAvyApyanityaniSThatvarahitAdhikaraNamityuktau nityatve. na arthAntaratA, tAM vArayati-AkAzattitvarahiteti / AkAzavRttitvarahitetyAdi sAdhyoktau vyAptibhaGgaH / nityeSu tadabhAvAdata uktam-etadAkAzeti / zabdasya nityatvasaMdehAnnityatvasyaitadAkAzavRttitvaM nizcitaM nAstIti nityeSu nityatvamuktarUpamasti / anityeSu punaranityatvamevoktarUpamiti vyAptisiddhiH / pakSasya nityatve pakSamAtraniSThadharmasya nityatvavyAptatvAnnityatvavyAptatvarahitatvavyAghAtAdanityatvaM pakSe sidhyatIti bhAvaH / vivRnnoti-etsminnityaadinaa| 8(bhuvana0)-mahAvidyAntaramAha-ayaM zabdaH etadAkAzattitvarahitanityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahitanityatvAvyApyanityaniSThatvarahitAdhikaraNaM meyatvAt ghaTavaditi / ataH paraM ca pakSaM pakSIkRtya pravRttAnAM mahAvidyAnAmarthasaMgrAhikAH kArikA mahAvidyAntarebhyo jJAtavyAH / eSa cAkAzazva etadAkAzau / tayoryugalatvena vRttiryeSAM dharmANAM te etadAkAzavRttayaH, teSu tadvattitvaM nAma dharmaH, tena rahitaH / nityatvena vyatiriktA nityatvavyatiriktAH / nityatvena vyApyante iti nityatvavyApyAH / nityatvaSyatiriktAzca te nityatvavyApyAzca / teSu nityatvavyatiriktanityatvavyApyatvaM dharmaH / tadrahitazca / nityatvena avyApyAH nityatvAvyApyAH / nityeSu niSThA avasthAnaM yeSAM te nityaniSThAH / nityatvenAvyApyAzca te nityaniSThAzca / teSu nityatvAvyApyanityaniSTatvaM nAma dharmaH / tadrahitaH / atra vizeSaNatraye pUrvaprAcyavizeSaNadvayasya dvandvaH / tato dvipadaH karmadhArayaH / etadvizeSaNatrayavizeSitA ye zabdatvazrAvaNatvAdayaH teSAmAzrayaH pakSIkRtaH zabda ityarthaH / arthatasyAnumAnasya vyAkhyA / etasmina pakSIkRtazabde AkAze ca yA vRttiH tattvena rahitAH pakSe zabdatvazrAvaNatvAdayo vyogni avartanAt zabde vartanAJca yugalAvRttayo vidyante eva / dRSTAnte ca ghaTAdau svasvaniSTA ghaTatvAdayaH zabdAkAzadvayAvarttitvAt yugalAvartina eva / nityAnAM ca pakSatulyasvaM vakSyati / na tena teSu sAdhyaprasiddhirvicAryA / atha dvitIyaM vizeSaNaM vyAkhyAyate / nityatvena vyApyA AtmatvAkAzatvaparamANutvAdayaH / 'vyApyaM gamakamAdiSTaM vyApakaM gamyamiSyate / vyApakaM tadatanniSThaM vyApyaM taniSThameva hi // ' iti vacanAt , yatra yatra AtmatvAdayaH, tatra tatra nityatvam / evamAtmatvAdInAM nityatvavyApyatvopapatteH / atra nityatvaM vyApakam , AtmatvAdayo vyApyAH, yathA agniApako dhUmazca vyApyaH / evaM nityatvamapi yatra yatra nityatvaM, tatra tatra nityatvAtyantAbhAvavavRttitvarahitatvamiti vyAptyA nityatvavyApyamasti / paraM nityatvavyatirikteti grahaNAt kevlnitynisstthdhrmebhysttpRthktm| nityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahitAzca kevalAnityaniSThA ghaTatvapaTatvAdayaH, sAdhAraNAzca sattvaprameyatvAdayo, nityatvasya pRthakkRtatvAt nityatvaM ca / atha tRtIyaM vizeSaNaM vyAkhyAyate / nityatvAvyApyanityaniSTheti / nityaniSThA dharmA dvidhA-nityatvavyApyA nityatvAvyApyAzca / tatra nitya 1tayo vartante eva iti cha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAviDambanam / 21 tvavyApyA AkAzatvAdayaH / nityatvAvyApyAzca sattvAdayaH / tatra AdyA dvitIyavizeSaNena niSiddhAH / sattvAdayazcAnena vizeSaNena niSiddhAH / teSAM nityatvAvyApyanityaniSThatvena tadrahitatvAnupapatteH / nityatvAvyApyanityaniSThatvarahitAzca anityamAtraniSThA ghaTatvAdayo, nityamAtraniSThA AkAzatvAdayazca / tatra AkAzavAdayo dvitIyavizeSaNena nirastA eva / uddharitAzca ghaTatvapaTatvAdayo dharmA ghaTAdidRSTAntopayoginaH / zabdaghaTAnyataratvAdayaH pakSIkRtazabdopayoginaH / atra ca dvitIyatRtIyavizeSaNadvayaviziSTaM nityatvamapyuddharitamasti / paraM zabdanityatve'GgIkriyamANe tasya etadAkAzavRttitvarahitatvaM na syAt / zabda cAnitye'GgIkriyamANe vizeSaNatrayaviziSTaM tadAkAzAdau dRSTAnte upakArakRt jJeyam / evaMvidhAzca dharmA atra ghaTazabdAnyataratvAdayo nityatvAvyApyanityaniSThatvAdayo rahitAH zabde tadaiva ghaTante, yadi zabdasyAnityatvamaGgIkriyeta / tasmAcchabdasyAnityatvamaGgIkAryam / vyAvRttimranthakRtaiva kRteti na kriyate / anumAnArthamAviSkaroti-etasminnityAdinA / etasminniti / pkssiikRtshbde| nityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahitanityatvAvyApyanityaniSTatvarahitAdhikaraNamityukte nityatvenArthAntaratA syAt / nityatvasya nityatvavyApyatve'pi nityatvavyatiriktatve sati yannityatvavyApyatvaM tadrahitatvAt / nityatvasya nityaniSThatve'pi nityatvavyApyatvena nityatvAvyApyatve sati yannityaniSThatvaM tadrahitatvAca / na ca vyApyavyApakabhAvasya bhedAdhiSThAnatvAtkathaM nityatvasya nityatvavyApyatvamiti yuktam / nityatvasya nityatvabhedAbhAve'pi nityatvAtyantAbhAvavavRttitvarahitasya nityatvavyApyatvasyopapatteriti / ato nityatvenA rthAntaratAparihArArthametadAkAzavRttitvarahitagrahaNam / pakSIkRtazabdasya nityatve nityatvasyaitadAkAzavRttitvena tdrhittvaanupptteH| (AnaM0) vizeSaNakRtyamAha-nityatvavyatirikteti / nityatvasya nityatvavyApyatvarahiteti vizeSaNAbhAvAnnArthAntaratatyata Aha-nityatvasyeti / sambandharUpAyA vyApterbhinnAdhikaraNavAdekasminnasambhava ityata Aha-na ceti| hetumAha-nityatvasyeti / tadatyantAbhAvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM tadvayAptatvam / dhUmasyApi dhUmadhvajAtyantAbhAvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvameva tadvayApyatvamiti bhAvaH / anena vizeSaNena kthmrthaantrtaaniraaso'traah-pkssiikRteti| (bhuvana0)-atha prathamavizeSaNaM parityajya vyAvRttyacintAM karoti-nityatvavyatiriktetyAdi / kathamarthAntaratA syAdityAha-nityatvasya nityatvavyApyetyAdi / yadyapi nityatvaM nAma dharmo nityatvavyApyo bhavati, tathApi nityatvavyatiriktatve sati yannityavyavyApyatvaM tadrahito'pyu. papadyata eva / nityatvavyatiriktativizeSaNena tasya nityatvavyApyebhyaH pRthakRtatvAt / tadvarjane ca pRtha 1 atra ca pustake udvaritA iti tathA cha, da, pustakayoH uddharita iti pAge dRzyate / 'urvarita iti samIcInaH pAThaH sNbhaavyte| For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM karaNena tasyAvarjanAt / nityatvasya nityatvavyatiriktetyAdivizeSaNaviziSTatvamupapAdya nityatvAvyApyetyAdivizeSaNaviziSTatvamAha-nityaniSThatve'pItyAdi / yadyapi nityatvasya nityaniSThatvarahitatvaM nAsti, tathApi nityatvAvyApyatve sati yat nityaniSThatvaM, tadrahitatvagastyeva / kena hetunA / nityatvavyApyatvena / nityatvasya nityatvena vyApyatvAdityarthaH / saMbandharUpAyA vyAptebhinnAdhikaraNatvAttasyaiva nityavasya tenaiva nityatvena vyApyatvAsaMbhava ityata Aha-na ca vyApyavyApakamAvasyeti / atra hetumAha-nityatvasya nityatvabhedetyAdi / nityatvAtyantAbhAvavatsu anityeSu vRttiyeSAM dharmANAM te tathA / teSAM bhAvo nityatvAtyantAbhAvavadvattitvam / tena rahitatvasya yat nityatvavyApyatvaM tasyopapatteH / nityatvaM vyApakaM, nityatvAtyantAbhAvavadvRttivarahitatvaM vyApyam / tathA hi-yatra yatra nityatvAtyantAbhAvavattitvarahitavaM tatra tatra nityatvam / yathA AtmAkAzAdiSu / evaM cArthabhedAbhAve'pi zabdabhedamAtradarzanaprakAreNa nityatvasya vyApyavyApakabhAvopapattiH / etadAkAzavRttitvarahitanityatvAvyApyanityaniSThatvarahitAdhikaraNamityukte pakSIkRtazabdamAnaniSThena pakSIkRtazabdAnyatvAtyantAbhAvAdinA arthAntaratA syAt / tasya pakSIkRtazabdamAtravRttitvena pakSIkRtazabdAkAzavRttitvarahitatvAt / pakSIkRtazabdanityatve'pi tanmAtraniSThAnAM nityatvavyApyatvopapattyA nityatvAvyApyanityaniSThatvarahitatvAca / ataH pakSIkRtazabdamAtraniSTairarthAntaratAparihArArtha nityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahitagrahaNam / pakSIkRtazabdanityatvapakSe tanmAtraniSThAnAM nityatvavyatiriktatve sati nityatvavyApyatvena tdrhittvaanupptteH| (AnaM0) pakSIkRtazabdanityatve tanmAtraniSThasya nityaniSThatvarahitatvAbhAvAnna tenArthAntaratetyata Aha-pakSIkRtazabdanityatve'pIti / tenApi tannirAsaprakAramAha-pakSIti / (bhuvana0 )-atha madhyavizeSaNaM parityajya vyAvRtticintAM karoti-etadAkAzavRttitvarahitetyAdi / pakSIkRtazabdAnyatvetyAdi / pakSIkRtazabdAt yat anyatvaM vizvasya tasyAtyantAbhAvAdinA arthAntaratA syAt / arthAntaratAmevAha-tasya pakSIkRtazabdamAtretyAdi / tasya pakSI. kRtazabdAnyatvAtyantAbhAvasya kevalazabdaniSThatvena pakSIkRtazabdAkAzavRttitvarahitatvamupapannameveti / atha pakSIkRtazabdAnyatvAtyantAbhAvasya nityatvAvyApyetyAdivizeSaNaviziSTatvaM darzayati-pakSIkRtazabdanityatve'pItyAdi / nityazabdamAtraniSTAnAM zabdatvazrAvaNatvapakSIkRtazabdAnyatvAtyantAbhAvAdInAM nityatvavyApyatvopapattyA nityatvena avyApyatve sati nityaniSThatvarahitatvAcca / nanu zabdamAtraniSTAnAM kathaM nityatvavyApyatvopapattiH / ucyate / zabdanityatve zabdatvAdInAM nityatvavyApyatvopapattiryuktaiva / tathAca sati yaMtra yatra zabdatvAdayaH, tatra tatra nityatvam / evaM zabdatvAdInAM nityatvavyApyatvaM jJeyam / tathA ca sati nityatvAvyApyatve sati yannityaniSThatvaM tadrahitatvena teSAM zabdatvAdidharmANAM nityatvavyApyatvamevAyAtam / atastairdhamairantaratAparihArArtha nityatvavyatirikta For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAviDambanam / nityatvavyApyatvarahitetivizeSaNagrahaNam / tathA ca sati pakSIkRtazabdanityatvapakSe zabdatva zrAvaNatvazabdAnyatvAtyantAbhAvAdInAM nityatvavyApyatvena tadrahitatvAnupapattiH 23 etadAkAzavRttitvarahitanityatvavyApyatvarahitanityatvavyApyanityani SThatvarahitAdhikaraNamityukte nityapadArtheSu sAdhyAbhAvaH / yadi nityapadArthadharmeSu nityatvAvyApyanityaniSThatvarahitatvaM nityaniSThatvarahitatvena tadA nityaniSThatvanityaniSThatvarahitatvayorvyAghAtaH / atha nityatvavyApyatvarahitatvena, tadAnityatvavyApyatvarahitatvanityatvAvyApyatvarahitatvayorvyAghAtaH / tasmAnityatvavyApyatvarahito nityatvavyApyanityaniSThatvarahitazca dharmo nityeSu na saMbhavatyeveti vyAptibhaGgaH / tanivRttyarthaM nityatvavyatiriktagrahaNam / etadAkAzavRttitvarahitanityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahitAdhikaraNamityukte gaganAnyatvenoktarUpopapannenArthAntaratA syAt / tannivRttyarthaM nityatvAvyApyanisyaniSThatvarahitagrahaNam / gaMganAnyatvasya nityaniSThatvAt nityatvAvyApyatvAcca tadrahitatvAnupapatteH / ( AnaM0 ) vizeSyAbhAvAdvA vizeSaNAbhAvAdvA viziSTAbhAvo vAcyaH / tathA ca nityatvavyApyanityaniSThatvarahitatvaM kiM nityaniSThatvAbhAvena nityatvAvyApyatvAbhAvena veti vikalpya dUSayati-yadItyAdinA / phalitamupasaMharati -- tasmAditi / nityatvAvyApya nityaniSThatvarahitagrahaNena gaganAnyatvanirAsaH kuto'trAha - gaganAnyatvasyeti / nityAnityasa kalavastuSu gaganAtirikteSu gaganAnyatvasya satvAnnityaniSThatvAnnityatvavyApyatvAcca nityatvavyApyatve sati nityaniSThatvarahitatvaM nAstItyarthaH / For Private And Personal Use Only ( bhuvana0 ) - atha dvitIyavizeSaNasthaM nityatvavyatiriktetipadaM muktvA vyAvRttiM cintayatietadAkAzavRttitvarahitetyAdi / nityapadArtheSu sAdhyAbhAva iti / dRSTAntIkRteSu nityapadArtheSu sAdhyasyAnupapattiH / vizeSyAbhAvAdvA vizeSaNAbhAvAdvA viziSTAbhAvo vAcyaH / tathA ca nityatvAvyApyanityaniSThatvarahitatvaM kiM nityaniSThatvAbhAvena vA, nityavyApyatvAbhAvena vA, iti vikalpAbhyAM tRtIya vizeSaNavicAraNayA nityapadArtheSu sAdhyAnupapattimeva darzayati-yadi nityapadArthetyAdi / atra tRtIyavizeSaNaviziSTA dvaye dharmAH syuH / eke kevalAnityaniSThA ghaTatvAdayaH / apare kevalanityaniSThA AkAzatvaparamANutvAdayaH / te ca dvaye'pi vikalpadvayena nityeSu nivartayitavyAH / tatra prathama vikalpena kevalAnityaniSThAn ghaTatvAdInnivartayati - yadItyAdinA / yadi nityaniSThadharmeSu nityatvAvyApyanityaniSThatvarahitatvaM vidyate, kena prakAreNetyAha - nityaniSThatvarahitatveneti / nityavRttitra hitatvena / tadA nityaniSThatvanityaniSThatvarahitatvayorvyAghAta iti / nityavRttitvanityavRttitvarahitatvayorvyAghAtaH / ayamarthaH -- dRSTAntIkRteSu AkAzAdinityeSu vartamAnasya yasya kApi dharmasya nityaniSThatvena nityaniSThatvarahitatvaM na syAdeveti spaSTa eva vyAghAtaH / ' viruddha I
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM samuJcayo vyAghAtaH' iti tallakSaNAt / atha kevlnitynisstthaanaakaashtvaadiinivrtyti-athetyaadinaa| atha nityatvAvyApyatvarahitatveneti vikalpo'vIkriyate, tadA dvitIyavizeSaNoktasya nityatvavyApyatvarahitatvasya etadvizeSaNAyAtanityatvAvyApyatvarahitatvasya ca vyAghAtaH / nityatvavyApyatvarahito hi nityatvAvyApya: syAt, na tu nityatvAvyApyatvarahitaH / nityatvAvyApyatvarahito'pi ca nityatvavyApyaH syAt, na tu nityatvavyApyatvarahitaH / tena vyAghAta eva / ayaM bhAvaH-nityatvavyatirikteti padaM vinA nityapadArthadharmasya yadi dvitIyavizeSaNaviziSTatvaM syAt, tadA tRtIyavizeSaNaviziSTatvaM na syAt / yadi ca tRtIyavizeSaNaviziSTatvaM, tadA na dvitIyavizeSaNaviziSTatvamiti / tato dvitIyatRtIyavizeSaNaviziSTo dharmo nityatvavyatiriktetipadaM vinA nityeSu na saMbhavatyeva / tena teSu vyAptibhaGgaH / tannivRttyartha nityatvavyatiriktagrahaNam / tathA ca sati nityapadArtheSu nityatvameva dharmaH / atha tRtIyaM vizeSaNaM tyaktvA vyAvRttiM vidhatte-etadAkAzavRttitvarahitetyAdi / gaganAnyatvenoktarUpopapannenArthAntarateti / gaganAnyatvasya hi gaganAvRttitvenaitacchabdavRttitvena caitadAkAzavRttitvarahitatvAdanityeSvapi vartamAnatvena nityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahitatvAJca etadvizeSaNadvayopapannena tenArthAntaratA syAt , tannirAsArtha tRtIyavizeSaNagrahaNam / anena vizeSaNena kathamarthAntaratAnirAsaH, atrAha-gaganAnyatvasyati / gaganAnyatvasya gaganAtirikteSu sakalanityAnityeSu vidyamAnatvena nityaniSThatvAt nityatvAvyApyatvAcca / tadrahitatveti / nityatvAvyApyanityaniSThatvarahitatvAnupapatteriti bhAvaH / nityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahitaM nityatvaM vA syAnityatvAvyApyaM vA / tatra nityatvaM tAvatpakSe na sidhyati / pakSIkRtazabdanityatvapakSe nityatvasyaitadAkAzavRttitvena etadAkAzavRttitvarahitatvavyAghAtAt / nityatvAvyApyamapi nityatvAvyApyanityaniSThatvarahitaM yadi nityatvAvyApyatvarahitatvena, tadA nityatvAvyApyaM nityatvAvyApyatvarahitaM ceti vyAghAtAdeva tathArUpasya pksse'nupsNhaarH| tena nityatvAvyApyasya nityatvAvyApyanityaniSThatvarahitatvaM nityaniSThatvarahitatvena svIkartavyam / tena nityaniSThatvarahitaH pakSIkRtazabde dharmo'dhigamyamAno nityatvapratikSeparUpamanityatvamantarbhAvya adhigamyate iti anitytvsiddiH| (AnaM0) tathApi kathaM zabdasyAnityatvasiddhiratrAha-nityatveti / nityatvavyatiriktatvAbhAvAnnityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahitanityatvamevAstu, ata Aha-atreti / dvitIye'pi nityatvAvyApyanityaniSThatvarahitaM nityatvAvyApyatvAbhAvena nityaniSThatvAbhAvena veti vikalpyAdyamanuvadatinityatvAvyApyamapIti / apavadati-tadeti / dvitIyaH pariziSyata ityAha-teneti / kimatastatrAha-tena nityeti / (bhuvana0 )-evamapyatra kathaM zabdasyAnityatvasiddhiratra prAha-nityatvavyatiriktetyAdi / For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAviDambanam / nityatvavyatiriktetyAdivizeSaNena dharmadvayamAyAti, nityatvaM vA nityatvavyApyaM vA / tatra nityatvaM tAvatprathama vizeSaNena etadAkAzetyAdinA vicAryamANaM na jAghaTIti vyAghAtAditi darzayati-tatra nityatvaM tAvadityAdinA / atha nityatvAvyApyamityevaMrUpe dvitIye dharmAntaravikalpe pUrvavanityatvavyApya nityaniSThatvarahitaM nityatvAvyApyatvAbhAvena vA nityaniSThatvAbhAvena vA iti dharmAbhyAM vicArayati - nityatvA vyApyamapi nityatvAvyApyanityaniSThatvarahitamityAdi / dvitIyavizeSaNoddharitaM nityatvAtryApyamiti dvitIyaM dharmAntaraM nityatvAvyApyanityaniSThatvarahitaM sat yadi tRtIyavizeSaNAyAtanityatvA vyApyatvarahitatvena tadA nityatvavyApyaM nityatvAvyApyatvarahitaM ceti vyAghAtaH / vyAghAtAdeva ca tathAbhUtasya dharmasya pakSe zabdarUpe'nupasaMhAro'navatAraH / atha tRtIyavizeSaNAyAtaM nityaniSThatvarahitaM dvitIyaM dharmAntaraM pariziSTamabhyupagacchan zabdasyAnityatvaM darzayatitena nityatvavyApyasyetyAdinA / tena nityaniSTatvarahita ityAdi / tena nityaniSThatvarahitaH ghaTAnyataratvAdirdharmaH pakSIkRtazabde'dhigamyamAnaH / nityatvapratikSeparUpamanityatvamantarbhAvyeti / nityatvatiraskArarUpamanityatvaM pakSe siddhaM kRtvA adhigamyate jJAyate ityarthaH / pUrvokta vizeSaNatrayeNa nityadharmANA pratikSepAt zabdasyAnityatvaM vinaivaMvidhavizeSaNaviziSTAH zabdaghaTAnyataratvAdayaH zabdadharmA nopapadyante / tasmAcchabdasyAnityatvamaGgIkaraNIyameveti / yadvA atra zabdatva zrAvaNatvAdayo'pi pakSe sAdhyadharmA jJeyAH / te ca nityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahitAstadaiva, yadi zabdasyAnityatvaM myAditi dvitIyavizeSaNenApi parizeSAcchabdasyAnityatvamupapAdyabhiti / nanu nityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahito nityatvavyApyanityaniniSThatvarahitazca dharmo nityeSu nityatvameva / tasya ca pakSIkRtazabdAkAzavRttitvarahitatvaM zabdAnityatvasiddheH pUrvaM duradhigamamiti kathaM nityAnAM sapakSateti cet / na / nityAnAM pakSatulyatvenAsmAbhiH sapakSatvAnaGgIkArAt / ata eva cainAM mahAvidyAM mUlAnumAnavipakSaM gaganAdikaM pakSIkRtya pravartamAnAsu gaNayiSyAmaH / tadA ca mUlAnumAnapakSasya pakSatulyatvaM sapakSasya ca sapakSatvamiti // 8 // ( AnaM0 ) -- nityapadArthAnAM sAdhyasamAnadharmatvAbhAvena sapakSatvA siddhau vyAptibhaGga iti codayati--nanviti / zabdAnityatvasiddheH pUrve nityatvasya etadAkAzavRttitvarAhitya saMdehAnnityAnAM saMdigdhasAdhyasamAnadharmatayA pakSatulyatvamiti pariharati--neti / na ca pakSatulye vyabhicAraH / ayamagniradviSThAtIndriyasAmAnyavanniSkriyAzrayaH, kAraNatvAt, gurutvAzrayavadityAdau gaganAdiSu vyabhi - cArApatteriti bhAvaH / pakSatulyatve liGgamAha - ata eveti / liGgatva .... For Private And Personal Use Only 1 25 ( bhuvana 0 ) -- nityavastUnAM sAdhyasamAnadharmavattvAbhAvena sapakSatvAsiddhau vyAptibhaGga ityAkSipati - nanu nityatvavyatiriktetyAdi / nityatvavyatiriktanityatvavyApyatvetyAdidvitIyatRtIyavizeSaNaviziSTaM nityeSu dRSTAntIkriyamANeSu nityatvameva / tasya ca pakSIkRtazabdAkAzetyAdi / 1 urvaritamiti syAt ? / 2 'liGgatvA' ityataH paramAdarzagranthe 10 patrANi uptAnIti TippanaM vidyate / 4 mahAvidyA 0
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM tasya ca nityatvasya dRSTAnte'pi yathoktavizeSaNatrayaviziSTatvaM vilokyate / tacca prathamavizeSaNaviziSTaM nAsti / yataH prathamavizeSaNaviziSTatvaM tadA asya syAt, yadi zabdasyAnityatvaM siddhaM syAt / taJcAdyApi siddhaM nAsti / zavde'dyApi tasya sAdhyamAnatvAt / asiddhe cAnityatve nityatvasyaitadAkAzavRttitvaM na syAt / pakSIkRtazabde AkAze ca vartanAt / tasmAdRSTAntArtha pRthakRtasya nityasvasya zabdAnityatvasiddheH pUrvametadAkAzavRttitvarAhityasaMdehAnnityAnAM saMdigdhasAdhyasamAnadharmavattayA pakSatulyatvena kakSaM sapakSatetyAkSepe granthakRtparihAramAha-na nityAnAM pakSatulyatvenetyAdinA / atra cAnityapadArthA ghaTAdaya eva dRSTAntIkAryAH, na nityA AkAzAdayaH / teSAM saMdigdhasAdhyadharmavattvena pakSatulyatvAt / na ca pakSatulyeSu vyabhicAraH / na hi pakSe pakSatulye vA vyabhicAraH' iti vacanAt / pakSatulyatve hetumAha-ata evainAM mahAvidyAmiti / zabdo'nityaH kRtakatvAt ghaTavat iti mUlAnumAnam / tasya vipakSaH tadvipakSaH, taM mUlAnumAnavipakSamityarthaH / tadA cetyAdi / tadA mUlAnumAnavipakSasya gaganAdenityasya pakSatve / mUlAnumAnapakSasyeti / zabdasya pakSatulyatvam / sapakSasya ceti / mUlAnumAnasyaiva sapakSasya ghaTAderanityasya / sapakSatvamiti / sAdhyasamAnadharmavattvaM sapakSatvamityarthaH / so'yaM nityAnAM pakSatulyatve heturityarthaH / atra ca nityAnAM pakSatulyatvena vyapadezAnnityatvavyatiriktetipadasya sAphalyaM sUkSmamatibhizcintyam / / 8 // 9 ayaM zabdaH etadanyonyAbhAvAvyApyanityaniSThatvarahitAdhikaraNaM meyatvAditi / etadanyonyAbhAvAvyApyanityaniSThatvaM dharmaH / tadrahitazca etadanyonyAbhAvavyApyo vA syAt, nityaniSThatvarahito vA / AdyaH pakSe vyAghAtAnna sidhyati / na hyetadnyonyAbhAvavyApyaH etasminnetadanyonyAbhAvarahite vartate iti saMbhavati / tena nityaniSThatvarahito dharmaH pakSe sidhyannanityatvamantarbhAvya sidhyatIti anityatvasiddhiH // 9 // 9 ( bhuvana0)-punarapi prakArAntareNa mahAvidyAntaramAha-ayaM zabdaH etadanyonyAbhAvAvyApyetyAdi / etasya pakSIkRtazabdasya anyonyAbhAvaH etadanyonyAbhAvaH / etadanyonyAbhAvena avyAyAH etadanyobhAvAvyApyAH / te ca te nityaniSThAzca etadanyonyAbhAvAvyApyanityaniSThAH / teSAM bhAvaH tattvam / tadrahito yo dharmaH, tasyAdhikaraNamityarthaH / atra nityaniSThA dharmA dvidhA, AkAzatvAdayaH sattvAdayazca / tatra prathame etadanyonyAbhAvavyApyAH, yatra yatra AkAzatvAdayaH, tatra tatra etadanyonyAbhAvaH ityevaM vyAptisadbhAvAt / itare caitadanyonyAbhAvAvyApyAH yatra yatra sattvAdayaH, tatra tatra etadanyonyAbhAva iti vyAptyabhAvAt / sattvAdInAM zabde'pi bhAvAt / etadanyonyAbhAvasya ca tatrAbhAvAt / tena etadanyonyAbhAvAvyApyetyAdinA / etadanyonyAbhAvavyApyo veti / etadanyonyAbhAvavyApyazca dharmo nityaniSTo vA anityaniSTho vA pakSIkRtazabdadharmAn muktvA sarvo'pyupapadyata eva / teSAmubhayeSAmapyetadanyonyAbhAvena avyApyAH santo ye nityaniSThAH, tattvena rahitatvAdetadanyonyAbhAvena vyApyatvAcca / pakSIkRtazabdamAtradharmANAM ca zabda evaM vidyamAnatvena tatra caitadanyonyAbhAvasya avidyamAnatvena teSAmetadanyonyAbhAvAvyApyatvamiti bhaavH| For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAviDambanam / nityaniSThatvarahito veti / ghaTatvapaTatvAdirdharmaH, zabde nityatve cAGgIkriyamANe zabdatvazrAvaNatvAdiH / bhAdyaH pakSe vyAghAtAdityAdi / na hyetadanyonyAbhAvavyApyo nityadharmoM vA nityetaradharmo vA tanmAaniSThaH etasmin zabde svAnyonyAbhAvarahite sAdhayituM zakyate / asaMbhavAt / zabdAnyonyAbhAvavyApyo hi dharmaH zabdAnyonyAbhAvavatyeva dharmiNi sAdhayituM zakyo nAnyatretyarthaH / dvitIyavikalpena zabdAnityatvasiddhimAha-tena nityaniSThatvarahito dharma ityAdi / nityaniSThatvarahito'pi dhamoM yathoktavizeSaNopapanno dvedhA, pakSaniSThaH zabdatvAdiH, sapakSaniSTho ghaTatvAdizca / tatra ghaTatvAdiranyamAtradharmatvena pakSe vyAghAtAdeva sAdhayitumazakyaH / zabdatvAdizca nityaniSThatvarahitastadeva syAt, yadi zabdasyAnityatvaM syAt / tasmAdanityaH zabdaH svIkartavyaH / tattatpadArthamAtraniSThaM ghaTatvagaganatvAdidharmamAtramAdAya sarvatra nityAnityapadArtheSu sAdhyaprasiddhirdraSTavyetyarthaH // 9 // 10 ayaM zabdaH zabdatvAtyantAbhAvAvyApyanityaniSThatvarahitAdhikaraNaM meyatvAditi / atra ca pakSIkRtazabdAnyonyAbhAvatulyaH zabdatvAtyantAbhAvaH / zeSaM pUrvavat / evaM pakSIkRtazabdaniSThayatkiJciddharmavizeSAtyantAbhAvamupAdAya yAvantaH pakSIkRtazabdadharmAstAvatyo mahAvidyA draSTavyAH // 10 // 10 (bhuvana0)-ayaM zabdaH zabdatvAtyantAbhAvAvyApyetyAdi / zabdatvasyAtyantAbhAvaH zabdatvAtyantAbhAvaH iti kAryam / yAdRzaH pAzcAtyAnumAne zabdAnyonyAbhAvaH tAdRzo'tra zabdatvAtyantAbhavaH / zeSaM pUrvavat / atra ayamitipakSavizeSaNasya kArya na dRzyate / zabdamAtrasyApi zabdatvAtyantAbhAvarahitatvena zabdaikadeze siddhasAdhanatvAdhabhAvAt / ataH kevalaM spaSTIkaraNArthamayamitivizeSaNam / yadvA pakSatulye yatra kApi zabde sAdhyasiddheniSedhAya ayamitipadam / atrApi pUrvavat zabdasvAtyantAbhAvAvyApyanityaniSTatvarahito dharmaH zabdatvAtyantAbhAvavyApyo vA nityaniSThatvarahito vaa| pUrvaH pakSe vyAhata iti, dvitIyaH pakSe sidhyannanityatvamantarbhAvya sidhyatIti zabdAnityatvasiddhirityarthaH / evaM pakSIkRtazabdaniSThayatkiJcidityAdi / yathA ayaM zabdaH zabdatvAtyantAbhAvAvyApyetyAdimahAvidyA prayuktA, tathA pakSIkRtazabdaniSThA ye kecana dharmavizeSAH zrAvaNatvAkAzavizeSaguNatvazabdavyatiriktAnyatvAdayaH teSAM yo'tyantAbhAvaH tamAdAyAnyA api mahAvidyAH prayoktavyAH / tathAhi-ayaM zabdaH AkAzavizeSaguNatvAtyantAbhAvAvyApyanityaniSThatvarahitAdhikaraNaM meyatvAt / eva. manyA api jJeyAH / / 10 // 11 yahA sAmAnyataH ayaM zabdaH etaniSThAtyantAbhAvAvyApyanityaniSThatvarahitAdhikaraNaM meyatvAditi / etaniSThasyAtyantAbhAvaH etaniSThAtyantAbhAvaH / zeSaM sugamam // 11 // 11 (bhuvana0)-yadvA sAmAnyataH ayaM zabdaH etanniSThAtyantAbhAvetyAdi / etasmin pakSI kRte zabde niSThA yasya sa etaniSThaH / etaniSThasya atyantAbhAvaH etanniSThAtyantAbhAvaH / tena 1 zeSaM sarva pUrva iti ca pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 zrIbhuvanasundarasarikRtaTIkAyutaM avyApyA ye nityaniSThAH / teSAM bhAvaH tattvam / tena rahito dharmaH, tadvAn zabdaH / zeSaM pUrvavadeva / pUrvamahAvidyAyAM hi yathAnAmagrAhaM zabdatvAdidharmavizeSo nirdiSTaH, iha punaretanniSThapadena sAmAnyena yaH kazcana dharma iti sAmAnyata ityuktam / evamagre'pi zabdatvAdidharmavizeSasthAne sAmAnyenaitaniSThapadaM zeyamiti // 11 // 12 ayaM zabdaH etadanyonyAbhAvAnityatvAnyatarAdhikaraNaM meyatvAditi / etacchabdAnyonyAbhAvavyatiriktatve sati, anityatvavyatiriktaM yat tadatyantAbhAvaH / etacchabdAnyonyAbhAvAnityatvAnyataratvamubhayAnugatam / tenaitacchabdAnyonyAbhAvAnityatvayoranyataratvamanugataM nirvastumazakyamiti khaNDanaM nirastam / evamanyatrApyanyataratvaM vivecanIyam // 12 // 12 (bhuvana0)-ayaM zabdaH etadanyonyAbhAvetyAdi / etasya zabdasya anyonyAbhAvazca anityatvaM ca etadanyonyAbhAvAnityatve / tayoryadanyatarat tasyAdhikaraNaM zabda ityarthaH / etadanyonyAbhAvAnityatvayoH anyataro hi dharma etadanyonyAbhAvo vA syAt, anityatvaM vA syAt / AdyaH pakSe vyAhata iti dvitIyamanityatvaM zabde sidhyatIti bhAvaH / etadanyonyAbhAvAnityatvayoranyatarasya dharmasya anyonyAbhAvarUpatve vyAghAtaH, anityatvarUpatve ca vyAptyasiddhiH, nityeSu tadabhAvAt / tena ekAnugatatvAdanyataratvamubhayAnugataM nopapadyate iti zAstrAntarasthamanyataratvakhaNDanamAzaGkaya tavyavacchedAyAha-etacchandAnyonyAbhAvavyatiriktatve satItyAdi / etacchabdasyAnyonyAbhAvaH etacchabdAnyonyAbhAvaH / tasmAdvyatiriktatve'nyatve sati yat anityatvavyatiriktatvamanityatvAdanyatvametahayavyatiriktasarvavizvaniSTham , tadatyantAbhAvaH eva etacchabdAnyonyAbhAvAnityatvAnyataratvamucyate / tacca kiMviziSTam / ubhayAnugatam / etadanyonyAbhAvAnityatvalakSaNaM yadubhayaM tatrAnugatamanuprAptam / etadanyonyAbhAvAnityatvavyatiriktatvAtyantAbhAvasya etahaye eva vartamAnatvAt / tena etacchabdAnyonyAbhAvetyAdikhaNDanaM nirastam ! evamanyatrApyanyataratvaM vivektavyamityarthaH // 12 // 13 ayaM zabdaH etacchandatvAtyantAbhAvAnityatvAnyatarAdhikaraNaM meyatvAditi / zabdatvAtyantAbhAvAnityatvAnyataraH zabdatvAtyantAbhAvo vA, anityatvaM vA, AdyaH pakSe vyAhatatvAnna sidhyatItyanityatvasiddhiH / evaM pakSIkRtazabdamAtraniSThadharmavizeSAtyantAbhAvamupAdAya yAvantaH pakSIkRte zabde dharmAstAvatyo mahAvidyA draSTavyAH // 13 // 13 (bhuvana0)-ayaM zabdaH etacchabdatvAtyantAbhAvetyAdi / etacchandatvasya atyantAbhAva iti tatpuruSaH kAryaH / evaM pakSIkRtazabdamAtraniSThetyAdi / yathA ayaM zabdaH etacchrAvaNatvAtyantAbhAvAnityatvAnyatarAdhikaraNaM prameyatvAdityAdi // 13 // 1 asyAgre -- anityatvavyatiriktatve sati' ityadhikaM ga pustake vidyate / 2 cyAtyAsiddhiH iti ca pustakapAThaH / 3 zabde vizeSadharmAH iti ja pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 29 mahAvidyAviDambanam / 14 yA sAmAnyataH ayaM zabdaH etaniSThAtyaMntAbhAvAnityatvAnyatarAdhikaraNaM meyatvAditi // 14 // 14 ( bhuvana0)-yadvA sAmAnyataH ityAdi / etanniSThaH zabdatvazrAvaNatvAdidharmavizeSaH, tasyAtyantAbhAvaH etaniSThAtyantAbhAvaH // 14 // 15 ayaM zabdaH etadanyonyAbhAvAtyantAbhAvAnityatvAtyantAbhAvAnyatararahitaH meyatvAditi / atra caitanyonyAbhAvAtyantAbhAvavati pakSe tadrahitatvaM vyAhatamityanityatvAtyantAbhAvarahitatvaM pakSe sidhyadanityatvamantarbhAvya sidhyatItyanityatvasiddhiH // 15 // 15 (bhuvana0 ) ayaM zabdaH etadanyonyAbhAvetyAdi / etasya zabdasyAnyonyAbhAvaetadanyonyAbhAvaH / tasya atyantAbhAvazca anityatvAtyantAbhAvazca nityatvam / tayoranyatareNa rahita ityarthaH / ayaM zabdaH anityatvAtyantAbhAvarahita ityukte nityeSu sAdhyAsiddhiH / tannirAsAya etadanyonyAbhAvAtyantAbhAvetyuktam / evamapi nityeSu sAdhyAsiddhireva / teSAmetadanyonyAbhAvAtyantAbhAvarahitatvena anityatvAtyantAbhAvarahitatvena caitadvayarahitatvAsaMbhavAt / tena teSu sAdhyasiddhayarthamanyatareti gRhItam / atrAnityatvasiddhimAha-atra caitadanyonyAbhAvAtyantAbhAvetyAdinA / tadahitatvamiti / etadanyonyAbhAvAtyantAbhAvarahitatvamityarthaH // 15 // 16 ayaM zabdaH zabdatvAnityatvAtyantAbhAvAnyatararahitaH meyatvAditi // evaM pakSaniSThaM yaM kaJcana dharmavizeSamupAdAya yAvantaH pakSe dharmAH, tAvatyo mahAvidyA drssttvyaaH||16|| 16 ( bhuvana0 )-ayaM zabdaH zabdatvetyAdi / anityatvasya atyantAbhAvaH anityatvAtyantAbhAvaH nityatvam / zabdatvaM cAnityatvAtyantAbhAvazca / tayoranyatararahitaH tayoranyatarAtyantAbhAvAzrayaH ityarthaH / ye kaJcana dharmavizeSamiti / vAcakatvavarNAtmakatvAkAzavizeSaguNatvazrAvaNavaivi. ziSTasAmAnyavattvAdikamityarthaH // 16 // 17 yahA sAmAnyataH ayaM zabdaH etanniSThAnityatvAtyantAbhAvAnyatararahitaH meyatvAditi // etaniSThazcAnityatvAtyantAbhAvazceti dvandvasamAsaH // 17 // 17 ( bhuvana0 )-yadvA sAmAnyata ityAdi / sugamaiva pUrvavat // 17 // 18 ayaM zabdaH etadanyonyAbhAvavyatiriktanityaniSThatvarahitAdhikaraNaM meyatvAditi // etadanyonyAbhAvavyatiriktanityaniSTheSu etadanyonyAbhAvavyatiriktanityaniSThatvaM dharmaH / tadrahitazcaitadanyonyAbhAvo vA syAt , nityaniSThatvarahito vaa| AdyaH pakSe vyAhataH / tena nityaniSThatvarahitaH pakSe sidhyannanityatvamantarbhAvya sidhyatItyanityatvasiddhiH // 18 // 1degdharmamupA iti ja pustakapAThaH / 2 'zrAvaNatve sati sAmAnya iti da pustaka paatthH| For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 30 zrIbhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM 18 ( bhuvana0)-ayaM zabdaH etadanyonyAbhAvavyatiriktetyAdi / etadanyonyAbhAvavyatiriktAzca te nityaniSThAzca / teSAM bhAvaH tattvam / tena rahito yo dharmaH, tasyAdhikaraNaM zabdaH ityarthaH / nityaniSThA dharmA AkAzatvaprameyatvAstitvAdaya etadanyonyAbhAvazca, teSu / etadanyonyAbhAvavyatiriktapadena etadanyonyAbhAvo nityaniSThebhyo bahiSkRtaH / tasya ca pakSe sAdhane vyAghAtaH syAt / ato yathoktavizeSaNopapannaH etadanyonyAbhAvo dRSTAntAthai sarvatra jJeyaH / nityaniSThatvarahitamca dharmaH zabdatvAdiH pakSe jJeyaH / vyAkhyAnaM tu sugamameva // 18 // 19 ayaM zabdaH zabdatvAtyantAbhAvavyatiriktanityaniSThatvarahitAdhikaraNaM meyatvAditi ||vyaakhyaanN puurvvt| evaM pakSIkRtazabdaniSThayatkiJciddharmavizeSAtyantAbhAvamupAdAya yAvantaH pakSIkRtazabdadharmAH, tAvatyo mahAvidyA drssttvyaaH||19|| 19 ( bhuvana0 )-ayaM zabdaH zabdatvAtyantAbhAvetyAdi / zabdatvasyAtyantAbhAvaH zabdakhAtyantAbhAvaH iti tatpuruSasamAsaH kAryaH / zeSaM pUrvavat // 19 // 20 yadA sAmAnyataH ayaM zabdaH etaniSThAtyantAbhAvavyatiriktanityaniSThatvarahitAdhikaraNaM meytvaaditi|| etaniSThasya atyantAbhAva iti smaasH||20|| 20 (bhuvana0)-yadvA sAmAnyataH ayaM zabdaH etanniSThAtyantAbhAvetyAdi / etanniSThasya zabdatvAderdharmasya atyantAbhAvaH etanniSThAtyantAbhAva ityatrApi tatpuruSasamAsa eva kartavyaH // 20 // __21 ayaM zabdaH zabdatvavyatiriktaitaddharmatvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meya. tvAditi // zabdatvavyatiriktaitaddharmeSu zabdatvavyatiriktaitaddharmatvaM nAma dharmaH / tadrahitazcAnetaddharmo vA, zabdatvaM vA / AdyaH pakSe vyAhataH / tena zabdatvamanityaniSThatvavizeSitaM pakSe sidhyatIti zabdAnityatvasiddhiH / evaM pakSamAtraniSThayatkizciddharmavizeSavyatiriktatvamupAdAya yAvantaH pakSamAtraniSThA dharmAstAvatyo mahAvidyA draSTavyAH // 21 // 21 ( bhuvana0)-ayaM zabdaH zabdatvavyatiriktaitaddharmatvarahitAnityaniSThAdhikaraNamiti / zabdatvAt vyatiriktAH bhinnAH zabdatvavyatiriktAH / te ca te etaddharmAzca zabdatvavyatiriktaitaddharmAH / teSAM bhAvaH tattvam / tena rahitazvAsau anityaniSThazca / tadAzrayaH zabda iti bhAvaH / zabdatvavyati. riktaitaddharmatvarahito'nityaniSThazca dharmaH zabdAnyaniSThaH pakSIkRtazabdAnyonyAbhAvAdidRSTAntIbhUteSu sarvapadArtheSu pakSavyatirikteSu nityAnityeSu jJAtavyaH / anitye ghaTapaTAdau ca ghaTatvapaTatvAdiko'pi dharmo jJeyaH / AkAzatvAdikastu dharmo'nityaniSTho na bhavatIti nityeSu na tena sAdhyasiddhiH, kintu pakSAnyonyAbhAvAdinaiva / pakSe ca zabdatvavyatiriktaitaddhamatvarahito dharmaH zabdatvameva / tacca anityaniSThaM tadaiva syAt , yadi zabdo'nityaH syAdityatra zabdAnityatvasiddhiH / nityatvenArthAntaratAparihArArthamanityaniSThetipadam / prameyatvAdivyAvRttyarthametaddharmatvarahiteti grahaNam / vyAghAtaparihArAya 1 pUrvavadeva iti da pustaka pAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAviDambanam | 31 zabdatvavyatiriktetipadopAdAnam / tathA ca pakSe anityaniSThetivizeSaNaviziSTazabdatvasiddhayA vyAghAtaparihAro boddhavyaH / etadevAnumAnaM zabdavyatiriktetyAdinA vyAkhyAnayati - anetaddharma iti / azabdadharma ityarthaH / anityaniSThatvavizeSitamiti / zabdatrtyasya zabdamAtraniSThatvAdanityaniSTheti dvitIyavizeSaNaviziSTatvaM zabdasyAnityatve satyeva syAt, nAnyathetyarthaH / evaM pakSamAtra niSThayatki - JciddharmavizeSavyatiriktamiti / ayaM zabda: zrAvaNatvavyatirikaitaddharmatvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvAdityAdikA mahAvidyetyarthaH // 21 // 22 yahA sAmAnyataH ayaM zabdaH etanmAtraniSThavyatiriktaitaddharmatvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi // 22 // 22 ( bhuvana0 ) - yadvA sAmAnyataH ayaM zabdaH etanmAtraniSThavyatiriktetyAdi / etanmAtraniSThAH pakSIkRtazabdamAtraniSThAH etacchabdatvaitacchrAvaNatvAdayaH / pakSIkRtazabde eva teSAM vartamAnatvAt / tadvyatiriktA etaddharmA astitvaprameyatvAdayaH, teSAM pakSIkRtazabdamAtrAdanyatrApi vartanAt / tattvena rahito yo'nityaniSThastasyAdhikaraNamityarthaH / vizeSaNasAphalyaM pUrvavadeva jJAtavyam ||22|| 23 ayaM zabdaH etadnyatvavyatiriktaitadanyavRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi // etadanyatvavyatiriktA ye etadanyavRttayaH teSu etadnyatvavyatiriktaitadanyavRttitvaM dharmaH / tadrahitazcaitadanyatvaM vA, aitadavRttirvA, etanmAtra - vRttirvA / Adyau pakSe vyAhatau / tena pakSamAtraniSTho dharmo'nityaniSThatvavizeSitaH pakSe sidhyatItyanityatvasiddhiH // 23 // 23 ( bhuvana0 ) - ayaM zabdaH etadanyatvavyatiriktaitadanyavRttitvarahitA nityaniSThAdhikaraNamiti / etasmAtpakSIkRtazabdAt yat anyatvaM bhinnatvaM tadvyatiriktAH etadbhinnAH / etasmApakSIkRtazabdAdanye ghaTapaTAtmAdayaH, tatra vRttiryeSAM te etadanyavRttayaH / etadanyatvavyatiriktAzca te etadanyavRttayazca etadnyavyatiriktaitadanyavRttayaH / teSAM bhAvaH tattvam / tena rahito yo'nityaniSTo dharmaH tasyAdhikaraNaM zabda ityarthaH / etadanyatvaM veti / etadanyonyAbhAvo vA / etadanuttirveti / ghaTatvapaTatvAtmatvAdirvA / etanmAtravRttirveti / zabdatva zrAvaNatvAdirvA / AdyAviti / Adya dharmoM pakSe vyAghAtAdeva sAdhayitumazakyau | tRtIyazcAnityaniSThastadaiva syAt, yadi zabdo'nityaH syAditi zabdAnityatvasiddhiH / atrAnumAne sarvatrApi dRSTAnte etadanyatvaM dharmo'dhigantavyaH / tadbhinnAnAM sarveSAmapyetadanyavRttitvarahitapadena niSiddhatvAt etadanyatvavyatirikteti padena etadanyatvasyaiva grahaNAcca / sa cAnitye ghaTapaTAdau vartamAnatvAdanityaniSTha eveti sarve samaJjasameveti // 23 // 24 ayaM zabdaH zabdatvAtyantAbhAvavyatiriktaitadanyavRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi // atra caitadanyonyAbhAvapadasthAne zabdatvAtyantA 1vA atti iti ja pustakapAThaH / 2 vyAhatau vyAghAtAt / tena' iti ja pustakapAThaH / 3 'niyasva vize' iti ga pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 32 zrIbhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM bhAvapadameva pUrvamahAvidyAvailakSaNyam / zeSaM pUrvavat / evaM pakSamAtraniSThayatkiJciddharmavizeSAtyantAbhAvamupAdAya yAvantaH pakSe dharmAstAvatyo mahAvidyA draSTavyAH // 24 // 24 (bhuvana0)-ayaM zabdaH zabdatvAtyantAbhAvetyAdi / zabdatvasya atyantAbhAvaH za. bdatvAtyantAbhAvaH / atra caivaMvidhavizeSaNaviziSTo dharmaH zabdatvAtyantAbhAvo vA zabdatvAdi / AdyaH pakSe vyAhatatvAdRSTAntopayogI / dvitIyastu pakSopayogI / anyonyAbhAvapadasthAne iti / anyatvapadasthAne ityarthaH / anyatvAnyonyAbhAvayorhi paryAyAntarataiva nArthAntarateti bhAvaH // 24 / / 25 yahA sAmAnyataH ayaM zabdaH etanmAtraniSThAtyantAbhAvavyatiriktaidanyavRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi // 25 // ___25 (bhuvana0)-yadvA sAmAnyataH ayaM zabdaH etanmAtraniSThAtyantAbhAvetyAdi / etanmAtraniSThaH zabdatvAdiH, tasya atyantAbhAvaH etanmAtraniSThAtyantAbhAvaH / atrApyevaMvidho dharma etanniSThAtyantAbhAvo vA zabdatvAdireva vA / zeSaM pUrvavadeva // 25 // 26 ayaM zabdaH anityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogipakSavRttitvarahitAnityatvavanniSThAnityatvAtyantAbhAvavanniSThatvarahitAdhikaraNaM meyatvAditi // anityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitve sati ye pakSavRttayo dharmAH, teSu anityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogipakSavRttitvaM dhrmH| ye cAnityatvavanniSThatve sati anityatvAtyantAbhAvavanniSThA dharmAH, teSu anityatvavanniSThAnityatvAtyantAbhAvavaniSThatvaM dharmaH / anityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogipakSavRttitvarahitazcAsau anityatvavanniSThAnityatvAtyantAbhAvavanniSThatvarahitazca, taddhikaraNaM sadAzraya ityarthaH / ___26 (bhuvana0 )-ayaM zabdaH anityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogipakSavRttitvarahitAnityatvavanniSThAnityatvAtyantAbhAvavanniSThatvarahitAdhikaraNamiti / anityatvaM vidyate yeSu te anityatvavantaH anityapadArthAH / teSu niSThA avasthAnaM yasya so'nityatvavanniSThaH / sa cAsau atyantAbhAvazca / tasya pratiyoginaH paramANutvAkAzatvAdayaH / pakSe vRttiryeSAM te pakSavRttayaH / anityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyoginazca te pakSavRttayazceti samAsaH / evaMvidhAzca dharmAH zabdasya nityatve'GgIkriyamANe zabdatvazrAvaNatvanityatvAdayaH / teSAM bhAvaH tattvam / tena rahitA nityaniSThA anityaniSThA nityAnityobhayaniSThAzca dharmAH syuH / tatra ye nityaniSThA AkAzatvAdayo ye cAnityaniSThA ghaTatvAdayo ye cobhayaniSThA astitvaprameyatvAdayaH, te sarve'pyanityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyoginaH santo ye pakSavRttayastattvarahitA vidyanta eva / yadyapyastitvaprameyatvAdayaH pakSavRttitvarahitA na santi, tathApyanityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitve sati ye pakSavRttayastattvarahitA eva / teSAM sarvatrApi 1 teSu dharmeSu ani iti ga pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 33 501 mahAvidyAviDambanam / vidyamAnatvena atyantAbhAvapratiyogitvasyaiva abhAvAt / atha dvitIyavizeSaNaM vyAkhyAyate-anityatvavanto'nityapadArthAH / tanniSThAzca anityatvAtyantAbhAvavanto nityapadArthAH, tanniSThAzca / tattvena rahito yo dharmaH sa tathA / tato'nityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogipakSavRttitvarahitazcAsau anityatvavanniSThAtyantAbhAvavanniSThatvarahitazceti karmadhArayaH / tasyAzrayaH zabda ityarthaH / atra ca dvitIyavizeSaNena prathamavizeSaNopapannAnAmapyastitvaprameyatvAdInAM vyavacchedaH kRtaH / evaMvidhavizeSaNadvayopapannazca dharma: pakSe zabde zabdatvAdireva / sa ca anityatvavadanityatvAtyantAbhAvavAgalaniSThatvarahito vidyate / sa cAdyavizeSaNopapannastadaiva syAt , yadi zabdasyAnityatvamaGgIkrIyeta / zabdasya ca nityatve sa dharmo'nityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogI san pakSavRttireva syAt, na tu tattvarahitaH / tasmAcchabdasyAnityatvamaGgIkAryam / dRSTAnte caivaMvidho dharmaH ekaikanityaniSTho gaganatvAdirekaikAnityaniSTho ghaTatvAdizca zeyaH / anityatvavanniSThAnityatvAtyantAbhAvavaniSThatvarahitAdhikaraNamityukte nityatvatadavAntaradhabhairanityatvAtyantAbhAvavanmAtravRttinirarthAntaratA syAt / anityatvavanmAtravRttInAmiva anityatvAtyantAbhAvavanmAtravRttInAmapyanityatvavanniSThAnityatvAtyantAbhAvavanniSThatvarahitatvAt / tannivRtyarthamanityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogipakSavRttitvarahitagrahaNam / pakSIkRtazabdanityatve nityatvA. dInAmanityatvavaniSThAtyantAbhAvapratiyogipakSavRttitvena tadrahitatvAnupapatteH / anityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogipakSavRttitvarahitAdhikaraNamityukte meyatvAbhidheyatvAdibhirarthAntaratA syAt / teSAM pakSaniSThatve'pyanityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitve sati yatpakSavRttitvaM tadrahitatvena pakSIkRtazabdanityatvavAdinApyaGgIkArAt / tannivRtyarthamanityatvavanniSThAnityatvAtyantAbhAvavanniSThatvarahitagrahaNam / meyatvAdInAmanityatvavanniSThAnityatvAtyantAbhAvavanniSThatvena tdrhittvaanupptteH| (bhuvana0)-athaitadanumAnaM vyAcaSTe-anityatvavaniSThetyAdi / atha vyAvRtticintA / zabdaH anityatvavaniSThetyAdisAdhyavAniti zabdamAtrapakSIkaraNe ekasya zabdasya yannityatvaM tadanityatvavaniSThAtyantAbhAvapratiyogitve sati yatpakSavRttitvaM tadrahitaM, sarvazabdAnAM pakSatvena tatra vRttihInatvAt / evamanityatvavaniSThatve sati yadanityatvAtyantAbhAvavanniSThatvaM tadrahitaM ca / tadAzraya ekaH zabda iti bhAge siddhasAdhanatA syAt , ata uktamayaM zabda iti / atha granthakadAdyavizeSaNaparihAreNa vyAvRtticintAmAha-anityatvavanniSTAnityatvetyAdi / nityatvatadavAntaradhamairiti / zabdasyAnityatve sAdhye nityatvarUpArthAntaratA syAt / kaiH / nityatvatadavAntaradhanaH / nityatvaM ca, tasmAt nityatvAdavAntaradharmAzca zabdatvAdayaH, taiH / anityatvAtyantAbhAvayanmAtravRttibhiriti / nitypaatrvRttibhirityrthH| kathamarthAntaratA atrAha-anityatvavanmAtretyAdi / anityatvavanniSTatve sati yat anityatvAtyantA 2 mahAvidyA. For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIbhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM bhAvavaniSThatvaM tat anityamAtravRttInAbhiva nityamAtravRttInAmapi nAstItyarthaH / tannivRtyartha prathamavizeSaNam / kathamanena vizeSaNena tannirAso'trAha-pakSIkRtazabdetyAdi / tadrAhitatvAnupapatteriti / anityatvavanniSTAtyantAbhAvapratiyogipakSavRttitvarahitatvAnupapatterityarthaH / atha dvitIyavizeSaNaM muktvA vyAvRtticintAM karoti-anityatvaniSThAtyantAbhAvetyAdi / arthAntaratAmevAviSakaroti-teSAmityAdinA / meyatvAdInAmanityeSvapi bhAvAdanityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvahInatvAt anityatvavaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaviziSTapakSavRttitvAbhAva ubhayasaMmata ityarthaH / tannirAsAya dvitIyavizeSaNopAdAnam / kathamanena tanirAso'trAha-meyatvAdInAmityAdi / meyatvAdInAM nityAnityavRttitvena / tadrahitatvAnupapatteriti / nityAnityavRttitvarahitatvAnupapatteriti bhAvaH / anityatvavaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitAnityatvavanniSThAnityatvAtyantAbhAvavaniSThatvarahitAdhikaraNamityukte nityapadArtheSu sAdhyAbhAvaH / nityapadArthamAtravRttInAM dharmANAmanityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvena tadrahitatvAnupapatteH / anityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitanityaniSThadharmANAM cAnityatvAtyantAbhAvavaniSThatvena tadrahitatvAnupapatteH / ato nityeSu sAdhyasadbhAvasidhyarthaM pakSavRttitvarahitagrahaNam / yadyapyekaikanityavRttayo dharmA anityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvena na tadrahitAH, tathApyanityatvavaniSThAtyantAbhAvapratiyogitve sati yatpakSavRttitvaM tadrahitA bhavantyeveti nityeSu saadhyaanugmsiddhiH| (bhuvana0)-atha pakSavRttitvetipadaM tyaktvA vyAvRttiM vidhtte-anitytvvnnisstthaatyntaabhaavetyaadi| tathAca nityamAtravRttInAM dharmANAM dvitIyavizeSaNopapannAnAmapi prathamavizeSaNopapannatvasyAnupapattiH / anityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahiteti vizeSaNopapannAnAM ca sattvAdInAM nityaniSThAnAM dharmANAM nityAnityayugalavRttitvena nityAnityayugalavRttitvarahitatvAnupapattizca / tena nityeSu na sAdhyasiddhiH / tadartha pakSavRttitveti padopAdAnam / tadhaNe'pi ca nityatvatadavAntaradharmANAmanityatvavaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvAt na nityeSu sAdhyAnugama ityata Aha-yadyapyekaikanityattayo dharmA iti / ekaikanityavRttayo dharmA AkAzatvaparamANutvAdayaH / te cAnityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyoginaH, evaM sati na tadrahitAH / tathApi saMpUrNavizeSaNena vicAryamANAH saMpUrNavizeSaNopapannA api bhavantyeveti nityeSu sAdhyasiddhiH / evaM pakSIkRtazabdAtiriktAnityeSvapi ekaikAnityaniSThadharmaH sAdhyAnugamo draSTavyaH / anityatvavanniSThAnityatvAtyantAbhAvavaniSThatvarahitaH anityatvAtyantAbhAvavanmAtravRttirvA syAt anityatvavanmAtravRttirvA / AdyaH pakSe na 1 bAnityatvavaniSThAnityatvAiti ja pustakapAThaH / 2 siddheH| iti ja pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 501 mahAvidyAviDambanam / sidhyati / tasyAnityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitve sati pakSavRttitvena tadrahitatvAnupapatteH / ato'nityatvavanmAtravRttidharmaH pakSe sidhyan anityatvamantarbhAvya sidhyatItyanityatvasiddhiH // 26 // (bhuvana0)-atrAnityatvasiddhi darzayitumAha-anityatvavanniSThetyAdi / anityatvAtyantAbhAvavanmAtravRttiveti / nityamAtravRttinityatvAdidharma ityarthaH / anityatvavanmAtravRttiti / anityamAtravRttiH anityatvAdirityarthaH / zabde AdyadharmasAdhane AdyavizeSaNena saha virodhaH syAdi tyAha-AdhaHpakSe na sidhyatItyAdi / pArizeSyAdvitIyadharma zabde sAdhayati-ato'nityatvavanmAtretyAdi / anityatvazabdatvazrAvaNatvAdiranityatvavanmAtravRttiH tadA syAt, yadi zabdo'ni. tyaH syAdityanityatvamantargataM kRtvA sa dharmaH zabde sidhyati / sa cAnityamAtravRttiryadyapi pakSe vartamAnatvena pakSavRttitvarahito nAsti, tathApyanityatvavabhiSThAtyantAbhAvapratiyogitve sati yaH pakSavRttiH tattvarahita evAstIti vyAkhyA // 26 // 27 ayaM zabdaH etacchabdanityaviSayatvarahitajJAnaviSayaH meyatvAditi // yeSu yeSu jJAneSu etacchandaviSayatvanityaviSayatve staH, teSu teSu etacchandanityaviSayatvaM dharmaH / tadrahitaM jJAnametacchabdAviSayaM vA, nityAviSayaM vA / AdyaM pakSIkRtazabdaviSayaM na sidhyati / vyAghAtAt / dvitIyaM ca pakSazabdaviSayaM sidhyanityatvamantarbhAvya sidhyati / pakSIkRtazabdanityatve yasya kasyacidapi tadviSayajJAnasya etacchandaviSayatve sati nityaviSayatvena tadrahitatvAnupapatteH / / 27 // 27 (bhuvana0 )--atha prakArAntareNa mahAvidyAntaramAha-ayaM zabdaH etacchandanityavi. payatvarahitajJAnaviSaya iti / etacchabdazca nityazca etacchabdanityau / tau viSayau mocaro yasya jJAnasya tadetacchandanityaviSayam / tasya bhAvaH tattvam / tena rahitaM yat jJAnaM tasya viSayaH zabda ityarthaH / yeSu yeSu jJAnenvityAdi / yeSu yeSu zabdAkAzAdijJAneSu / vizeSaNAbhAvAdvA vizeSyAbhAvAdvA viziSTAbhAva iti nyAyena etacchabdanityaviSayatvarahitajJAnaM hi etacchabdAviSayaM vA nityAviSayaM vA / tatrAdyasya etacchabdaviSayatve vyAghAtamAha-AdyaM pakSIkRtazabdeti / yadevaitacchabdAviSayaM tadevetacchabdaviSayamiti vyAghAta ityarthaH / dvitIyamiti / nityAviSayam / taJca zabdaviSayaM sidhyacchabdasyAnityatvaM sAdhayediti bhAvaH / anityatvasAdhane hetumAha-pakSIkRtazabdanityatve yasya kasyacidapItyAdi / yadyatacchabdo nityo'GgIkrIyeta, tadA yatkiJcidetacchandaviSayajJAnasya nityaviSayatvameva syAt, na tu tadaviSayatvamityarthaH / tadrahitatvAnupapatteriti / nityaviSayatvarahitatvAnupapatterityarthaH / atra sarvatra sapakSe etacchabdAviSayajJAnaviSayatvaM dharmo mantavyaH // 27 // 1 anityazabdatva iti cha da pustaka pAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 36 zrIbhuvanasundara sUrikRtaTIkAyutaM 28 ayaM zabdaH etanniSThAnityatvAtyantAbhAvApratiyogikatvAnadhikaraNAtyantAbhAvavAn meyatvAditi // ye pakSIkRtazabdadharmA anityatvAtyantAbhAvapratiyogikatvarahitAH teSu etanniSThAnityatvAtyantAbhAvApratiyogikatvaM dharmaH, tadanadhikaraNaM tadrahitaH, etanniSThAnityatvAtyantAbhAvApratiyogikatvAnadhikaraNacAsau atyantAbhAvazca tadadhikaraNamityarthaH / etanniSThAnityatvAtyantAbhAvApratiyogikatvAnadhikaraNavAnityukte anityatvAtyantAbhAvapratiyogivena anityatvAtyantAbhAvAnyonyAbhAvena pakSIkRtazabda nityatve'pyupapadyamAnenArthAntaratA syAt / tannivRtyarthamatyantAbhAvagrahaNam / etanniSThAnityatvAtyantAbhAvapratiyo frkatvAnadhikaraNamatyantAbhAvaH etanniSThatvarahito vA syAt, anityatvAtyantAbhAvapratiyogiko'tyantAbhAvo vA / AdyaH pakSe vyAhataH / dvitIyastvanityatvameva / anityatvAtyantAbhAvAtyantAbhAvasya anityatvAnatirekAt tattulyayogakSematvAdvA ityanityatvasiddhiH // 28 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 ( bhuvana0 ) - ayaM zabdaH etanniSTAnityatvAtyantAbhAvApratiyogikatvAnadhikaraNAtyantAbhAvavAniti / anityatvAtyantAbhAvo nityatvamapratiyogI yasya atyantAbhAvasya asau anityatvAtyantAbhAvApratiyogikaH / etasmin pakSitazabde niSThA yasya sa tathA / etanniSThAsa anityatvAtyantAbhAvApratiyogikaJca etanniSThAtyantAbhAvApratiyogikaH / tasya bhAvaH tattvam / tasya anadhikaraNaM yo'tyantAbhAvaH tadvAn zabda iti samAsaH / anityatvAtyantAbhAvApratiyogikapadena nityatvAtyantAbhAvaM vinA sarve'pi ghaTatvapaTattrazabdatvAdipratiyogikA atyantAbhAvA upAttAH / etanniSTavizeSaNasahitena ca tena padena zabdatvAdizabdavarmAtyantAbhAvAH pUrvavizeSaNAyAtAH pRthakRtatvAnnityatvAtyantAbhAvazca niSiddhAH | tattvAnadhikaraNAtyantAbhAvapadena ca ghaTatvapaTatvAdyatyantAbhAvA etanniSThetivizeSaNAyAtAH sarve'pi niSiddhAH / zabdadharmAtyantAbhAvanityatvAtyantAbhAvau ca punarapyupAttau / tatra pakSIkRtazabde etacchadudharmAtyantAbhAvasAdhane vyAghAta iti nityatvAtyantAbhAvaH pakSIkRtazabde sAdhyate iti zabdAnityatvasiddhiH / anumAnArtha vyAcaSTe - ye pakSIkRtazabdadharmA ityAdi / pakSIkRtazarmA iha ghaTatvAkAzatvAdyabhAvAH / teSAM sarveSAmapi pakSIkRtazabdaniSThatvAt / etAvatA anumAnasthametanniSThetipadaM vyAkhyAtam / anityatvAtyantAbhAveti / anityatvAtyantAbhAvo nityatvaM pratiyogI yasya sa tathA / tadbhAvaH tattvam / tena rahitAH / pakSIkRtazabdadharmAH santo ye'nityatvAtyantAbhAvapratiyogikatvarahitA ityarthaH / etAvatA anityatvAtyantAbhAvApratiyogiketi padamanumAnasthaM vyAkRtam / zeSaM sugamam / atha atyantAbhAvaM vimucya vyAvRttiM karoti - etanniSThA nityatvAtyantAbhAvetyAdi / anityatvAtyantAbhAvapratiyogi keneti / anityatvAtyantAbhAvo nityatvaM pratiyogI yasya tena / anityatvAtyantAbhAvo nityatvaM, tasya anyonyAbhAvena zabdo nityatvaM na bhavatItirUpeNa zabdaniSThena siSAdhayiSitAnityatvaviparyaye'pyupapadyamAnena arthAntaratA syAt, tatpa For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 501 mahAvidyAviDambanam / rihArArthamatyantAbhAvagrahaNam / abhimatasAdhyasiddhiM nirUpayitumAha-etaniSThAnityatvetyAdi / evaMvidhazcAtyantAbhAvo dvadhA syAt, etaniSTatvarahito'tyantAbhAvo vA nityatvAtyantAbhAvo veti / tatrAdyasya pakSe vyAghAtamAha-AdyaH pakSe vyAhata iti / AdyaH etaniSThatvarahito'nyantAbhAvaH, pakSe zabde, vyAghAtena bAdhitaH / ayamAzayaH-pakSIkRtazabdadharmA ye zabdatvazrAvaNavAdayaH teSAmatyantAbhAvaH zabdaniSTho nAsti / yataH zabdatvAdaya eva zabdadharmAH zabdaniSThAH, na tu tadasyantAbhAvaH / tasya zabdAdanyatraiva vartanAt / tatastasmin zabde sAdhyamAne sphuTa eva vyAghAtaH / tasmAdetanniSThatvarahitAtyantAbhAvaH sarvatra sapakSe jJeyaH / dvitIyatya zabde siddhimAha-dvitIya ityAdi / dvitIyo'nityatvAtyantAbhAvAtyantAbhAvaH / etAvatA nityatvasyAtyantAbhAvaH zabde sAdhyate / sa ca anityatvamevetibhAvaH / atra hetumaah-anitytvaatyntaabhaavetyaadi| anityatvAtyantAbhAvo nityatvam / tasyAtyantAbhAvasya anityatvAnatirekAdanityatvarUpatvAdityarthaH / hevantaramAhatattulyayogakSematvAdveti / tena tulyau yau yogakSemau, tadbhAvaH tattvaM, tasmAt / atrAyaM bhAvaH / yathA anityatvasyAtyantikaniSedho nityatvaM, tathA tadAtyantikaniSevaH punaranityatvameva / " parasparavirodhe hi na prakArAntarasthitiH" itinyAyAdityarthaH / / 28 // 29 ayaM zabdaH anAdyetadbhAvatvarahitAbhAvapratiyogI meyatvAditi // anAdyetadbhAveSu anAdyetadbhAvatvaM dharmaH |tdrhitshvaabhaavH etabhAvatvarahito vA, AdimAnetabhAvo vA / AdyaM pratyetasminpratiyogitvaM na sidhyati / vyAghAtAt / dvitIyastu pradhvaMsa evetyanityatvasiddhiH // 29 // 29 (bhuvana0)-athAbhinavaprakArAntareNa punarmahAvidyAntaramAha-ayaM zabdaH anAyetadabhAvatvetyAdi / etasya pakSazabdasya abhAvAH etadabhAvAH / anAdayazca te etadabhAvAzca anAdyetadabhAvAH, prAgabhAvAnyonyAbhAvAtyantAbhAvarUpAH / ' anAdiH sAntaH prAgabhAvaH, / ' tAdAtmyaniSedho'nyonyAbhAvaH, ' ' anAdiranantaH saMsargAbhAvo'tyantAbhAvaH ' iti teSAM lakSaNAt / teSAM bhAvaH tattvam / tena rahito yo'bhAvaH pakSamadhye sAdirabhAvaH, sa ca pradhvaMsAbhAva eva / 'sAdiranantaH pradhvaMsAbhAvaH' iti tallakSaNAt / tasya pratiyogI zabda ityarthaH / ayaM zabdaH pratiyogItyukte zrotre zabdasamavAya iti samavAyapratiyogitvena zabde siddhasAvyatA syAt / anAzrayatve sati vyAvartakasya pratiyogitvAt / ata uktamabhAvapratiyogIti / evaM cAnyonyAbhAvapratiyogitvena siddhasAdhanaM syAt, ata uktamanAdivarahiteti / anAditvarahitAbhAvapratiyogItyukte ca vyAptibhaGgaH, nityeSu tadabhAvAt / ata uktamanAditvarahiteti / iticyAvRtticintA / etadabhAvavarahito veti / etasya pazabdasya yo'bhAvaH, tattvarahito'bhAvo ghaTatvAkAzatvAdyabhAvaH / so'pyanAdyetadabhAvatvarahitaH / parametasya zabda: pratiyogI na syAt , tasmAyAghAtaH / AdimAnetadabhAvo veti / Adividyate yasya sa AdimAn / pradhvaMsAbhAva ityarthaH / tasya ca pratiyogitvaM zabdasya anityatve eva syAt, nAnyatheti zabdAnityatvasidviriti / atra zabdAnyavattu abhAvapratiyogitvaM zabdetara. samastavastUnAmapyastIti teSAM sapakSatA // 29 // For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38 zrIbhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM ___30 ayaM zabdaH dhvaMsatvarahitaitabhAvatvarahitAbhAvapratiyogI meyatvA. diti // iyaM pUrvA ca mahAvidyA yatra yatrAnityatvaM sAdhyate tatraiva saMcarati / zeSAstu sakalAnvayavyatirekisAdhyasaMcAriNya iti // 30 // 30 (bhuvana0)-ayaM zabdaH dhvaMsatvarahitaitadabhAvetyAdi / dhvaMso vinAzaH / tattvarahitA ye etasya zabdasyAbhAvAH pUrvoktA eva / teSAM bhAvastattvaM, tena rahito yo'bhAvaH sAdhyadharmapakSe pradhvaMsAbhAva eva, tasya pratiyogI zabda ityarthaH / abhAvapratiyogItyukte zabdasyAnyonyAbhAvAdipratiyogitvaM siddhameva ityata uktametadabhAvatvarahitati / tathA ca vyAghAtaH syAt / tatastatparihArAya dhvaMsatvarahiteti / dhvaMsatvarahitaitadabhAveSu dhvaMsatvarahitaidabhAvatvaM dharmaH / tadrahitazcAbhAva etadabhAvatvarahito vA dhvaMso vA / AdyaM prati zabdasya pratiyogitvaM vyAhatamiti etadabhAvatvarahitAbhAvapratiyogitvaM sarvasapakSopayogi, dvitIyaM prati zabdasya pratiyogitvaM sidhyacchandasyAnityatvaM sAdhayedityarthaH / etanmahAvidyAdvayamanityatvasAdhakameva na sAdhyAntarasAdhakamiti mahAvidyAntarebhyo'tya vailakSaNyaM pratipAdayati-iyamiti / iyamanantarodidaiva mahAvidyA, pUrvA cAyaM zabdo'nAdyetadabhAvetyAdiko / zeSAstviti / zeSAH pakSasapakSAdikaM pakSIkRtya pravRttA mahAvidyAH / sakalAni anvayavyatirekiNAM yAni sAdhyAni tatsaMcAriNyaH / etatprakArazca purApi ApAtanikAyAM kiJcitprapaJcita iti na prapazyate / nanu mahAvidyAprakaraNe kimidaM pakSaniSThatvaM, kiM vA sapakSaniSThatvaM, kiMvA vipakSaniSThatvaM, kiM vA ubhayaniSThatvamiti / ucyate / ayaM pakSaniSThaH, ayaM sapakSaniSThaH, ayaM vipakSaniSTha ityAdyabAdhitabuddhisAkSikaH pakSAzritatvasapakSAdhitatvavipakSAzritatvobhayAzritatvarUpo dharmavizeSaH / nanu nAyaM bhAvaH, abhAve'pi vartamAnatvAt / nApyabhAvaH, pratiyogivizeSAnirUpaNAt iti cet / na / dravyAdiSaDlakSaNAnAM ye SaDatyantAbhAvAstadvattvasyAtrAbhAvatvasya pratyakSAdinamANasiddhatvAditi / kaH punarasya pratiyogIti cet / na kazcit / savistaraM caitadanyatropapAdayiSyAmaH iti // (bhuvana0)-atha premayatvAdInAM hetUnAM pakSeNa saha saMyogasamavAyAdisaMbandhAbhAvAtpakSadharmavAdyasiddhiriti nodyti-nnvityaadi| ubhynisstthsvmiti| pakSasapakSaniSThatvamityarthaH / buddhivizeSaviSayatvopAdhiko dharmaH pakSaniSThatvAdirityAha-ucyata ityAdinA / ayaM dharmavizeSaH kiM bhAvaH uta abhAvaH iti vikalpya nodakaH prathamaM pratyAha-nanu nAyamiti / ayaM pakSaniSThatvAdiko dharmo na bhAvaH / nityamAkAzaM kRtakatvAbhAvAdityAdau pakSaniSThatvAderdharmasya kRtakatvAbhAvahetau abhAvarUpe'pi vartamAnatvAt / na dvitIyo'pItyAha-nApyabhAvaH, * pratiyogivizeSAnirUpaNA 1 asyAye 'zeSaM tu sugamameva' iti adhika cha pustake dRzyate / 2 yogiviSayAni' iti gha pustakapAThaH / 3 tvasya pratya iti gha pustakapAThaH / 46 / vistaratacaitada iti gha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pa0 1 mahAvidyAviDambanam / dityAdi / ayaM pakSaniSTatvAdidharmo nApyabhAvaH nApyabhAvarUpaH / ayaM ghaTAderAkAzAdervA'bhAva ityevaM pratiyogivizeSasya abhAva saMbandhino'nirUpaNAdityarthaH / dvitIyaM vikalpamaGgIkRtya nodakoktaM pariharati-na dravyAdiSaDlakSaNAnAmityAdi / dravyAdayo ye paTpadArthA dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAkhyA vaizeSikamataprasiddhAH teSAM yAni paDlakSaNAni 1 " guNAzrayo dravyam, " 2 " karmAtirikto jAtimAtrAzrayo guNaH, " 3 " saMyogavibhAgAjanyasaMyogavibhAgAsamavAyikAraNajAtIyaM karma, " 4 " nityatve satyekatve satyanekasamavetA jAtiH sAmAnyAparaparyAyA, " 5 " nityeSveva dravyeSveva vartata eva ye te antyA vizeSAH " 6 " ayutasiddhAnAmAcAryAdhArabhUtAnAmiha pratyaya heturyaH saMbandhaH sa samavAyaH, " ityevaM rUpANi / teSAM ye SaDatyantAbhAvAstadvattvasya tadadhikaraNatvasya abhAva - tvasya pratyakSAdipramANasiddhatvAbhAvo 'yaM pakSaniSThatvAdirUpo dharma ityarthaH / tathA hi, evaMvidho dharmo dravyaM na bhavati, tallakSaNAbhAvAt / tathA guNo'pi na bhavati / tallakSaNAbhAvAt / evaM karmasAmAnyAdirUpo'pi na bhavati / tattalakSaNAbhAvAdeva / tasmAdayaM pakSaniSThatvAdivarmo'bhAvarUpa eva saptamaH padArthaH keSAMcidvaizeSikANAM mate prasiddhaH / evaM ca prameyatvAstitvAdayo'pi dharmAH abhAvarUpAH eva jJeyAH ityarthaH / pratiyogyanirUpyasya abhAvatvAnupapatteH pratiyogI vAcya iti zaGkate / kaH punarasya pratiyogIti / asya pakSaniSThatvAdidharmasyAbhAvarUpasyetyarthaH / abhAvasya pratiyoginirUpyatvaniyamo neti pariharati-- na kazciditi / pratiyogijJAna kAryatvAdabhAvajJAnasya kathamaniyamastatrAha--- savistaraM caitadanyatreti / atyantAbhAvo niSpratiyogika ityanyatra vArtike vakSyAma iti taMta evaitajjJeyamityarthaH / iti pakSaM pakSIkRtya pravRttAstriMzanmahAvidyAH prAduzyanta // 30 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha sapakSaM pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAbhedAH yathA -- zabdo'nityaH ityatra sapakSo ghaTaH iti sthite, pakSApakSa vipakSAnyavargAdekaikamuddhRtam / bhinnaM sAdhyavatastadvaduddhRtAvadhibhedinaH // (bhuvana 0 ) - atha sapakSaM pakSIkRtya mahAvidyAbhedAn didarzayiSurAha - atha sapakSamityAdi / atha sapakSaM pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAbhedA yathA santi tayodAhariSyanta iti zeSaH / zabdo'nitya ityatreti / zabdo'nityaH kRtakattrAt ghaTavadityatra mUlAnumAne ghaTaH sapakSaH iti sthite, ghaTaM sapakSaM pakSI kRtya prayujyate ityarthaH / tatra - iti kArikAmAzritya yA pravartate tAmAha 39 For Private And Personal Use Only 1 ayaM ghaTaH etadvadapakSIkRtazabdAnyAnyAnityAnyaH meyatvAditi / atra ca vakSyamANAsu mahAvidyAsu cAkAzo dRSTAntaH / etadvadapakSIkRta zabdayo anyasve tadubhayavattvarahitaH etaddhapakSIkRtazabdAnyAnyaH / sa cAsau anityazca / tadanyatvAdhikaraNamityarthaH / etadvadapakSIkRta zabdAnyAnyAnityAnyatvaM
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 40 zrIbhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM caitaddhaTAnyatvena vA syAt, pakSIkRtazabdAnyatvena vA / audyo vyaahtH| na hyayaM ghaTaH etasmAddhaTAdanya iti saMbhavati / dvitIye tu zabdAnityatvasiddhiH / yadi pakSIkRtaH zabdo na anityaH, kathaM tarhi pakSIkRtAnityAnyatvaM ghaTe syAditi // 1 // 1 (bhuvana0)-ayaM ghaTa etaddhaTapakSIkRtazabdAnyAnyAnityAnyaH, meyatvAditi / atra mahAvidyAnumAnApekSayA ghaTa: pakSaH / yaccAnumAne pakSIkRtazabda ityuktaM, tadanityaH zabda ityAdi mukhyAnumAnApekSayA / atha vyAkhyA / ayaM ghaTa iti vivakSitaH kazciddhaTa: pakSaH / etadvadazca pakSIkRtazabdazcaitaddhaTapakSIkRtazabdau, tAbhyAmanyat etddhttpkssiikRtshbdaanyt| tasmAdanyazcAsau anityazcetyetadvaTapakSIkRtazabdAnyAnyAnityaH tasmAdanyo ghaTa ityarthaH / ayaM bhAvaH / etadruTapakSIkRtazabdAbhyAM yadanyat vizvaM tadanyaH etadbaTo vA pakSI kRtaH zabdo vA / tatraitaddhaTasyaitaddhaTAdanyatvaM vyAhatam / tasmAdanityazabdAdanya etaddhaTaH sidhyan zabdAnityatvaM sAdhayedityarthaH / ghaTa: uktasAdhyaH ityukte ghaTAntaraM ghaTAntarAdanyaditi bhAge siddhasAdhanam / ata uktamayaM ghaTa iti / ayaM ghaTo'nityAnya ityukte anityAtpaTAderanyatvaM siddhamata Aha-ghaTapakSIkRtazabdAnyAnyAnityAnya iti / tathokte ca ghaTAntarAnyatvamuktarUpaM siddhamata uktametaddhaTeti / etaduTapakSIkRtazabdAnyAnya ityukte pakSIkRtazabdAnyatvena zabdasya nityatve'pyupapadyamAnenArthAntaratA, taduktamanityeti / etadbaTapakSIkRtazabdAnyAnyA'nityasya ghaTasyAnyatvena sarvatrAkAzAdau vyAptisiddhirjeyA / atra vakSyamANetyAdi / atra sapakSaM pakSIkRtya pravarttamAnamahAvidyAsu paTAdyanityasarvasapakSasya pakSatulyatvenAkAzAya eva dRSTAntA jJeyAH / etaddhaTetyAdi / etaddhaTapakSIkRtazabdayoH saMbandhinI ye anyatve bhinntve| tadubhayeti / tayoranyattayorubhayamityarthaH / yadi pakSIkRtetyAdi / yadi pakSIkRtazabdo'nityo na syAt , tadA pakSIkRtAdanityAcchabdAddhaTasyAnyatvaM na syAdityarthaH // 1 // 2 ayaM ghaTaH etaddhaTapakSIkRtazabdAnyAnyAnityaniSThAtyantAbhAvAdhikaraNaM meyatvAditi / atra caitaddhaTapakSIkRtazabdAnyAnyaH etaddhaTo vA, pakSIkRtaH zabdo vA / na ca ghaTaniSThasyAtyantAbhAvo ghaTe saMbhavati / tena yadi zabdo' nityaH syAt, tarhi zaniSThasyAtyantAbhAvamupAdAya prakRlasAdhyaparyavasAnaM syAditi zabdAnityatvasiddhiH // 2 // 2 (bhuvana0)-atha pUrvamahAvidyAmeva anyAnyapadasthAne niSThAtyantAbhAvAdhikaraNapadakSepeNa prakArAntareNAha-ayaM ghaTa etaddhaTetyAdi / etaddhaTapakSIkRtazabdAnyAnyAnitye etaddhaTe vA pakSIkRtazabde vA niSThA yasya ghaTatvazabdatvAderdharmasya sa etaddhaTapakSIkRtazabdAnyAnyAnityaniSThaH / tasya yaH atyantAbhAvastadadhikaraNaM ghaTa ityarthaH / atra ghaTaniSThasya ghaTatvAderatyantAbhAvo ghaTe pakSIkute 1 Aye vyAghAtaH iti gha pustakapAThaH / 2 kRtazabdAnyatvaM' iti gha pustakapAThaH / 3 'prakRtapratijJArthaparya iti gha pustkpaatthH|| For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa01 mahAvidyAviDambanam / sAdhayituM na zakyate / tasmAcchabdaniSThasya zabdatvAderatyantAbhAvo ghaTe sAdhyate / zabdatvAdidharmasya cAnityaniSThatvaM tadaiva syAt, yadi zabdo'nityaHsyAditi zabdAnityatvasiddhiH / etaddhaTapakSIkRtazabdAnyAnyAnityaniSThasya ghaTatvAderatyantAbhAvaH pakSAtirikta sarvatrostIti vyAptisiddhiriti // 2 // 3 ayaM ghaTaH etaddhaTapakSIkRtazabdAnyAnyAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNaM meyatvAditi // ihApi yadi pakSIkRtaH zabdaH anityaH syAt, tayeva pakSIkRtazabdaniSThAtyantAbhAvapratiyoginaM ghaTaniSThadharmamupAdAya prakRtapratijJArthaparyavasAnaM syAditi zabdAnityatvasiddhiH // 3 // ___ 3 (bhuvana0 )-athAnantaramahAvidyAmevAtyantAbhAvAdhikaraNasthAne 'tyantAbhAvapratiyogyadhikaraNagrahaNena bhaGgayantareNa darzayati-ayaM ghaTa ityaadi| etadghaTapakSIkRtazabdAnyAnyAnityaniSThazcAsau atyantAbhAvazca / tasya pratiyogI ghaTatvAdiyoM dharmaH tadAdhAro ghaTa ityarthaH / anAnityaghaTaniSThasyAtyantAbhAvasya pratiyoginaH sakalapadArthadharmAH paTatvAkAzavAdayasteSAmadhikaraNaM ghaTa iti vyAghAtaH syAt / tasmAdanityazabdaniSTho yaH atyantAbhAvastasya pratiyogino ye ghaTatvAdayasteSAmadhikaraNaM ghaTa iti bhAvaH / atrApi anityaniSTho'tyantAbhAvastadaiva syAt , yadi zabdasyAnityatvamaGgIkriyate / tsmaacchbdaanitytvsiddhiH| ghaTaniSThasyAtyantAbhAvasya pratiyoginaM gaganaikatvAdikaM dharma svasvaniSThamupAdAya sarvatra gaganAdau vyAptisiddhijJeyeti / atra granthakUdanityatvasiddhimAhaihApi yadItyAdi // 3 // 4 ayaM ghaTaH etaddhaniSThAtyantAbhAvaitacchandaniSThAtyantAbhAvavatvarahitAnityAnyaH meyatvAditi // atra caitaddhaTaniSThAtyantAbhAvaitacchaniSThAsyantAbhAvau vivakSitau / pUrvamahAvidyAyAM caitaddhaTaitacchabdAnyonyAbhAvAviti mahAnbhedaH / evaM vakSyamANamahAvidyayoH prAcInamahAvidyAbhyAM bhedo draSTavyaH / zeSaM pUrvavat // 4 // 4 (bhuvana0)-AdyamahAvidyAmeva bhaGgayantareNAha-ayaM ghaTa etaddhaTaniSThAtyantAbhAvaitacchabdetyAdi / etadbaTaniSThasya ghaTatvAderdharmasya atyantAbhAvazca etacchabdaniSThasya zabdatvAderatyantAbhAvazca etaddhaTAniSThAtyantAbhAvaitacchandaniSThAtyantAbhAvI / tau vidyete yasya sa etaddhaniSThAtyantAbhAvatacchabdaniSThAtyantAbhAtravAn / tasya bhAvastattvam / tena rahitazvAsAvanityazca tasmAdanya ityarthaH / ayamAzayaH / etadbaTaniSThAtyantAbhAvaitacchabdaniSThAtyantAbhAvavadetadvayavyatiriktaM vizvam / tattvarahito'nitya etadbaTo vA, etacchabdo vA / tatrAdyAnyatvaM pakSe vyAhatamiti sapakSopayogi tajjJeyam / dvitIyAnyatvaM ca sidhyacchabdasyAnityatvaM gamayatIti bhAvaH / AdyamahAvidyAto'syA bhedamAhaatra caitaddhaTaniSThetyAdi / pUrvamahAvidyAyAmiti / AdyamahAvidyAyAmityarthaH / anyonyAbhAvAviti / anyAnyazabdAbhyAmupAttAviti / evaM vakSyamANamahAvidyayoriti / paJcamISaSThayoH / prAcInamahAvidyAbhyAM dvitIyatRtIyAbhyAmityarthaH // 4 // 1 tAI pa iti gha pustakapAThaH / 6 mahAvidyA - For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 zrIbhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM 5 ayaM ghaTaH etaddhaniSThAtyantAbhAvaitacchandaniSThAtyantAbhAvavattvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvAdhikaraNaM meyatvAditi // anityaniSThasya atyantAbhAvaH anityaniSThAtyantAbhAvaH // 5 // __5 ( bhuvana0)-atha pUrvavadeva bhaGgayantaramAha-ayaM ghaTa etaddhaTaniSThetyAdi / etaddhaTaniSThAtyantAbhAvaitacchabdaniSThAtyantAbhAvavatvarahitazcAsau anityazca sa tathA / tanniSThasya zabdatvAderyo'tyantAbhAvastadAzrayo ghaTa ityarthaH / uktAtyantAbhAvavattvarahitAvetaddhaTaitacchando tayoranyatarAnityaH ubhayaprasiddho ghaTaH / taniSTasya ghaTatvAderatyantAbhAvaH pakSAdanyatra sarvatrAstIti vyAptisiddhiH / ghaTe tvanityazabdaniSThasya zabdatvAderatyantAbhAvaH sidhyannanityatvaM zabde sAdhayediti bhAvaH / atra karmadhArayaM prati mAha-anityaniSThasyAtyantAbhAva ityAdi // 5 // 6 ayaM ghaTaH etaddhaTaniSThAtyantAbhAvaitacchandaniSThAtyantAbhAvavattvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNaM meyatvAditi // anityaniSThazcAsau atyantAbhAvazca // 6 // 6 (bhuvana0)-atha pUrvaprakArAntareNa mahAvidyAntaramAha-ayaM ghaTa ityAdi / yathoktAtyantAbhAvavattvarahitA'nityaniSThazcAsau atyantAbhAvazca, tasya yaH pratiyogI ghaTatvAdistadadhikaraNaM ghaTa ityrthH| yathoktA'nitya etaddhaTo vA tacchabdo vA / tatraitahaTaniSTho yo'tyantAbhAvastasya pratiyogino ye vizvaniSThA dharmAH paTatvAkAzazabdatvAdayasteSAmadhikaraNaM ghaTa iti vyAghAtaH / tasmAdetacchabdarUpo yo'nityastanniSTho yo'tyantAbhAvaH tatpratiyogino ye ghaTatvAdayastadadhikaraNaM ghaTa ityarthaH / vyAptistu tattanniSThAtmatvAkAzatvAdibhiryathoktavizeSaNopapanaiH pakSAdatirikte sarvatrApi jJeyA / tatpuruSasamAsaM vyAvartayati-anityaniSThazcAsAvatyantAbhAvazceti // 6 // 7 ayaM ghaTaH etaddhaTAnyonyAbhAvaitacchadaniSThAtyantAbhAvavattvarahitAnityAnyaH meyatvAditi // etaddhaTAnyatvavadetacchabdaniSThAtyantAbhAvo'pyetacchandavyatiriktasakalaniSTha eva / etacchandamAtraniSTAnAM tadanyatrAsaMbhavAt / tena na kazcitkSudropadravaH / iyaM caitaddhaTAnyonyAbhAvaitacchandaniSThAtyantAbhAvAvupAdAya prvRttaa| prathamA caitaddhaTAnyonyAbhAvaitacchabdAnyonyAbhAvAvupAdAya / caturthI caitaddhaTaniSThAtyantAbhAvaitacchabdaniSThAtyantAbhAvAvupAdAya / tena prathamacaturthamahAvidyAbhyAmetasyA mahAnbhedo draSTavyaH // 7 // 7 (bhuvana0)-caturthyAdimahAvidyAtrayamevaitaddhaTaniSThAtyantAbhAvapadasthAne etadghaTAnyonyA. bhAvapadagrahaNena prAha-ayaM ghaTaH etaddhaTAnyonyAbhAvaitacchandaniSThAtyantAbhAvavattvarahitAnityAnyaH iti / etaddhaTAnyonyAbhAvazca etacchabdaniSThasyAtyantAbhAvazca, etaddaSTAnyonyAbhAvaitacchabdaniSTAtyantAbhAvau / tadvattvarahito yo'nityastasmAdanyo bhinna ityarthaH / etaddhaTAnyonyAbhAvaitacchandaniSThAtyantAbhAvavattvarahitau etaddhaTaitacchandau / tayoranyataraitaddhaTAnyatvaM sarvatrAstIti vyAptisiddhiH / ghaTa For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 501 mahAvidyAviDambanam / syAnityazabdAdanyatvaM ca sidhyadanityatvaM zabde gamayediti bhAvaH / etaddhaTAnyatvavaditi / yataddhaTAnyonyAbhAvaH etadbaTAdanyatra sarvatrAsti, tathA etacchabdaniSTAnAM zabdatvAdidharmANAM yo'tyantAbhAvaH so'pyetacchabdavyatiriktasakalavastuniSThaH evetyarthaH / tadanyatreti / etacchabdAdanyatra / sarvapadArtheSvasaMbhavAt / tena hetunaitaddhadAnyonyAbhAva etaddhaTAdanyatra sarvatra nAsti / zabdaniSThadharmAtyantAbhAvastu sarvatra nAstItyAdiH kSudropadravaH kazcinnAzayaH / prathamacaturthamahAvidyAbhyAmasyA bhedamAhaiyaM caitadityAdi // 7 // 8 ayaM ghaTaH etaddhaTAnyonyAbhAvaitacchabdaniSThAtyantAbhAvavattvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvAdhikaraNaM meyatvAditi // 8 // 8 (bhuvana0)-ayaM ghaTa etaddhaTAnyonyAbhAvaitadityAdi / etaddhadasyAnyonyAbhAvazca etacchabdaniSTasya dharmasyAtyantAbhAvazca / tadvadetadvayavyatirikta vizvaM, tadvattvarahitau anityau etau dvAveva / tatra ghaTe niSThA ghaTatvAdayaH, zabde niSThAzca zabdatvAdayaH / tatra ghaTatvAtyantAbhAvavAnghaTa iti vyAhatam / tasmAdanityazabdaniSThasya zabdatvAderatyantAbhAvavAnghaTaH / tathA ca zabdasyAnityatvasiddhiH prakaTaivetyarthaH // 8 // 9 ayaM ghaTaH etaddhaTAnyonyAbhAvatacchandaniSThAtyantAbhAvavattvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNaM meyatvAditi / etayozca prAcInAbhyAM pUrvavanmahAnbhedaH // 9 // 9 (bhuvana0)-ayaM ghaTaH etaddhaTAnyonyAbhAvetyAdi / etaddhaTAnyonyAbhAvaitacchabdaniSThAtyantAbhAvavattvarahitAnityaniSThazvAsAvatyantAbhAvazca, tasya pratiyogino ye dharmA ghaTatvAdayastadadhikaraNaM ghaTa ityarthaH / zeSaM pUrvavadeva / etayozceti / etasyA anantaroktamahAvidyAyAzca prAcInAbhyAM paJcamIpaSTIbhyAM mahAnbhedo jJAtavyaH / yataH etadbhuTaniSThAtyantAbhAvaitacchandaniSThAtyantAbhAvau AdAya te mahAvidye pravRtte / ete tvetaddhaTAnyonyAbhAvaitacchabdaniSThAtyantAbhAvAvupAdAya cetyarthaH / 10 ayaM ghaTaH etaddhaniSThAtyantAbhAvaitacchabdAnyonyAbhAvavattvarahitAnityAnyaH meyatvAditi // iyaM caitaddhaTaniSThAtyantAbhAvaitacchabdAnyonyAbhAvAvupAdAya pravRttA / sasamI tvetaddhaTAnyonyAbhAvaitacchabdaniSThAtyantAbhAvAvupAdAya / tenaitayomahAnbhedaH / evaM vakSyamANayorapi prAcInAbhyAM mahAnbhedaH // 10 // 10 (bhuvana0)-atha saptamyAdimahAvidyAtrayameva bhaGgayantareNAha-ayaM ghaTa ityAdi / etaddhaTaniSThasya atyantAbhAva iti vigrahaH / saptamImahAvidyAto'syA bhedamAha-iyaM ceti / vakSyamANayoriti / ekAdazIdvAdazyoH / prAcInAbhyAmiti / aSTamInavamIbhyAmityarthaH / zeSa pUrvavat // 10 // 11 ayaM ghaTaH etaddhaTaniSThAtyantAbhAvaitacchabdAnyonyAbhAvavattvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvAdhikaraNaM meyatvAditi // 11 // For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 zrIbhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM 11 (bhuvana0)-ayaM ghaTaH etaddhaTetyAdi / etadbaTaniSThAtyantAbhAvaitacchabdAnyonyAbhAvavattvarahito yo'nityaH zabdAdistanniSThA ye zabdatvAdayasteSAmatyantAbhAvavAnghaTa ityarthaH / 12 ayaM ghaTaH etaddhaTaniSThAtyantAbhAvaitacchabdAnyonyAbhAvavattvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNaM meyatvAditi // 12 // 12 (bhuvana0)-ayaM ghaTa ityAdi / etaddhaTaniSThasya ghaTatvAderatyantAbhAvaH etaddhaTaniSThAtyantAbhAvaH / etadbhuTaniSThAtyantAbhAvaitacchabdAnyonyAbhAvavattvarahito yo'nityaH zabdAdistaniSTho yo'tyantAbhAvastasya yaH pratiyogI ghaTatvAdistadadhikaraNaM ghaTa ityarthaH / / 22 / / 13 ayaM ghaTaH etaddhaTAnyazabdatvAtyantAbhAvavattvarahitAnityAnyaH meyatvAditi // iyaM caitaddhaTAnyonyAbhAvapakSatattulyamAtraniSThazabdatvAtyantAbhAvAvupAdAya pravRttA pakSatattulyAnyatame yatra kutrApi zabde'nityatvaM gamayati / saptamI tvetaddhaTAnyonyAbhAvaitacchandaniSThAtyantAbhAvAvupAdAya pravRttA niSkRSyaiH tasminzabde'nityatvaM gamayati / tenaityomhaanbhedH| evamuttarayorapi prAcInAbhyAM mahAnbhedaH // 13 // 13 (bhuvana0)-punarapi saptamyAdimahAvidyA evASTAdazayAvatkiJcidbhedenAha-ayaM ghaTa etaddhaTAnyetyAdi / zabdatvasya atyantAbhAvaH zabdatvAtyantAbhAvaH / sa vidyate yeSu te zabdatvAtyantAbhAvavantaH, zabdavyatiriktAH sarve padArthAH / tato vizeSaNavizeSyakarmadhArayaH / etadghaTAnye ca te zabdatvAtyantAbhAvavantazca, etadghaTAnyazabdatvAtyantAbhAvavantaH / tadabhAvastadvattvaM / tena rahitazcAsau anityazcaitaddhaTo vA zabdo vA / tasmAdanyo ghaTa ityarthaH / tatra ghaTo ghaTAdanyo na saMbhavati / tasmAdanityazabdAdanyo ghaTa iti bhAvaH / saptamImahAvidyAto'syA bhedamAha-iyaM caitaddhaTAnyonyAbhAvapakSatattulyamAtreti / pakSo mUlAnumAnApekSayA pakSIkRto vivakSitaH kazcicchabdastattulyAH / pakSatulyA jaganniSThA apare zabdAstadubhayaniSThaM yacchabdatvaM tadatyantAbhAvamupAdAya iyaM pravRttA satI pakSatattulyAnAM madhye'nyatarasminyatra kutrApi zabde'nityatvaM sAdhayati / saptamI tvetacchabdeti bhaNanAtsarvazabdamadhyAdekaM zabda / niSkRSyeti / pRthak kRtya / etasminniti / vivakSite zabde'nityatvaM gamayatIti tenaitayormahAnbhedo jnyaatvyH| evamuttarayorapIti / caturdazIpaJcadazyormahAvidyayoH / prAcInAbhyAmiti / aSTamInavamIrUpAbhyAmityarthaH // 13 // 14 ayaM ghaTaH etaddhaTAnyazabdatvAtyantAbhAvavattvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvAdhikaraNaM meyatvAditi // 14 // 14 ( bhuvana0)-ayaM ghaTa etaddhaTAnyetyAdi / etadruTAdanye ye zabdatvAtyantAbhAvavanto vizvapadArthAH tadvattvarahitAnityo ghaTo vA, zabdo vA / tanniSThA dharmA ghaTatvAdayo vA zabdatvAdayo vA / teSAmatyantAbhAvavAnghaTaH sAdhyate / tatra ghaTatvAtyantAbhAvavAnghaTa iti sAdhane vyAghAtaH / tasmA 1 praTattA yatra iti ja pustakapAThaH / 2 bhAvapratiyogyadhika iti gha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pa0 1 mahAvidyAviDambanam / cchabdatvAdyatyantAbhAvavAnghaTaH prasidhyati / zabdatvAdi cAnityaniSThaM tadaiva syAt, yadi zabdo'nityaH syAditi zabdAnityatvasiddhiH // 14 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 45 15 ayaM ghaTaH etadvadAnyazabdatvAtyantAbhAvavattvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNaM meyatvAditi // etaddhaTAnyasmin zabdatvAtyantAbhAvavati etadvadAnyazabdatvAtyantAbhAvavattvaM dharmaH / tadrahitatvamupAdAyaitanmahAvidyAtrayam // 15 // 15 ( bhuvana 0 ) - ayaM ghaTaH etadvadAnyeti / etadvadAnye ye zabdatvAtyantAbhAvavanto'tyantAbhAvavanto vizvapadArthAstadvattvarahitA'nityaH sAdhyapakSe zabde eva, tanniSTho yo'tyantAbhAvastatpratiyogino ye ghaTatvAdayo dharmAH, tadadhikaraNaM ghaTa iti bhAvArtha: / etanmahAvidyAtrayopayoginaM dharma darzayati-- etadvadAnyasminnityAdi // 15 // 16 ayaM ghaTaH etaddhaniSThAtyantAbhAva zabdatvAtyantAbhAvavattvarahitAni - tyAnyaH meyatvAditi // 16 // 16 ( bhuvana0 ) - ayaM ghaTaH etadvayaniSThAtyantAbhAvetyAdi / etadvaTaniSTasya atyantAbhAva / tadvattvarahito yo'nityo dRSTAntadharmapakSe etaddhaTa eva / sAdhyadharmapakSe tu zabda eva / tasmAdanyo ghaTaityarthaH // 16 // 17 ayaM ghaTaH etadbhaTTaniSThAtyantAbhAva zabdatvAtyantAbhAvavaittvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvAdhikaraNaM meyatvAditi // 17 // 17 ( bhuvana 0 ) - ayaM ghaTaH etadvayaniSThAtyantAbhAvetyAdi / etadvaniSThasya ghaTatvAderatyantAbhAvazca zabdatvasyAtyantAbhAvazca / tau vidyete yeSAM te tathA / tadvattvarahitAnityau etau dvAveva / niSThA ye dharmAsteSAM yo'tyantAbhAvastadadhikaraNaM ghaTaH / atrAnityazabdaniSTha zabdatvAtyantAbhAvavAghaTa iti paramArthaH // 17 // 18 ayaM ghaTaH etaddhayaniSThAtyantAbhAva zabdatvAtyantAbhAvavattvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNaM meyatvAditi // etaddhayaniSThasya atyantAbhAvazca zabdatvAtyantAbhAvazca etadghaTaniSThAtyantAbhAvazabdatvAtyantAbhAvau / tadubhayerahitatvaM prakRtamahAvidyAtrayopayogi // 18 // For Private And Personal Use Only 18 ( bhuvana0 ) - ayaM ghaTaH ityAdi / etadvadaniSTasyAtyantAbhAvazca zabdatvAtyantAbhAvaJca / tadvattvarahitA nityaniSThazvAsau atyantAbhAvazca / tasya pratiyogino ye ghaTatvAdayo dharmAsteSAmadhikaraNaM ghaTa ityAzayaH / etanmahAvidyAtrayasaMbandhinaM dharmamatidizati - etadghaTaniSTasyAtyantAbhAva ityAdi / pAzcAtyamahAvidyAtrayametadbhUTAnyonyAbhAvamupAdAya pravRttam / etanmahAvidyAtrayaM tvetadbhaTa niSThAtyantAbhAvamupAdAyeti sphuTa eva bhedaH // 18 // 1 bhAva iti pustakapAThaH / 2 bhayavattvarahi iti ja pustakapAThaH /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnandapUrNa-zrIbhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM 19 ayaM ghaTaH etaddhaTanityaniSThatvarahitaitacchandaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi // etasminghaTe nitye ca ye vartante teSu etaddhanityaniSThatvaM dharmaH / tadrahitazcaitaddhaTaniSThatvarahito vA, nityaniSThatvarahito vaa| AdyaH pakSe vyAhataH / nityaniSThatvarahitastu pakSIkRtazabdaniSThastabaiva syAdyadi pakSIkRtaH zabdo nityo na bhavet / pakSIkRtazabdanityatve tanniSThasya nityaniSThatvena tadrahitatvAnupapatteH / tena nityaniSThatvarahitaH pakSIkRtazabdaniSTho ghaTe sidhyan pakSIkRtazabdAnityatvamantarbhAvya sidhyatIti / etaddhaTanityaniSThatvarahitAdhikaraNamityukte ghaTatvAdinA zabdanityatve'pyupapadyamAnena etaddhaTaniSThena arthAntaratA syAt / tannivRtyarthametacchandaniSThagrahaNam / etacchandaniSThAdhikaraNamityukte zabdanityatve'pyupapadyamAnairmeyatvAdibhiretaddhaniSThurantaratA syAt / tannivRtyarthametaddhanityaniSThatvarahitagrahaNam / nityaniSThatvarahitaitacchaniSThAdhikaraNamityukte nityapadArtheSu sAdhyAbhAvaH / tannivRttyarthametaddhaTagrahaNam / yadyapi nityapadArtheSu nityavRttitvarahito nAsti, tathApyetaddhaTanityaniSThatvarahitaH etaddhaTAnyonyAbhAvaH etacchandaniSTho'styeveti nityapadArtheSu sAdhyAnugamasiddhiH // 19 // 19 (AnaM0)- x x dhikaraNamityukte vyAptyasiddhinityeSu tadasambhavAdata uktamnityaniSThatvarahiteti | ghaTAntarapravRttirahitena svamAtraniSThadharmeNArthAntaratvaM nivartayati-etaditi / etaddhaTanityaniSThatvarahita etadavRttirvA nityavRttirahito vA / AdyaH pakSe vyAhataH, dvitIyastu zabdaniSTho dharmaH pakSe sidhyannanityatvaM zabdasya bhAvayediti bhAvaH / vyAkaroti-etaddhaTa iti / vizeSaNakRtyamAha-ghaTatvAdineti // 19 ( bhuvana0 ) athAbhinavaprakAreNa mahAvidyAntarANi prAha-ayaM ghaTaH etaddhaTanityaniThatvetyAdi / etadbaTazca nityAzca etaddhaTanityAH / teSu niSThA yeSAM te etadbhuTanityaniSThAsteSAM bhAvastattvaM / tena rahitazcAsAvetacchabdaniSThazca tasyAdhikaraNaM ghaTa ityarthaH / atra sAdhyo dharmo vizvapratiyogiko ghaTazabdAnyonyAbhAvaH / dRSTAntadharmastu pakSAnyonyAbhAvaH sarvatra draSTavyaH / athaitAM mahAvidyAM vyAcarIkaroti-etasminityAdi / athAntyavizeSaNaM vimucya vyAvRtticintAM karotietaddhaTanityaniSThatvarahitetyAdi / ghaTatvAdineti / ghaTatvAdinA yathoktayugalAvRttitvAnnityeSvavartamAnena ghaTe ca vartamAnena zabdasya nityatve'pi sAdhye upapadyamAnenArthAntaratA syAt / tannivRtyarthametacchabdaniSTheti padagrahaNam / athAdyavizeSaNaM parityajya vyAvRttiM cintyti-etcchbdnisstthetyaadi| 1 nityatve taniSThatye' iti ga pustakapAThaH / 2 zabdasyAnitya iti ja pustakapAThaH / 3 AnandapUrNakRtA TIkA Adarzapustake trupyanantaraM punarita Arabhya labdhA / For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 101 mahAvidyAviDambanam / evamapi meyatvAdibhiretacchabdaghaTaniSThaiH zabdanityatvarUpArthAntaratA tathAvidhaiveti tannivRttyarthametadbaTanityaniSThetyAdipadopAdAnam / yadyapi nityapadArtheSu nityavRttitvetyAdi / yadyapi dRSTAntIkriya. mANeSu nityeSu pakSAnyonyAbhAvAdiyoM dharmo vicAryate sa nityaMvRttitvarahito na syAt, tathApyetaddhaTanityarUpayugalAvRttitvenaitadbaTanityavRttitvarahito bhavatyeva / sa ca pakSIkRtaghaTAdanyatra sarvatra vartamAnatvenaitacchabdaniSTho'styeveti tena pakSAnyatvAdinA dharmeNa nityeSu sAdhyAnugamo draSTavyaH / ghaTAntaravRttitvarahitena pakSIkRtaghaTaitacchabdamAtraniSThavarmeNa arthAntaratvanivartanAyaitaditi padaM draSTavyam / eta(TanityaniSThatvarahitaH etaddhaTAvRttirvA, nityavRttitvarahito vA / AdyaH pakSe vyAhataH / dvitIyastu pUrvoktaH zabdaniSTho dharmaH pakSe sidhyannanityatvaM zabdasya sAdhayediti bhAvaH // 19 // ___ 20 ayaM ghaTaH zabdetarAnityanityavRttitvarahitatacchandaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi // pUrvamahAvidyAyAmetaddhaTagrahaNasya yatprayojanaM tadevAtra zabdetarAnityagrahaNasya / zeSaM pUrvavat // 20 // ___ 20 (AnaM0 )-zabdetareti / zabdAditarasminnanitye nitye ca ye vartante teSu zabdetarAnityavRttitvaM dharmaH, tadrahitazvAsAvetacchabdaniSThazca tasyAdhikaraNamityarthaH / etacchabdaniSThAdhikaraNamityukte meyatvAdinArthAntaramata Aha-nityeti / nityavRttitvarahitaitacchabdaniSThAdhikaraNamityukte nityeSu sAdhyasiddhirata uktam-anityanityattitvarahiteti / yadyapi nityaniSTheSu nityavRttitvarAhityaM nAsti, tathApyanityavRttitve sati nityavRttitvaM nAstyeva / anityanityavRttitvarahitAdhikaraNamityukte ghaTatvena arthAntaratvamata Aha-etacchandaniSTheti / anityavRttitvarahitatacchabdaniSThAdhikara. Namityukte'prasiddhavizeSaNatvam / na hi zabdasyAnityatvasiddheH prAganityanityabRttitvarahitaH zabdaniSTaH sidhyatItyata uktam-zabdetati / zabdetarAnityanityavRttitvarahitaitacchabdaniSThatvazabdetaranityAnyatvamanityeSu, nityeSu ca zabdetarAnityAnyatvamiti vyAptisiddhiH / zadetarAnityanityavRttitvarahitazca nityamAtravRttirvA'nityamAtravRttirvA / AdyaH pakSe vyAhataH / dvitIyastu zabdaniSThaH pakSe sidhyannanityatvaM zabdasya gamayatItyarthaH / ____20 (bhuvana0 )-ayaM ghaTaH zandetarAnityetyAdi / zabdAditare ca te anityAzca zabdetarAnityAH, zabdetarAnityAzca te nityAzca shbdetraanitynityaaH| tadvRttiSu zabdetarAnityanityavRttitvaM dharmaH / tadrahitazcAsau etacchabdaniSThazca / tasyAdhikaraNaM ghaTa ityarthaH / evaMvidhazca sAdhyadharmo'tra vizvapra. tiyogikaghaTazabdAnyonyAbhAvAdiH / sa ca yadi zabdo nityo'GgIkriyate, tadA nitye zabde zabdetarAnitye ca ghaTe vartanAcchabdetarAnityanityavRttitvarahito na bhavati / tasmAcchabdasyAnityatvamaGgIkAyam / atra nityapadArtheSu dRSTAnteSu zabdanityAnyataratvAdirvA zabdetarAnityAnyatvAdirvA dharmo draSTavyaH / anityanityavRttitvarahitatacchabdaniSThAdhikaraNamityukte vAdinaH aprasiddha vizeSaNatvam / gaganAdau sapakSe'nityanityavRttitvarahitasya zabdaniSThasya ca zabdagaganAnyataratvAdedharmasya vAdinaH kApyaprasiddheH / tadartha zabdetaretipadgrahaNam / zabdetarAnityapadaM tu vAdiprativAdinorubhayorapyaprasiddhavizeSaNatAparihAradvAreNa pUrvAnumAne etaddhaTapadavannityeSu sAdhyasiddhayarthamupAttaM / tathaiva cAhapUrvamahAvidyAyAmetaddhaTetyAdi // 20 // For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 48 AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM ___21 ayaM ghaTaH zabdetarAnityaniSThazabdetairAnityaniSThAtyantAbhAvapratijagatvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNaM meyatvaditi / ye zabdetarAnityaniSThAH zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyoginazca teSu zabdetarAnityaniSThatve sati zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvAtiyogitvaM dharmaH / tadrahihitazcAsau anityaniSThAtyantAbhAvapratiyogIca, taddhikaraNaM tadAzraya ityrthH| ubhayatra anityaniSThazcAsau atyantAbhAvazceti samAsaH / anityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNamityukte stambhAdyanityaniSThAtyantAbhAvapratiyogibhirghaTatvAdibhiretaddhaTaniSThaiH prakRtazabdanityatve'pyupapadyamAnairarthAntaratA syAt / tannivRtyarthaM zabdetarAnityaniSThazabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitagrahaNam / zabdetarAnityaniSThazabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitAdhikaraNamityukte meyatvAdibhiretaddhaTaniSThaiH prakRtazabdanityatve'pyupapadyamAnairarthAntaratA syaat| tannivRttyarthamanityaniSThAtyantAbhAvapratiyogigrahaNam / 21 (AnaM0)-zabdetarAnityaniSTeti / zabdetarAnityaniSThazvAsAvatyantAbhAvazca zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvaH, tatpratiyogitvarahitaH zabdetarAnityaniSThazcAsau zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitazca, sa cAyamanityaniSThAtyantAbhAvasya pratiyogI, tasyAdhikaraNamityarthaH / adhi karaNamityukte vAcyatvenArthAntaraM vArayati-atyantAbhAvapratiyogIti / atyantAbhAvapratiyogyadhikaraNamityukte nityaniSThAtyantAbhAvasya pratiyogikAryatvena arthAntaramata uktam-anityaniSThAtyantAbhAveti / anityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNamityukte stambhaniSTAtyantAbhAvapratiyogighaTatvena arthAntaramata uktam-nityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitati / anityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNamityukte vyAghAto'ta uktam-zabdetareti / zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNamityukte vyAsyasiddhiH / nityamAtraniSTAnAM zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvena tadrahitatvAbhAvAt, ata uktam-anityaniSTheti / anityaniSThatve sati yacchabdetarA nityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM tannityamAtraniSThaM dharmeSu nAstIti sAdhyasiddhiH / nityeSvanityeSvapi stambhatvakumbhAdInAM svAzrayaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitatvAtkAryAntaraniSThAtyantAbhAvapratiyogitvAtsAdhyasiddhiH / anityaniSThazabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNamityukte'pi prakArAntareNa vyAptimaGgaH / zabdAnityatvasiddheH pUrva zabdamAtraniSThAnAmanityaniSThatvAsiddheH, zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitatvAsiddhezca / tata uktaM shbdetraanitynisstteti| zabdamAtradharmasya zabdetarAnityaniSThatve sati yacchabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM tannAstIti sAdhyAnugamaH / ghaTe ca zabdetarAnityaniSThazabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitaH 1 zabde tatsiddhaniSThA iti gha pustaka pAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 501 mahAvidyAviDambanam / sidhyannanityaniSThatvarahito na sidhyati / tena zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitaH sidhyet / sa cAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogI sidhyannanityatvaM zabdasya gamayati / zabdetarAnityamAtraniSThasya tanmAtraniSThAtyantAbhAvapratiyogitvAditi bhAvaH / vyAcaSTe-ye zabdetareti / kRtyamAhaanityaniSTheti / 21 ( bhuvana0)-ayaM ghaTaH zandetarAnityaniSThetyAdi / zabdAditare ye'nityAH zabdetarAnityAH, zabdetarAnityeSu niSThA yeSAM te zabdetarAnityaniSThAH / zabdAditare ye'nityAstaniSThazcAsau atyantAbhAvazca zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvaH / tasya pratiyoginaH zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyoginaH / zabdetarAnityaniSThAzca te zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyoginazca / evaMvidhAzca dharmA ekaikAnityaniSThAH parasparaM sarve'pi paTatvastambhavAdayo jJeyAH / teSAM bhAvastattvaM / tena rahitAH / zabdatvAkAzatvAdayaH parasparatvavivakSArahitA ghaTatvAdayo'pi ca / anityaniSThAtyantAbhAveti / anityaniSThazcAsau atyantAbhAvazca, tasya pratiyoginaH anityaniSThAtyantAbhAvapratiyoginaH / zabde. tarAnityaniSThazabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitazcAsau anityaniSThAtyantAbhAvapratiyogI ca tasyAzrayo ghaTa iti vigrahaH / atra prathama vizeSaNavicAraNAyAmAkAzatvazabdatvastambhatvameyatvAdayaH upapadyante / tatrAkAzatvAdayo yadyapi zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitA na santi, tathApi zabdetarAnityaniSThatve sati yacchabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM tattvarahitA eveti / ye ca zabdatvAdayaste'pica yadyapi zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitA na santi, tathApi zabdetarAnityaniSThatve sati yacchabdetarAnityanityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM tattvarahitA eva / ye ca ghaTatvastambhatvAdayaste'pi yadyapi zabdetarAnityaniSThAH santi, tathApi zabdetarAnityaniSThatve sati yacchabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM tattvarahitA eva / meyatvAdayo'pi zabdetarAnityaniSThatve sati yacchabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM tattvarahitA eveti ! dvitIyavizeSaNasyAyamarthaH / anityazabdaniSTho yo'tyantAbhAvastasya pratiyogI pUrvavizeSaNaviziSTazca yo ghaTatvAdirdharmastadAdhAro ghaTa ityrthH| pUrvavizeSaNaviziSTamapi ghaTatvamanityaniSThAtyantAbhAvapratiyogi tadaiva syAt , yadi zabdo'nityaH syAt / gaganAdInAM nityatvenobhayasaMmatatvAt / zabdetarAnityapaTAdiniSThAtyantAbhAvapratiyo. gitve ca ghaTatvAdidharmasya zabdetarAnityaniSThatve sati zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvena tadrahitatvAnupapatteH, zabdasya cetarazabdena pRthakkRtatvAtpArizeSyAdanityaH zabda eva syAditi bhAvaH / AkAzatvazabdatvAdayo ghaTe vyAghAtAdeva sAdhayituM na zakyante / prameyatvAdInAM cAtyantAbhAvapratiyogitvamevAghaTamAnakaM, teSAM sarvapadArthaniSTatvAt / kutastarAmanityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvamiti / tasmAtteSAM ghaTamadhye sAdhane niSedhaH prakaTa eva / athAdyavizeSaNaM parityajya vyAvRtticintAM karoti / anityaniSThAtyantAbhAvetyAdi / evaM ca kriyamANe ghaTatvAdibhiH zabdasya nityatvarUpArthAntaratA syAt / tannivRtyartha zabdetarAnityetyAdi / ayamAzayaH / yadyapyanena pUrvavizeSaNenApi ca ghaTatvAdaya evAyAnti, tathApyuttaraM vizeSaNaM yadi pUrvavizeSaNena saha vicAryate tadA zabdasyAnityatvameva sidhyati, na tu nityatvam / atha dvitIyavizeSaNasAphalyamAha-zabdetarAnityaniSThetyAdi / evamapyukte meyatvAdibhiH zabdasya nityatvarUpArthAntaratA tathaiveti tavyavacchedAya anitynisstthaatyntaabhaavetyaadi| 7 mahAvidyA0 For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM meyatvAdInAM sakalavastuniSThatvena atyantAbhAvapratiyogitvasyaivAnupapatteranityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvasya sutarAmabhAvAt / anityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNamityukte ca spaSTa eva vyAghAta: syAt / ataH zabdetareti padaM jJeyam / zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNamityukte'prasiddhavizeSaNatvam / nityamAtraniSThAnAM dharmANAMzabdetarAnityaniSThAtyantAbhavapratiyogitvena tadrahitatvAnupapatteH / evaM zabdamAtraniSThAnAM zabdanityamAtraniSThAnAM ca / etaddhaTavyatiriktazabdetarAnityAzca pakSatulyA iti na tanmAtraniSTheSu sAdhyaprasiddhiH / ato'prasiddha vizeSaNatAnirAsArtha zabdetarAnityaniSThagrahaNam / yadyapi nityamAtraniSThA dharmAH zabdetarAnityaniSTAtyantAbhAvapratiyoginaH, tathApi zabdetarAnityaniSThatve sati yat zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM, tadrahitA eveti nityamAtraniSTheSu saadhyprsiddhiH| evaM zabdatvAdiSvapi zabdetarAnityaniSTazabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitaH zabdetarAnityaniSThatvarahito vA syAt, zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahito vA / AdyaH pakSe vyAhataH / dvitI. yasya tu anityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM tadyaiva syAt, yadyanityaH zabdaH syAt / gaganAdInAM nityatvAt / zabdetarAnityamAtravRttezca zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvAnupapattezca / tena zabdAnityatvasiddhiH // 21 // (AnaM0)-nityapadArtheSu saadhysiddhimuppaadyti-nitymaati| zabdetAnityaniSThA. tyantAbhAvapratiyogI nityeSu nAstItyarthaH / evamiti / zabdamAtraniSTAnAM zabdetarAnityaniSThatvaM nAsti, tathA zabde'nityamAtre ca niSTAnAmapi tannAstItyarthaH / zabdetarAnityaniSThadharmANAmanityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM zabdAnityatvasiddheH prAgduradhigamamityAha-etaddhaTavyatirikteti / nityamAtraniSThAnAmanityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvAcchabdetarAnityaniSTagrahaNe'pi na sAdhyasiddhiratrAhayadyapIti / kathaM zabdataditaranityeSu sAdhyasiddhiratrAha-evamiti / zabdatvAdiSu zabdamAtradharmeSu zabdetarAnityaniSThatvAbhAvAcchabde sAdhyasiddhiH / zabdetarAnityAnAM pakSatulyatvAttatra saMdeho na doSaH ityarthaH / ghaTasyaivaMbhUtadharmAdhikaraNatve'pi kathaM zabdAnityatvamatrAha-zabdetareti / zabdetarAnityaniSThatvarahito'pi tannityatve sati taniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahito bhavatItyarthaH / zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitasiddhAvapi kathaM vivakSitasiddhiratrAha-dvitIyasyeti / AkAzAdiniSThAtyantAbhAvapratiyogitvena kiM na syAdatrAha-gaganAdInAmiti / stambhAdiniSThAtyantAbhAvapratiyogitvena tathAtvaM syAdatrAha-zabdeti / zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitasya tadvatvaM vyAhatamityarthaH / parizeSasiddhamAha-teneti / . For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pa0 1 mahAvidyAviDambanam / ( bhuvana0) - athAdyaM zabdatarAnityaniSThetipadaM muktvA vyAvRttiM karoti - zabdeta nityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvetyAdi / ityukte aprasiddha vizeSaNatvamAha aprasiddha vizeSaNatvamiti / asminvizeSaNadvaye vicAryamANe evaMvidhadharmANAM sapakSe anupapadyamAnatvamityarthaH / kathamaprasiddhavizeSaNatvamityAha - nityamAtraniSThadharmANAmityAdi / nityatvAkAzatvAdayo dharmA nityamAtraniSThAsteSAmityarthaH / evaM zabdamAtraniSThAnAmiti / zabdamAtraniSThAH zabdatva zrAvaNatvAdayo dharmAsteSAm / zabdanityamAtraniSThAnAM ceti / zabdanityamAtra niSThA dharmAH zabdetarA nityAnyatvAdayaH / teSAmapi ca zabdetarA nityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvena tadrahitatvAnupapatteriti pUrveNa saMbandha: / tataddhavyatiriktazabdetarA nityeSu dRSTAntIkriyamANeSu sAdhyaprasiddhiH kathaM bhaviSyatItyAzaGkayAha -- etadghaTavyatiriktetyAdi / etadva: pakSIkRto ghaTaH zabdatareti padena varjitatvAnmUlAnumAnapakSaca zabdaH, tau muktvA apare ye bhAvA anityAH paTAdayaste sarve'pi pakSatulyAH / yathA pakSaH sandigdhasAdhyaH, tathA te'pi sandigdhasAdhyA ityarthaH / iti na tanmAtraniSTheSviti / etadvaTa zabdavyatiriktA nityamAtreSu pUrvoktavizeSaNopapannAnAM dharmANAmasaMbhavena na sAdhyaprasiddhiranveSaNIyA / ato'prasiddhavizeSaNatvavyavacchedAya zabdetarA nityaniSThapadopAdAnam / yadyapi zabdetarA nityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitevi vizeSaNena kevalena AkAzatvAdayo dharmA nopapadyante, tathApi zabdetarA nityaniSThapade prakSite etadvizeSaNadvayayoge upapadyante eva / tathaiva cAha - yadyapi nityamAtraniSThA dharmA ityAdi / evaM ca nityamAtra niSThAkAzatvAdinA zabdamAtraniSThazabdatvAdinA ca sAdhyaprasiddhau siddhAyAmAkAzAdayaH zabdayA dRSTAntI kAryAH / evaM ca mUlAnumAnapakSaM zabdameva pakSIkRtya pravRttA mahAvidyAH parityajya anyAsu sarvAsvapi zabdo'pi yathAyogaM dRSTAntIkAryaH iti vyaJjayati - evaM zabdatvAdiSvapIti / evaM zabde dRSTAntIkriyamANe zabdatvAdinA dharmeNa sAdhyaprasiddhirdraSTavyeti bhAvArtha: / anityaniSThazabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitA nityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNamityuktaM ca vAdimatena zabde aprasiddhavizeSaNatvaM syAt / vAdimatena zabdamAtra niSThAnAmanityaniSThatvena zabdetarA nityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvena ca tadrahitatvAsiddheH / tadarthaM zabdetareti padaM jJeyam / tathA ca zabdamAniSThasya zabdetarA nityaniSThatve sati yacchadetarA nityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM tadrahitatvameveti tena sAdhyAnugamaH zabde draSTavya iti / ghaTasyaivaM bhUtadharmAdhikaraNatve'pi kathaM zabdAnityatvami - tyatrAha -- zabdetarA nityaniSThetyAdi / AdyaH pakSe vyAhata iti / AdyaH zabdetarAnityaniSThatvarahito dharmaH pakSe ghaTe yaH zabdetara sarvAnityeSu na vartate so'nitye ghaTe kathaM vartate iti vyAghAtena bAdhitaH / sapakSe cAsau prayojakaH / yataH sa dharmaH AkAzatvazabdatvAdirUpaH zabde - tarAnityaniSThatvarahitatvena zabdetarA nityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahito'sti / tathA anityastambhAdiniSTAtyantAbhAvapratiyogI ceti / dvitIyasya tu zabdetarA nityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitatvarUpedharmasya anityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarUpAntyavizeSaNaviziSTatvaM tadaiva 1 I 1 rUpasya dharma' iti ca pustakapAThaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 51
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM syAt, yadyanityaH zabdaH syAditi / AkAzAdiniSThAtyantAbhAvapratiyogitvena dvitIyasyAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM kiM na syAdityAha-gaganAdInAM nityatvAditi / gaganAdayo hi nityatvenobhayorapi vAdiprativAdinoH saMmatAH / atastanniSThAtyantAbhAvapratiyogitve'pi dvitIyadharmasyAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM na syAdityarthaH / tarhi stambhAdiniSThAtyantAbhAvapratiyogitvena anityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM bhaviSyatItyAzaGkaya bruute-shbdetraanitymaatrvRtteshcetyaadi| zabdAditare ye anityAH padArthAstanmAtravRtterghaTatvAderdharmasya / zabdetarAnityeti / zabdetarAnityaniSThazcAsau atyantAbhAvazca, tasya yatpratiyogitvaM tasyAnupapatteH zabdetarAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitasya tadvattvaM vyAhatamityarthaH / parizeSAcchabdAnityatvasiddhimabhidhattetenetyAdi / tena kAraNena dviyIyadharmasya zabdAnityatvaM vinA anityaniSTAtyantAbhAvapratiyogitvAnyathAnupapatteH zabdasyAnityatvamaGgIkAryamiti zabdAnityatvasiddhirityarthaH / / 21 // 22 ayaM ghaTaH etaddhaTaitacchandavyatiriktaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNaM meyatvAditi // etaddhaTaitacchandavyatiriktaniSThAtyantAbhAvapratiyogiSu etaddhaTaitacchandavyatiriktaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM dharmaH / tadrahitazca etaddhaTamAtraniSThAtyantAbhAvapratiyogI vA etacchandamAtraniSThAtyantAbhAvapratiyogI vA / AdyaH pakSe vyAhataH / dvitIyasya tu anityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvametacchandAnityatvamanadhigamya duradhigamamityetacchabdAnityatvasiddhiH // 22 // 22 (AnaM0)-ayamiti / etaddhaTazcaitacchabdazcaitadvaTaitacchabdo, tAbhyAM vyatiriktaniSTho'tyantAbhAvaH, tasya pratiyogitvarahitaH, sa cAyamanityaniSThAtyantAbhAvapratiyogI, tasyAdhikaraNamityarthaH / meyatvAdivyAvRttyarthamanityaniSThAtyantAbhAvapratiyogItyuktam / stambhAdyanityaniSThAtyantAbhAvapratiyogighaTatvavyAvRttyarthametaddhaTavyatiriktaitanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitagrahaNam / etacchabdavyatiriktaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNatvametacchabdanityatvasidveH prAgaprasiddhamityata uktam-etaddhaTeti / ghaTavyatiriktaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitaH etadruTAdanyaniSThaH etadanityaghaTaniSThAtyantAbhAvapratiyogI ca, tadadhikaraNatvaM ghaTAdanyatra sarvatrAstIti vyAtyanugamaH / etasminghaTe etacchandavyatiriktaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahito nityaniSThAtyantAbhAvapratiyogI sidhyannanityatvaM zabdasya sAdhayedityAzayaH // 22 // 22 ( bhuvana0)-ayaM ghaTaH etaddhaTaitacchabdavyatiriktaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNamiti / etaddhaTazca etacchabdazca etaTaitacchabdau / tAbhyAM vyatiriktametadvayarahitaM sarva vizvam / tanniSThazvAsau atyantAbhAvazca, tasya pratiyogI etaddhaTaitacchabdavyatiriktaniSThAtyantAbhAvapratiyogI / tadbhAvastattvaM / tena rahito vidyutaH anityaniSTho yo'tyantAbhAvastasya prtiyogii| etaddhadaitacchandavyatiriktaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitazcAsau anityaniSThAtyantAbhAva For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa01 mahAvidyAviDambanam / pratiyogI ca ghaTatvarUpo yo dharmastasyAdhikaraNamAdhAro ghaTa ityakSarArthaH / bhAvArthastvayam / etaddhaTaitacchabdanyatiriktaniSThAtyantAbhAvapratiyoginau hi dvAveva dharmoM syAtAm / etaddhaTamAtraniSTho ghaTatvAdirvA etacchandamAtraniSThaH zabdatvAdirvA / etaddhaTaitacchabdadvayAdanyeSAM sarvapadArthAnAM vyatiriktapadena saGgahItatvAt / tatra sAdhyadharmapakSe etaddhaTaitacchabdavyatiriktaniSThAtyantAbhAvapratiyogI zabdatvAdireka evaitacchabdamAtraniSTho vivakSyate na tvetaddhaTamAtraniSTho ghtttvaadiH| etadvaTaitacchabdavyatiriktanichAtyantAbhAvapratiyogitvena rahitastu etadbaTaniSTho ghaTatvAdireva / tatpratiyogitvarahitA yadyapi stambhatvAkAzatvAdayo'pi bhavanti, tathApi te pakSite ghaTe virodhena sAdhayituM na zakyante / tasmAbuTatvAdireva tatra sAdhyaH / sa cAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogI tadaiva syAt, yadi zabdo'nityaH syAt / etaddhaTaitacchabdadvayAnyasarvapadArthaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvasya AdhavizeSaNena nissiddhtvaat| avaziSTasya ghaTasya zabdasyaiva ca sadbhAvAttatra ghaTatvaM ghaTarUpAnityaniSThAtyantAbhAvapratiyogIti vyAhatam / tasmAcchabdarUpo ya: anityastaniSTho yaH atyantAbhAvastatpratiyogi ghaTatvaM, tasyAzrayo ghttH| tathA ca zabdAnityatvasiddhiriti / dRSTAntadharmapakSe tvetavaTaitacchandavyariktaniSThAtyantAbhAvapratiyogi ghaTatvam / tattvarahitAstu zabdatvAkAzatvAdayaH / te caitaddhaTarUpo yo'nityastaniSThAtyantAbhAvapratiyogina eva / teSAmadhikaraNaM dRSTAntIbhUtAH zabdAkAzAdaya ityarthaH / meyatvAdivyAvRttyarthamanityaniSThAtyantAbhAvapratiyogItyupAttam / stambhAdyanityaniSThAtyantAbhAvapratiyogighaTatvena siddhasAdhanatAvyAvRtyarthametacchabdavyatiriktaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitagrahaNam / ayaM ghaTa: etacchabdavyatiriktaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitAnityaniSTAtyantAbhAvapratiyogyadhikaraNamityetAvatyeva cocyamAne'prasiddhavizeSaNatvam / evaMvidhasya dharmasyobhayasiddhasya zabdAnityatvasiddheH prAg dRSTAnte'nupapadyamAnatvAdata uktametadbaTeti / iti vyAvRtticintA / / athaitadanumAnasyArtha vyAcaSTe-etaddhaTaitaccha. bdetyAdi / zabdAnityatvasiddhipradarzanAya dvedhA vikalpayati-tadrahitazcaitaddhaTamAtraniSThAtyantAbhAvapratiyogI vetyAdi / pakSIkRtaghaTamAtraniSThazcAsau atyantAbhAvazca, tasya pratiyogI / etaddhaTamAtraniSThAndharmAnvinA zabdastambhAtmAdisarvapadArthasArthaniSThaH zabdatvastambhatvAtmatvAdiH sarvo'pi dharmasamUho jJAtavyaH / etacchandamAtretyAdi / etacchabdamAtraniSThazcAsau atyantAbhAvazca tasya pratiyogI / etacchabdamAtraniSThAn zabdatvAdidharmAn vinA nityAnityasarvapadArthadharmoM ghaTatvapaTatvAkAzatvAdikaH sarvo'pi jJAtavyaH / tatrAdyasya pakSe vyAghAtaM brUte-Adya ityAdi / Adya etaddhaTamAtraniSThAtyantAbhAvapratiyogirUpadharma: pakSe ghaTe vyAhataH / na hi zabdatvapaTatvAkAzatvAdiko dharmoM ghaTe sAdhayituM zakyate / ghaTasya svarUpahAniprasaGgAditi sphuTaH eva vyAghAtaH / dvitIyasya pakSe siddhimAhadvitIyasyetyAdi / dvitIyasya etacchandamAtraniSThAtyantAbhAvapratiyogilakSaNasya ghaTatvAdidharmasya / anityaniSThazcAsau atyantAbhAvazca, tasya pratiyogitvaM dvitIyavizeSaNaviziSTatvamityarthaH / etacchabdAnityatvamanadhigamyetyAdi / etacchabdAnityatvaM vinA dvitIyasya dharmasya anityaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM na syAt / zabdavyatiriktapadArthAtyantAbhAvapratiyogitvasya AdyavizeSaNena nirastatvAt / tasmAcchanda evAnityo'GgIkAryaH / tathA ca zabdAnityatvasiddhiriti / etAsu mahAvidyAsu aSTAdazamahAvidyA AdhamahAvidyoktAmeva kArikAmAzritya navanavabhaGgayatareNa pravRttAH / apara For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM mahAvidyApravartakakArikAstu nipuNairgranthAntarato jJAtavyAH / evamagre'pi yatra noktAstatra svayamevAbhyUhyAH / iti sapakSaM pakSIkRtya prayuktA dvAviMzatirmahAvidyA darzitAH // 22 // atha vipakSaM pakSIkRtya pravartamAnA mhaavidyaabhedaaH| tadyathA-zabdo'nityaH ityatra gaganAdirvipakSa iti sthite, (AnaM0 )-vipakSa iti sthite / gaganaM pakSIkRtya prayujyata iti zeSaH / __(bhuvana0 )-atha vipakSaM pakSIkRtya pravRttA mahAvidyA darzayati-athetyAdi / mahAvidyAbhedA dayante iti zeSaH / tadyatheti tadupanyAsArthaH / zabdo'nitya ityatreti / zabdo'nityaHkRtakatvAt ghaTavat , yannAnityaM na tatkRtakaM, yathA gaganam ityatra mUlAnumAne gaganAdirvipakSaH iti sthite, gaganaM pakSIkRtya prayujyate ityadhyAhAraH / 1 gaganaM etacchabdetarAnityanityavRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi // atra vakSyamANAsu ca ghaTo dRSTAntaH / anityaniSThAdhikaraNamityukte meyatvAdibhiranityaniSThairetacchandanityatve'pyupapadyamAnairantaratA syAt , tanivRttyarthametacchabdetarAnityanityavRttitvarahitagrahaNam / etacchabdetarAnityanityavRttitvarahitAdhikaraNamityukte nityatvatadvAntaradharmairgagananiSThairetacchabde'pyupapadyamAnairarthAntaratA syAt / tanivRtyarthamanityaniSThagrahaNam / nityavRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNamityukte vyAghAtaH / na hi nityaniSThatvarahito nitye gagane ca vartate iti saMbhavati / tannivRttyarthametacchabdetarAnityagrahaNam / yadyapi gagane nityavRttitvarahito dharmo vyAhataH, tathApi etacchabdetarAnityanitye ca ye vartante teSu yadetacchabdetarAnityanityavRttitvaM dharmaH, tadrahito dharmo gagane'vyAhataH / etacchandetaranityavRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNamityukte'pi vyAyAtaH / yasya kasyacidapi gaganadharmasya etacchabdetaranityagagananiSThatvena tadrahitatvAnupapatteH / tannivRttyarthamanityagrahaNam / etacchabdetaranityaniSThatvarahitadharmasya gagane vyAhatatve'pi etacchabdetarAnityaniSThatvarahitadharmasya avyAhatatvAt / etacchabdetarAnityaniSThatvarahitAnityaniSThAdhikaraNamityukte cAprasiddhavizeSaNatvam / na hi etacchandAnityatvasiddheH pUrva etacchabdetarAnityaniSThatvarahitasya anityaniSThatvaM zakyamadhigantum / tannivRttyarthaM nityagrahaNam / 1 (AnaM0 ) etacchabdetarAnitye nitye ca ye vartante teSvetacchandetarAnityanityavRttitvaM dharmaH / tadrahitazcAsAvanityaniSThazca tasyAdhikaraNamityarthaH / adhikaraNabhityukte zabdAdhikaraNatvaM siddhaM vAra 1 vAntaragaMga' iti ga pustakapAThaH / 2 gagane vartate' iti ja pustakapAThaH / 3 zakyAdhigamam / ta iti ja pustkpaatthH| For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 50 1 mahAvidyAviDambanam | Aha---. yati - anityaniSTheti / anityaniSThAdhikaraNamityukte meyatvAdinA arthAntaratvaM vArayitumAhanityavRttitvarahitati / nityavRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNamityukte vyAghAto'ta uktamanityanityavRttitvarahiteti / anityanityavRttitvarahitAvikaraNamityuktau nityatvenArthAntaratvamata - anityaniSTheti / anityavRttitvarahitA nityaniSThAdhikaraNamityukte vyAghAtaH syAdityuktaM anityanityavRttitvarahiteti / anityanityavRttitvarahitA nityaniSThAdhikaraNamityukte vyAghAtaH, yasya kasyacidapi gaganadharmasyAnityanityavRttitvarahitasya nityamAtravRttera nityaniSThatvAyogAdata uktam - zabdatareti / na caivaM vyAghAtaH / zabdAnityattropagamena gaganazabdamAtravRttergaganazabdasaMvandhAderupagame pratijJAtvArthaparyavasAnAt / zabdetarA nityanityavRttitvarahitAnityaniSThaH tu anityeSu zabde - tarAnityatvamasti / nityAnAM pakSa tulyatvena sapakSatvAbhAva iti vyAtyanugamo draSTavyaH / vizeSaNakRtyamAha - anityaniSTheti / nitye gagane'nityavRttitvadharmastathApi vyAhata evetyata Aha- yadyapIti / gagane'vyAhata iti / avyAhata iti cchedaH // 1 // 1 ( bhuvana0 ) - tatra prathamaM apakSasAdhyavadvRttivipakSAnvayi yanna tat / sAdhyavadvRttitAyuktaM sAdhyate sAdhyavarjite // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 55 iti kArikAmAzritya yA pravRttA tAmAha - gaganametacchabdeta zanityAnityetyAdi / vyAkhyA | gaganaM pakSa: / etacchabdAditare ye'nityA etacchabdetarA nityAH / te ca nityAzca etacchadevarA nityanityA: / tatra vRttiryeSAM te etacchabdetarAnityanityavRttayaH teSAM bhAvastattvaM / tena rahitaH / anitye niSThA yasya so'nityaniSThaH / zabdetarAnityanityavRttitvarahitazcAsau anityaniSThazca tasyAzrayo gaganamityarthaH / evaMvidhacAtra dharmo gaganazabdamAtravRttirgaganazabdasaMbandhAdirvA vizvapratiyogikaH zabdA kAzAnyonyAbhAvAdirvA / sa ca nitye gagana eva vartanAcchadetanitye ca kasmiMzcidapyavartanAcchandetarA nityanityarUpayugalavRttitvarahita eva / sa ca dharmo'nityavRttistadaiva syAt, yadi zabdo'nityaH syAt / tasya ca dharmasya gagane vartane'pi gaganasya nityatvenobhayavAdisaM matatvAdanityavRttitvaM na syAt / tasmAdle pAdukAnyAyenobhayorvivAdApannatvAcchandasyaivAnityatvamaGgIkAryam / evaMvidhAtra dharmo meyatvasattvavAcyatvAdirna ghate / tasya nityAnityarUpayugalavRttitvAt / nityatvAdizvAnityavRttIti padena nirasta: / anityamAtravRttiranityatvAdizca pakSitagagane nitye na sambhavati / tasmAtpUrvokto gaganazabda saMbandhAdireva sAyadharmo'tra jJeyaH / atra ca dRSTAntIkriyamANeSu ghaTAdiSu anityeSu ghaTatvAdiH zabdetarA nityatvAdirvA dharmA mantavyaH / nityAnAM zabdasya cAtra pakSatulyatvena sapakSatvAbhAvo na doSapoSAyeti / tathaiva ca pratipAdyati - atra vakSyamANAsu cetyAdi / ghaTa ityupalakSaNaM / tena paTastambhAdayastaddharmAca sarve'pyanityA grAhyAH / athAdyaM vizeSaNaM parityajya vyAvRtticintAM karoti - anityaniSThetyAdi / tathokte ca meyatvAdibhirnityatvarUpA'rthAntaratA syAt / tannivRtyarthametacchabdetarAnityetyAdi / tathA 1 'pratijJAtArthapa' iti syAt (?) /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM ca meyatvAdInAM zabdetarAnityanityavRttitvena rahitatvAnupapatteArthAntaratA / tadavAntariti / nityatvAdavAntarairgaganaikatvAdibhirityarthaH / tathApyetacchandetaretyAdi / yadyapi nityavRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNamityukte vyAghAtaH syAt, tathApi sampUrNaprathamavizeSaNavicAraNAyAM yugalAvRtti tvenaivaMvidho dharmo gagane upapadyate eva / yasya kasyacidgaganadharmasyeti / gaganagataikatvanityatvavyApakatvAdergaganadharmasya nityaniSThatvena tadrahitatvAnupapatteAghAta ityarthaH / aprasiddha vizeSaNatvaM bhAvayatinahItyAdi / atra dRSTAnte ghaTAdau evaMvivasya dharmasyAprasiddhatA / yadyapi zabdasyAnityatve evaMvidho dharmaH zabdAnityatvAdiH zabdAditare ye bhAvA anityAstaniSThatvarahito vidyate, anityazabdavRttitvAdhikaraNaM ca, tathApi zabdAnityatvasiddheH pUrvamanyatra ghaTapaTAdAvevaMvidhadharmo nopapadyate / tenAprasiddhavizeSaNatvamityarthaH / etacchabdetarAnityaniSThatvarahitAnityaniSThAprasiddhatve'pi, etacchabdetarAnityanityaniSThatvarahitAnityaniSThasya etacchabdetarAnityatvAdeH suprasiddhatvAt / etacchabdetarAnityanityavRttitvarahito dharmaH 1 etacchabdetarAnityamAtravRttirvA, 2 nityamAtravRttiA, 3 etacchandaitacchabdetarAnityamAtravRttiA , 4 etacchandamAtravRttirvA, 5 etacchabdagaganavyatiriktanityamAtravRttirvA, 6 etacchabdagaganamAtravRttirvA / prathamatRtIyacaturthapaJcamA gagane vyaahtaaH| dvitIyastu anityaniSThagrahaNena dUraM nirastaH / SaSThasya tu anityaniSThatvametacchabdAnityatvamantarbhAvyaiva sidhyati / gagananityatvasyobhayavAdisidvatvAdityetacchabdAnityatvasiddhiH // 1 // __(AnaM0)-zabdAnityatvamantareNa vyApakAparyavasAnaM darzayitumAha-esacchabdetarAnityanityaniSThatvarahito dharma iti / (bhuvana0 )-atha pakSazabdAnityatvamantareNa sAdhyAparyavasAnaM darzayituM AdyavizeSaNavicAraNopapannaM dharma SoDhA vikalpayati-etacchabdetarAnityanityattitvarahito dharma ityAdi / 1 etacchabdetarAnityamAtravRttiti / evaMvidho ghaTatvapaTatvAdiH / 2 nityamAtravRttiveti / nityatvAdiH / 3 etacchabdaitacchabdetarAnityamAtrattiti / etasmin zabde etacchabdetarAnityamAtre ca ghaTAdau vRttiryasya sa tathA / evaMvidhazca vizvapratiyogiko ghaTaitacchabdAnyonyAbhAvAdiH / 4 etacchabdamAtravRttiveti / etacchabdatvAdiH / 5 etacchabdagaganavyatiriktanityamAtravRttiyeti / etasmin zabde gaganavyatirikte nityamAne ca vRttiryasya sa tathA / evaMvidhazca dharmo vizvapratiyogika AtmaitacchabdAnyonyAbhAvAdiH / 6 etacchabdagaganamAtravRttirveti / etasmin zabde gaganamAtre ca vRttirvatanaM yasyAsau tathA / evaMvidhazca dharmo gaganazabdasaMbandhAdiH // prathamatRtIyacaturthapaJcamAnAM gagane viruddhatvena vyAghAtamAcaSTe-prathamatRtIyacaturthetyAdi / dvitIyastviti / dvitIyo nityatvAdiyadyapi 1 gaganaikatvani iti cha da pustakapAThaH / 2 deH pUrva sapra iti ja pustakapAThaH / 3 mahAvidyAviDambanagranthe tathA bhuvanasundaramarikRtaTIkAyAM nityattitvarahi iti pATho dRshyte| For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 501 mahAvidyA viDambanam / gagane vartamAno nityamAtravRtirbhavati, tathApyanityaniSThatvarUpadvitIyavizeSaNaviziSTatvaM tasya na syAditi sa dUraM nirastaH / SaSThatyAbhyupagamena parizeSAcchabdAnityatvasiddhimAha-SaSThasya tu anityaniSThatvaM gaganasya nityatvAcchabdAnityatvaM vinA nopapadyate iti anityaH zabdaH svIkartavyaH / / 1 / / 2 gaganaM zabdatvarahitAnityanityavRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi // prAcInA mahAvidyA pakSIkRtazabdavizeSAnyonyAbhAvamupAdAya pravRttA pakSIkRtazabdavizeSe'nityatvaM gamayati / iyaM tu pakSatattulyasAdhAraNazabdatvAtyantAbhAvamupAdAya pravRttA pakSatattulyAnyatamasmin zabde anityatvaM gamayati ityetayormahAn bhedaH // 2 // 2 ( AnaM0 )-gaganamiti / zabdatvarahite zabdatvAtyantAbhAvavatyanitye nitye ca ye vartante teSu zabdatvarahitAnityanityavRttitvaM dharmaH / tadrahitazvAsAvanityaniSThazca tasyAdhikaraNamityarthaH / vizeSaNakRtyaM sAdhyaparyavasAnaM ca pUrvavat / prAcInamahAvidyAyAmapyayamevArthaH sAdhitaH ityata AhaprAcIneti / etacchabdetaretivizeSaNAtpakSIkRtazabdavizeSaNAnyonyAbhAvamupAdAyetyarthaH / iyamapi tatheti netyAha-iyaM vivi / pakSaH etacchabdaH / tattulyAH anye zabdAsteSAM sAdhAraNasya zabdatvasyAtyantAbhAvamityarthaH // 2 // 2 ( bhuvana0)-pUrvAmeva mahAvidyAmetacchabdetaretipadasthAne zabdatvarahitetipadagrahaNena bhaDDayantareNodAharati-gaganaM zabdatvarahitAnityanityetyAdi / zabdatvena rahitAH zabdatvAtyantAbhAvavantaH / te ca te'nityAzca zabdatvarahitAnityAH / etAvatA ye zabdatvasahitAsteSAM sarveSAmapyanityebhyo niSkarSaH kRtaH / zeSaM pUrvavat / prAcInamahAvidyAto'syA bhedamAvedayati-prAcInetyAdi / prAcInA mahAvidyA etacchabdetareti bhaNanAdvivakSitasyaiva kasyacicchabdasya anyonyAbhAvamupAdAya pravRttA satI zabdavizeSa evAnityatvaM sAdhayati / iyaM tu zabdatvarahitetibhaNanAtpakSaH etacchabdaH, tattalyA anye zabdAsteSAM sAdhAraNasya zabdatvasyAtyantAbhAvamAdAya pravRttA pakSatattulyAnyatamasmin zabde'nityatvasAdhikA / sarvazabdAnityatvagamikeyamityarthaH / ityanayorbhedaH // 2 // 3 gaganaM etacchabdetarAnityagaganavRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi // pUrvamahAvidyA nityamAtramupAdAyapravRttA, iyaM tu pakSIkRtanityavizeSamupAdAyeti vizeSaH / zeSaM pUrvavat // 3 // 3 ( AnaM0)-etacchandetareti / etacchabdetarAnitye gagane ca ye vartate, teSvetacchabdatarAnityagaganavRttitvaM dharmaH / tadrahitazvAsAvanityaniSThazca, tasyAzraya ityarthaH / nityatvatadavAntaradharmavyAvRtyartha anityaniSThetyuktam / meyatvAdivyAvRttyartha-gaganavRttitvarahiteti / vyAghAtaparihArArtha anityagaganavRttitvarahiteti / anityagaganavRttitvarahito nityaniSThazcAnityamAtravRttiriti sthite gagane na saMbhavatItyata Aha-zabdetati / pakSatulye kApi sAdhyaparyavasAnaM vArayati-etaditi / etacchabdetaravRttitvarahitAdhikaraNamityukte vyAghAtaH / etacchabdetarAnityavRttitvarahitAdhikaraNa 8-9 mahAvidyA For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 58 www.kobatirth.org AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM mityapi nityatvenArthAntaramityAdi svayamUhyam / etacchabdetarAnityagaganavRttitvarahito nityaniSThazca dharmo gaganAnyatvaM pakSAtirikta sarvatrAstIti vyAptyanugamaH / gagane tvetacchabde tarAnityagagana vRttitvarahitaH etacchabdgaganamAtravRttiranityaniSThaH sidhyannanityatvametacchabdasya gamayatIti bhAvaH / prathamamahAvidyAto'syA bhedamAha -- pUrveti / 3 ( bhuvana0 ) - atha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " apakSasAdhyavadvRttivipakSe pakSite na yat / sAdhyavadvRttitAyuktaM sAdhyate tadvipakSagam // " iti kArikAmAzritya yA pravartate tAM brUte - gaganametacchadeta nityagaganavRttitvetyAdi / etacchabdetarA nityAzca gaganaM ca tatra vRttiryeSAM teSAM bhAvastattvaM dharmaH, tadrahitazcAsAvanityaniSThazca - tasyAzrayo gaganabhityarthaH / nityatvatadavAntaradharmavyAvRttyarthamanityaniSThetyuktam / meyatvAdivyAvRttyarthametacchabdetarAnityagaganavRttitvarahitetyupAttam / gaganavRttitvarahitA nityaniSThAdhikaraNamityukte vyAghAtaH, tannivRttyarthamanityeti / anityagaganavRttitvarahito'nityaniSThazcAnityamAtravRttiranityatvAdinityena sambhavatItyuktaM zabdetareti / pakSatulye yatra kApi zabde sAdhyaparyavasAnavAraNAya etaditi / iti vyAvRtticintA / etacchabde tarA nityagaganavRttitvarahito'nityaniSThazca dharmo gaganAnyatvaM pakSAtirikte sarvatrAstIti vyAtyanugamaH / gagane tu etacchabdetarA nityagagana vRttitvarahitaH etacchandagaganamAtravRttiretacchandgaganAnyataratvAdiranityaniSThaH sidhyan anityatvametacchandasya sAdhayatItyAzayaH / prathamamahAvidyAto'syA bhedaM praderzayati-- pUrvamahAvidyA nityamAtramityAdi / pUrvamahAvidyAyAM nityetibhaNanAtsarve nityapadArthAH svIkRtAH / atra tu nityapadasthAne pakSIkRtaM gaganameva nyastamityanayorvizeSaH // 3 // 4 gaganaM zabdatvarahitAnityagaganavRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi // etasmiMzca mahAvidyAcatuSTaye gaganetaranityAnAM prakRtazabdAdezca pakSatulyatvam // 4 // 4 ( AnaM0 ) - caturthamahAvidyA dvitIyamahAvidyAvadvyAkhyeyA / anityanityavRttitvarahitAnityaniSThaH pakSatattulyazabdeSu gaganAtiriktanityapadArthe ca nAstIti vyAptibhaGga ityata Ahaetasminniti / tRtIyacaturthamahAvidyayorgaganAnyatvaM gaganAtirikte sarvatrAstIti vyAptisiddheretasminprakaraNe mahAvidyAcatuSTaye prathamadvitIyamahA vidyAdvaye vakSyamANamahA vidyAdvaye cetyarthaH / 4 ( bhuvana0 ) - gaganaM zabdatvarahitAnityagaganetyAdi / zabdatvarahitAH zabdatvAtyantAbhAvavantaH / te ca te'nityAzca zabdatvarahitAnityAH / te ca gaganaM ca tatra vRttiryeSAM te tathA / zeSaM tRtIyamahAvidyAvadvyAkhyeyam / etacchabdetarA nitya nityavRttitvarahitAnityaniSThAdidharmaH zabdeSu gaganAtiriktanityapadArtheSu ca nAstIti vyAptibhaGga ityata Aha - etasmiMzceti / tRtIya caturthamahAvidyayogaganAnyatvaM pAdau zabde ca sarvatrAstIti vyAptisiddheH, prathamadvitIyamahAvidyAdvaye vakSyamANamahAvidyAdvaye cetyarthaH // 4 // 1 pravartayati iti da cha pustakapAThaH / 2 ' prakRte ' iti svAda ( ? ) For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa01 mahAvidyAviDambanam / 5 gaganaM etacchabdetarAnityanityavRttitvarahitAnekanityavRttitvarahitAnekaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi // etacchandetarAnityanityavRttirahitAnekaniSThAdhikaraNamityukte nityatvatavAntarairanekaniSThairarthAntaratA syAt / tannivRttyarthamanekanityaniSThatvarahitagrahaNam / etacchabdetarAnityaniSThatvarahitAnekanityaniSThatvarahitAdhikaraNamityukte gaganamAtraniSThairekatvAdibhiretacchandamAtranityatve'pyupapadyamAnairAntaratA syAt / tannivRttyarthamanekaniSThagrahaNam / anekanityavRttitvarahitAnekaniSThAdhikaraNamityukte ghaTAkAzAnyataratvAdinA arthAntaratA syAt / tannivRtyarthametacchabdetarAnityanityavRttitvarahitagrahaNam / 5 ( AnaM0 )--gaganamiti / zabdetarAnityanityavRttitvarahitazcAsAvanekanityavRttitvarahito'nekaniSThazca / tasyAdhikaraNamityarthaH / gaganamAtraniSTaikatvAdivyAvRttyarthamanekaniSThagrahaNam / nityatvavyAvRttyarthamanekanityavRttitvarahitagrahaNam / nityavRttitvarahitAnekaniSThAdhikaraNamityukte vyAghAto'ta uktam-anekanityeti / anekanityavRttitvarahitAnekaniSTAdhikaraNamityukte gaganasaMyogayoH saMbandhenArthAntaratvamata uktam-nityattitvarahiteti / vyAghAtaparihArArthamevaitacchabdetarAnityagrahaNam / anaitacchabdagaganamAtravRttiH sidhyannanekanityavRttitvarahitaH etacchabdasyAnityatvaM gamayediti bhAvaH / 5 (bhuvana0)-" apakSasAdhyavadvRttivipakSAnvayavarjitaH / nAnAvipakSavRttyanyabhinnadho'sti pakSite // " etAM kArikAmAzritya vipakSapakSIkaraNena pravRttAmAha-gaganametacchabdetarAnityanityattitvarahitAnekanityattitvarahitAnekaniSThAdhikaraNamiti / aneke ca te nityAzca anekanityAH tadvattitvarahitaH / ekasmin gaganAdau niSThA yasya asAvekaniSThaH / na ekaniSTho'nekaniSThaH / anekanityavRttitvarahitazcAsAvanekaniSThazca sa tathA / etacchabdetarAnityanityavRttitvarahitazcAsAvanekanityavRttitvarahitAnekaniSThazca tasyAdhAro gaganamityarthaH / evaMvidhazva dharmaH pakSe vizvapratiyogikaH zabdAkAzAnyonyAbhAvAdijJeyaH / sa ca gagana eva nitye vartanAdetacchabdAditarasmiMzca kasmiMzcidapyanitye avartanAt etacchabdetarAnityanityavRttitvarahitaH eva / tathA zabdAkAzayoyorapi vartanAdanekaniSThazcApyastyeva / sa cAnekanityavRttitvarahitastadeva, yadi zabdo'nityaH syAditi pArizeSyAcchabdAnityatvasiddhiriti / atra ca pUrvoktavizeSaNopapannametacchabdetarAnityatvaitacchabdetarakAryatvAdikamupAdAya anityeSu saadhyprsiddhirdrssttvyaa| gaganetaranityAnAM zabdasya ca pakSatulyatvAnna teSu sAthyAbhAvaH kalaGkapaGkazaGkAkaraH / evamuttaramahAvidyAyAmapi jJeyam / nityatvatadavAntariti / nityatvaM ca tadavAntarabamAMzca vyApakatvAdayaH taiH / manaHparamANvAdau nityatvasadbhAve'pi vyApakatvAdInAmabhAvAtteSAmavAntaratvam / gaganamAtraniSTharekatvAdibhiriti / gaganaikatvAdibhirityarthaH / ghaTAkAzAnyataratvAdineti / ghaTAkAzayoranyataratvaM hi ghaTe'pyAkAze'pi ca vartate eva, ubhayAnugatadharmatvAt / yathA caitramaitrayoranyataraH ityukte caitro'pi vA labhyate maitro'pi veti / tenaikasminneva nitye vartamAnatvena anekanityattitvarahitena ghaTAkAzadvaye'pi vartamAnatvena cAnekaniSThena nityatvarUpArthAntaratA / tadvyavacchedAyaita For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM cchabdetarA nityetyAdi / tathA ca ghaTAkAzAnyataratvAderanitye ghaTe nitye cAkAze vartamAnatvenaitacchavdetarAnityanityavRttitvarahitatvAnupapatterityarthaH / / ___ etacchabdetarAnityanityavRttitvarahito dharmaH 1 etacchabdetarAnityamAtravRttirvA, 2 nityamAtravRttirvA, 3 etacchandaitacchabdetarAnityamAtravRttiA, 4 etacchabdamAtravRttiA, 5 etacchabdagaganavyatiriktanityamAtravRttiA , 6 etacchabdagaganamAtravRttirvA / prathamatRtIyacaturthapaJcamA gagane vyAhatAH / dvitIyo 'pyanekanityavRttirvA syAt, ekaikanityavRttirvA syAt / prathamo'nekanityavRttitvarahitagrahaNena nirstH| dvitIyo'nekaniSThagrahaNena nirstH| SaSThastu etacchabdAnityatvamantarbhAvya sidhyati / etacchabdanityatve gaganaitacchabdaniSThasya anekanityaniSThatvena tadrahitatvAnupapatteH / / 5 // ___ ( AnaM0 )-etacchabdasyAnityatvamantareNa vyApakAparyavasAnaM darzayituM saMbhAvitaprakArAnAha-etacchabdetarAnityamAtravRttiveti // 5 // (bhuvana0 )--etacchabdAnityatvamantareNa sAdhyasiddheraparyavasAnaM darzayituM prathamavizeSaNodbhUtAn SaDdhAsaMbhAvitavikalpAnAvirbhAvayati-etacchabdetarAnityanityetyAdi / 1 etacchabdetarAnityamAtravRttiti / etacchabdetarA nityatvAdirekaikAnityamAtravRttirghaTapaTatvAdi / 2 nityamAtravRttiveti / nityatvAdirekaikanityavRttirAtmatvAdirvA / 3 etacchabdaitacchabdetarAnityamAtravRtciti / etacchandAnityAnyataratvAdivizvapratiyogiko ghaTetacchabdAnyonyAbhAvAdi / 4 etacchandamAtratirveti / etacchabdatvAdiH / 5 etacchabdagaganavyatiriktanityamAtravRttiveti / gaganAnityAnyatvAdirvizvapratiyogika AtmaitacchabdAnyonyAbhAvAdirvA / 6 etacchandagaganamAtravRttiti / etacchabdAkAzasaMbandhAdiH / atrApi prathamatRtIyacaturthapaJcamAnAM pakSe vyAghAtamabhidhatte-prathametyAdi / dvitIyaM dvidhA vikalpayati-dvitIyo'pyaneketyAdi / prathamasya madhyavizeSaNaviziSTatvAbhAvamAkhyAti-prathamo'neketyAdi / dvitIyasya antyavizeSaNena nirAsamAcaSTe-dvitIyo'neketyAdi / paSTasya pakSe siddhiM brUte-SaSThastvetacchabdAnityatvetyAdi / etacchabdanityatvasiddhau dUSaNamudghoSayati-etacchabdanityatva ityAdi / ayamAzayaH / AkAzo nityatvenobhayavAdinorapi saMmataH / tatra zabdo'pi yadi nityo'GgIkriyate, tadA zabdAkAzasaMbandhAderanekanityaniSThatvameva syAt, na tu tadrahitatvam / anekanityavRttitvarahitatvaM cAtra proktam / tasmAcchabdasyAnityatvamAstheyameveti // 5 // gaganaM zabdatvarahitAnityanityaniSThatvarahitAnekaniSThatvarahitAnekaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi // etayozca mahAvidyayoretacchabdetarAnityatvAdikamuktavizeSaNopapannamupAdAya sAdhyaprasiddhirdraSTavyA / zeSaM pUrvavat // 6 // 1 AtmazabdA' iti ca pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 61 pa01 mahAvidyAviDambanam / 6 ( AnaM0 ) uttaramahAvidyAyAmetacchabdetarasthAne zabdatvarahitapadaM nihitam / zeSaM pUrvavat / kathamatra vyAptyanugamo'trAha-etayozceti / zabdetarAnityatvaM zabdetaranityatvaM zabdetarakAryatvaM ca kathitavizeSaNamanityeSu siddham / gaganetarAnityazabdAnAM zabdasya ca pakSatulyatvAvyAptyanugama ityarthaH // 6 // 6 (bhuvana0)-gaganaM zabdatvarahitetyAdi / asyAM mahAvidyAyAM pUrvamahAvidyoktaitacchabdetarapadasthAne zabdatvarahitapadaM nidadhe / zeSaM pUrvavat / kathametayoAtyanugamo'trAha-etayozceti / paJcamISaSThayomahAvidyayorityarthaH / etacchabdesarAnityatvAdikamiti / etacchabdAditare ye bhAvAsteSAmanityatvAdikaM dharmamityarthaH / Adizabdena etacchabdetarakAryatvAdigrahaH / gaganetaranityAnAM zabdasya ca pakSatulyatvAnna tatra vyAptyabhAve'pi doSaH // 6 // 7 gaganaM gaganetaranityagaganavRttitvarahitaitacchandaniSTAdhikaraNaM meyatvAditi // gaganetaranitye gagane ca ye vartante teSu gaganetaranityagaganavRttitvaM dharmaH / tadrahitazca dharmaH 1 gaganetaranityamAtravRttivI, 2 gaganamAtravRttiA , 3 etacchabdetarAnityagaganavRttiA , 4 etacchandagaganavRttirvA / Adyo gagane vyAhataH / dvitIyatRtIyau zabdaniSThagrahaNena nirstau| caturthastu etacchandAnityatvamantarbhAvya sidhyati / etacchandanityatve gaganaitacchabdaniSThasya gaganetaranityagagananiSThatvena tadrahitatvAnupapatterityetacchabdAnityatvasiddhiH / etacchabdaniSThAdhikaraNamityukte meyatvAdibhiretacchabdanityatve'pyupapadyamAnairantaratA syAt / tannivRtyarthaM gaganetaranityagaganavRttitvarahitagrahaNam / gaganetaranityagaganavRttitvarahitAdhikaraNamityukte gagananiSTharekatvAdibhiretacchandanityatve 'pyupapadyamAnairantaratA syAt / tennivRtyarthametacchandaniSThagrahaNam / (AnaM0 )-gaganeti / gaganetaranityavRttitve gaganavRttiSu gaganetaranityagaganavRttitvaM dharmaH / tadrahitazvAsAvetacchandaniSThazca tadadhikaraNamityarthaH / gaganamadhikaraNamityukte zabdAdhikaraNatvenArthAntaramata uktam-zabdaniSTheti / pakSatulye kApi sAdhyasiddhiM vyAvartayitumetacchabdaniSThAdhikaraNa. mityuktam / tathApi meyatvAdikaM prasaktamapyAvartayati-gaganavRttitvarahitati / vyAghAtaparihArArthagaganetaranityattitvarahiteti / gaganetaranityavRttitvarahitaitacchabdaniSThAdhikaraNamityukte'prasiddhavizeSaNatvaM, zabdaniSThasya nityavRttitvarahitatvasya zabdAnityatvasiddheH pUrva duradhigamatvAdata uktamgaganetaranityagaganavRttitvarahiteti / gaganAnyatvamuktarUpaM gaganAtirikte sarvatrAstIti sAdhyasiddhiH / vyAptibalAdetacchabdagaganamAtravRttigaganetaranityagaganavRttitvarahitaH 'sidhyannanityatvametasya zabdasya sAdhayediti tAtparyam / gagane tadrahitadharmasiddhayA kathametacchabdAnityatvamata Aha 1 tayADhatyarthame" iti gha pustaka pAThaH / 2 'vRttiSu' iti syAt (?) / 3 prasaktaM vyAvartayati' iti syAt (?) / For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM tadrahitazceti / etacchabdagaganavRtteH kayA anupapattyA sAdhyasAdhakatvamatrAha-etacchabdatvanityatve iti / 7 (bhuvana0)-gaganaM gaganetaranityetyAdi / gaganetaranityavRttitve sati gaganavRttiSu gaganetaranityagaganavRttitvaM dharmaH / tadrahitazcAsau etacchabdaniSThamca, tadadhikaraNaM gaganamityarthaH / gaganAnyatvamuktarUpaM gaganAtirikte sarvatrAstIti vyAptisiddhiH / vyAptibalAdetacchandagaganamAtravRttirgaganetaranityagaganavRttitvarahitaH sidhyan anityatvametasya zabdasya sAdhayediti tAtparyam / atha prathamavizeSaNopapannaM dharmacatuSTayamAcaSTe-tadrahitazca dharma ityAdi / 1 gaganetaranityamAtravRttirveti / AtmatvAdiH / 2 gaganamAtravRttirveti / gaganaikatvAdiH / 3 etacchabdetarAnityagaganavRttiveti / vizvapratiyogiko ghaTAkAzAnyonyAbhAvAdiH / sa ca gaganetaranityeSu avartanAnnitye gagane eva ca vartanAdyathoktayugalAvRttitvena gaganetaranityagaganavRttitvarahito vidyate eva / 4 etacchabdagaganavRttirveti / vizvapratiyogikaH etacchabdAkAzAnyonyAbhAvAdiH / anyeSAmasambhavena caturtha pakSe sAdhayati-caturthastvetacchabdAnityatvamityAdi / idamatra rahasyam-gaganaM hi nityatvena vAdiprativAdinorubhayorapi sammatam / zabdo'pi yadi nityatvenAGgIkriyate, tadA etacchabdAkAzAnyonyAbhAvo gaganetaranitye etacchabde gagane ca vRttitvena tatsahita eva syAt, na tu tadrahitaH / tasmAcchabdasyAnityatvamevAGgIkAryam / zabdAnityatvAntarbhAvasiddhimevAvirbhAvayati-etacchabdanityatve ityAdi / aprasiddhavizeSaNatvamityAdi / yAvatA zabdasyAnityatvaM siddhaM nAsti, tAdatA zabdaniSThAnAM zabdatvAdInAM gaganetaranityavRttitvena parai TAdibhiraGgIkRtatvAt gaganetaranityavRttitvarahitatvaM na syAt / tannivRtyartha gaganagrahaNam / gaganetaranityavRttitvarahitaitacchandaniSThAdhikaraNamityukte cAprasiddhavizeSaNatvam / etacchabdAnityatvasiddheH pUrvametacchandaniSThAnAM gaganetaranityaniSThatvena parairaGgIkRtatvAditi tannivRtyarthaM gaganagrahaNam / gaganetaranityavRttitvarahitaitacchabdaniSThAprasiddhatve'pi gaganetaranityagaganavRttitvarahitaitacchabdaniSThasya gaganAnyonyAbhAvAdeH suprasiddhatvAt / gaganavRttitvarahitaitacchabdaniSThAdhikaraNamityukte vyAghAtaH / tannivRtyarthaM gaganetaranityagrahaNam / gaganavRttitvarahitasya gagane vyAhatatve'pi gaganetaranityagaganavRttitvarahitasya avyAhatatvAt // 7 // ( AnaM0 )-zabdanityatvAGgIkArimate zabdadharmasya gaganetaranityavRttitvavirahasyAprasiddha tathApi duSpariharamatrAha-gaganAnyonyAbhAvAderiti / Adizabdena gaganamAtraniSThAtyantAbhAvo gRhyate / / 7 // 1 nityattitvena iti gha pustakapAThaH / 2 gagananiSThatvarahi iti tha pustakapAThaH / 3 aprasiddhalaM iti syAt (?) / For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pa0 1 mahAvidyAviDambanam | ( bhuvana0 ) -- tathApi aprasiddha vizeSaNatvaparihAraH kathamata Aha- gaganetara nityavRttitvetyAdi / gaganAnyonyAbhAvAderiti / Adipadena gaganamAtraniSThasyAtyantAbhAvo gRhyate / tato gaganAnyatvAdergagane'vartanAdbhaganetaranityeSu ca vartanAdyugalA vRttitvena gaganetara nityagaganavRttitvara hitatvaM etacchabde vartamAnatvAdetacchandaniSThatvaM ca vidyate eva / tasmAdgaganAnyatvAderdRSTAnte suprasiddhatvamityarthaH / vyAghAta iti / yo gaganavRttitvarahitaH sa gaganavRttiH kathaM sAdhyata iti vyAghAtaH prakaTa eva / tannivRtyarthaM gaganetara nityagrahaNam / tathA ca kathaM tadvyavaccheda ityata Aha - gaganavRttitvarahitasyetyAdi / nyUnavizeSaNaviziSTasya vyAghAte'pi, sampUrNavizeSaNaviziSTasya na vyAghAta ityarthaH // 7 // 8 gaganaM gaganetaranityagaganavRttitvarahitazabdaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi / pUrvamahAvidyAyAM niSkRSya etasmin zabde'nityatvasiddhiH / asyAM tu yatra kApi zabde'nityatvasiddhiriti bheda: / evamanyatrApi niSkRSya zabdavizeSAnityatvasAdhakatvayatkiJcicchabdAnityatvasAdhakatvAbhyAM mahAvidyAbhedo Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dRSTavyaH // 8 // 8 ( AnaM0 ) - prAcInamahAvidyAto bhedanAstitvazaGkAM vArayitumAha - pUrveti // 8 // 8 ( bhuvana 0 ) - gaganaM gaganetaranityagaganavRttitvarahitetyAdi / pAzcAtyAnumAne etacchandaniSThetyuktereka eva viziSTaH zabdo gRhItaH / atra tu zabdaniSThetibhaNanAt sAmAnyena yaH kazcicchabdaH iti pUrvasyA asyA mahAnbhedaH, tathaiva cAbhidadhAti -- pUrva mahAvidyAyAmityAdi ||8|| 9 gaganaM anekanityavRttitvarahitaitacchanda niSThAdhikaraNaM meyatvAditi / anekanityavRttitvarahitaH gaganavRttitvarahito vA etacchabdavRttitvarahito vA ubhayavRttirvA / gaganavRttitvarahito gagane vyAhataH / etacchabdavRttitvarahitazca etacchabdaniSThagrahaNena nirastaH / gaganaitacchabdaniSTasya ca anekanityaniSThatvarahitatvaM tava syAt, yadyayaM zabdo nityo na syAt / etacchandanityatve gaganaitacchandaniSThasya anekanityaniSThatvena tadrahitatvAnupapatteretacchabdAnityatvasiddhi: / etacchabdetaranityatvAtyantAbhAvamupAdAya etacchabdaghaTAdau sAdhyaprasiddhyA sapakSatvaM, gaganavyatiriktanityAdInAM ca pakSatulyatvam // 9 // 9 ( AnaM 0 ) - aneketi / anekanityavRttitvarahitazcAsAvanetacchandaniSThazca tasyAdhikaraNamityarthaH / etacchanda daniSThAdhikaraNamityukte meyatvAdinArthAntaraM vyAvartayati - nityavRttitvarahiteti / vyAghAtaM pariharati--- anekanityavRttitvarahiteti / tathApi gagananiSThaikatvAdinArthAntaratvamata Aha----etacchabdaniSTheti / anekanityavRttitvarahitaH etacchandaniSThaH etacchabdetaranityAnyonyA 1 ciH / etasyAM tu' iti gha ja pustakapAThaH / 2deg riti mahAn bhe iti ja pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 64 AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM bhAvo nityeSu siddha iti vyAtisiddhiH / nityAnAM pakSatulyatvAdgaganaitacchandamAtravRttiranekanityavRttitvarahito gagane bhavannetacchabdAnityatvaM gamayediti bhAvaH / anekanityavRttitvarahitatacchabdaniSThaH kiM gaganavRttiruta etacchabdavRttitvarahitaH, uta gaganaitacchabdamAtravRttiriti vikalpyAdyau nirasyatigaganetyAdinA / tRtIyamaGgIkRtyAha-gaganaitacchabdaniSThasyeti / zeSaM spaSTam / / 9 // . 9 (bhuvana0 )-gaganamanekanityavRttitvarahitetyAdi / anekanityavRttitvarahitazcAsau etacchabdaniSThazca tasyAdhikaraNamityarthaH / anekanityavRttitvarahitaH etacchabdaniSThaH etacchabdetaranityatvAtyantAbhAvAdiretacchabdAnityeSu siddhaH iti vyAptisiddhiH / gaganetaranityAnAM ca pakSatulyatvam / tena na teSu sAdhyAbhAvo doSapoSakaH / gaganaitacchabdamAtravRttirgaganaitacchabdAnyataratvAdiranekanityavRttitvarahito gagane bhavannetacchabdAnityatvaM gamayediti bhAvaH / anekanityavRttitvarahitaitacchandaniSThaH kiM, 1 gaganAvRttiH, 2 uta etacchabdavRttitvarahitaH, 3 uta gaganaitacchabdamAtravRttiriti tredhA vikalpya Adyau nirasthati-gaganavRttitvetyAdinA / tRtIyamaGgIkRtyAha-gaganaitacchandaniSThasyeti / etacchabdetareti / zabdasya nityatvamadyApi vivAdAspadIbhUtam / tenaitasmAcchabdAditareSAmAtmAdInAM yannityatvaM tadatyantAbhAvamupAdAyetyarthaH / yataH zabdetaranityatvAtyantAbhAvaH etacchabde ghaTAdau cApyasti / yadi ca zabdetaretipadena nityebhyaH zabdo bahiH karSito na syAta, tadA bhA nityatvAtyantAbhAvasya zabde'naGgIkRtatvAt zabdasya dRSTAntatvaM na syAt / tasmAcchabdasya dRSTAntatvAthai zabhetarapadagrahaNam // 9 // 10 gaganaM anekanityaniSThatvarahitazabdaniSTAdhikaraNaM meyatvAditi / / iyaM ca mahAvidyA yatra kacana zabde'nityatvaM gamayatIti pUrvamahAvidyAto bhidyate // 10 // 10 (bhuvana0 )-gaganamanekanityeti / asyA vyAkhyAnaM pUrvavadeva boddhavyam / prAcInamahAvidyAto'syA bhedAbhAvazaGkAmapAkartumAha-iyaM ceti // 10 // 11 gaganaM gaganaitacchabdavRttitvarahitanityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahitanityatvAvyApyanityaniSThatvarahitAdhikaraNaM meyatvAt ghaTavaditi / atra ca nityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahitaM nityatvaM, tadeva ca nityatvAvyApyanityaniSThatvarahitaM, nityatvasya nityaniSThatve'pi nityatvavyApyatvena nityatvAvyApyatvarahitatvAt / nityatvasya ca garAnaitacchandaniSThatvarahitatvaM tava syAt, yadyetasmin zabde'nityatvaM syAdityetacchabdAnityatvasiddhiH / iyaM ca mahAvidyA pUrvameva vyAkhyAtA // 11 // 11 (AnaM0)-gaganamiti / gagana etasmin zabde ca ye vartante teSu gaganaitacchabdavRttitvaM dharmaH / tadrahitazca nityatvavyatiriktatve sati nityatvavyApyatvarahitazca, nityatvAvyApyatve sati nitya 1 zabde nityatvaM na syA iti.gha ja pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa0 1 mahAvidyAviDambanam | 65 niSThatvarahitazca / tasyAdhikaraNamityarthaH / adhikaraNamityukte meyatvAdisakti vyAvartayati -- nityaniSTatvarahiteti / nityaniSThatvarahitAdhikaraNamityukte vyAtyasiddhiH, nityapadArtheSu tadasambhavAdata uktam- -nityatvAvyApyeti / nityatvasya nityaniSThatve'pi nityatvavyApyatvena tadvyApyatve sati yannityaniSThatvaM ( tat ? ) nAstIti nityeSu sAdhyasiddhiH / nityatvAtryApyanityaniSThara hitAdhikaraNamiti ca nityatvenArthAntaramata uktam -- nityatvavyApyatvarahiteti / nityatvasya nityatvavyApyatve - 'pi nityatvavyatiriktatve sati tadvayApyatvAbhAvAtpunarapi tenaivArthAntaraM vyAvartayati -- gaganaitacchatitvarahiteti // 11 // 11 ( bhuvana0 ) - gaganaM gaganaitacchandetyAdi / gagane etasmin zabde ca ye vartante teSu gaganaitacchabdavRttitvaM dharmaH / tadrahitazcAsau nityatvavyatiriktatve sati nityatvavyApyatvarahitazca sa cAsau nityatvavyApyatve sati nityaniSThatvarahitazca tasyAdhikaraNaM gaganamityarthaH / atra sAdhyo dharmaH pakSe nityatvam / tasya ca dvitIyatRtIyavizeSaNaviziSTasyApi nitye zabde'GgIkriyamANe nitye gagane nitye ca zabde vartanAdgaganaitacchabdavRttitvameva syAt, na tu gaganaitacchandaniSThatvarahitatvam / tasmAnnityatvasyAvizeSaNaviziSTatvAnupapatteH zabdasyAnityatvamaGgIkAryam / dRSTAnte ca ghaTapaTAdau ghaTavAdiranityatvAdirvA dharmo'vabodhyaH atra ca zabdo gaganetaranityAca pakSatulyA iti na teSu sAdhyaprasiddhiH / saGkSepeNa vyAcaSTe - atra ca nityatvetyAdi / iyaM ca mahAvidyA pUrvameva pakSapakSI - karaNapravRttamahAvidyodAharaNAvasare savistaraM vyAkhyAtetyatidizati - iyaM ceti / / 11 / / - 12 gaganaM gaganazabdadvRttitvarahitanityatvavyatiriktanityatvavyApyatvarahitanityatvAvyApyanityaniSThatvarahitAdhikaraNaM meyatvAditi // 12 // 12 ( bhuvana 0 ) - gaganaM gaganazabdavRttitvetyAdi / etasyAH pAzcAtyAyA mahAvidyAyAH pRthagupAdAnakAraNaM pUrvavadeva vedanIyam / iti vipakSaM pakSIkRtya pravRttA dvAdazamahAvidyA udaahiynt|| 12 // atha sAdhyaM pakSIkRtya pravartamAnA mahAvidyAbhedA darzyante yathA 1 anityatvaM anityatvAnyonyA bhAkayatiriktaitacchandaniSThAtyantAbhAvapratiyoginiSTatvarahitAdhikaraNaM meyatvAt ghaTavaditi / anityatvAnyonyAbhAvayatiriktazcAsau etacchadaniSThAtyantAbhAvapratiyoginiSTazca / tasya dharmaH anityatvAnyonyAbhAvavyatiriktaitacchandaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvam / tadrahitazca anityatvAnyonyAbhAvo vA syAt, etacchabdaniSThAtyantAbhAvapratiyoginiSTatvarahito vA / Adyo vyAhataH / na hi anityatvamanityatvavyatiriktamiti saMbhavati / etacchandaniSThAtyantAbhAvapratiyoginiSThatvarahitazca anityatve tava syAt, yadyanityatvametacchandaniSThAtyantAbhAvapratiyogi na syAt itya 2 mahAvidyA viDamvanAdarzapustakeSu cchandaniSThatvara' iti pATho vidyate / 2 yoginiSThatvam / iti ja pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 66 AnandapUrNa - zrIbhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM nityatvasyaitacchabdaniSThatvasiddhiH / anityatvAnyonyAbhAvamupAdAya ghaTAdau sAdhyaprasiddhiH // 1 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 ( AnaM0 ) - anityatvamiti / anityatvAnyonyAbhAvapratiyogitvamanityatvasya nAstIti tanniSTho dharmaH pratiyogitvaniSThatvarahita ityarthAntaratvamata Aha-- atyantAbhAveti / ghaTaniSThAtyantAbhAvapratiyoginiSTatvarahitAdhikaraNatvena tathApyarthAntaratvaM, ghaTe'nityatvAtyantAbhAvAbhAvAt, anityatvaM tadapratiyogItyanityaniSThadharmasya tathAtvAdata uktam -- etacchanda niSTheti / etacchandaniSThAtyantAbhApratiyogitvAdvaTAdiniSThadharmAH etacchabda niSThAtyantAbhAvapratiyoginiSThAH eveti ghaTAdiSu sAdhyAbhAvAvyAptibhaGgo'ta Aha-- anityatvAnyonyAbhAvavyatirikteti / anityatvAnyonyAbhAvavyatiriktatve satyetacchabdaniSTAtyantAbhAvapratiyoginiSThatvarahito nityatvAnyonyAbhAvaH sarvatreti vyAptisiddhiH / etacchabdAnityatvAbhAve nityatvasyaitacchabda niSThAtyantAbhAvapratiyogitvAttanniSThadharmANAmetacchabdaniSThAtyantAbhAvapratiyoginiSThatvAttadrahitAdhikaraNamanityatvasya na syAdityetacchabdAnityatva siddhiriti bhAvaH // 1 // 1 1 ( bhuvana0 ) - atha sAdhyaM pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAbhedA dazyante yathA - - anityatvaM anityatvAnyonyAbhAvetyAdi / anityatvasyAnyonyAbhAvaH tasmAdvyatiriktaJcAsau etacchandaniSTho yo'tyantAbhAvaH tatpratiyoginiSThazca tattvena rahito yo dharmaH, tasyAdhikaraNamanityatvamiti vigrahaH / idamatrAkUtam / etasmina zabde niSTho yo'tyantAbhAvastasya pratiyoginaH etacchabdamAtraniSThaitacchadatvAdivyatiriktA ghaTatvapaTatvAdayaH sarvapadArthadharmAH teSu niSTAH ghaTavRttitvapaTavRttitvAdayo'nityatvAnyonyAbhAvo'pi ca / tasyApyanityatvaM vinA sarvatra vartanAtparaM anityatvAnyonyAbhAvavyatirikteti padena ghaTAdiSu vyAptisiddhyarthamanityatvAnyonyAbhAvo ghaTavRttitvAdibhyaH pRthak kRtaH / tatazcAnityatvAnyonyAbhAvavyatiriktaitacchabda niSThAtyantAbhAvapratiyoginiSThatvena rahitA ye dharmA - stadvadanityatvamiti / evaMvidhaM ca dharmadvayaM syAttadevAha - anityatveti / anityatvAnyonyAbhAvo vA, etacchandaniSThAtyantAbhAvapratiyoginiSThatvarahito vA / AdyaH pakSe vyAhata iti / na hyanityatvA - nyonyAbhAvo'nityatve saMbhavati / bhinnayoreva dvayoranyonyAbhAvasya saMbhavAt / na cAnityatvamanityatvAdbhinnamiti saMbhavati / dvitIyaM paikSe sAdhayati -- etacchabdeti / etacchabdaniSThAtyantAbhAvapratiyogino ghaTatvAdayaH etacchandatvAdivyatiriktAH sarvavastudharmAH teSu niSThAH ghaTavRttitvAdayaH / ghaTatvAdiSvapi ghaTavRttitvAdidharmasambhavAt / tadrahitazca sAdhyo dharmaH pakSe'nityatve etacchabdavRttitvalakSaNaH / sa cAnityatve pakSite tadaiva syAt, yadyanityatvaM etacchabdaniSTho yo'tyantAbhAvaratasya pratiyogi na syAt / idamatra hRdayam / yadyanityatvasya atyantAbhAvaH zabdaniSThaH syAt, tadA zabdavRttitvalakSaNo dharmo'pyanityatve pakSite na syAt / anityatvasya zabde'vartamAnatvena zabdavRttitvasya anityatve'vartanAt / tatazcAnityatvAtyantAbhAvasya zabdAvRttitvenAnityatvasya zabdavRttitvamaGgIkAryam / tathA ca zabdatvAdidharmeSu yathA zabdavRttitvamasti, tathA anityatve'pi zabdavRttitva 1 'yaM pakSaM sA' iti cha. da. pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa01 mahAvidyAviDambanam / masti / tato yathA zabdatvazrAvaNatvAdayaH zabdadharmAstathA anityatvamapi zabdadharmatvena svIkartavyam / tathA ca parizeSAdanityatvaM zabdasyAyAtamevetyetacchabdAnityatvasiddhiriti / anityatvAnyonyAbhAvamiti / anityatvasya yo'nyonyAbhAvo'nyatvaM tasya ghaTAtmAdau nityAnitye taddharmeSu ca sarvatra sadbhAvAvyAptisiddhi yetyarthaH // 1 // 2 anityatvaM anityatvAnyonyAbhAvavyatiriktazabdaniSThAtyantAbhAvapratiyoginiSThatvarahitAdhikaraNaM meyatvAditi / iyaM ca mahAvidyA yatra kacana zabde'nityatvaM gamayati, pUrvA ca niSkRSya zabdavizeSe iti bhedaH // 2 // ___ 2 ( bhuvana0 )-anityatvamityAdi / vyAkhyAnaM pUrvavadvoddhavyam / prAcyamahAvidyAto'syA bhedamudbhAvayati-iyaM cetyAdi // 2 // yAvantazca mUlAnumAnapakSaM pakSIkRtya pravRttA mahAvidyAbhedAH, tAvantaH sAdhyamapi pakSIkRtya prayoktavyAH / yathA anityatvaM svasvetaravRttitvarahitaitacchandaniSThadharmavat meyatvAditi / zabdaniSThasya dharmaH zabdaniSThadharmaH / evaM mahAvidyA prayojyA sarvatra // 1 // 1 ( AnaM0 )-sveti / svasminnitarasmiMzca ye vartante teSu svasvetaravRttitvaM dharmaH / tadrahitazcAsAvetacchabdaniSThadharmazca, tadvattvasyAdhikaraNamityarthaH / anityatvametacchabdaniSThadharmavadityukte zabdaniSThaM zabdatvaM, tasya dharmo jJeyatvaM, tadadhikaraNamarthAntaramityanityatvamata uktam-svetaravRttitvarahiteti / aprasiddhavizeSaNatvaparihArAya svasvetaretyuktam / pakSAnyonyAbhAvamAdAya vyAptisiddhiH / svasvetaravRttitvarahitazabdaniSThadharmaH svetaramAtrazabdaniSThavRttirvA'nityatvamAtravRttirvA / Adyo vyAhataH / dvitIyaH zabdaniSThadharmaH sidhyannanityatvasyaitacchabdadharmatvaM gamayedityetacchabdAnityatvasiddhiriti bhaavH| evaM savatreti / anityatvamanityatvAnyonyAbhAvAvyApyatacchabdaniSTadharmavanmeyatvAddhaTavadityAdA. vityarthaH // 1 // 1 (bhuvana0 )-yAvanta iti / yAvanto mahAvidyAbhedAH mUlAnumAnapakSaM zabdaM pakSIkRtya pravRttAstAvantaH sAdhyamanityatvarUpamapi pakSIkRtya prayoktavyAH / yathA-anityatvaM svsvetretyaadi| svamanityatvaM, svetaradanityatvAdanyadvizvamapi / tayoH svasvetaravRttitvaM dharmaH, tadrahitazcAsau etacchabdaniSThasya dharmazca / tadvattasyAdhikaraNamityarthaH / anityatvametacchabdaniSThadharmavadityukte etacchabdaniSThametacchabdatvaM, tasya dharmo jJeyatvaM, tddhikrnnmnitytvmityrthaantrm| ata uktN-skhetrvRttitvrhiteti| aprasiddhavizeSaNatvaparihArAya svetyUce / pakSAnyonyAbhAvamAdAya vyAptisiddhiH / sa ca pakSAdanyatra sarvatra vartamAnatvena zabdaniSTheSvapi vartanAcchandaniSThasya zabdatvazrAvaNatvAderdharma eveti / atra ca pakSe sAdhyo dharmo'nityatvamAtravRttiranityatvabhinna vizvAnyatvAdiH / sa cAnityatve eva vartanAdanyatra cAvartanAtsvasvetaravRttitvarahita eva / sa ca zabdaniSThasya dharmastadaiva syAt, yadyanityatvaM zabdaniSTaM syAt / 1 iyaM sarvasmin zabda iti ga pustakapAThaH / 2 sAdhyanitya' iti cha da pustakapAThaH / 3 'niSThadharma iti cha da pustaka pAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 68 AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRta TIkAyutaM taccecchabda niSTaM jAtaM tadAnImanityaH zabdo jAta evetyabhiprAyaH / karmadhArayavyAvRttimAha -- zabda - niSThasya dharma iti / evamiti / anityatvametacchandavRttitvavyatiriktaitaddharmatvarahitAdhikaraNaM meyatvAt ghaTavadityAdimahAvidyA sarvatra prayojyetyarthaH / etadvyAkhyA / etacchandavRttitvavyatiriktA ye etaddharmA anityatvadharmAH / tattvarahitazca dharmaH pakSAvRttirvA, etacchandavRttitvaM vA / AdyaH pakSe vyAhatatvAddRSTAntopayogI / dvitIyastu pakSe siddhayannanityatvametacchabdasya sAdhayediti bhAvaH / vizeSavyAkhyAnaM tvatyAH pakSapakSIkaraNapravRttatRtIyamahA vidyAvadboddhavyam // 1 // iti sAdhyaM pakSIkRtya prayuktA mahAvidyA darzitAH / atha sAdhyAbhAvaM pakSIkRtya pravartamAnA mahAvidyAbhedA yathA 1 anityatvAtyantAbhAvaH anityatvAtyantAbhAvAnyonyAbhAvavyatiriktaitacchabdaniSThAbhAvapratiyogI meyatvAt ghaTavat iti // anityatvAtyantAbhAvasya cAnyonyAbhAvavyatirikto'bhAvaH atyantAbhAva eva / tasya prAkpradhvaMsAbhAvavirahAt / anityatvAtyantAbhAvasya cAtyantAbhAvo'nityatvamevetyetacchabdAnityatvasiddhiH // 1 // 1 ( AnaM0 ) - etacchanda niSThAbhAvapratiyogItyukte siddhasAdhanam, anityatvAtyantAbhAvAnyonyAbhAvasyaitacchabde'bhAvAdata uktam -- anityatvAtyantAbhAvAnyonyAbhAvavyatirikteti / prAgabhAvAdiH kiM na syAdatrAha -- tasyeti / atyantAbhAvasyAnAdyanantatvAdityarthaH / / 1 / / 1 (bhuvana 0 ) - atha sAnyAbhAvaM pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyA bhedadidarzayiSayA prAhaatha sAdhyAbhAvamityAdi / sAdhyaM zabdAnityatvAdikaM, tasya yo'bhAvastaM sAdhyAbhAvamityarthaH / mahAvidyAM darzayati-- anityatvAtyantAbhAvo 'nityatvAtyantAbhAvetyAdi / ' tattAdAtmyaniSedhAnyatatsthAbhAvavirodhitA ' iti kArikArddhamAzrityeyaM mahAvidyA pravRttA / anityatvAtyantAbhAvo nityatvaM pakSaH / anityatvAtyantAbhAvo nityatvaM tasya yo'nyonyAbhAvaH tasmAdvyatirikto yaH etacchandaniSTho'bhAvastasya pratiyogIti / idamatra tattvam / nityatvapratiyoginau etacchandaniSThau dvAvabhAva sambhavataH, anyonyAbhAvo vA, atyantAbhAvo vA / prAgabhAvapradhvaMsAbhAvI ca nityatvasya na sambhavataH / tasya sadA sthAyitvenotpattivinAzAbhAvAt / tatra cAnityatvAtyantAbhAvAnyonyAbhAvavyatiriktapadena nityatvAnyonyAbhAvasyaitacchandaniSThAbhAvebhyo niSedhAt nityatvametacchabdaniSTAtyantAbhAvasyaiva pratiyogi sAdhyate / tathA ca nityatvasyAtyantAbhAvaH zabde tadaiva syAt, yadyanityaH zabdaH syAdityarthaH / vyAkhyAnaM tu uktArthameva - anityatvAtyantAbhAvasya cAtyantAbhAva iti / 'parasparavirodhe hi na prakArAntarasthitiH' iti nyAyAdanityatvAtyantAbhAvAtyantAbhAvo - 'nityatvamevetyanityatvasiddhiretacchabdasyeti / iha ca ghaTAkAzAdayo dRSTAntAH sarve'pi jJeyAH, taddhamazca / tatra ca nityatvAnyonyAbhAvavyatiriktaH etacchandaniSTho'bhAvaH svasvAnyonyAbhAvAdiH tasya pratiyogitvaM dharmo jJeyaH / tathAtrApi zabdaH sapakSa eva / yataH zabdo'pi zabdaniSThAtyantAbhAvaprati 1 "zrityevaM ma' iti cha da pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa01 mahAvidyAviDambanam / yogyeva / na hi zabde zabdo'sti / zabde zabdatvAdidharmANAmeva bhAvAt / zabdatvAdau ca zabdaniSTho bhAvaH zabdatvAdyanyonyAbhAvAdiH, tatpratiyogitvaM ca zabdatvAdInAM vyaktameveti teSAmapi sapakSatA, iti na kevalAnvayitvabhaGgazaGkApi vidheyetyarthaH // 1 // yAvatyazca mahAvidyA mUlAnumAnapakSaM pakSIkRtya pravRttAH, tAvatyaH sAdhyAbhAvamapi pakSIkRtya prayoktavyAH / yathA 1 anityatvAtyantAbhAvaH svasvetaravRttitvarahitaitacchabdAniSThadharmavAn meyatvAt ghaTavaditi // 1 // 1 (AnaM0)-etacchabdaniSTho na bhavatItyetacchabdAniSThastasya dharmastadvAnityarthaH / anityatvAtyantAbhAvasyaitacchabdaniSThatve taddharmasyaitacchabdaniSThadharmatvAt etacchabdaniSTadharmavattvAyogAt anityatvAtyantAbhAvaH etacchabdaniSTho na bhavatItyetacchabdAnityatvasiddhiriti bhAvaH / meyatvAdinArthAntaraM vyAvartayituM svetaravRttitvarahitagrahaNam / aprasiddhavizeSaNatvaparihArAya svasvetaretyuktam / pakSAnyonyAbhAvamAdAya sAdhyAnugamaH // 1 // (bhuvana0)-pakSapakSIkaraNapravRttamahAvidyAnAmatrApyatidezaM kurvANaH prathamAM sAdhyAbhAvaM pakSIkRtya pravRttAmAha yathA-anityatvAtyantAbhAvaH svasvetaretyAdi / svaM nityatvaM, svetarat nityatvAnyadvizvaM tdvttitvrhitH| etacchabde niSTho na bhavatItyetacchabdAniSThaH, tasya dharmaH etacchabdAniSTadharmaH / svasvetaravRttitvarahitazcAsau etacchabdAniSThadharmazca, sa vidyate yatrAsau tadvAn / nityatvaM svasvetaravRttitvarahitaitacchabdAniSThadharmAzrayaH ityarthaH / atra nityatve pakSe pakSAnyAnyatvaM dharmaH / sa ca pakSe eva vartanAt, anyatra cAvartanAt svasvetaravRttitvarahito'sti / sa caitacchabdAniSThasya dharmastadaiva syAt, yadi nityatvametacchabdAniSTaM syAt / nityatvaM ca yadi naitacchabdaniSThaM, tadaitacchabdasyAnityatvaM jAtamevetyetacchabdasya anityatvasiddhiriti / atra ca dRSTAnte sarvatra pakSAnyatvaM dharmaH / sa ca pakSe'vartamAnatvena pakSAdanyatra sarvatra vartamAnatvena ca svasvetaravRttitvarahito ghaTatvAkAzatvAdau vartamAnatvena caitacchabdAniSTasya ghaTatvAderapi dharma eveti ghaTAkAzazabdAdau sarvatrApi tena dharmeNa sAdhyaprasiddhiSTavyeti tattvArthaH / evamanityatvAtyantAbhAvaH sampratipannataddharmatvAnAkrAntAdhikaraNaM meyatvAddhaTavadityAdayo'pi mahAvidyAH yathA sambhavamudAhartavyAH / atra ca sampratipannataddharmatvAnAkrAnto dharmaH pakSAvRttirvA vipratipannametacchabdAniSTatvaM vA / AdyaH pakSe vyAhata iti tena sarvatra dRSTAnte sAdhyasiddhiH / dvitIyastu vipratipannaitacchabdAniSThatvarUpa: pakSe siddhayannanityatvametacchabdasya gamayediti tAtparyam // 1 // iti sAdhyAbhAvapakSIkaraNapravRttamahAvidyopAyaH prarUpitaH / / atha pakSaniSThadharma pakSIkRtya pravartamAnA mahAvidyAbhedA yathA 1 zabdatvaM zabdatvavyatiriktaitacchabdaniSThatvarahitazabdatvavyatiriktAnityatvAtyantAbhAvavyatiriktatvarahitAnyat meyatvAditi // ye zabdatvavyati 1 sAdhyAtyantAbhAva iti ja pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AndapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM riktA etacchandaniSThAzca teSu zabdatvavyatiriktatve sati etacchabdaniSThatvaM dharmaH / ye ca zabdatvavyatiriktatve sati anityatvAtyantAbhAvavyatiriktAH, teSu zabdatvavyatiriktatve sati anityatvAtyantAbhAvavyatiriktatvaM dharmaH / zabdatvavyatiriktatacchandaniSThatvarahitazcAsau zabdatvavyatiriktAnityatvAtyantAbhAvavyatiriktatvarahitazca / tato'nyat bhinnamityarthaH / 1 ( AnaM0)-zabdatvamiti / zabdatvavyatiriktatve satyetacchabdaniSTarahitazcAsau zabdatvavyatiriktatve sati anityatvAtyantAbhAvavyatiriktatvarahitazca, tato'nyadbhinamityarthaH / zabdatvamanyadityukte yataH kutazcidanyatvenArthAntaramata uktam-anityatvAtyantAbhAvavyatiriktatvarahiteti / tathApi vyAptibhaGgaH, anityatvAtyantAbhAve etadabhAvAdata uktam-zabdatvavyatirikteti / evamapi na prakRtasAdhyasiddhiH, anityatvAtyantAbhAvAdyatkiJcinniSThAnyatvopapatterata uktam-etacchabdanipratvarahitati / tathApi vyAptibhaGgaH, nityatvAtyantAbhAve kathitarUpasAdhyAbhAvAdata uktam-zabdatvavyatiriktacchandaniSThatvarahiteti / pakSAnyonyAbhAvamAdAyaiva sAdhyAnugamaH / anetanniSThAdanityatvAtyantAbhAvAdanyatvaM sidhyadetasminnanityatvaM gamayediti bhAvaH / vyAcaSTe-ye zabdatveti / 1 (bhuvana0) idAnIM "kAcitsAdhyAbhAvamityAdi" ityatrAdipadena vyajitamahAvidyAntaraprakAraprarUpaNAya prAha-atha pakSaniSThaM dharmamityAdi / pakSaH zabdaH, tanniSTaM zabdatvAdidharmami. tyarthaH / mahAvidyAmudAharati-yathA, zabdatvaM zabdatvavyatiriktetyAdi / zabdatvavyatiriktA ye etacchandaniSThAH zrAvaNatvAdayaH, tattvarahitazcAsau zabdatvavyatiriktatve satyanityatvAtyantAbhAvo nityatvaM, tadvyatiriktA ye ghaTatvAkAzatvAdayaH tattvarahitazca / tasmAdanyadbhinnaM zabdatvamityarthaH / zabdatvamanyadityukte yataH kutazcidanyatvenArthAntaratvam / ata uktam-anityatvAtyantAbhAvavyatiriktatvarahiteti / tathApi nityatvAnyatvenArthAntaratA vyAptibhaGgAzva, nityatve nityatvAnyatvAbhAvAt / ata uktam-zabdavyatiriktati / evamapi na prakRtasAdhyasiddhiH, nityatvAdyatkiJciniSThAdanyatvopapatteH / ata uktametacchabdaniSThatvarahiteti / tathApi vyAptibhaGgaH, nityatve eva kthitruupsaadhyaabhaavaat| ata uktaM zabdatvavyatiriktaitacchabdaniSThatvarahiteti / pakSAnyonyabhAvamupAdAya sAdhyAnugamo draSTavyaH / pakSe tvetacchabdaniSThatvarahitAnityatvAnyatvaM siddhayat etacchande'nityatvaM gamayatIti bhAvaH / athainAM mahAvidyAM vyAcaSTe-ye zabdatvavyatiriktA ityAdi / zabdatvavyatiriktaitaniSThatvarahitazca zabdatvaM vA syAt, etacchabdaniSThatvarahito vA / Adye'nyatvaM vyAhatam / na hi zabdatvaM zabdatvAnyaditi saMbhavati / tena pakSaniSThatvarahitAnyatvaM sidhyati / sa ca pakSaniSThatvarahitaH, anityatvAtyantAbhAvavyatirikto vA, anityatvAtyantAbhAvo vaa| AdyavyAvRttyarthaM zabdatvavyatiriktAnityatvAtyantAbhAvavyatiriktatvarahitagraha 1 etadvAkyaM asminneva mahAvidyA viDambanagranthe 5 pRSTe 32 pau drssttvym| 2 AyaniTa iti ga pustkpaatthH| For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa01 mahAvidyAviDambanam / Nam / zabdatvavyatiriktatve sati yadanityatvAtyantAbhAvavyatiriktatvaM tadrahitazca zabdatvaM vA syAt, anityatvAtyantAbhAvo vA / Adyo'nyatvaM na sidhyati / na hi zabdatvaM zabdatvAdanyaditi saMbhavati / tena zabdaniSThatvarahitAnityatvAtyantAbhAvAnyatvaM pakSe sidhyati ityanityatvAtyantAbhAvaviraharUpAnityatvasiddhiH zabde // 1 // (AnaM0 )-tathApi kathaM sAvyaparyavesAnamatrAha-sa ca pakSaniSThatvarahita iti / ghaTatvavyatiriktatve sati zabdetarAnityaniSThatvarahitazcAnityaniSThazva, tato'nyadityarthaH / ghaTatvamanyadityukte sukhAderanyaditi siddhasAdhanamata uktam-anityaniSThAnyaditi / evamapi ghaTatvAdizabdenArthAntaramata uktam-zabdetarAnityaniSThatvarahitati / zabdetarAnityaniSThatvarahitAnityaniSThAnyadityakte'prasiddhavizeSagatvaM, zabdAnityatvasiddheH prAgevaM rUpasAdhyAsiddharata Ahe x x x (bhuvana0)-athAdyavizeSaNaviziSTaM dharmadvayaM syAt / tadevAha-zabdatvaM vA syAt , etacchabdaniSThatvarahito veti / Ayo'nyatvamiti / zabdatvaM ca yathoktavizeSaNaviziSTamapyupapadyate. paraM tatpakSe vyAhatam / tasyaiva zabdatvasya, tasmAdeva zabdatvAdanyatvAsambhavAt / bhinnayoreva dvayoranyatvasambhavAt / tena dvitIyAnyatvaM siddhayati / tathApi kathaM prakRtasAdhyaparyavasAnamatrAha-sa ca pakSaniSThatvarahita iti / mUlAnumAnApekSayA pakSo'tra zabdo grAhyaH / pakSaniSThatvarahitamapi dvedhA vikalpayati-anityatvAtyantAbhAvetyAdi / anityatvAtyantAbhAvo nityatvam / tadvyatirikto hi dharmo nityatvaM vinA ghaTatvapaTatvagaganatvAdikaH sarvo'pi / dvitIyavikalpamAha-anityatvAtyantAbhAvo veti / nityatvaM vetyarthaH / tatrAdyasya nirAsAya dvitIyavizeSaNasAphalyamAha-AdyavyAvRtyarthamityAdi / tathA ca dvitIyavizeSaNena ghaTatvAkAzatvAdisarvadharmANAM niSiddhatvena avaziSTaM dharmadvayameva syAt / tadeva cAha-zabdatvamiti / zabdatvaM vA anityatvAtyantAbhAvo nityatvaM vA / AdyAnyatvasiddhau asaMbhavaM brUte-na hi zabdatvamityAdi / pakSe dvitIyAnyatvasiddhau etacchabdAnityatvasiddhimAha tena zabdaniSThatvetyAdi / zabdaniSThatvarahito yo'nityatvAtyantAbhAvo nityatvaM, tasmAdanyatvaM pakSe zabdatve sidhyati / ayamAzayaH-yadyapi pakSite zabdatve nityatvAnyatve sAdhyamAne siddhasAdhanatA syAt , tathApi zabdaniSThatvarahitaM yannityatvaM tasmAdanyatvaM zabdatvasya tadaiva syAt, yadyanityaH zabdaH syAdityetacchabdAnityatvasiddhiH / atra ca zabdatvAnyatvadharmamupAdAya ghaTapaTAkAzAdau taddharmeSu ghaTatvAdiSu sAdhyaprasiddhirdaSTacyA / evaM zabde'pi sAdhyaprasiddhijJeyA / yato dharmadharmiNovaizeSikAdimate bhinnatvena zabdatvAnyatvadharmaH zabde'pi siddha eveti paramArthaH // 1 // iti pakSaniSThadharmapaznIkaraNapravRttA mahAvidyA nyadarzi / atha sapakSaniSThaM dharma pakSIkRtya pravartamAnA mahAvidyAbhedA yathA1 Aye'nyatvaM iti ja pustakapAThaH / 2 zabdAnya iti ga pustakapAThaH / 3 Adarza pustake truttito'ymNshH| For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM 1 ghaTatvaM ghaTatvavyatiriktazabdetarAnityaniSThatvarahitAnityaniSThAnyat meyatvAt ghttvdityaadyH||1|| 1 (AnaM0 )-ghaTatvavyatirikteti / ghaTatvavyatiriktazabdetarAnityaniSThatvarahitazca ghaTatvaM vA, zabdetarAnityavRttirahito vA / AdyAnyatvaM vyAhataM, dvitIyastu anityaniSThatvavizeSaNaH sidhyananityatvaM zabde gamayediti bhAvaH / Adipadena ghaTarUpaM svavyatiriktazabdetarAnityaniSTatvarahitAnityaniSThAnyat meyatvAdbaTavadityAdisaMgrahaH / (bhuvana0)-atha sapakSaniSThaM dharma pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAbhedA yathA-ghaTatvaM ghaTatvavyatiriktetyAdi / zabdAditare ca te anityAzca shbdetraanityaaH| teSu niSThAH paTatvastambhatvAdayaH / ghaTatvavyatiriktAzca te zabdetarAnityaniSThAzca / teSAM bhAvaH tattvam / tena rahitaH |anitye paTAdau niSThA yeSAM te tathA / ghaTatvavyatiriktazabdetarAnityaniSThatvarahitazcAsau anityaniSThazca / tato'nyat ghaTatvamityarthaH / ghaTatvamanyadityukte jJAnAderanyaditi siddhasAdhanam / ata uktaM-anityaniSThAnyaditi / evamapi paTatvAnyatvAdinA arthAntaratvam / ata upAttaM-zabdetarAnityaniSThatvarahiteti / zabdetarAnityaniSThatvarahitAnityaniSThAnyadityukte ca aprasiddhavizeSaNatvam / zabdAnityatvasiddheH prAgevarUpasAdhyAsiddheH / ato ghaTatvavyatirikteti padagrahaNam / iti vyAvRtticintA / / atrAdyavizeSaNena ghaTatvavyatiriktetyasya zabdetaretyasya ca bhaNanAd, ghaTatvaM zabdatvadharmAzca muktvA anye anityapadArthadharmAH sarve'pi niSiddhAH, anityaniSTheti dvitIyavizeSaNena ca nityadharmA api / iti vizeSaNadvayena ghaTatvazabdaniSThavyatiriktanityAnityaniSThasarvadharmaniSedhe sati dvidhA dharmA avaziSyante ghaTatvaM vA zabdamAtraniSThAH zabdatvAdayo vA / tatra ghaTatvaM ghaTatvAdanyaditi na saMbhavati / tasmAcchandamAtraniSTAcchandatvAderghaTatvamanyaditi sidhyati / zabdatvAdezvAnityaniSThetidvitIyavizeSaNaviziSTatvaM tadaiva syAt , yadyanityaH zabdaH syAditizabdAnityatvasiddhiriti / iha ca pakSaghaTatvAnyatvamAdAya ghaTAdau sarvatra sAdhyaprasiddhiranveSaNIyA / ghaTavadityAdayaH ityatrAdipadena 1 'ghaTarUpaM svavyatiriktazabdetarAnityaniSThatvarahitAnityAnyat meyatvAdbaTavat 1 2 'ghaTagandho ghaTagandhavyatiriktazabdetarAnityaniSThatvarahitAnityaniSThAnyat jJeyatvAddhaTavat / ityAdisaGgrahaH / / 1 / / __ iti sapakSaniSTadharmapakSIkaraNapravRttA mahAvidyA nyarUpi / atha vipakSaniSThaM dharma pakSIkRtya pravartamAnA mahAvidyAbhedA yathA 1 AkAzagatamekatvaM AkAzagataikatvavyatiriktanityaniSThatvarahitaitamachabdetarAnityaniSThatvarahitadharmAnyat, meyatvAt ghaTavaditi // 1 // 1 ( AnaM0 )-AkAzagataikatvavyatirikte sati nityaniSTatvarahitazcAsAvetacchabdetarAnityaniSThatvarahitazca dharmastasmAdanyadityarthaH / AkAzagatamekatvamanyadityukte gaganAnyaditi siddhamata uktamdhAnyaditi / ghaTatvavyAvRttyarthamanityaniSThatvarahitagrahaNam / sukhAdivyAvRttyartha nityaniSThatvarahitagrahaNam / atra kacidanityatvasiddhinivAraNAya-etacchabdetareti / aprasiddhavizeSaNatvaparihArArtha 1 'niSTatvadharmA iti ja pustakaMpAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa0 1 mahAvidyAviDambanam / mAkAzagataikatvavyatiriktetigrahaNam / ekatvasya svAnyatvAyogAdetacchabdamAtraniSThAnityaniSThatvarahitAt anyatvametadanityaM gamayediti bhAvaH / ( bhuvana0)-idAnIM vipakSaniSThaM dharma pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAbhedA yathA-AkAzaga. tamekatvamAkAzagataikatvavyatiriktanityaniSThatvarahitaitacchabdetarAnityaniSThatvarahitadharmAnyaditi / AkAzagataM yadekatvaM ekatvasaMkhyAvattvaM, tadvyatiriktatve sati ye nityaniSThAH tattvarahitazcAsau, etacchabdAditare ye'nityAstanniSTatvarahitazca yo dharmastasmAdanyadityarthaH / AkAzagatamekatvamanyadityukta gaganAnyatvena siddhasAdhanamata uktaM dharmAnyaditi / tathA cocyamAne ghaTatvAnyatvenaivArthAntaratvam , atastavyAvRttyarthametacchadetarAnityaniSThatvarahiteti padamupAdade / AtmavAdyanyatvavyAvRttaye ca nityaniSThatvarahitetyaGgIcakrANam / etAvatyeva ca praNigadyamAne ubhayaprasiddhadRSTAntAbhAvenAprasiddhavizeSaNatvaM bobhUyate / atastadvyavacchedArthamAkAzagataikatvavyatirikteti padaM nidadhe / iti vyAvRtticintA // atra prathamavizeSaNena AkAzagataikatvaM vinA sarve'pi nityadharmA nissiddhaaH| dvitIyavizeSaNena ca zabdadharmAn vinA sarve'pyanityadharmA niSiddhAH / tatrAkAzagataikatvavyatiriktanityaniSThatvarahitaH AkAzagataikatvaM vA, anityaniSTho vA / tatrAdyAnyatvaM pakSe nopasaMha zakyam / AkAzagataikatvamAkAzagataikatvAdanyaditi vyAghAtAt / dvitIyastu dvedhA syAt , etacchabdetarA nityaniSTho kA, etacchabdamAtraniSTho vA / prAcyastu etacchabdetarAnityaniSThatvarahitetidvitIyavizeSaNena nirastaH / etacchandamAtraniSTAttu nityaniSThatvarahitetyAdyavizeSaNAMzaviziSTAdetacchandatvAdeH pakSasyAnyatvaM tadaiva syAt, yadyanitya etacchabdaH syAdityetacchabdAnityatvasiddhiriti bhAvaH / AkAzagataikatvarUpapakSAnyatvadharmeNa ca sarvatra zabdaghaTAkAzAdau taddharmeSu ca sAdhyAnugamo draSTavyaH / / 1 / / iti vipakSaniSThadharmapakSIkaraNapravRttamahAvidyA prAdarzi / tatpradarzane cAdipadasUcitA api mahAvidyA nyarUpyanteti mahAvidyAprayogavaktavyatA samAptA / mahAvidyAsamudrasya khaNDanAkhaNDalasya ca / / mama nUtanamArge'pi na ca kiJcidgocaraH // 3 // ( AnaM0 )-mahAvidyAyA Atmanazca sarvaviSayatvamanyebhyo'tizayamAha-mahAvidyAsamudrasyeti // 1 // (bhuvana0)-athAtmanaH sarvaviSayamanyebhyo'tizayaM zlokenAvirbhAvayati-mahAvidyAsamudrasyetyAdi / mahAvidyotthApanapravRttasya vAdIndrasya nUtanamArge navInamahAvidyAprakAradarzanarUpe'pi na kiJcinmahAvidyAcakramArgapravartanAdikamagocaro'viSaya iti saMTaGkaghaTanA / mama kiMviziSTasya / mahAvidyAsamudrasyeti / paraprayuktamahAvidyAnAmarthaparijJAnAnnavInatadanumAnavidhAnAcca tatsamudrasya / yathA samudre ratnajalAdikaM sarva labhyate tathA mahAvidyAvyavasthApanatadarthaparijJAnAdikaM mahAvidyAsvarUpaM sakalaM mayi prApyate ityarthaH / etAvatA mahAvidyAparijJAnAdyeva samasti, taddUSaNotpAdanazaktistu na bhaviSyatI. 1 mArgasya na hi kazcid iti gha pustakapAThaH / 2 vidyAvakra iti ca pustakapAThaH / 10 mahAvidyA For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AnandapUrNa-bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM tyAzaGkayAha-khaNDaneti / mama punaH kiMviziSTasya / mahAvidyAprayogANAM yat khaNDanaM tatra AkhaNDalasya zakasya / yathA zako vajreNa durddharabhUdharaprakarakhaNDanapaNDitastathA ahamapi svazaktivyaktipayuktayuktayuktipata yA mahAvidyAprayogakhaNDanapaNDitimapracaNDa evetyarthaH / AdyavizeSaNena sarvamahAvidyAvyavasthApanaviSaye svasya paramaM kauzalyamAvizvake / dvitIyavizeSaNena tu tatprayogakhaNDanApANDityamiti paramArthaH // 3 // mahAvidyAdUSaNe pravRttasya tadvyAkhyAnamaisaMgatamiti cet / na / mahAvidyAvAdinA kiM sabhyaviditArthaprativAdiduradhigamamahAvidyAprayogAnantaraM ajJAnena prativAdinaM nigRhyAtmano vijayo bhAvanIyaH, kiM vA prativAdividitArthamahAvidyArdUSaNA'pratibhayA prativAdinaM nigRhyAtmano vijayo bhAvanIyaH / nAdyaH ytaiH| iti gUDhamahAvidyAvyAkhyA kautUhalacchalAt / dUre nirastamasmAbhirajJAnaM prativAdinaH // 4 // ( AnaM0 )-" unmIlanti mahAvidyAdoSakairavakorakAH / " iti pratijJAvirodhaM zaGkatemahAvidyAdRSaNeti / mahAvidyAvAdinA prativAdinyudbhAvyamAnamajJAnanigrahaM khaNDayituM mahAvidyAvyAkhyAnamasaMgatamiti matvA pariharati-neti / / (bhuvana0)-atha ' unmIlanti mahAvidyAdoSakairavakorakAH ' iti pratijJAvirodhaM mahAvidyAvyAkhyAtuH zaGkate-mahAvidyAdUSaNeti / mahAvidyAvAdinA prativAdinyudbhAvyamAnamajJAnanigrahaM khaNDayituM mahAvidyAvyAkhyAnaM saGgatamiti matvA vikalpadvayena prihrti-mhaavidyaavaadinetyaadi| mahAvidyAvAdinA pUrvapakSavAdinA vaizeSikAdinA kiM sabhyairviditArthA jJAtAH prativAdibhizca duradhigamA durjeyA yA mahAvidyAstAsAM prayogAnantaramajJAnena mahAvidyAyA aparijJAnena prativAdinaM nigRhyAtmano vijayo bhAvyaH / dvitIyavikalpamAha-kiM vetyAdi / kiM vA prativAdinA viditA jJAtArthA yA mahAvidyAstAsAM yahUSaNaM tadapratibhayA prativAdina eva tadutpAdanAzaktyA prativAdinaM nigRhya svasya vijayo bhAvyaH / tatra prathamavikalpamutthApayati-nAdya iti / ___atra hetumabhidhatte-yata ityAdi / yataH kAraNAdityevaM prakAreNa gUDhamahAvidyAvyAkhyA kurvadbhiH asmAbhiH prativAdino mahAvidyAviSayamajJAnaM dUre nirastamityarthaH // 4 // yahA samyaksAdhanAparisphUrtI saugatAdIn prati mahAvidyAH prayoktavyAH, samyagdUSaNAparisphUrtI jAtyAdivat , iti tadvyAkhyAnaM nAnupayogi / yadAhuH zivAdityamizrAH "pakSatadbhinnavRttitvarahitatvAnuraJjitaH / dharmaH sAdhyavataH sAdhyo meyatvAtpratibhAkSaye // " iti / 1 namanupapanamiti iti ga pustkpaatthH| 2 dUSaNe'prati' iti gha pustakapAThaH / 3 yataH evam iti' iti gha pustakapAThaH / 4 mahAvidyApi prayoktavyA / sa' iti tha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pa0 1 mahAvidyAviDambanam / 75 dvitIyaM tu pakSaM mahAvidyAgocara sugamadUSaNacyutpAdanene nirAkariSyAmaH // iti zrIharakiGkaranyAyAcAryaparamapaNDitabhaTTavAdIndraviracite mahAvidyAfast dUyaiviveko nAma prathamaH paricchedaH // 1 // ( AnaM0 ) - apratibhAniprahamAtmanaH parihartuM mahAvidyA jJAtavyA / ato'pi tadvayAkhyAnamupayuktamityAha - yadveti | pakSe sAdhyavato dharmiNo dharmaH kevalAnvayI vyApakaH sAdhyaH / kSe taddhine tadanyasmiMzca vRttitvarahitena anuraJjitaH svasvetaravRttitvAnAkrAnta ityarthaH / iti mahAvidyAviDambanavyAkhyAne zrImadAnandapUrNaviracite prathamaH paricchedaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (bhuvana0 ) - ajJAnanigrahamAtmanaH parihartuM mahAvidyA jJAtavyA / ato'pi tadvyAkhyAnamupayuktamityAha -- yadveti | yadvA vAdinaH samyak sAdhanAparisphUrtI samyak svapakSasAdhanAnutpattau mahAvidyApi prayoktavyA / atrArthe dRSTAntamAcaSTe - samyagdUSaNetyAdi / ayaM bhAvaH / yathA samyaga dUSaNAparisphuraNe jAtyAdiH, Adi zabdAcchalAdiH prayujyate / anityaH zabdaH kRtakatvAt ghaTavAdityAdAvanumAne samyak hetvAbhAsAdidUSaNApratibhAne yadi anityaghaTasAdharmyAt kRtakatvAt anityaH zabdaH syAttarhi nityAkAzasAdharmyAt amUrttatvAnnityo'pi kiM na syAditi sAdharmyasamA dijAtiH prativAdinA yathA prayujyate, tadvadvauddhAdIn prati mahAvidyApi prayojyeti tadvyAkhyAnamupayuktameveti / atrArthe zivAdityamizroktamavatArayati - yadAhurityAdi / pakSaH prakRtaH zabdAdiH / tadbhinnAH zabdetare nityAnityapadArthAH / tayorye vartante dharmAsteSu tadvRttitvaM dharmaH tena yadrahitatvaM tenAnuraJjito mizritaH svasvetaravRttitvAnAkrAnta ityarthaH / sAdhyavato dharmiNo'nityasya dharmo meyatvAdihetuvyApakaH sAdhyaH sAdhanIyaH / pakSe iti zeSaH / anityaniSTasAdhya iti bhAvaH / kena hetunA sAdhyaH ityAha -- meyatvAt / mAnaviSayo meyaH, tattvAt / meyatvAdityupalakSaNam / tena sattvajJeyatvavAcyatvAdayo'pi hetavo grAhyAH / nanu kiM vAdinA sarvadA mahAvidyA prayoktavyA yadvA prativAdinaH pratibhAkSaye kartavye, svasya pratibhAkSaye jAte vetyAzaGkaya, dvitIyaM dvidhApyaGgIkaroti - pratibhAkSaye iti / Adye pakSe prativAdinaH pratibhAkSaye kartavye iti vyAkhyeyam / dvitIye vAdinaH pratibhAkSaye jAte satIti / iyaM ca kArikA mahAvidyAgranthAntarasthitA, atra granthe " ayaM zabdaH svasvetare " tyAdi prathamamahAvidyArthasaGgrahapratipAdikAvagantavyA / dvitIyaM tu pakSamityAdi / mahAvidyArthavedino'pi prativAdinastadUSaNApratibhAnarUpaM dvitIyaM pakSam / mahAvidyAgocarasugamadUSaNavyutpAdaneneti / kevalAnvayibhaJjanAsiddhatvAdyudbhAvanarUpeNAgretanaparicchedayornirAkariSyAma ityarthaH / iti zrIjinazAsana - gaganAGgaNanabhomaNiSaDdarzanI rahasyAbhijJaMziromaNi suvihitAcAryacakracUDAmaNi-zrItapAgacchazTaGgArahArabhaTTAraka-prabhuzrI somasundarasUriziSyazrIbhuvanasundarasUriviracitAyAM mahAvidyAviDambanavRttau vyAkhyAnadIpikAyAM dRSya vivekavyAkhyAno nAma prathamaH paricchedaH samAptaH // 1 nena AzrayiSyAmaH' iti ga pustakapAThaH / 2 dRSyavikAsonAma' iti gha pustakapAThaH | For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha dvitIyaH paricchedaH / atha sarvajagannAthaM praNamya karuNAnidhim / kevalAnvayibhaGgArthamarthaye pArvatIpatim // 1 // ___ dvitIyaparicchedaiH / ( bhuvana0)-atha dvitIyaparicchedavyAkhyA prakramyate / " AdAvante madhye ca kalpitamaGgalAni zAstrANi prathante " iti nyAyAt madhyamaGgalamAcarannAcaSTe-atha sarvajagannAthamityAdi // 1 // kevalAnvayihetuvizeSo mahAvidyA ityuktam / tanna / kevalAnvayihetoreva nirvaktumazakyatvAt / tathAhi, kiM kevalAnvayitvAdhAro hetuH kevalAnvayI, kiM vA kevalonvayitvAdhAravyApyaH / nAdyaH / paramANuH pratyakSaH dravyatvAt ghaTavaditi, AkAzaM abhidheyaM nityatvAt gotvavadityAdInAmasaMgrahaprasaGgAt / nApi dvitIyaH / kevlaanvyitvsyaadyaapynirukteH| kiM sakalavastuniSThatvaM kevalAnvayitvaM, uta atyantAbhAvapratiyogitvavirahaH / Aye dUSaNamAha ___ "mAnaM hanta na kevalAnvayavato dharmasya sattve " iti / (bhuvana0)-atha mahAvidyAlakSaNasmAraNapUrva tallakSaNakhaNDanameva prakramate-kevalAnvayItyAdi / nirvatumiti / nizcayena vaktuM nirvaktum / kevalAnvayihetorniruktareva kartumazakyatvAdityarthaH / kevalAnvayibhaGgAya dvedhA vikalpayati--kevalAnvayitvAdhAro heturiti / kevalAnvayihetau kevalA. nvayitvaM nAma dharmo'sti, tasyAdhAro hetu: kiM kevalAnvayI, kiM vA kevalAnvayitvAdhAravyApyaH / kevalAnvayitvAdhAro mahAvidyAdisAdhyam / yato yathA kevalAnvayihetau kevalAnvayitvaM dharmastathA kevalAnvayini mahAvidyAdisAdhye'pi kevalAnvayitvaM dharmo'styeva / ataH kevalAnvayitvAdhAro'tra mahAvidyAdisAdhyameva / tena vyApyaH prameyatvAdihetuH, sa vA kevalAnvayItyarthaH / tatrAdyaM vighaTayatinAdya iti / paramANuH pratyakSa iti / atra paramANurityupalakSaNAdanye carmacakSuSAmadRzyA vyomAtmAdayo'pi pakSatulyatvena grAhyAH / yathA vyoma pratyakSaM dravyatvAddhaTavadityAdi, iti teSAM pakSatulya. tvena na tairvyabhicArAzaGkApi cintanIyA / atra ca yad dravyaM tatpratyakSamiti vyAptisadbhAve'pi rUparasAdiguNeSu dravyatvAbhAvena sapalaikadezavRttitvAd dravyatvasya kevalAnvayitvAdhAratvam / yataH sakalavastuniSThasyaiva dharmasya tvayA kevalAnvayitvamabhIpsAmAse / tacca dravyatvasya rUpAdisapakSAvRttitvena nAsti / 1 zrImadAnandapUrNavirAMcetA TIkA prathamaparicchedAntaivopalabdhA / dvitIyatRtIyaparicchedayoSTIkA nopalabdheti nAtra prakAzitA / 2 mahAvidyA ityuktaH / nAsau yuktaH iti gha pustkpaatthH| 3 Aye pakSe duSa' iti ja pustkpaatthH| For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa02 mahAvidyAviDambanam / ato dravyatvAdAvuktarUpakevalAnvayitvasyAsaMbhava ityarthaH / evamAkAzamabhidheyamityatra nityatvasyAsmAdau sapakSe vartane'pi ghaTapaTAdAvanitye hyavartamAnatvena nityatvasya sakalaniSThatvalakSaNaM kevalAnvayitvaM nAstItyetayorhetvoH kevalAnvayiSvasaMgrahaH prasajyeta / ayamAzayaH / yadi sarvavastuniSThatvaM kevalAnvayitvaM svIkriyate, tadA anayordravyatvanityatvarUpahetvoH sapakSaikadezavRttitvena kevalAnvayitve'pi sarvavastuniSThatvAbhAvena kevalAnvayihetuSvasaMgrahaH syAt, kevalAnvayihetuSu ca saMgrahItAvetau hetu iti / mahAvidyAdInAM sAdhyAnAM kevalAnvayitvAdhAratvAttadvayApyasya meyatvAderhetoH kevalAnvayitvamiti yo dvitIyo vikalpastamapi pratyAcaSTe-nApi dvitIya iti / kevalAnvayitvasya adyApyanirukteriti / kevalAnvayitvasyAdyApi bhavatA nizcitokterapratipAdanAdityarthaH / ata eva kevalAnvayitvaM dvidhA vikalpayannAha-kiM sakalavastuniSThatvamityAdi / atyantAbhAvapratiyogitvaviraha iti / prameyatvAdInAmatyantAbhAvasya yatpratiyogitvaM tasya viraho'bhAva iti yAvat / prameyatvAdInAM sarvatra vRttitvenAtyantAbhAvaH kApi nAstIti tadrUpaM vA kevalAnvayitvam / AdyapakSadUSaNe prAcInAcAryavacanamudAharati mAnaM hanta na kevalAnvayavato dharmasya sattve'pi ca svasminvRttiravarttanena sahitA vyAghAtasaMtrAsitA / sAdhyAbhAvavadAzritatvaviraho dhUmAdilabdhasthiti AptiH sA nahi kevalAnvayavatA dharmeNa saMgacchate // iti / hantetyAmantraNe / hanta bhoH kevalAnvayavato dharmasya sattve mAnaM nAsti / 'mAnAdhInAmeyasiddhiriti vacanAdatra prakRtadharme mAnAbhAvena prakRtadharmarUpameyAsiddhirityarthaH / zeSavRttavyAkhyAnaM tu paripATyA granthakAraH svayameva kariSyatIti / tathAhi na tAvatprameyatvAdInAMsakalavastuniSThatve pratyakSaM mAnam / sakalavastuniSThatvagocarasya pratyakSasya paraM prtysiddheH| nApyanumAnam / meyatvAdayaH sakalavastuniSThA ityAderaprasiddhavizeSaNatvAt / sakalavastuniSThatvaM prameyatvAdiniSThamityAdezvAzrayosiddheH / sakalavastUni prameyatvAdhAra ityAdezva dRSTAntAbhAvagrastatvAt / etaddhaTavyatiriktasakalavastUni prameyatvAdhAraH prameyatvAdityAdezca sAdhyAviziSTatvAt / etaddhaTavyatiriktasakalavastUni prameyatvAdhAraH abhidheyatvAdityAdezva kevalAnvayitvena kevalAnvayiprAmANye vipratipannaM prtynupaadeytvaaditi| (bhuvana0)-tatra pratyakSaM pramANamutAnumAnaM veti vikalpya prathamaM pratyAha-na taavdityaadi| paraM bhATTAdikaM prati sakalavastuviSayapratyakSAbhAvAt / taiH sarvajJAnaGgIkArAditi / dvitIyaM dUSayatinApyanumAnamityAdi / prameyatvAdayaH sakalavastuniSThA iti sAdhyam, uta sakalavastuniSThatvaM prame 1 prameya iti ja. gha. pustaka pAThaH / 2 yAsiddhatvAt / sa' iti ja. gha. pustaka pAThaH / 3 degraH meya tija gha pustaka paatthH| For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM yatvAdiniSThamiti, kiMvA sakalavastUni prameyatvAdhAra iti, kiM vaitadbaTavyatiriktasakalavastUni prameyatvAdhAraH iti caturdhA vikalpya, prathame dUSaNamAkhyAti-prameyatvAdaya iti / aprasiddhavizeSaNatvAditi / evaMvidhasAdhyasya dRSTAnte kvApyaprasiddhatvena aprasiddhavizeSaNo nAma pakSadoSaH syAdityarthaH / sakalavastuniSThatvasyAprAmANikatvAdAzrayAsiddhidvitIye syAdityudIrayati-sakalavastanipratvamiti / ayamatra mathitArthaH / sakalavastuniSThatvamiti dharmI, prameyatvAdiniSThamiti sAdhyo dharmaH / atra ca sakalavastuniSThatvarUpadharmasya dharmiNa eva siddhau paramatena pramANAbhAvAt , yasya kasyApi hetoratra pradIyamAnasyAzrayAsiddhatvaM syAdeveti / tRtIyaH sarvasya pakSatayA dRSTAntAbhAvena svasAdhyAsAdhakapakSamAtravRttirUpAnadhyavasitadoSAkrAnta iti bhASate-sakalavastUni prameyatvAdhAra iti / prameyatvasyAdhAraH prameyatvAdhAraH / sakalavastuzabdena sarvasyApi pakSamadhye saMgRhItatvena adhikavastvantarAbhAvAdatra sphuTameva dRSTAntAbhAvagrastatvam / tathA ca meyatvAdihetoH svasAdhyAsAdhakatvena pakSamAtravRttitvena cAnadhyavasitatvamiti / turye vikalpe meyatvaM hetuH abhidheyatvaM vA / tatra prathamaM hetuM nirasyati / etaddhaTavyatiriktetyAdi / ana ca pUrvoktadoSaparijihIrSayA sakalavastumadhyAdetadbaTo dRSTAntArtha pRthakRtaH / sAdhyAviziSTatvAditi / sAdhyAnna viziSTaH sAdhyAviziSTaH / yathA sAdhyaM sakalavastUnAM prameyatvAdhAratvAdikaM vivAdAspadIbhUtaM, tathAtra meyatvAditi heturapi sAdhyarUpatvena vivAdAspadIbhUta eva / tena sAdhyAviziSTatvaM nAmAtra hetodoSo bhavatyeveti / atha dvitIyaM hetuM nirAcaSTeetaddhaTavyatiriktetyAdi / atra meyatvAditi hetusthAne'bhidheyatvAditi heturuktaH / tathA ca na sAdhyA viziSTatvaM, tasminneva sAdhye tasyaiva hetostathAtvAt / atra ca tathA'bhAvAt / ato dUSaNAntaramatrAhaabhidheyatvAdityAdi / kevalAnvayihetoH prAmANyaM vipratipannaM, prativAdinaM pratyanaGgIkAryatvAdityarthaH / kizca etaddhaTavyatiriktasakalavastuzabdena kiM yAvanto bhavatA pratyakSAnumAnAbhyAmadhigatAstAvanto vivakSitAH, kiMvA yAvanto bhavatA anyaizca pratyakSAnumAnAbhyAM jJAtAH jJAyante jJAsyante ca tAvantaH / nAdyaH / pratyakSAnumAnAbhyAM yAvanto bhavatAdhigatAstAvanmAtraniSThatvasiddhAvapi sakalavastuniSThatvAsiddheH / nApi dvitIyaH / bhavadhigatavastuvyatiriktavastUnAM bhavadanadhigatatvena hetorapramitAzrayatvAditi / (bhuvana0 )-dUSaNAntaraM bhASate-kiM cetyAdi / kiM ceti dUSaNAntarAbhyuzcaye / tAvanmAtraniSThatvasiddhAvapIti / prameyatvAdInAmiti zeSaH / apramitAzrayatvAditi / apramito'jJAta: Azrayo'nyAdhigatavasturUpo yasya sa tathA, tadbhAvastattvaM tasmAt / bhavadadhigatavastuvyatiriktavastUnAM parai tatve'pi bhavadajJAtatvena bhavatprayuktahetoraparijJAtAzrayatvaM syAditi bhAvaH / astu vA etaddhaTavyatiriktasakalavastuniSThatvaM meyatvAdInAmetasmAdanumAnAt / sakalavastuniSThatvAparaparyAyaM kevalAnvayitvaM tu kutaH prameyatvAdInAM siddham / For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pa0 2 mahAvidyAviDambanam | ( bhuvana0 ) - mamApramitatve'pyanyeSAM pramAtRRNAM pramitatvAdAzrayatvopapatterna hetorAzrayAsiddhatvamiti paroktaM cetasi nidhAyAGgIkurvannapyAha -- astu vaitaddhaTavyatiriktetyAdi / etasmAdanumAnAditi / etaddhavyatiriktasakalavastUni prameyatvAdhAraH abhidheyatvAdityataH / sakalavastuniSThatvetyAdi / sakalavastuniSThatvAkhyaM kevalAnvayitvaM tu kutaH pramANAtprameyatvAdInAM sidhyati / ayamarthaH / etadbhaTavyatiriktasakalavastUnAmetadanumAnAtprameyatvamastu / tathApi kevalAnvayitvaM prameyatvAdInAM na sidhyati / etadrUTasya pakSAdbahiSkRtatvena prameyatvAdInAmetaniSThatvasyaivAsiddheH sakalavastuniSThatvarUpakevalAnvayitvAsiddhiriti / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 79 3 " atha etaddhaniSThatvaM prameyatvAdInAM pratyakSasiDam / etaddhadavyatiriktasakalavastuniSThatvaM tu prakRtAnumAnAt / tena pramANadvayeparyAlocanayA prameyatvAdInAM sakalavastuniSThatvasiddhiriti brUSe tanna / pramANadvayaparyAlocanayA prameyatvAdInAM sakalavastuniSThatva siddhiriti ko'rthaH / kiM pratyakSaparyAlocanayA sakalavastuniSThatvasiddhi:, anumAnaparyAlocanayA ca sakalavastuniSThatvasiddhirityarthaH, kiMvA militapratyakSAnumAnaparyAlocanayA sakalavastuniSThatvasiddhirityarthaH / kiMvA pratyakSataH etadvayaniSThatvasiddhi:, prameyatvAdInAmanumAnatazcaitavyatirikta sakalavastuniSThatvasiddhiH tena pratyakSAnumAnAvagataitaddhaniSThatve sati etaddhavyatirikta salavastuniSThatvAtsakalavastuniSThatvaM prameyatvAdInAmanumIyate ityartho vivakSitaH / nAdyaH / pratyakSasyaitadvaTamAtraniSThatvagrAhakatvAt / anumAnasya caitaddhavyatiriktasakalavastumAtraniSThatvagrAhakatvAcceti / nApi dvitIyaH / pratyakSAnumAnayormilitayoH sakalavastuniSThatvapramAjanakatvasya nipramANakatvAditi / nApi tRtIyaH / prameyatvAdayaH sakalavastuniSThAH, etadghaTaniSThatve sati etaddhavyatiriktasakalavastuniSThatvAdityAderaprasiddhavizeSaNatvAt / etaddhaniSThatve sati etaddhavyatiriktasakalavastuniSThatvameva sakalavastuniSThatvam, tacca prakRtapramANadrayAvasitamiti nAprasiddhavizeSaNateti cet / na / prameyatvAdayaH sakalavastuniSThAH sakalavastuniSTatvAdityAdeH sAdhyAviziSTatvAt / For Private And Personal Use Only ( bhuvana 0 ) - pratyakSAnumAnayoH pratyekaM sakalavastuniSThatvasAdhakatvAbhAve'pi sambhUya tatsAdhakatvaM bhaviSyatItyAzaGkate - athaitaddhaniSThatvamityAdi / vakSyamANavikalpAsahatayA paroktaM pariharatitanneti / paroktasyArtha pakSatraidhaM vidhAya pRcchati / pramANadvayeti / 'kiM pratyakSetyAdiH 'siddhirityarthaH ' iti paryantaH prathamo vikalpaH / kevalena pratyakSeNApi sakalavastuniSThatvasiddhiH, anu 1 dvayasya pa' iti dha pustaka pAThaH /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 80 zrIbhuvanasundarasUrikRtI kAyutaM mAnenApi ca kevalena sakalavastuniSThatvasiddhiH prameyatvAdInAmityarthaH / ' kiM vA militetyAdiH ' siddhirityarthaH ' ityanto dvitIyo vikalpaH / kecid ghaTapaTAdayo bhAvA: pratyakSeNa kecicca mandarAdayo'numAnena jJAyante iti militapratyakSAnumAnAbhyAM prameyatvAdInAM sakalavastuniSThatvasiddhiriti bhAvaH / ' kiMvA pratyakSata ' ityAdiH 'siddhiriti ' prAntastRtIyo vikalpaH / tRtIyavikalpasya paryavasitArthamAha-tena pratyakSAnumAneti / tena kAraNena pratyakSAnumAnAbhyAmavagataM yadetadbhaTaniSThatve satyetadghaTavyatiriktasakalavastuniSThatvaM tasmAdatraitadvadaniSTatve satyetadRTavyatirikta sakalavastuniSThatvamiti saptamyA khaNDitatve'pi vivakSitArthapratipAdakatvAdakhaNDaM padaM jJeyam -- tena karmadhArayopapattireveti / athAdyaM pakSaM pratikSipati - nAdya ityAdi / ayaM bhAvaH / Adye vikalpe pratyakSeNApyanumAnenApi ca sakalavastuniSThatvasiddhirvivakSitA / atra ca pratyakSasyaitadbhaTa niSTatvasyAnumAnasya tadanyasarvavastuniSThatvasya ca grAhakatvaM vivakSitamiti prathamavikalpasya vyakta eva nirAsaH / dvitIyaM nirasyati -- nApIti / milite pratyakSAnumAne prameyatvAdInAM sakalavastuniSThatvapramAjana ke ityAdeH sAdhyasya tathAvidhahetorasambhavena niSpramANakatvamityarthaH / tRtIye'pi kimetaniSTatve satyetadghaTavyatiriktasakalavastuniSThatvaM hetuH, kiM vA sakalavastuniSThatvamAtramiti dvidhA vikalpyAdyaM dUSayannAha - nApi tRtIya iti / aprasiddhavizeSaNatvAditi / atra sakalavastuniSThatvasya sAdhyasya dRSTAnte kApyaprasiddhatvena pakSasyAprasiddhavizeSaNatvamityarthaH / atha sAdhyasya pramANato'prasiddhatve'prasiddha vizepaNatvamityarthaH / atha sAdhyasya pramANato'prasiddhatvena pakSasyAprasiddhavizeSaNatvaM, atra punaH pramANaprasiddhaM sAdhyamiti nokto doSa ityAzaGkate - etaddharaniSTatve satyetaddhaTetyAdi / etadvaniSThatvaM prameyatvAdInAM pratyakSeNAvagatam, tadbhinnasakalavastuniSThatvaM cAnumAnena / etadvai tadanyasakalavastuniSThatvameva ca sakalavastuniSThatvamucyate / tacca sakalavastuniSThatvaM prakRtapramANadvayaM pratyakSAnumAnadvayalakSaNaM tenAvasitaM jJAtamityarthaH / tathA ca sakalavastuniSTatvasya sAdhyasya pramANaprasiddhatvena nAprasiddhavizeSaNateti bhAvaH / dvitIyavikalpadUSaNamukhenaiva aprasiddhavizeSaNatvaparihArAzaGkAmapAkurute - neti / prameyatvAdaya iti / atra sakalavastuniSThatvamiti sAdhyam / heturapi sakalavastuniSThatvAdityeveti sAdhyatulyatvena sAdhyAviziSTa hetuH / yAdRzaM sAdhyaM tAdRza eva heturityarthaH / ayaM bhAvaH / pramANadvayAvasitaM sAdhyamityuktaM, tatra ca prameyatvAdayaH sakalavastuniSThA ityAdyanumAnaM sAdhyAviziSTatvAdidoSaprastamiti pramANadvayAvasitatAbhAvAdaprasiddhavizeSaNataiveti / kiJca etaddhaniSThatve pratyakSAvagate'pi etaddhavyatirikta sakalavastunive cAnumAnAvagate'pi etaddharaniSThatve sati etaddhavyatiriktasakalavastuni - STatve mAnAbhAvasya tadavasthatvAditi / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atyantAbhAvapratiyogitvavirahaH kevalAnvayitvamitidvitIyapakSe'pi - " mAnaM hanta na kevalAnvayavato dharmasya sattve " ityetadevottaram / prameyatvAdiniSThAtyantAbhAvapratiyogitvavirahagocarapratyakSasya asmAnpratyasiDatvAt / 1 siddhatvAditi / iti dhaM pustaka pAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa02 mahAvidyA viDambanam / (bhuvana0)-tRtIyavikalpasya prathamavikalpe hetorasiddhizcetyAha-kiM cetyAdi / ayamAzayaH / etadbaTaniSThatvaM prameyatvAdInAM pratyakSeNa jJAtam / tadanyatsakalavastuniSThatvaM cAnumAnena / tathApi prameyatvAdayaH sakalavastuniSThA etadbaTaniSThatve satyetadvaTaivyatiriktasakalavastuniSThatvAdityAdI etaddhaniSThetyAdihetuparicchedakasyaikasya pramANasyAbhAvena mAnAbhAvastadavastha evetyarthaH / atha kevalAnvayitvasya dvitIyaM vikalpaM niraacikiirssuraah-atyntaabhaavetyaadi| atyantAbhAvasya pratiyogI tannirUpakaH / ' abhAvanirUpaka: pratiyogIti tallakSaNAt / tasya bhAvastattvaM, tasya viraho'bhAvaH / prameyatvAdInAM sarvavRttitvena atyantAbhAvapratiyogitvaM nAstIti tadabhAva eva kevalAnvayitvamiti dvitIyaH pakSaH, tatrApi pratyakSaM mAnamutAnumAnamiti pUrvavadvikalpya, tatra pratyakSapramANapratikSepaM kurute-prameyatvAdItyAdi / atrAdipadenAbhidheyatvAdigrahaH / prameyatvAdiniSThaM ca tadatyantAbhAvapratiyogitvaM ca, tasya virahaH, sa eva gocaro viSayo yasya pratyakSasya tattathA / evaMvidhapratyakSasyAsmAnpratyasiddhatvAt / ayamarthaH / prameyatvAdayo'tyantAbhAvapratiyogitvarahitAstadaiva bhavanti yadi prameyatvAdInAmatyantAbhAvaH kApi na bhavet / tathA ca prameyatvAdayaH sarvatra santi / evaMvidhasya prameyatvAdInAmatyantAbhAvapratiyogitvavirahagocarapratyakSasyAsmAn prativAdinaH pratyasiddhatvamiti / prameyatvAdayaH atyantAbhAvapratiyogitvarahitA ityAdeH pUrvavaprasiddhavi. zeSaNatvAdinA nirastatvAt / atyantAbhAvapratiyogitvaM kutazciyAvRttaM meyatvAdityAdezca bhavadbhimatakevalAnvayidharmeSu bhavanmatena anaikAntikatvAditi / bhavabhimatakevalAnvayitvavidhurAtyantAbhAvapratiyogitvAdeva atyantAbhAvapratiyogitvasya vyAvRttisiddhimAtreNa asyopapannatvena arthAntaratAgrastatvAca / kevalAnvayinaH paraM prati agamakatvAca / atyantAbhAvapratiyogitvaM prameyatvavyAvRttam, atyantAbhAvapratiyogitvavyatiriktaprameyatvaniSThatvarahitatvAt , saMpratipannaprameyatvAniSThavadityapi na / atyantAbhAvapratiyogitvaM prameyatvaniSTham , a. tyantAbhAvapratiyogitvavyatiriktaprameyatvavyAvRttatvarahitatvAt , saMpratipannaprameyatvaniSThavat ityAdinA saMtpatipakSitatvAt tadviraheNa sopaadhitvaaceti| (bhuvana0)-dvitIye prameyatvAdikaM pakSIkRtyAnumAnaM prayujyate, atyantAbhAvapratiyogitvaM vA prathamaM parAkaroti-prameyatvAdaya ityAdi / atrApyAdizabdenAbhidheyatvAdigrahaH / dvitIyapakSaM pratikSipati-atyantAbhAvapratiyogitvamityAdi / atra yadyanmeyaM tattatkutazciyAvRttamiti niyamo nAsti / atra hetumAha-bhavadabhimateti / bhavadabhimatA ye kevalAnvayino dharmAH prameyatvavAcyatvAdayaH te ca bhavanmatena meyAH santi, na kutazcivyAvRttA iti teSu vyabhicAra ityarthaH / atraivAnumAne dopAntaramAha-bhavadabhimatakevalAnvayitvavidhuretyAdi / bhavadabhimataM yatkevalAnvayitvaM sarvavastuniSThatvaM tena vidhuro yo'tyantAbhAvastasya yatpratiyogitvaM ghaTatvAdInAM tasmAdevAtyantAbhAva1 satpratipakSatvAt iti tha pustaka pAThaH / 11 mahAviyA0 For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Y bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM pratiyogitvasya vyAvRttisiddhimAtreNa asyAtyantAbhAvapratiyogitvaM kutazcivyAvRttamityAdirUpasyAnumAnasyopapannatvena saMjAtatvena prameyatvAdInAmatyantAbhAvapratiyogitvavyAvRttirUpAdatsiSAdhayiSitAdanyo yo'rthaH svasmAtsvavyAvRttilakSaNastadarthAntaraM, tena prastatvAcca / cakAro hetvantarasUcanArthaH / ayamabhiprAyaH / yathA meyatvavAcyatvAdayaH sarvavRttitvena bhavanmate kevalAnvayino vartante, tathA kharaviSANAderaprAmANikasyAtyantAbhAvo'pi sakalavastuniSThatvena kevalAnvayitvavAneva bhavati / kevalAnvayitvena vidhurastvatyantAbhAvo ghaTatvAdipratiyogiko jJeyaH / tasya ghaTe vartamAnatvena sakalavastuniSThatvAbhAvAt / tena kevalAnvayitvavidhurAtyantAbhAvapratiyogitvAdeva kevalAnvayitvavidhurAtyantAbhAvapratiyogitvasya vyAvRttiH sidhyati, na prameyatvAdeH / etaduktaM bhavati / atyantAbhAvapratiyogitve'tyantAbhAvapratiyogitvaM svavRttivirodhAnnAstIti svasmAdeva svavyAvRttimAtrasiddhau arthAntaramiti / atha punaratraiva hetudoSa bhASate-kevalAnvayina iti / paraM pratIti / paraM prativAdinaM pratItyarthaH / athAnumAnAntaramAzaGkate-atyantAbhAveti / prameyatvAbyAvRttam prameyatvavyAvRttam / atyantAbhAvapratiyogitvaM prameyatve na vartate ityarthaH / atyantAbhAvapratiyogitvavyatiriktatve sati ye prameyatvaniSThAH prameyavRttitvAdayastattvarahitatvAditi hetuH / saMpratipannA vAdiprativAdibhyAM pratipannA ye prameyatvAniSThA dravyatvaghaTatvAdayastadvadityarthaH / atyantAbhAvapratiyogitvaM vyAvRttamityukte svato vyAvRttatve. nArthAntaratvaM syAt / ata uktaM prameyatvavyAvRttamiti / atha hetuvyAvRttyacintA / prameyatvaniSThatvarahitatvAdityukte prativAdinaM bhATTAdikaM pratyasiddhiH syAt , tanmate'tyantAbhAvapratiyogitvasya prameyatvaniSThatvAt / ata uktamatyantAbhAvapratiyogitvavyatirikteti / evamukte ca heturubhayavAdisaMmato jAtaH / yataH prameyatvaniSThAH sattvaprameyavRttitvAdayo yathA santi, tathA prativAdino mate 'tyantAbhAvapratiyogitvamapi prameyatvaniSThaM vidyate / taccAtyantAbhAvapratiyogitvavyatirikteti padena bahiSkRtam / tathA cAtyantAbhAvapratiyogitvavyatiriktA ye meyatvaniSThAH, tattvarahitatvamatyantAbhAvapratiyogitvasya pakSitasyAstyevetyarthaH / tulyabalatvena sAdhyAbhAvasAdhakaH prakaraNasamAparaparyAyaH satpratipakSaH, tena kalaGkitametaditi pariharati neti / prameyatve vartamAnamityarthaH-atyantAbhAveti / atyantAbhAvapratiyogitvavyatiriktA ye prameyatvAbyAvRttAH prameyatvAvartamAnAH ghaTatvapaTatvadravyatvAdayaH, tattvarahitatvAditi hetuH / atrApi prameyatvavyAvRttatvarahitatvAdityukte'tyantAbhAvapratiyogitvasya mahAvidyAvAdino mate prameyatvAghyAvRttatvena pUrvavaddhetorasiddhatA syAt / tatparihArArthamatyantAbhAvapratiyogitvavyatirikteti padamurarIcakre / saMpratipannA ye prameyatvaniSThAH sattvavAcyatvAdayo dharmAstadvaditi dRSTAntaH / atra saMpratipannaprameyatvaniSThavadityAdinetyatrAdipadena prameyatvamatyantAbhAvapratiyogitvavyatiriktaitaddharmatvAnAkrAntAdhikaraNaM vastutvAddhaTavadityAdInAM saMgrahaH / na kevalaM satpratipakSatvaM, prameyatvaniSThatvAbhAvazvopAdhirapItyAha-tadviraheNeti / tacchabdena satpratipakSAnumAne yatsAdhyaM prameyatvaniSThatvalakSaNaM tatparAmRzyate / tasya viraho'bhAvastadvirahaH / tenAtyantAbhAvapratiyogitvaM prameyatvavyAvRttamityanumAnasyopAghitvaM, prameyatvaniSThatvAbhAvo'tropAdhirityarthaH / sa copaadhiryHprmeytvvyaavRttH| sa prameyatvaniSThatvarahita iti sAdhyavyAptikaH / tathA yo'tyantAbhAvapratiyogitvavyatiriktaprameyatvaniSThatvarahitaH sa prabhe 1 "ndena pratipa iti ca pustkpaatthH| For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 102 mahAvidyAviDambanam | tvaniSTatvarahita iti sAdhanena sahopAdhervyAptirnAsti / yataH pakSIkRte'tyantAbhAvapratiyogitve'tyantAbhAvapratiyogitvavyatiriktameyatvaniSThatvarahitatvamasti na ca prameyatvaniSThatvarahitatvaM, tasyAdyApi vivAdAspadatvAt / tena sAdhanAvyApakazcAyamupAdhiH / tathAtra yatprameyatvaniSThatvarahitaM nAsti, tatprameyatvAdvyAvRttamapi nAsti, yathA sattvavAcyatvAdi, iti sattvAdervipakSasyopAdhervyAvartyatvenapakSetaratvAkhyamapi dUSaNamupAdhernAzaGkanIyamiti prameyutvaniSThatvaviraheNAtyantAbhAvapratiyogitvaM prameyatvavyAvRtamityanumAnasya sopAdhitvaM syAdeveti tAtparyArthaH / na ca kevalAnvayitvasiddhyai mahAvidyApi prameyatvAdInAM prabhavati / vakSyamANasakaladoSaivyAkulatvAditi / evamudayanAdInAM matamavalambya ghaTAdiniSThamatyantAbhAvapratiyogitvamaGgIkRtya atyantAbhAvapratiyogitvaM kutazcidyAvRttamityAdiprayogo nirastaH / ( bhuvana0 ) - atha prameyatvAdayaH saMpratipannaitaddharmatvarahitAdhikaraNaM vastutvAddhaTavadityAdimahAvidyA prameyatvAdInAM kevalAnvayitvaM vipratipannaM setsyatItyAzaMkya vAvakti-na ca kevaletyAdi / prameyatvAdInAM kevalAnvayitvasiddhayai mahAvidyApi na ca prabhavatIti padAnvayaH / vakSyamANAH sakaladoSAH sopAdhitvAsiddhatvAdayastairvyAkulatvAditi - udayanAdInAmiti / udayanAdipUrvAcAryANAm / vayaM tu brUmaH - atyantAbhAvapratiyogitvameva nAsti / kasya dharmitvam / aprAmANikapratiyogiko hyabhAvo'tyantAbhAvaH, tatpratiyogitvaM cAprAmANikameva / na cAprAmANikaniSThamatyantAbhAvapratiyogitvaM nAma dharmaH zakyo'GgIkartum / pramANavirahAdigrastatvAt / (bhuvana0) - atyantAbhAvapratiyogitvameveti / atyantAbhAvapratiyogitvarUpo dharma eva yadi nAsti, tarhi kasya dharmitvaM ghaTate / dharmAdhAro hi dharmItivyavasthite: / atyantAbhAvapratiyogitvaM niSpramANakavAnna hetorAzraya iti vaktumatyantAbhAvasvarUpamAha -- aprAmANiketi / aprAmANikaM zazazRGgAdipratiyogi yasyAbhAvasya sa tathA -- tatmatiyogitvamiti / atyantAbhAvapratiyogitvamityarthaH - na cAprAmANikaniSThamiti / aprAmANike kharaviSANAdau niSThaM yadatyantAbhAvapratiyogitvaM tadrUpo dharmaH kathamaGgIkArArhaH / tatra pramANAbhAvAt / atha anyonyaprAkpradhvaMsAbhAvavyatiriktaH saMsRjyamAnapratiyoginirUpyaH iha bhUtale ghaTo nAstItyAdipratItisAkSikaH kumbhAdInAmabhAvo'tyantAbhAvaH, tatpratiyogitvaM cAtyantAbhAvapratiyogitvaM kumbhAdiniSThamanubhavasiddhamiti brUSe tanna / iha bhUtale ghaTo nAstItyatra etaddhadvaitadbhUtalAzrayAzrayibhAvAtyantAbhAvasyaiva anubhavasiddhatvAt / 1 doSagrastatvAdi iti gha pustaka pAThaH / 2 yogI cAprANika evaM / iti gha japustaka pAThaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 83
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 84 bhuvanasundarasUrikRta TIkAyutaM 1 (bhuvana 0 ) - athAnAdiH sAntaH prAgabhAvaH, sAdiranantaH pradhvaMsAbhAvaH, tAdAtmyaniSedho'nyonyAbhAva:, anAdiranantaH saMsargAbhAvo'tyantAbhAva:, iti caturthA'bhAvaH / tatrAtyantAbhAve pramANamanubhava evetyArekate -- athAnyonyaprAkmadhvaMsetyAdi / ghaTasya yaH iha bhUtale'tyantamabhAvaH so'nyonyAbhAvaprAgabhAvapradhvaMsAbhAvatrayAdvyatirikto bhinnaH / punaH kiMviziSTaH - saMsRjyamAnapratiyoginirUpya iti / bhUtalAdinA saMsRjyamAnaH saMzliSyamANo yo ghaTAdiH pratiyogI tena nirUpyo'tyantAbhAvaH / tatpratiyogitvaM ceti / tasya atyantAbhAvasya pratiyogitvaM tatpratiyogitvaM, tadeva cAtyantAbhAvapratiyogitvam / kumbhAdiniSThamanubhavasiddhamiti / pratyakSapramANasiddhamityarthaH / anubhavasyAnyathaivopapanyA paroktaM tiraskaroti--tanneti / AzrayAzrayimAveti / Azrayo bhUtalam, AzrayI ghaTaH, tayorbhAva AzrayAzrayibhAvaH / etadbaTaitadbhUtalayoryatrAzrayAzrayibhAvaH sambandhastadatyantAbhAvasyaivAnubhavasiddhatvAt / ayaM bhAvaH / iha bhUtale etadvaTo nAstItyayaM ghaTasyAtyantAbhAvo na bhavati, kiM tvayamAzrayA - zrayibhAvasyaivAtyantAbhAvaH / yato'trAyaM ghaTo na niSidhyate, api tu etadvaitadbhUtalayoH saMsargoM niSidhyate / sa cAprAmANika eva / tasya tatrAsattvena kAlpanikatvAt / tasya tatrAsattvaM ca yasya ghaTasyaitadbhUtalena AzrayAzrayibhAvo na jAto, nApi bhaviSyati, tasya ghaTasyaitadbhUtalenAzrayAzrayibhAvasya niSpramANakasya vivakSitatvAt / ato'prAmANikaitadbhadvaitadbhUtalAzrayAzrayibhAvAtyantAbhAvasyaiva pratyakSasiddhatvAnna ghaTasyAtyantAbhAvo'yamiti / 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha yadIha bhUtale ghaTAbhAvAbhAva:, tarhi ghaTaH syAditi brUSe / tanna / kimatra etadvaMdvaitadbhuta saMsargaH ApAdyate kiMvA ghaTaH / Aye ApAdyAsiddhiH / dvitIye tu iSTApAdanam / kvacid ghaTasyApyaGgIkArAt / (bhuvana0)- ) -- atha ghaTAbhAve'podyamAne hi ghaTabhAva evAvaziSyate iti zaGkate - atha yadItyAdi / ghaTasya abhAva ghaTAbhAvaH, tasyApyabhAvo ghaTAbhAvAbhAvo, ghaTa ityarthaH / " dvau natrau samAkhyAtau pUrvoktamevArthe gamayataH " iti nyAyAt / vikalpadvayena etatpariharati - tanneti / atreti bhUtale / Adya iti / Adye vikalpe ApAdyasya etadvaitadbhUtalasaMsargasyAsiddhiH / yato'tra bhUtale yadi ghaTAbhAvAbhAvaH syAt, tarhyetadvadvaitadbhUtala saMsargaH syAdityatraitadvadaitadbhUtala saMsargaH ApAdyaH / sa cAsiddha eva | aniSTaprasaJjanArthamevoktatvena tatra tasya kAlpanikatvAditi / yadIha bhUtale ghaTAbhAvAbhAvaH, tarhyetadbhadvaitadbhUtalasaMsargaH syAdityatra tarphe ApAdyAsiddhirnAma tarkadUSaNaM syAditi na prathamo vikalpa - 'GgIkArArhaH iti bhAvArtha:- dvitIye tviSTApAdanamiti 1 ghaTAbhAvAbhAve sati kApi bhUtalAdau ghaTasyApyaGgIkArAt / kiJca ghaTAbhAvAbhAvaH kiM ghaTaprAgabhAvasyAbhAva:, kiMvA ghaTapradhvaMsasyAbhAva:, kiMvA ghaTAnyonyAbhAvasyAbhAva: / trayamapi na / ghaTaprAgabhAvapradhvaMsAnyonyAbhAvAbhAvavati ghaTe ghaTasyAvidyamAnatvena ApAdyApAdakayorvyAptibhaGgA 1 yogyatyabhAvAt / nAM itiM gha pustaka pAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 502 mahAvidyAviDambanam / diti / nApi prAgabhAvapradhvaMsAbhAvAnyonyAbhAvavyatiriktasaMsRjyamAnaghaTAbhAvAbhAvena asmin bhUtale ghaTa etadbhUtalaghaTasaMsargo vA ApAdyate iti yuktam / prAgabhAvapradhvaMsAbhAvavyatiriktasaMsRjyamAnaghaTAbhAvasya asmanmate niSAmANakatvena tadbhAvasya gaganAdau ghttaitdbhuutlghttsNsrgvyaapytvbhnggaaditi| nApyetaddhaTaitaddhRtalAzrayAzrayibhAvo yuSmAkamasmAkaM vA prasiddha iti / ( bhuvana0)-kiM ca prAgabhAvapradhvaMsAbhAvAnyonyAbhAvarUpAbhAvatrayAbhAvena ApAdakena ghaTaH ApAdyate, kiM vA tatrayAtiriktasaMsRjyamAnAbhAvAbhAveneti dvidhA vikalpya Aye kalpe ApAdyApAdakayorvyAptivirahAttarkasya prazithilamUlatetyAha-kiM ca ghaTAbhAvAbhAvaH ityAdi / ghaTaprAgabhAvetyAdi / ghaTe hi ghaTaprAgabhAvAdyabhAvatrayAbhAvasambhavena AtmAzrayatApAtA(Te ghaTAbhAvena ca yatra ghaTAbhAvAbhAvastatra ghaTa iti vyAptibhaGgAt / idamatra tattvam / atra ghaTAbhAvAbhAvaH ApAdakaH, ghaTazcApAdyaH / tato ghaTe ghaTaprAgabhAvapradhvaMsAbhAvAnyonyAbhAvAbhAvo'sti, natu ghaTaH iti ApAdyApAdakayoAptibhaGga iti / dvitIyaM pratyAha-nApIti / saMsRjyamAno bhUtalena sambaddhayamAno yo ghaTastasyAbhAvaH / prAgabhAvAdivyatiriktazcAsau saMsRjyamAnaghaTAbhAvazca / evaMvidhazcAbhAvatrayavyatirikto ghaTasyAbhAvo'tyantAbhAva eva / tasyAbhAvenApAdyate kiM tadityAha-asminbhUtale ghaTo vA etadUtalaghaTasaMsargo vA / nApi yuktamiti sambandhaH / kuta ityAha-prAgabhAvetyAdi / prAgabhAvAdivyatiriktasya saMsRjyamAnaghaTAbhAvasya ghaTAtyantAbhAvasya asmanmate niSpramANakatvena tadabhAvasya saMsRjyamAnaghaTAbhAvAbhAvasya gaganAdau ghaTasaMsargasadbhAvena ghaTazcaitadbhUtalaghaTasaMsargazca tAbhyAM yadvyApyatvaM tasya bhaGgAt / ayaM bhAvaH / gagane yadA kenApi ghaTo mantrazaktyA stambhitastadA gagane ghaTAtyantAbhAvAbhAvasya sadbhAve'pi, ghaTaitadbhUtalaghaTasaMsargAbhAvAdyatra yatra vyApyasya ghaTAtyantAbhAvAbhAvasya sadbhAvaH, tatra tatraitadbhatalasthitaghaTaitadbhUtalaghaTasaMsargayorvyApakayorabhAvena ghaTaitadbhUtalaghaTasaMsargAbhyAM ghaTAtyantAbhAvAbhAvasya vyApyatvabhaGgaH syAdeveti / etadvaTaitadbhUtalAzrayAyibhAvasya aprAmANikatvaM nAsma. siddhAntamAtrasiddhaM, kintu bhavato'pi saMmatamevetyAha-nApyetaddhaTaitadbhUtaletyAdi / idamatraidaMparyam / yasya ghaTasyAnyadezasthasya etadbhUtalena saha saMsagoM na jAto, nApi bhaviSyati, tasya ghaTasyaitadbhUtalena saha saMsoM niSidhyate / sa ca yuSmAkamasmAkaM vA aprAmANikatvena aprasiddha eva / prasiddhatve niSedhAsiddheriti / __ atha etaddhaTaitatalAzrayAzrayibhAvasya aprAmANikatvAttabhAvo'pi prAmANiko na syAt / na hi aprAmANiko'bhAvaH prAmANiko nAmetyabhidhatse / tanna / kimatra aprAmANikAbhAvatvena etaddhaTaitadbhUtalAzrayAyibhAvAbhAvasya aprAmANikatvamanumIyate, kiMvA aprAmANikAbhAvatvena aprAmANikatvamApAdyate / naadyH| aprAmANikAbhAvasya pramitatve virodhAt / apramitatve cAzrayAsiddheH / aprAmANikAbhAvapratItimanaGgIkurvato bhavato hetvapramitezceti / nApi For Private And Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 86 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM dvitIyaH / aprAmANikAbhAvatvAprAmANikatvayoH kvacidapi vyAsyasiddhermUlazaithilyAditi / pUrvavadApAdyApAdakayoraprasiddhezca / (bhuvana0)-atha AzrayAyibhAvasyAprAmANikatvAttabhAvasyApyaprAmANikatvamiti zaGkateathaitaddhaTaitabhUtaletyAdi / tadabhAvo'pIti / etadbaTaitadbhUtalAzrayAyibhAvAbhAvo'pItyarthaH / atra yuktimAha-nahItyAdi / aprAmANikasya AzrayibhAvAderabhAvo'prAmANikAbhAvaH / abhAvanirUpakatvAtpratiyoginaH, tadabhAvo'pi tatsamAna eva nyAyya ityarthaH / vikalpAsahatvena paroditaM dUSayati-tanneti / aprAmANikAbhAvatveneti / aprAmANikasyAbhAvo'prAmANikAbhAvaH, tasya bhAvastattvaM, tena / apramANikatvamanumIyate iti / etaddhaTaitadbhUtalAzrayAzrayibhAvAbhAvo'prAmANikaH aprAmANikAbhAvatvAt kharaviSANAbhAvavadityanumAnaM kriyate / kiM vAprAmANiketi / aprAmANikasyAbhAvatvenAprAmANikatvamApAdyate / yaH evApAdyate sa eva tarkaH, 'ApAdhAbhinnatvAttasye 'ti vacanAdaniSTApAdanarUpastoM vApAdyata iti / etAvatA idamanumAnamApAdyarUpastoM veti vikalpau ityarthaH / Aye vikalpe'prAmANikAbhAvaH pramito na veti dvedhA vikalpya, krameNa dUSaNoddhoSaNAM vidhatte-- aprAmANikAmAvasyeti / aprAmANikasya abhAva iti samAsaH / virodhAditi / yadi aprAmANikAbhAvastarhi kathaM pramitaH, aprAmANikasya pramANAgrAhyatvena tadabhAvasyApi tathAtvAdityabhiprAyeNa virodha ityarthaH / apramitatve iti / aprAmANikasya AzrayAyibhAvasyAbhAvaH pakSIkRto yadyapramitaH pramANena na gRhItaH, tarhi tasminnapramite kharaviSANe iva pravartamAno'prAmANikAbhAvatvAditi heturAzrayAsiddhaH syAdityabhiprAyaH / athAprAmANikAbhAvatvAdityayaM heturasiddha ityAhaaprAmANikAbhAvapratItimiti / hetvapramitezceti / aprAmANikAbhAvatvAdihetobhavanmate'prAmANikatvAdaprasiddhatvenAsiddhatvamityarthaH / atha dvitIyaM vikalpamutthApayati / nApi dvitIya iti / aprAmANikatvamApAdyate ityevaMrUpo dvitIyo'pi na / aprAmANikAbhAveti / aprAmANikAbhAvatvaM vyApyam / aprAmANikatvaM vyApakam / tayozca yatra aprAmANikAbhAvatvaM tatra aprAmANikatvamiti vyAptyasiddhAptyanupapatteH / yato vivakSitabhUtale'prAmANikAzrayAyibhAvAbhAvo'prAmANiko na bhavatyasmAkaM mate / tasya cAkSuSatvena prAmANikatvAt / mUlazaithilyAditi / tarkasya hi mUlaM vyAptiH, tasyAzcAtrAsiddheH prazithilamUlatAparaparyAyo mUlazaithilyAkhyastarkadoSaH syAdevetyarthaH / tathA aprAmANikAbhAvapratItimanaGgIkurvato bhavataH ApAdakAderasiddhirapi tarkadoSaH syAdityAhapUrvavadApAvApAdakayoraprasiddhazceti / vyApyo'prAmANikAbhAva ApAdakaH, vyApakamaprAmANikatvamApAdyaM tayoraprasiddheriti / ApAdakAdikaM hi prasiddhaM vAcyam / tacca bhavanmate'prAmANikatvenAprasiddhamiti yuktaM tadaprasiddhayAkhyAnamityarthaH / nanu asati tasmin kasyAbhAvaH iti cet / yasmin asatIti tvayo. cyate tasyaiva / (bhuvana0 )-atha ' yadasti tanmeyamiti niyamAdaprAmANikatvena pratiyoginaH etaddhaTaitadbhUtalAzrayAzrayibhAvAderasattvAt abhAvo na syAnnirUpakAbhAvAdityAzaGkate-nanvityAdi / For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 102 mahAvidyAviDambanam | tasminnAzrayAzrayibhAvAdau pratiyogini asati asadbhUte kasyAbhAvaH syAdityarthaH / parAzaGkAM matvA siddhAntI pratividhatte yasminna satIti / nanvasati tasminnityatra asatIti yasminviSaye tvayocyate, tasyaivAyamabhAvaH / etAvatA asata evAyamabhAva ityarthaH / atha abhAvaviraharUpatvaM pratiyogitvam taccAprAmANikasya na ghaTate ityucyate / tanna / abhAvataddharmAdivyatiriktasya aprAmANikAbhAva ityetaspratItigocarasya aprAmANikA bhAvapratiyogitvena aprAmANikAbhAvavAdibhiH pUrvAcAryairaGgIkArAt / vayaM tu niSpratiyogikamevAtyantAbhAvaM brUmaH / pratiyo gitvaM hi dharmavizeSaH, na cAsAvaprAmANike saMbhavati / ( bhuvana0 ) - atha pratiyogilakSaNapraNayanapUrvamaprAmANikasya pratiyogitvAbhAvamA rekate-- athAbhAvaviraharUpatvamiti / abhAvasya asadrUpasya yo viraho'bhAvastadrUpatvaM pratiyogitvam / bhAvarUpatvaM pratiyogitvamiti bhAvaH / tacceti / tadevaMvidhaM pratiyogitvamaprAmANikasya asattvena na ghaTata ityarthaH / abhAvAnAzrayatve'bhAvAdanyatve ca sati abhAvapratItisamaye pratIyamAnatvamAtraM pratiyogitvabhiti pariharati--tanneti / abhAvataddharmAdIti / abhAvazca taddharmA abhAvatvAdayo'bhAvadharmAzca, abhAvataddharmAH / atrAdipadena pramAtRsaMgrahaH / tadvyatiriktasya kharaviSANAdeH / aprAmANiketi / aprAmANikasya pramANAgrAhyasya vastuno'yamabhAvaH ityevaMsambandhapUrvikA yA pratItistadgocarasya dviyasyetyarthaH / aprAmANikasya yo'yamabhAvastasya pratiyogitvena aprAmANikasya yo'bhAvastadvAdibhiH pUrvAcAryairaGgIkArAtsvIkArAdityarthaH / atha sarvathaivAprAmANikasya pratItiranucitetyatrAha - vayamiti / atyantAbhavasya ko'pi pratiyogI nAstIti vayamaGgIkurma ityarthaH / atraiva yuktimAcaSTe - pratiyogitvaM hItyAdi / 1 " nanu yadi na aprAmANike abhAvapratiyogitvaM kathaM tarhyayamaprAmANiko'bhAvaH iti / aprAmANikA bhAvatvarUpadharmAzrayatvAdityavehi | " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 87 ( bhuvana 0 ) - aprAmANikapratiyogikatvAnaGgIkAre'prAmANikAbhAva iti vyapadezasya kA gatirityAha- nanu yadItyAdi / aprAmANike etadvaitadbhUtalAzrayAzrayibhAvAdau yadyabhAvapratiyogitvaM nAsti, kathaM tarhyayamaprAmANikAbhAva ityucyate ityarthaH / aprAmANika bhAvo'prAmANikA bhAvatvarUpadharmavizeSAzrayatvAdbhaviSyatItyanena parArekAM tiraskurute - aprAmANikA bhAvatvarUpeti / aprAmANikAbhAvatvarUpadharmAzrayatvAddhetoraprAmANikAbhAva iti vaktuM yuktameveti bhAvaH / atha yogyAnupalabdhigamyo hyabhAvaH, pratiyogitaDarmavyatiriktA ca pratiyogipratIti sAmagrI yogyatA / aprAmANikapratItisAmagrI ca bhrAntisAmayeva / sA ca pratiyogitaddharmavyatiriktaiva / tasyAM ca satyAmapekSaNIyAntarAbhAvAdanupalabdhirnAsti / anupalabdhau ca satyAmaprAmANikopalambhasAmagrIrUpa1 rahayogitvaM prati iti0 ja pustaka pAThaH /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 88 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM yogyatA nAsti / tena yogyatAsahitAnupalabdherasambhavAdaprAmANikAbhAvapramiteranupapattiriti manyase, tanna / cAkSuSayoraprAmANikAzrayAyibhAvAbhAvasya cAkSuSatvAGgIkArAt / evaM tvagAdigamyayoraprAmANikAzrayAzrayibhAvAbhAvasya tvagAdigamyatvAt, yogyAnupalabdhestvabhAvapramAjanakatvamasmAkamanabhimatameveti na kinycidett| (bhuvana0 )--para: 'atha yogyAnupalabdhI'tyAdi 'iti manyase' ityantAmaprAmANikAbhAvasya prabhityanupapattimAzaGkate-atha yogyAnupalabdhItyAdi / yogyasya ghaTAderanupalabdhiranupalambhastayA gamyo jJeyo hyabhAvaH / yatra darzanayogyasya ghaTAderanupalabdhistatra tasyAbhAvaH / yathA AlokAdisAmagryAM satyAM muNDabhUtale ghaTAderabhAvaH / atra yogyAnupalabdhItyuktaM, ato yogyatAlakSaNamAkhyAtipratiyogitaddharmeti / pratiyogino ghaTAdayaH, taddharmAH ghaTatvAdayaH, tebhyo vyatiriktA AlokasadbhAvAdikA pratiyogipratItikAriNI sAmagrI yogyatA ityucyate / pratiyogitaddharmavyatiriktA pratiyogipramApakasAmagrI yogyatetyarthaH / prAmANikapratiyoginaH sAmagrImuktvA aprAmANikapratiyoginastAmAha-aprAmANikapratItIti / aprAmANiko niSedhyamAna AzrayAyibhAvAdiH tasya yA pratItiH, tasyA yA sAmagrI sA punardhAntisAmagryeva / pratiyogitaddharmayoH pratiyogipratItihetutvAdyogyatAntarbhAvaH kiM na syAdatrAha-sA ca pratiyogItyAdi / sA ca bhraantisaamgrii| pratiyogI aprAmANikaH, taddharmAzca aprAmANikatvAdayastavyatiriktavetyarthaH / tathApi yogyAnupalabdherabhAvapramApakatve prakRte kimAyAtamityata Aha-tasyAM ca satyAmiti / tasyAM bhrAntisAmagryAM satyAmAlokAdyapekSaNIyAntarAbhAvAdaprAmANikasyAnupalabdhirnAsti, kiM tu aprAmANikasya sarvadopalabdhirevAsti / bhrAntisAmagryAM bhrAntyutpattiniyamAdityarthaH / yadi cAprAmANikasyAnupalabdhiraGgIkriyate, tadA kiM syAdityata Aha-anupalabdhau ceti / yadyaprAmANikasyAnupalabdhiH syAt , tadA tasyAM satyAmaprAmANikopalambhasAmagrIrUpA yA yogyatA saiva nAsti / tasyAM satyAmupalabdhereva sambhavAt / atha phalitaM prAduzcarIkarIti-tena yogyatetyAdi / tena kAraNena yogyatAsahitasya aprAmANikasya yA anupalabdhistasyA asambhavAdaprAmANikasya kharavipANAdeo'bhAvastatra yA pramitiH pramANaM, tasyA anupapattiraghaTamAnateti padAnvarthaH / bhAvArthastvayam / aprAmANikaM zazazRGgAdi yadvastu tadyAdRzamasti, tAdRzaM sarvadevAsti, tasya tucchatvAtprakAzAdikAraNAntarAnapekSatvena ghaTAdivatkAdAcitkopalambhAnupalambhAsambhavAt / tasya ca sAmagryapi bhrAntirUpA yAdRkSAsti tAdRkSI sarvadevAsti / ato'prAmANikasya sarvadA pratItisAmagrIsadbhAvena anupalabdherasambhavAtsarvadopaladhireva syAt / tathA cAprAmANikasya sarvadopalabhyamAnatvena yogyAnupalabdhigamyatvalakSaNo'bhAva eva na syAditi kathaM tatrAbhAve pramANamupapadyata iti / manyasa iti paryantaM paroktamAzaGkaya aprAmANikAbhAvasya pratyakSatvAbhyupagamena siddhAntI pratividhatte--tanneti / cAkSuSayozcakSuhyayoH etachaTaitadbhatalayoryo'prAmANikAzrayAzrayibhAvastadabhAvasya cAkSupatvAGgIkArAt / ayamAzayaH / tvayA aprAmANikAbhAve pramiteranupapattiruktA / asmAkaM tu mate tatra pratyakSameva pramANaM sphuratIti / For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 mahAvidyAviDambanam / evaM tvagAdIti / tvak carma, sparzanendriyamiti yAvat / Adipadena jihvAdInAM grahaH / ghorAndhakAranikare tvagAdinA gamyayojJeyayoretaddhaTaitadbhUtalAdikayoreva yo'yamaprAmANikaH AzrayAyibhAvastadbhAvasya tvagAdigamyatvAt spArzanapratyakSajJeyatvAdityarthaH / yogyatAsahitAnupalabdherasambhavAditi yaduktaM tatpratyAha-yogyAnupalabdherityAdi / abhAvasya yA pramA pramitistanjanakatvaM yogyAnupalabdherasmAkaM nAbhimatamiti pUrvoktaM dUSaNaM na kiJcidityarthaH / na ca kAraNAbhAvAdatyantAsadgocarAnubhavAbhAvena pratiyogismRtyanupapattau tadabhAvapramAnupapattiriti yuktam / etaddhaTaitadbhUtalAzrayAyibhAvAdervAkyAdibhyo'nubhavAt / (bhuvana0)-pratiyoginoprAmANikasya pUrvAnubhavasaMskArarUpadvayAbhAvAttatsmRterabhAvena tadabhAvapramitirna syAdatrAha-na ca kAraNAbhAvAdityAdi / atyantamasadrUpaM kharaviSANAdi, tadgocaro yo'nubhavastasyAbhAvena kutastadabhAvaH ityAha-kAraNAbhAvAditi / tathAvidha kiJcitkAraNaM nAsti yenAtyantAsato'nubhavaH syAdityarthaH, ityanubhavAbhAvena pratiyogino'prAmANikasya smRtyanupapattau / tadabhAveti / tasyAtyantAsato yo'bhAvastatra pramAyAH pratyakSAdeH pramiteranupapattiriti na ca yuktamiti saMTaGkaH / atra hetumAha-etaddhaTaitadbhUtaletyAdivAkyAdibhya iti / atra Adipadena linggaabhaassNgrhH| na ca etaddhaTaitatalayorAzrayAzrayibhAvasya jAtatvAjaniSyamANatvAddhA kathaM tasyAtyantAbhAva iti vAcyam / yasya ghaTasya etadbhUtalAzrayAayibhAvo na jAto, nApi bhaviSyati, tasya ghaTasya etadbhUtalena AzrayAyibhAvo niSpramANaka iti tadbhAvasyAtyantAbhAvatvena svIkArAt / (bhuvana0 )-etaddhaTaitadbhUtalasaMyogasya jAtatvAjaniSyamANatvAdvA atyantAbhAvatrikAlavartamAno'yukta hatyAzaGkayAha-na caitaddhaTaitadityAdi / iti na ca vAcyamiti sambandhaH / ayamarthaH / yatsarvathA asadUpaM kharaviSANAdi, tasyaivAtyantAbhAvo yuktaH, vivakSitayoretayostu ghaTabhUtalayorAzrayAzrayibhAvo jAto vA bhAvI veti kathaM tasyAtyantAbhAvo yuktimA niti parAzaGkA pradarya siddhAntavAdI gUDhasvAbhiprAyamAvirbhAvayati-yasya ghaTasyetyAdi / yasya ghaTasya etadbhatalena saha AzrayAyibhAvaH sambandhaH kadApi na jAto nApi bhAvI, tasya ghaTasyaitaDUtalena vivakSitabhUtalenAzrayAyibhAvo niSpramANakaH pramANAgrAhyaH / pratyakSAdeH pramANasya tatrAnudayAditi, tadabhAvasyaitachaTaitadbhUtalApramANikAzrayAyibhAvAbhAvasyaiva atyantAbhAvatvena svIkArAditi pdaarthH| yahA etaddhaTaitadbhUtalayorAzrayAzrayibhAvo jAto bhaviSyati vA, tadubhayavyatirikto yaH etaddhaTaitadbhUtalayorAzrayAzrayibhAvo niSpramANakaH, tasyAbhAvo'tyantAbhAvaH / yaH punaretadbhuTetatalayorAzrayAyibhAva AsIt , tasyedAnImabhAvaH pradhvaMsaH / yaH punaretaddhaTaitadbhUtalayorAzrayAyibhAvo bhaviSyati, tasyedAnImabhAvaH prAgabhAva iti vyavasthA / 12 mahAvidhAna For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM ( bhuvana0)-" sarvavyAkhyAvikalpAnAM dvayamiSTaM prayojanam / pUrvatrAparitoSo vA vyAptirvA vissyaantre||" iti viSayAntaravyAptyartha pakSAntaramAha-yadvA etadityAdi / tadubhayavyatirikto bhUtabhAvyetadAzrayAzrayibhAvadvayabhinnaH AzrayAyibhAvo na kadApi jAto na bhAvI yazca vartamAnaH so'pi ca / tasyApi janmano'tItatvena jAtatvAt / tena tadubhayavyatiriktetyanena bhUtabhAvibhavavyatirikto'sannevAzrayAyibhAvo'prAmANika upAttaH / tatastasyAbhAvo'tyantAbhAva iti pkssaantraarthH| etasmAdanantaroktapakSasya niSedhamukharacanAvaicitryeNaiva bhedo, na tvarthata iti bhAvaH / kathaM tAzrayAayibhAvasya prAkpradhvaMsAbhAvayorvyavasthA ityata Aha-yaH punretdityaadi| atha yadi iha bhUtale'yaM ghaTo nAstItyatra etaddhaTaitadbhUtalayorAzrayAyibhAvo niSpamANakaH pratiSidhyate, tarhi ghaTotpatteH prAgUdhvaM ca ghaTAvayaveSu ghaTo nAstItyatrApi etaddhaTAvayavaitaddhaTayorAzrayAyibhAva eva tatkAlIno niSpamANakaH pratiSidhyatAmiti gataM prAkpradhvaMsAbhAvAbhyAmityucyate, tatrApyomityevottaram / dvividha eva hyabhAvaH, anyonyAbhAvo'tyantAbhAvazceti / yazca kAryotpattipUrvakSaNe kAryasamavAyikAraNayorAzrayAzrayibhAvo niSpamANakaH, tasyAtyantAbhAvaH prAgabhAva ityucyate / yazca kAryotpattyuttarakSaNe kAryasamavAyikAraNayorAzrayAyibhAvo niSpamANakaH, tasyAtyantAbhAvaH pradhvaMsa ityu. cyate zAstrakAraiH, na tu prAkpradhvaMsAbhAvau atyantAbhAvAdbhinnAviti / (bhuvana0 )-atha paro vyavasthAbhaGgaM zaGkate-atha yadIhetyAdi / yadyevaMvidhaH AzrayAzra. yibhAvo niSpramANakaH san pratiSidhyate, tadA atiprasaGgAtprAkpradhvaMsAbhAvayorvyavaccheda eva na syAdityAha-tahItyAdi / ghaTo yadotpanno nAsti tadA mRdrUpeSu ghaTAvayaveSu yadA ghaTo vinaSTastadA kapAlarUpeSu ghaTAvayaveSu ca ghaTo nAstItyatrApyetaddhaTaitadbhuTAvayavayorAzrayAzrayibhAva eva tatkAlIno ghaTAnutpAdavinAzakAliko bhavadyuktyA niSpramANakaH san pratiSidhyatAm / tasya ca pratiSedhe prAgabhAvapradhvaMsAbhAvAveva pratiSiddhau syAtAm / aprAmANikAbhAvasya atyantAbhAvarUpatvena svIkArAt / tathAca sati gatameva prAgabhAvapradhvaMsAbhAvAbhyAmityarthaH / iti pUrvapakSiNokte siddhAntyAha-omiti / yattvayAbhyadhAyi tadevameva / etadevopapAdayati-dvividha ityAdi / anyonyAbhAvAtyantAbhAvarUpau dvAvevAbhAvI zAstrakArANAM saMmatau / prAkpradhvaMsAbhAvau tu atyantAbhAvarUpAveva, na tu bhinnau / etadeva darzayati-yazceti / ghaTapaTAdikaM yatkArya tasyotpattipUrvakSaNe'nutpattikSaNe / kAryasamavAyIti / kArya ghaTapaTAdikaM, samavAyikoraNaM mRttikAtantvAdi, tayorya AzrayAyibhAvo'sadbhUtatvAnniSpramANakastasyAtyantAbhAvaH prAgabhAva iti / yazceti / kAryasya ghaTAderutpattyuttarakSaNe vinAzakSaNe kAryasamavAyikAraNayorghaTamRdAdirUpayorAzrayAyibhAvasyAtyantAbhAvaH pradhvaMsa iti / 1 'ityucyeta, tatrA iti thaM pustkpaatthH| 2 kAraNAni mRttikAtanturUpANi taiti cha. da. pustkpaatthH| For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 91 mahAvidyAviDambanam / ___yadvA anutpattiH prAgabhAvaH / sa ca nirAzraya ev| ghaTo notpadyate ityeva pratIteH / evaM vinAzaH pradhvaMsaH / so'pi nirAzraya eva / ghaTo vinaSTa ityAzrayAnavacchedenaiva pratIteH / yastu samavAyikAraNaniSThaH kAryotpatteH prAgUz2a ca ihedAnI ghaTo nAstItyabhAvaH pratIyate, sa tUktarItyA atyantAbhAva eveti / (bhuvana0)-paramataprasiddhathA abhAvasvarUpaM nirUpayati-yadvA anutpattirityAdi / ghaTAderanutpattiH prAgabhAvaH / anutpatterapi kAryasamavAyikAraNayorAzrayAyibhAvAbhAvAdatyantAbhAvato na bheda ityAha-sa ceti / AzrayAnavacchedeneti / AzrayasyAparijJAnena samavAyikAraNasaMsargamantareNetyarthaH / kastItyantAbhAvo'trAha-yastviti / ghaTAdikAryasyotpattau vinAze ca samavAyikAraNaM mRtnAdi / 'svasamavetakAryotpAdakaM samavAyikAraNamiti tallakSaNAt / tatra yaH samavAyikAraNaniSThaH kAryotpatteH pUrva pazcAcehedAnI ghaTo nAstItyabhAvaH pratIyate, sa tUktA yA pUrvatra rItistayA atyantAbhAva eva / ___atha etaddhaTaitadbhUtalAzrayAyibhAvAbhAve pramANaM pravartamAnaM kimabhAvamAtraM gocarayati, kiMvA etaddhaTaitatalAzrayAzrayibhAvavizeSitamabhAvam / Aye naabhaavvishesssiddhiH| dvitIye'pi niSpramANakaviSayaM pramANaM ceti vyAhatamityucyate / tanna / AbhAsapratipanne niSpamANake tadbhAvavizeSasyaiva pramANaviSayatvAt , smRte kumbhAdau tadbhAvavizeSasyeva / (bhuvana0 )-atyantAbhAvaH pramIyate na vA / na cedasiddhaH, pramIyate cettatra vikalpadvayenAzaGkate-athaitaddhaTeti / etaddhaTaitadbhutalayoryaH AzrayAyibhAvastadabhAve pravartamAnaM pramANamabhAvamAnaM gocarayati, kiMvA AzrayAzrayibhAvena vizeSitamabhAvam / AzrayAzrayibhAvaM tadabhAvaM ca gocarayatItyarthaH / pakSadvayamapi dUSayati-Aye iti / etatpratiyogiko'yamabhAvaH ityevamabhAvavizeSasyAsiddhiH / abhAvamAtrasyaiva grahaNAt / niSpramANaketi / niSpramANakasyAzrayAyibhAvAderviSayo'pramANaM ceti vyAghAtaH / yadi niSpramANakaviSayaM tarhi pramANaM kathamiti, atra pratisamAdhattetanneti / AbhAsena pramANAbhAsena pratipanne niSpramANake AzrayAyibhAvAdau tadabhAvavizeSasyaiva pramANaviSayatvAt / ayaM bhAvaH / saMsargAdirAbhAsapratipannaH saMsargAbhAvavizeSazca pramANapratipannaH / smRte kumbhAdAviti / yathA smRte kumbhAdau manasi sadrUpatvenAbhAvAt niSpramANake'pi smRtakumbhAbhAvavizeSasya pramANaviSayatvamityarthaH / __ atha niSpamANakAbhAve kiM pramANam / etaddhaTaitadbhUtalAzrayAyibhAvo nAstItyAdipratyakSameva / anumAnaM ca etaccakSuH etaccakSurjanyaprAmANikapratiyogikaviSayatvarahitAbhAvapramAjanakaM, cakSuSTvAt anyacakSurvadityAdikam / ityalamativistareNa / 1 "vizeSaNasyA iti cha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM kevalAnvayini dharma bAdhakamAha-- 'pi ca / svasminvRttiravartanena sahitA vyaaghaatsNtraasitaa||' iti / (bhuvana0)-etaccakSurityAdi / etaccakSurdevadattAdivivakSitacakSuH / prAmANikaH pramANagrAhyaH pratiyogI yasyAbhAvasya sa prAmANikapratiyogikaH / sa viSayo yasya jJAnasya tatprAmANikapratiyogikaviSayam / etaccakSurjanyaM ca tatprAmANikapratiyogikaviSayaM ca, tasya bhAvaH tattvam / tena rahito yo'bhAvaH tasmin yA pramA pramANaM tasyA janakam / atraitaccakSurjanyaprAmANikapratiyogikaviSayatvarahitAbhAvo dvidhA syAt , anetaccakSurmAhyaH prAmANikapratiyogiko'bhAvo vA, etaccakSudyo'prAmANikapratiyogiko'bhAvo vA / Adyo yadyapi prAmANikapratiyogikaviSayatvarahito nAsti tathApyetazcakSurjanyaM yatprAmANikapratiyogikaviSayatvaM tena rahitaH eva / dvitIyo yadyapyetacakSurgrAhyatvarahito nAsti tathApyetacakSurjanyaM yatprAmANikapratiyogikaviSayatvaM tene rahito nAsti eva / tatrAdyaH pakSaH pakSe vyaahtH| na hyetacakSuryaH etaccakSuSA na gRhyate'bhAvastasya pramAjanakam / dvaitIyIkastu pakSe sidhyannaprAmANikapratiyogikAbhAvasya cAkSuSatvaM sAdhayati / Adyo vikalpazca sapakSe prayojakaH / atha vyAvRttyacintA / cakSuruktasAdhyavadityukte dRSTAntabhAge siddhasAdhyatA, tadvyAvRttyarthametaditi / bhAvapramAjanakatvenArthAntaraM vArayati-abhAvaprameti / anyonyAbhAvAdipramAjanakatvenArthAntaraM parAkarotiprAmANikapratiyogikaviSayatvarahiteti / aprasiddhavizeSaNatAM dRSTAnte sAdhyavaikalyaM ca parihartametaccakSurjanyetyuktam / AdipadenaitacchrotrametacchrotrajanyaprAmANikapratiyogikaviSayatvarahitAbhAvapramAjanakaM zrotratvAdanyazrotravat ityAdisaMgrahaH / _ 'mAnaM hanta na kevalAnvayavato dharmasya sattve'pi cetyAdivRttasyAdyapAdaM vyAkhyAya dvitIyamavatArayati-kevalAnvayinIti / svasminniti / prameyatvAdihetoH svasminvRttiravRttizca vyAhatetyarthaH / iha svasminvRttItyAdipade sahitazabdaH samuccayAbhiprAyeNa boddhavyaH / dRzyate hi samuccaye'pi sahitapadaprayogaH / tadyathA-" rohiNIsahitamuttarAtrayamiti zrIpativacane / tathAhi-prameyatvAdikaM svasmin vartate na vA / Adye vyAghAtaH / na hi tadeva tasmin vartate iti saMbhavati, mAtA vandhyetivat / yathA hi yA mAtA sA bandhyA na bhavatyeveti niyamaH / evaM yatprameyatvAzritaM abhidheyatvAdikaM prameyaM, yacca pramevatvAzrayaH, tatpameyatvaM na bhavetyevetyetAvapi niyamau / 1 bAdhakAntaramA iti gha pustakapAThaH / 2 "tena rahitA yA abhAvapramA tasyAH janakam / atraitacakSurjanyaprAmANikapratiyogikaviSayatvarahitAbhAvapramA dvidhA syAt , anetaccakSurjanyAprAmANikapratiyogikAbhAvaviSayA bA, etaccakSurjanyAprAmANikapratiyogikAbhAvaviSayA vA / AdhA yadyApi prAmANikapratiyogikaviSayatvarahitA nAsti tathApyetaccakSurjanyatvaviziSTaM yatprAmANikapratiyogikaviSayatvaM tena rahitA eva / dvitIyA yadyapyetacakSurjanyatvarahitA nAsti tathApyetaccakSurjanyatvaviziSTaM yatprAmANikapratiyogikaviSayatvaM tena rahitA astyeva / tatrAyaH' iti adhikaH pAThaH ca pustake vartate / '3 "t / tathA hi iti tha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa02 mahAvidyAviDambanam / (bhuvana0 )-pakSadvaye'pi vyAghAtaM darzayati-prameyatvAdikamiti / na hi tadeveti / na hi prameyatve prameyatvaM vartata iti sambhavati, AtmAzrayabAdhakatarkAt / dAntikamAha-evaMyatprameyetyAdi / abhidheyatvAdikaM yatprameyatvenAzritaM, yacca gheTAdikaM prameyaM prameyatvadharmAzrayaH, tatprameyatvaM na bhavatyeva / ayamAzayaH / abhidheyatvAdidharmeSu ghaTAdirUpaprameyeSu ca prameyatvaM vartate / paramabhidheyatvAdikaM prameyaM ca prameyatvarUpaM na sambhavati / tenAbhidheyatvaprameyatvAdau prameyatvavartane'pi prameyatvarUpatvAbhAvAt prameyatve prameyatvaM na vartata eva / ityetAvapi niyamAviti / Adyo niyamo'bhidheyatvAdidharmamAzrityopapAditaH / dvitIyastu prameyaM ghaTAdika dharmiNamAzrityokta iti niyamadvayasyApi sAphalyam / __atha yA mAtA sA vandhyA na bhavati, yA ca vandhyA sA mAtA netyubhayaniyamo vyAghAtasthale dRSTaH / prakRte tu yatprameyatvAzritaM na tatprameyatvamiti niyamasattve'pi yatprameyatvaM na tatprameyatvAzrayaH iti prativAdinaM prati niyamo na siddhaH / asAdhAraNatvAt / tena na vyAghAtaH ityucyate / tanna / ekaniyamena vyAghAtopapattau dvitIyaniyamasya nirarthakatvAt asAdhAraNe'pi vyAptervakSyamANatvAceti / dvitIye pakSe prameyatvAdInAM kevalAnvayitvavyAghAtaH / na hi svasmAdyAvRttaH kevalAnvayI ceti saMbhavati / (bhuvana0)-prakRte tviti / yatprameyatvAzritaM na tatprameyatvamiti sattvAbhidheyatvAdau niyamasadbhAve'pi, yatprameyatvaM tatprameyatvasyAzrayo neti niyamaH prativAdinaM vaizeSikAdikaM prati na siddhaH / asAdhAraNatvAditi / pakSamAtravRttitvena sapakSavRttirahitatvAdasAdhAraNatvamityarthaH / AcAryaH pratyuttarayati-tanneti / prameyatvAzritasya prameyatvAbhAvavyAptyA ekaniyamena vyAghAtopapattau dvitIyaniyamo nirarthaka ityarthaH / asAdhAraNe iti / asAdhAraNe'pi niyame vyAptiruttaratra kevalavyatirekyanumAnAdau vakSyate ityatazca prameyatvAdikaM svasmin vartate na veti vikalpya Adyo nirastaH / saMprati dvitIyaM nirasyati-dvitIye pakSe iti / na hi svasmAditi / ekasmAtsvasmAdapi yo vyAvRttaH sa kevalAnvayIti na saMbhavati / kevalAnvayitvasya sarvavastuniSThatvarUpatvAt / evaM kevalAnvayinaM dharma nirasyedAnI kevalAnvayinA dharmeNa saha kasyacidapi hetorvyAptina ghaTate ityAha sAdhyAbhAvavadAzritatvaviraho dhUmAdilabdhasthiti AptiH sA na hi kevalAnvayavatA dharmeNa saMgacchate // 2 // iti / sAdhyAbhAvavavRttitvAbhAvo hi vyAptiH vyApyatvaM avinAbhAvaH iti cocyate / tasyaivAnvayavyatirekAbhyAM dhUmAdiniSTasyAnumityaGgatAvadhAra 1 bhayathA niya iti gha pustakapAThaH / 2 dhAraNatve'pi iti gha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 94 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM NAt / na ca kevalAnvayinA dharmeNa kasyacidapi hetoH sAdhyAbhAvavavRttitvAbhAvarUpA vyAptiH zakyAvagantum / kevalAnvayini sAdhyAbhAvavapratIto tavRttitvAbhAvasya duradhigamatvAt / (bhuvana0)-sAdhyAbhAvavadAzritatvaviraha ityAdipadadvayaM vyAkaroti-sAdhyAbhAvavadatitvetyAdi / sAdhyasya yo'bhAvaH vipakSaH, tatra vRttitvAbhAvo vytirekvyaaptiH| vyApyatvamavinA. bhAvaH ityetau vyApteH paryAyau / dhUmAdilabdhasthitirityetadvyAcaSTe-tasyaiveti / tasyaiva avinAbhAvasyaiva / anvayavyatirekAbhyAmiti / yatra dhUmastatra vahniH, yatra vahnirna bhavati tatra dhUmo'pi na bhavatItyevaM dhUmAdiniSThasyAnumitiH anumAnaM, tadaGgatAvadhAraNAt / 'vyAptiH sA na hI 'tyAdi vyAkhyAti-naca kevalAnvayinetyAdi / na ca kevalAnvayinA dharmeNa mahAvidyAsAdhyAdirUpeNa kasyacidapi prameyatvAdihetoH, sAdhyAbhAvavanto mahAvidyAsAdhyarahitAbhAvAH, tatra vRttitvAbhAvarUpA vyatirekavyAptiH saMbhavati / iha hetumAha-kevalAnvayinIti / kevalAnvayini hetau sAdhyasyApi kevalAnvayitvAttadabhAvasyaivAbhAvAt sAdhyAbhAvavadapratItau sAdhyAbhAvavatsu vRttitvAbhAvasya duradhigamatvAt, mahAvidyAyAM vipakSAbhAvAt sAdhyAbhAvavadvRttitvameva duradhigamamiti pratiyogijJAnAbhAvAt kutastarAM sAdhyAbhAvavadvRttitvAbhAvAvagama ityarthaH / / atha na sAdhyAbhAvavavRttitvAbhAvo vyAptiH, kintu anaupAdhikaH saMbandhaH, sa cAbhidheyatvAdinA prameyatvAdeH zakyAvagama iti manyase / tanna / kimabhidheyatvavyApakaH prameyatvAvyApakazca dharma upAdhitvenAbhimataH pramito na vA / Aye tbhaavprtiitirvaadhitaa| dvitIye tadbhAvapratItirazakyA pratiyogyapramiteriti / yAvanto'bhidheyatvAdisAdhyavyApakAH tAvatsu prameyatvAdisAdhanAvyApakatvaM niSidhyate / yAvantazca meyatvAdisAdhanAvyApakAH, tAvatsu abhidheyatvAdisAdhyavyApakatvaM niSidhyate / tasmAdanaupAdhikatvasiddhirityapi na yuktam / prakRtasAdhyavyApakaprakRtasAdhanAvyApakadharmApratItau tadbhAvasya bhaGgisahasreNApyadhigantumazakyatvAt / (bhuvana0)-udayanamatamAzaGkate-atha na sAdhyAbhAveti / yatra sAdhyasAdhanayoH sambandhe upAdhina bhavati, so'naupAdhikaH sambandho vyAptiH / sa cAbhidheyatvAdinetyAdi / zabdo'bhidheyaH prameyatvAt ghaTAdivadityAdyanumAne vipakSAbhAvAdanaupAdhika: saMbandhaH zakyAvagamaH / atra cAbhidheyatvAdidharmo yadupAttastadupalakSaNam / evamanye'pi mahAvidyAsAdhyAdayaH kevalAnvayidharmA atra jJeyAH / tathAhi-mahAvidyAyAM svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvAdisAdhyasya sarvavastuniSThatvAtkevalAnvayitvena vipakSIbhAvAdyasya kasyApyupAdherAvazyakapakSetaradoSagrastatvena anaupAdhikasaMbandhatvaM zakyAvagamamityarthaH / atha dUSayati-tanna / kimabhidheyatvetyAdi / sAdhanAvyApakaH sAdhyavyApakaH upAdhirityupAdhilakSaNam / tatra abhidheyatvasAdhyAvyApaka: prameyatvasAdhanA. For Private And Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa02 mahAvidyAviDambanam / vyApako yaH upAdhitvenAbhimataH, sa pramitaH pramANena gRhIto na vaa| vikalpadvayamapi niloDayatiAye tadabhAveti / yadi sa upAdhiH pramitastarhi tadabhAvapratItirbAdhitA / pramANagRhItasya asadUpatvena krtumshkytvaat| dvitIye iti| yadyapAdhirapramitaH, kaithaM tarhi tadabhAvapratItiH kartuM zakyA / pratiyoginaH upaadherprtiiteH| 'pratiyogijJAnAdhInajJAno'bhAvaH' iti vacanAt / atha punarapyAzaGkateyAvanta ityAdi anaupAdhikatvasiddhirityantena / ayamarthaH-yaH upAdhirabhidheyatvAdisAdhyavyApako bhavati sa prameyatvAdisAdhanAmyApako na bhavati / yazca meyatvAdisAdhanAvyApakaH so'bhidheyatvAdisAdhyavyApako na bhavatItyupAdheH sAdhanAvyApakasAdhyavyApakatvarUpasaMpUrNalakSaNAbhAvAdatrAnumAneSu anaupAdhikasaMbandhatvasiddhiH / atha AcArya uttarayati-ityapi na yuktamiti / hetumAhaprakRtasAdhyetyAdi / prakRtamabhidheyatvAdisAdhyaM tasya vyApakaH, prakRtaM meyatvAdisAdhanaM tasyAvyApakazca yo dharmaH upAdhilakSaNaH, tasyApratItau pratiyogijJAnAbhAvAt tadabhAvasya upAdhilakSaNadharmAbhAvasya bhaGgisahasreNa prakArasahasreNApyadhigantuM parijJAtumazakyatvAt / evaM sati dhUmAnumAnAdiSvapi anaupAdhikatvamazakyAdhigamamiti cet / evamastu / na naH kaacitksstiH| (bhuvana0)-athaivamabhihite paro'tiprasaGgamupapAdayati-evaM sati dhUmAnumAnetyAdi / anaupAdhikaH saMbandho vyAptirityasmAbhirasvIkaraNAnnAyaM prasaGga ityAha-evamastviti / atha niyamo vyaapytvm| niyamazcAyogavyavacchedaH / sa cAbhidheyatvAdisAdhyasya meyatvAdisAdhanavaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvAbhAvaH zakyo'dhigantumiti manyase / tadapi na / abhidheyatvAdisAdhyaniSThasya meyatvAdisAdhanavaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvavirahasya vyApakatvena meyatvAdyaniSThatayA meya. tvAdInAM vyApyatvabhaGgasya durpnhvtvaat| (bhuvana0)-atha prakArAntareNa vyAptiviSayAmAzaGkAM kurute--atha niyamaH iti / yatra sAdhanaM tatra sAdhyena bhAvyameveti yo niyamaH, tadeva sAdhanasya sAdhyena vyApyatvam / ayogavyavaccheda iti / sAdhanasya sAdhyena saha ayogo na kintu yoga eva / sa cAbhidheyeti / sa ca ayogavyavacchedo'bhidheyatvAdisAdhyasya meyatvAdisAdhanavanto ghaTAtmAdayaH, teSu niSTho yo'tyantAbhAvaH, tasya yatpratiyogitvaM, tadabhAvaH zakyo jJAtum / ayamAzayaH-meyatvAdisAdhanavatsu abhidheyatvAdisAdhyasya abhAvo nAstItyetAvatA yatra hetuH tatra sAdhyena bhAvyamevetyevaM vyAptirastItyarthaH / dUSayati-tadapi netyAdi / meyatvAdisAdhanavatsu niSTho yo'tyantAbhAvaH tasya yatpratiyogitvaM tadvirahasya abhidheyatvAdisAdhyaniSTasya / vyApakatveneti / abhidheyatvAdikaM sAdhyaM vyApakaM, taniSTho yo meyatvAdivanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvAbhAvaH so'pi vyApakaniSThatvena vyApaka evetyarthaH / meyatvAdyaniSThatayeti / ayamarthaH-yo hi meyatvAdivanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvAbhAvo'bhidheyatvAdisAdhyaniSTho vyApakaH sa meyatvAdihetvaniSTha eva / meyatvAdivyApyaniSThasya vyApyatvena For Private And Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 96 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM vyApakatvAbhAvAt / yathA yaiva ghaTe sattAsti na saiva paTe iti / vyApyatvabhaGgasyeti / pUrvaM hyabhi* dheyatvAdisAdhyasya meyatvAdisAdhanavaniSTAtyantAbhAvapratiyogitvAbhAvo vyAptiruktA / sA ca sAdhyasAdhanobhayaniSThA syAt / meyatvAdivanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvavirahazca yaH sAdhyaniSThaH sa sAdhananiSTha iti meyatvAdInAM yadvyApyatvaM vyAptiH, tasya bhaGgo durapanhava evetyarthaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha meyatvAdisAdhanavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaviraho'bhidheyatvAdisAdhyaniSTho vyApyatvamanumAnAGgamiti brUSe / tanna | sAdhyasyaivaMrUpavyApyatvAvagame'pi pakSadharmatvAnavagamAt / avagame vA anumAnavaiyarthyAt / na ca sAdhyagataM vyApyatvaM sAdhanagataM ca pakSadharmatvamanumAnAGgamiti yuktam / vyAsipakSadharmatayoH samAnAdhikaraNayoranumitijanakatvasyobhayavAdisiddhatvAt / 1 ( bhuvana 0 ) - asmanmate sAdhyagataM vyApyatvaM, na tu sAdhana gatamiti parAbhiprAyaM prakaTayatiatha meyatvAditi / meyatvAdisAdhanavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaviraho yaH evAbhidheyatvAdisAdhyaniSThaH tadeva sAdhanasya sAdhyena vyApyatvamiti bhAvArtha: / granthakAraH pariharati-tanna | sAdhyasyetyAdi / sAdhyasya abhidheyatvAderyadyapyevaMrUpaM kevalasAdhyagataM vyApyatvamavagataM paraM tathApi pakSadharmatvamavagataM nAsti / pakSadharmatA ca vilokyate / yato'numAnasya dve rUpe vyApyatvaM pakSadharmatA ca / tatrAnyatararUpAnavagame'numAnameva na syAt / avagame veti / sAdhyasya yadi pakSadharmatA avagatA tadA anumAnavaiyarthyam / sAdhyasya pakSadharmatAvyavasthApanArthamevAnumAnakaraNAt / na ca sAdhyetyAdi / sAdhyagataM hi vyApyatvaM, pakSadharmatvaM ca sAghanagatamiti bhinnAdhikaraNe vyApyatvapakSadharmate anumAnAGgamiti na ca yuktam / hetumAha - vyAptipakSeti / vyAptipaadharmatayoH samAnAdhikaraNayorekAdhikaraNayorityarthaH / atha yadvanniSTAtyantAbhAvapratiyogitvavirahaH sAdhyasya tattvaM vyApyatvam / tacca prameyatvAdInAM ghaTate iti brUSe / tanna / yadvanniSThetyatra yacchabdena, tattvami - tyatra ca tacchabdena kiM prameyatvAdisvarUpaM vivakSitaM, taddharmo vA kazcit / nAdyaH / hetusvarUpAtiriktavyApyatvAnaGgIkAre vyApyatvAsiddherdurvAratvAt / na dvitIyaH / prameyatvAdivyatiriktasya yattacchabdArthasya nirvaktumazakyatvAt / I (bhuvana0 ) mahAvidyAvAdI zaGkate - atha yadvaniSTheti / yacchandena prameyatvAdihetavaH, tadvatsu niSTa yo'tyantAbhAvaH tasya yatpratiyogitvaM tadviraho yaH sAdhyasya / taccamiti / tasya sAdha nasya bhAvaH tattvaM vyApyatvam / sAdhanasya sAdhyavanniSThatvaM vyApyatvamityarthaH / vikalpaiH pariharatitanna | yadvadityAdi / yadvanniSThetyatra yacchabdena tattvaM vyApyatvamityatra ca tacchabdena ca kiM prameyatvAdisvarUpaM vivakSitaM taddhamoM vA / prameyatvAdivama vetyarthaH / AyaM pakSaM dUSayati--nAdya ityAdi / yadvanniSThetyatra yacchabdena, tattvaM vyApyatvamityatra ca tacchabdena kiM prameyatvAdisvarUpaM vivakSitaM taddharmo 1 vaiyarthyam / na iti ga pustaka pAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa02 mahAvidyAviDambanam / vA / prameyatvAdidharmo vetyarthaH / AdyaM pakSaM dUSayati-nAdya ityAdi / hetusvarUpAdadhikaM yaDyApyatvaM tadanaGgIkAre vyApyatvaM vyAptiH tasyA asiddhireva / ayamabhiprAya:--sAdhanasya hi vyApyatvaM sAdhyena syAt / tatra yadi sAdhanamAtrasvarUpameva vyApyatvaM svIkrIyeta, tarhi hetvAbhAsasyApi vyApyatvaM bhavediti vyApyatvasyAsiddhireva / dvitIyaM pakSaM dUSayati-na dvitIya iti / prameyatvAdivyatiriktasya yattacchabdArthasya vicArAsahatvena nirvaktumazakyatvAt / / ____ yattacchabdArtho meyatvAdikameva / tasya bhAvaH tattvaM vyApyatvamityapi na / tasya bhAvaH kiM tasya dharmamAtraM dharmavizeSo vA / Aye meyatvasya sarvavyApyatApattiH / dvitIye tadaniruktiriti / / (bhuvana0 )-yattacchabdArthaH iti / yattacchabdArtho meyatvAdikameva nAparaM kimapItyarthaH / , paroktaM vikalpayati-tasya bhAva iti / tasya meyatvAderbhAvaH / AdyavikalpamutthApayati-Aye meyatvasyeti / yadi meyatvasya tadbhAvo vyApyatvarUpo dharmamAtramabhidhIyate, tadA meyatvasya sarvadharma ppyatApattiH syAt / ayaM bhAvaH tasya bhAvo vyApyatvamityuktam / tatra yadi vyApyatvaM meyatvasya dharmaH, tarhi meyatvaM vyApyaM jAtameva / yacca vyApyaM taddhi vyApakena vyApyate eveti meyatvasya vyApyarUpatvena ghaTatvapaTatvAdisarvadharmaiyA'pyatA prasajyeta / nAsti ca meyatvasya vyApyatvam / tasya, vyApakarUpatvAt / tasmAnna prAcyaH pakSaH kSodakSamaH / dvitIyaM nirasyati-dvitIya iti / tasya meyasvAdisaMbandhino vizeSadharmasya nirNItasya aprtipaadnaadniruktiH| atha avidyamAnavipakSatve sati sapakSe sattvaM meyatvAdInAmabhidheyatvAdivyApyatvamiti mnyse|tnn / avidyamAnavipakSatvaM nAma vipakSAbhAvaH / tathA ca kiM kevalAnvayini vipakSaH pramito na vaa| Aye vipakSAbhAvapratIterbAdhitatvena vyaapytvaasiddiH| dvitIye'pi vipakSApramitau tadbhAvapramiteApyatvAsiddhiH / (bhuvana0)-bhUSaNasaMmataM mataM zaGkate--athAvidyamAneti / vipakSAbhAve sati sapakSe sattvaM yattadeva meyatvAdihetUnAmabhidheyatvAdisAdhyena vyApyatvam / asaMbhavena nirAkurute--tannetyAdi / vikalpadvaye'pi doSaM darzayati-Aye vipakSeti / yadi vipakSaH pramitastarhi vipakSasyAbhAvapratItirbAdhitA / yato yo hi mAnena gRhItaH kathaM tasyAbhAvaH kartuM zakyaH / tasmAdvipakSAbhAvapratIterabhAvADyApyatvaM vyAptiH, tasyA asiddhiH / dvitIye'pIti / yadi vipakSo na pramitaH, tadA prati-- yogipratIterabhAvAdvipakSAbhAvasya apramitervyApyatvAsiddhiH / kizca vipakSAbhAvasthAnumityaGgatve kevalavyatirekyanvayavyatirekiNovidyamAnavipakSayoranumitijanakatvAbhAvaprasaGgaH / sapakSe sattvasya cAnumitijanakatve sapakSarahitasya kevalavyatirekiNo'numitijanakatvAbhAvaprasaGgaH / etena anvayavyatirekiNyapi sapakSasattvAparaparyAyasyAnvayasyAnumitijanakatvaM nirastam / 1 ryAyasyAnu iti gha pustaka pAThaH / 13-14 mahAvidyA0 For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM (bhuvana0)-kevalAnvayini vipakSAbhAvaH kimaprayojakaH prayojako vA / Aye pakSe atpUrvamavidyamAnavipakSatve satItyAdilakSaNamabhyadhAyi, tasya lakSaNatvAsambhavaH / dvitIye'tiprasaGgaH, tameva darzayati-kizca vipakSeti / yadi vipakSAbhAvo'numAnAGgaM, tadAnIM kevalavyatirekiNo'ndayavyatirekiNazca hetorvipakSasattvenAnumitijanakatvaM na syAt / anantaroktavyApyatvalakSaNe'vidyamAnavipakSatvaM dUSayitvA sapakSe sattvamapi dUSayati-sapakSe iti / nanu yathAnvayavyatirekiNi sapakSasattvasya prayojakatvaM, tathA kevalAnvayinyapi sapakSasattvasya prayojakatvaM bhaviSyatIti parAbhipAyamAzaGkayAha-etenetyAdi / etAvatAnvayavyatirekiNyapi hetau sapakSasattvAparaparyAyasyAjvayasya yadanumitijanakatvaM tannirastam / idamatra tattvam / anvayavyatirekiNi sapakSasattvasya 'prayojakatvAbhAvAtkevalAnvayinyapi tasya na prayojakatvam / etena vyApyatvalakSaNe sapakSe sattvamapi vyudastaM mantavyam / tasmAtsAdhyAbhAvavavRttitvaviraho vyatirekAparaparyAyo vyApyatvamanumAnabIjamiti sthite kevalAnvayino vyApyatvAsiddhirdureti / tadidaM yatheSTacAriNyA mahAvidyayA saMsargamanubhavataH kevalAnvayinaH prANAntikaM prAyazcittam / na ca vaizeSikAdInAM kevalAnvayinaM nirAkurvatAmapasiddhAntaH / sUtrakArabhASyakArAbhyAM kacidapi tadavyutpAdanAt / TIkAkArAdInAM cAsmAbhisnAdaraNAt / AdaraNe vA tadIyakevalAnvayivyutpAdanasya paramatatvena vyAkhyAnAt // .iti zrIharakiGkaranyAyAcAryaparamapaNDitabhaTTavAdIndraviracite mahAvidyA viDambane kevalAnvayibhaGgo nAma dvitIyaH paricchedaH // 2 // ( bhuvana0 )-paramatanirAsena siddhaM svamatamupasaMharati-tasmAtsAdhyAbhAveti / sAdhyAbhAvavadvattitvaviraho vipakSavartanAbhAvo vyApyatvaM vyatirekavyAptirityarthaH-kevalAnvayIti / kevalAnvayino hetorvyApyatvaM vyAptistasyA asiddhirduvIretyarthaH-tadidaM yatheSTeti / atrAnutto'pi makAlaGkAro yatheSTacAriNyetivizeSaNena mahAvidyAyA akulastrItvamAropayati / tasyAzca saMsarge prANatyAgarUpaM prAyazcittaM samajasameva / sUtrakArAdipUrvAcAryavyutpAditakevalAnvayino bhane kathaM na siddhAntavirodho'trAha-na ca vaizeSiketi / granthakartA hi vaizeSikaH, tatra vaizeSikAdInAM kevalAjayinaM nirAkurvatAmapasiddhAnta iti na ca vAcyamityarthaH-tadavyutpAdanAditi / tasya kevalA. yitvasyAvyutpAdanAt-TIkAkArAdInAmiti / TIkAkArAH kandalIkiraNAvalyAdiTIkAkAraH / nanu taivyutpAditAH samavAyAdaya Adriyante, kathaM tadyanAdaraNamityAha-AdaraNe veti / nadIyaM yatkevalAntrayivyutpAdanaM tasya paramatatvena vyAkhyAnAdityAzayaH / iti zrIjinazAsanazrIsomasundarasUriziSyazrIbhuvanasundarasUriviracitAyAM mahAvidyAviDambanavRttau vyAkhyAnadIpikAyAM kevalAnvayibhaGga vyAkhyAno nAma dvitIyaH paricchedaH samAptaH // For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha tRtIyaH pricchedH| namasyAmo dUrIkRtabhavanabhaGgaM bhagavato vapurvizvArambhasthitilayanidAnaM purripoH| yadaspRSTaM bhogairapi dalitakAmaM karuNayA __ bhavAnIbhrUbhaGgapraNayakalahebhyaH spRhayati // 1 // (bhuvana0) kRtAdimadhyamaGgaladvayazvaramamaGgalamAcaSTe-namasyAma ityAdi / vayaM namasyAmo namaskurmaH / kiM, vapuH / kasya, puraripoH zrImahAdevasya / kiMbhUtaM vapuH-dUrIkRtetyAdi / bhavanamutpattiH, bhaGgo vinAzaH / to dUrIkRtau yena tattathA / etAvatA zAzvatamityarthaH / punaH kIdRzaM vapuHvizvArambhetyAdi / vizvArambho nirmANam / sthitiravasthAnam / layo vinAzaH / teSAM nidAnaM kAraNam / yadvapurbhogairaspRSTaM dalitakAmamapi bhavAnIbhrUbhaGgapraNayakalahebhyaH spRhayati / nanu yadyevaMvidha vapustadA bhavAnIkaTAkSarAgo viruddha ityAha-karuNayeti / etAvatA nIrAgo'pi sankaruNayeva gaurImAdriyata ityarthaH // 1 // upAdhivyAdhinidhUtamanvayavyatirekiNam / matvodbhinnamahAvidyAH zivAdityAditArkikAH // 2 // (bhuvana0 )-mahAvidyApravartakAnAM nirAkaraNaM zlokadvayena prastAvayati-upAdhIti / anvayavyatirekiNaM prayogamupAdhirUpavyAdhinA kamnaM matvA jJAtvA udbhinnAH antarbhUtaNyarthatvAtprakaTitA mahAvidyA yaiste udbhinnamahAvidyAH zivAdityAditArkikAH / ajAyanteti kriyAdhyAhAraH / anvayavyatirekiNamupAdhikarthitaM jJAtvA zivAdityAditArkikaiH kevalAnvayitvena mahAvidyAH zritA ityarthaH // 2 // teSAmeSa vizeSeNa nirAkaraNasaMbhramaH / zrIsiMhadharmAdhyakSeNa vAdIndreNa vidhIyate // 3 // (bhuvana0) teSAmiti / teSAM zivAdityAditArkikANAM vAdIndreNa zrIsiMhanarezvarasya dharmAdhikAriNA nirAkaraNaM kriyate iti saMTaGkaH // 3 // asiddhaviruDAnaikAntikasatpratipakSakAlAtyayApadiSTAH paJca hetvAbhAsAH suutrkaaraadibhiyutpaaditaaH| asiddho'pi vedhA, pakSadharmatvAsiddho vyApyatvAsiddhazca / tatra na yadyapi mahAvidyAhetuH pakSadharmatvAsiddhaH, tathApi vyApyatvAsiDo bhavatyeveti vyutpAditaM dvitiiypricchede| 1 kRtabhuvanabhaGga iti gha pustakapAThaH / 2 'kRtAdimadhyamaGgaletyAdi caramamaGgalamAcaSTe ityanto granyAMzaH cha da pustakayo sti / 3 viracyate iti gha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM kiJca, atha nRtntrkjnymnHkumudcndrmaaH| mahAvidyAtamaHstomamuyAdhirupaDhaukate // 4 // yo bhaGgistha nivRttimattvarahito' yadarjite meyatA meyatve atigocaratvavirahaH sa syAdupAdhirdhavaH / bhaGgo vinAzaH / sa vidyate yasya asau bhaGgI / anitya ityarthaH / tatra sthitA nivRttiratyantAbhAvaH / tadvattvaM tatpratiyogitvaM / tena rahitaH ityarthaH / tadanena anityatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarahitatvaM azrAvaNatvAdInAmanityatvarUpasAdhyavyApakatvaM darzitam / yadarjite meyateti / yena azrAvaNatvena varjite azrAvaNatvAtyantAbhAvavati zabdatvAdo meyatetyarthaH / tadanena meyatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvamazrAvaNatvAdInAM meyatvAdisAdhanAvyApakatvaM darzitam / saH zrutigocaratvavirahaH zravaNendriyagrAhyatvAtyantAbhAvaH / meyatve sAdhanAbhimate, upAdhirbhavedityarthaH / / (bhuvana0)-asiddho'pi dvedheti / pakSasya yo hetudharmo na syAtsa pakSadharmatvAsiddho, yathA anityaH zabdazcAkSuSatvAt ghaTavaditi / vyApyatvAsiddhazca sAdhanasya sAdhyena yadvyApyatvaM tenAsiddho vyAptizUnya ityarthaH / aupAdhikavyAptikazca vyApyatvAsiddhaH / tatra na yadyapIti / yadyapi mahAvidyAhe tuH meyatvAdiH pakSe zabdAdau vartanAna pakSadharmatvAsiddhaH-tathApIti / tathApi vyApyatvAsiddho vyAptizUnyo bhavatyeveti dvitIyaparicchede pratyapAdi / vyAptizUnyo vyApyatvAsiddha iti purApi praadrshi| aupAdhikavyAptiko'pi vyApyatvAsiddho bhavatIti tadupapAdanAyAha-kiMca / athetyAdi / upAdhirupaDhaukate / kaM / mahAvidyArUpatamaHstomam / kiMviziSTaH upAdhiH-nUtaneti / nUtanA ye tarkajJAsteSAM manAMsyeva kumudAni tatra candramAH / vAdiprayuktamahAvidyAnumAnAdikhaNDanAJcittAhlAdaka ityarthaH / upAdhezcandratyAropaNAnmahAvidyAtamaHstomanirAkaraNaM yuktameva // 4 // athopAdhidopodbhAvanAya padyamAha-yo bhnggisthetyaadi| pUrvArdhe vyAcaSTe-bhaGgo vinAza iti / tadvattvaM, tatpratiyogitvamiti / nanvatra tadvattvaM tatpratiyogitvaM kathaM, yato bhaGgisthanivRttimanto'nityAH padArthAH / kathaM tarhi teSAM pratiyogitvam / ucyate / sarva vastu hi svaniSThAtyantAbhAvapratiyogi / na hi ghaTe ghaTo'sti AtmAzrayAt / tasmAdbaTo ghaTaniSThAtyantAbhAvapratiyogI syAdeveti tadvattvaM tatpratiyogitvaM samIcInameva / tena rahita iti| anityapadArtheSu upAdheratyantAbhAvo nAstIti paramArthaH-tadaneneti / anityatvavanto'nitya 1 rahite ya iti gha pustakapAThaH / 2 dhirdhavam / iti gha pustkpaatthH| 3 vyAptiko'pi vyA cha pustkpaatthH| For Private And Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 503 mahAvidyAviDambanam / padArthAH, teSu niSTho yo'tyantAbhAvastasya yatpratiyogitvaM, tena yadrahitatvaM, tadazrAvaNatvAdInAmupAdhInAmanityatvarUpasAdhyasya vyApakatvaM darzitam / idamatra hRdayam / yatra yatrAnityatvaM tatra tatrAzrAvaNatvaM yathA ghaTAdAvityevamupAdheH sAdhyavyApakatvam / tadanenetyAdi / tattasmAtkAraNAt anena anantaroktena meyatvavanto meyabhAvAH teSu niSTho yo'tyantAbhAvaH tasya yatpratiyogitvaM tadazrAvaNatvAdInAM meyatvAdisAdhanasyAvyApakatvamityarthaH / etAvatA meyatvasAdhanaMvatsvapi azrAvaNatvopAdhirnAsti / tathA ca yatra yatra meyatvaM tatra tatra azrAvaNatvaM nAsti, zabdatvAdau meyatvasattve'pyazrAvaNatvAbhAvAdityazrAvaNatvasya sAdhanAvyApakatvam / zravaNendriyeti / azrAvaNatvamityarthaH / __ ayamabhiprAyaH / sAdhyavyApakatve sati sAdhanAvyApakatvamupAdhitvam / sAdhyaM ca tadeva yadvipratipannaM prati pakSe meyatvena bodhayitumabhipretam / ayaM zabdaH svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM ityatra anityatvaM ca paraM prati pakSe meyatvena bodhayitumabhipretam / tasmAdanityatvarUpasAdhyavyApako meyatvAdisAdhanAvyApakaH zrotragrAhyAtyantAbhAvaH upAdhirbhavetyeva / (bhuvana0)-azrAvaNatvaM nopAdhiH, nitye gaganAdau azrAvaNatvopAdhisadbhAve'pyanityatvasAdhyAbhAvena samavyAptikatvAbhAvAdityAzaGkayAha-ayamabhiprAyaH iti / atra samavyAptina vivakSitetibhAvaH / kiM tatsAdhyaM yasya vyApaka upAdhiratrAha-sAdhyaM ceti / pakSe mUlAnumAnapakSe zabde ityarthaH / ayaM zabdaH svasvetaretyAdi / upalakSaNaM cedam / tenAtra anyAnyapi pUrvoktamahAvidyAnumAnAni mantavyAni / atha sAdhyavyApakaH sAdhanAvyApaka ityatra sAdhyapadena vyApakatvAbhimataM vivakSitam / prakRte ca pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM vyApakam / na ca tasya zrAvaNatvAtyantAbhAvo vyApakaH / pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvavat zabdatvAdiniSThAtyantAbhAvapratiyogitvAt / tena sAdhyavyApakatAbhAvAnnAyamupAdhiriti manyase / tanna / kiM vyApakatvAbhimatavyApakaH sAdhanAvyApaka ityupAdhisAmAnyalakSaNaM, kiMvA prakRtasAdhyasAdhanasaMbandhopAdhilakSaNam / nAdyaH / vyAghAtAt / yatkiJcidyApakaubhimatavyApakasya svAtmAdikiJcitsAdhanavyApakatvena sAdhanAvyApakatvAnupapatteH / nApi dvitIyaH / pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvavyApakameyatvavyApakasya bhavadbhiranaGgIkArAllakSyalakSaNayorapyasiddheH, siddhau vA sopAdhitvasya durvAratvAditi / 1 sAdhanavatsu azrA iti cha da pustakapAThaH / 2 bhavedeva / iti gha pustakapAThaH / 3 prakRtasAdhyavyApa. katve sati prakRtasAdhanAvyApakatvamupAdhilaM iti gha pustakapAThaH / 4 "vyApakatvAbhi iti gha pustkpaatthH| For Private And Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM (bhuvana0 ) atre mahAvidyAvAdI zaGkate-atha sAdhyeti / ghyApakatvenAbhimataM vyApakatvAbhimatamityarthaH / prakRte ceti / prakRte prastute mahAvidyAnumAne pakSIkRtetyAdikaM vyApakaM sAyaM nyastam / na ca tasyeti / na ca tasya mahAvidyAsAdhyasya svasvetaretyAdikasya zrAvaNatvAtyantAbhAvo'zrAvaNatvopArvyAipakaH / hetumAha-pakSIkRteti / pakSIkRtazabdetyAdimahAvidyAsAdhyasahitaM yacchabdatvAdi tatra niSTho yo'tyantAbhAvastasya pratiyogitvAt azrAvaNatvopAdherityarthaH / etAvatA mahAvidyAsAdhyavati zabdatve'zrAvaNatvasyAbhAvAdyatra mahAvidyAsAdhyaM tatropAdhirityupAdheH sAdhyavyApakatvaM nAsti / phalitamAha-tena sAdhyeti / AcAyoM dUSayati-tanneti / vyApakatveti / vyApakatvAbhimataM sAdhyamityarthaH / kiMvA prakRtasAdhyasAdhaneti / prakRtasAdhyavyApakaH prakRtasAdhanAvyApaka upAdhiriti vizeSalakSaNaM vA vivakSitamiti bhAvaH / AdyaM dUSayati-nAdyaH iti / vyAghAtaM spaSTayati-yatkiJcidvyApaketi / vyApakaM ca tadarbhimataM ca vyApakAbhimataM sAdhyaM yatkiJcidanityatvAdi, tadvyApakasya svAtmAdi yatkiJcitsAdhanamazrAvaNatvAdirUpameva, tasya vyApakatvAdupAdheH sAdhanAvyApakatvAnupapattiH / svAtmAdItyatra svAtmazabdaH pUrvoktAzrAvaNatvopAdhyapekSaH / ayamAzayaH-ghaTAdayo nityAH azrAvaNatvAdAtmAdivadityAdyanumAne nityatvavAdinA kRte yo'zrAvaNa vAdihetuH, sa etadupAdhirUpaH evetyazrAvaNatvAdyupAdhiretasya sAdhanasya vyApaka eveti sAdhanAvyApakatvaM nopapadyatetyarthaH / dvitIyamutthApayatinApi dvitIya iti / pakSIkRtazabdetyAdi / sAdhyavyApakasya meyatvasAdhanAvyApakasyopAdherbhavadbhirasvIkArAllakSyalakSaNayoH, lakSya upAdhiH, lakSaNaM prakRtasAdhyavyApaka ityAdikaM vizeSalakSaNaM, tayorapyasiddheH / lakSaNatvasvIkAre tu tasyopAdhitvameva syAdityAha-siddhau veti / / __ atha mahAvidyAvirodhinAmapi sAdhyavyApakaH sAdhanAvyApakaH ityupAdhisAmAnyalakSaNaM vA vivakSitam / ubhayathApi pUrvadoSApattiriti manyase / tanna / asmAbhiH sAdhyapadena pakSaniSThatayA vipratipannaM prati pratItyaparyavasAnena jJApyasyAnityatvasya prakRtasya vivakSitatvAt / tena anityatvavyApako meyatvAvyA. pakaH iti prakRtopAdhivizeSalakSaNam / (bhuvana0)-codyaparihArasAmyarUpayA pratibandhA paraH zaGkate-atha mahAvidyeti / mahAvidyAvirovinAM bhavatAmapi sAdhyavyApaketyAdivikalpayoH pUrvadoSaH syAdityarthaH / granthakAraH pratyuttarayati-tanneti / asmAbhi: sAdhyapadena mahAvidyAsAdhyaM na vivakSitaM, kintu pakSe zabdAdoM niSTatayA vipratipannaM prativAdinaM prati pratItyaparyavasAnena anityatvaM vinA sAdhyapratItirna syAdityaparyavasAnena jJApyamanityatvaM vivakSitam / etAvatA kimuktaM bhavatItyata Aha-tenetyAdi / prakRto'dhikRto ya upAdhirazrAvaNatvAdirUpa iti bhAvaH / kathaM punarasya doSatvamiti cet / azrAvaNatvavyApakanivRttau anityatva. 1 atha mahA iti ca pustaka pAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa03 mahAvidyAviDambanam / 103 vyApyanivRtterAvazyakatvena pakSIkRtazabde eva meyatvapakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvayovyoptibhaGgAdityavehi / idameva cAnyatrApyupAdhidUSaNatvabIjam / (bhuvana0 )-AzaGkate-kathamiti / asyopAdherityarthaH / AcAryaH pratyAcaSTe-azrAvaNatveti / azrAvaNatvaM yaH upAdhirvyApakastasya nivRttAvanityatvaM sAdhyarUpaM vyApyaM nivartata eva / tathA hi-yatra yatra anityatvaM tatra tatra apAtraNatvaM yathA ghaTAdau / yatrAzrAvaNatvaM na syAttatrAnitya. tvamapi na, yathA zabdatve nityatvena vAdiprativAdinoH saMmate / etAvatA upAdhinivartamAnaH sAvya gRhItvA nivRttaH / kiM taha-tyAha-pakSIkRtazabde iti / pakSIkRtazabde eva yanmeyatvasAdhanaM pakSI kRtetyAdimahAvidyAsAdhyaM ca tayorvyAptibhaGgAt / ayamarthaH / upAdhidharmo vyAptiH sAdhane cakAsti, japApuSpadharmo lauhityaM sphaTikopala ivetyupAdhinA sAdhyasAdhanayorvyAptibhaGgaH / idameva ceti / anyatrApyanumAneSUpAdherdUSaNatvamevameveti bhAvaH / yadvA svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM anityatvena vizeSya ashraavnntvmupaadhirvktvyH| tathAhi-yat etacchabdaitacchabdetaraniSThatvarahitAnityaniSThAdhikaraNatve sati anityaM, tat azrAvaNamiti sAdhyavyApakatvam / azrAvaNatvaM ca meyatvavat zabdatvAdiniSThAtyantAbhAvapratiyogIti sAdhanAvyApakam / tena bhavatyupAdhiH / na cAbhipretasAdhyavyApakasya vizeSitasAdhyavyApakasya copAdhitve'tiprasaGgaH / evaMvidhopAdhimatAmanumAnatvAnaGgIkArAt / tadrahiteSu ca svataH evAtiprasaGganivRttiriti / anyathA vyApakatvAbhimatasAdhyavyApakasyApi upAdhitve pravartamAnasyAtiprasaGgasya kaH zAstA iti / (bhuvana0)-prakArAntareNopAdhi vyutpAdayati-yadvA svasvetareti / svasvetaretyAdimahA-- vidyAsAdhyamanityatvena viziSTaM kRtvA azrAvaNatvamupAdhivaktavyaH / etadevopAdheH sAdhyavyApakatvadarzanapUrvakaM darzayati-tathA hIti / yadetacchabdetyAdimahAvidyAsAdhyavattve sati anityaM tadazrAvaNaM, yathA ghaTAdi / upAdheH sAdhyavyApakatAM pradarzya sAdhanAvyApakatAmAha-azrAvaNatvaM ceti / meyatvavadyacchandatvAdi tatra niSTho yo'tyantAbhAvastasya pratiyogi azrAvaNatvam / etAvatA meyatvasAdhanavati zabdatvAdAvazrAvaNatvarUpopAdheratyantAbhAvaH / zabdameyatvasadbhAve'pyazrAvaNatvasya asaddhAvAt / AzaGkApUrva pariharati-na cAbhipreteti / abhipretasAdhyamanityatvam, vizeSitasAdhyaM mahA vidyAsatkam / he tumAha-evaMvidheti / evaMvidhopAdhimatAmanumAnAnAmityarthaH / tadahiteSviti / evaMvidhopAdhirahiteSu svayamevAtiprasaGganivRtteH / anyatheti / evaMvidhopAdhirahitAnumAneSvapi atiprasaGgakaraNe / vyApakatvAbhimateti / vyApakatvenAbhimataM mukhyaM yatsAdhyamagnimattvAdi tadvyApakasyA 1 asyAgre ' atra sAdhyasAdhanayoAptiH / sA azrAvaNatvena sopAdhikA' ityadhikaM ca pustake dRzyate 2 puSpalauhi iti ca pustakapAThaH / 3 vapi aprasaGga iti cha da pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM pyupAdhitve'tiprasaGgasya kaH zAstA zikSayitA / ayamabhiprAya:-kasmiMzcidanumAne satyopAdhAvapi kenApyudbhAvite'tiprasaGgaH kathaM nivAryaH / nanu atra ayaM kSabdaH pakSaH / etayatiriktaM ca sarvaM sapakSaH / tena vipakSarUpavyAvAbhAvAt azrAvaNatvasya pakSetaratvamityata Aha___ "zabdatvAdi nivartyamasti na tataH pakSetaratvabhramaH" iti| yat vipratipannaM prati pakSaniSTatayA vAdinA sAdhyate tatsAdhyam / tadabhAvavAMzca vipakSaH upAdhe AvartyaH / tathAvidhazca azrAvaNatvasya zabdatvAdireva / tena vyAvaya'satvAnna pakSetaratvabhrAntiH ktvyaa| ( bhuvana0)-zlokatRtIyapAdAvatArAya AzaGkAM kurute-nanvatreti / pakSetaratvamiti / vimatA hiMsA adharmasAdhanaM hiMsAtvAt glecchahiMsAvadityatra niSiddhatvamupAdhiH / asyopAdheH saMdhyAvandanAdirvipakSo vyaavrtyH| saMdhyAvandanAdau niSaddhatvAbhAvAt / atra ca mahAvidyAyAM vipakSasyaivAbhAvAdvipakSavyAvartanAbhAvena pakSaH eva vyAvo'sti / tathA copAdheH pakSetaratvaM doSaH / zabdatvAdIti / atra zabdatvAdyupAdhernivaya'masti / yato'trAzrAvaNatvamupAdhiH / sa ca zabdatvAdevipakSAvyAvRtta eva, zabdatve'zrAvaNatvAbhAvAdityupAdheH zabdatvAdivipakSo vyAvartyaH / tasmAtpakSetaratvabhramo na kArya ityAzayaH / zlokatRtIyapAdaM vyAkhyAti / yata vipratipannamiti / vipratipannaM prativAdinaM prati yadanityatvAdi pakSe zabdAdau niSThatayA vAdinA sAdhyate tatsAdhyam / tasya sAdhyasyAbhAvo nityatvaM, tadvAMzca nityo vipakSaH / upAdheAvartya iti / yatra kutrApyupAdhiH syAt, sa vipakSe pakSe ca vartamAno na vilokyate / tathA ca sati tasyopArvipakSa: pakSazca vyAvo bhavatIti sarvatropAdheH rItiH / yatra ca vipakSo vyAvatyoM na bhavettatra kevalapakSasyaiva vyAvartanAdupAdheH pakSetaratvaM doSaH / atra ca tathA nAzaGkanIyam / zabdatvAdivipakSAdazrAvaNatvopAdhAvRttatvAdityarthaH / nAmaprAhamupAdhivyAvartyamAha-tathAvidhazceti / yat vAdino vyApakatvenAbhimataM tadabhAvavAn vipakSaH upAdhivyAvayoM na tvanya iti cet / na / sarvatra vipratipattigocarasAdhyAbhAvavato vyAvartyasvam / tathAbhUtavyAvartyarahitasyopAdheH pakSetaratvamityetAvataiva sakalavyavasthopapattI, vyApakIbhUtasAdhyAbhAvavato vyAvartyatvaM, tathAbhUtavyAvartyarahitasya ca pakSetaratvamityAdivyavasthAyA garIyasthA nisspmaannktvaaditi| (bhuvana0 )-mahAvidyAvAdI zaGkate--yadvAdino vyApaketi / vyApakatvena sAdhyatvenAbhimata mahAvidyAsAdhyaM svasvetaretyAdirUpaM tadabhAvavAnvipakSaH upAdhinA vyAvatyoM, na tvanyo bhavadabhimato mukhyAnumAnasAdhyavipakSaH iti bhAvaH / AcAryaH uttarayati-na sarvatreti / vipratipattigocaraM yatsAdhyamanityatvAdi tadabhAvo nityatvaM, tadvato nityasya vyaavy'tvm| vyApakIbhUteti / 1 'upAdheA ' iti gha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa0 3 mahAvidyAviDambanam | 105 vyApakIbhUtasAdhyaM mahAvidyAsatkaM tadabhAvavato vyAvartyatvamityAdivyavasthA garIyasI niSpramANakA / kalpanAlAghave sati kalpanAgauravabAdhakatarka sadbhAvAt / nanu astu pakSaM pakSIkRtya pravartamAnAsu mahAvidyAsu ayamupAdhiH / sapakSavipakSAdIn pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAstu upAdhividhurA evetyata Aha" sarvatraivamupAdhirapratihataH, " iti ayaM ghaTaH etadvadvaitacchabdavyatiriktatvarahitAnityAnyaH meyatvAdityatra azrAvaNatvamupAdhiH / etacchandaniSThatayA paraM prati sAdhyasya anityatvasya vyApakatvAt / meyatvasAdhanAvyApakatvAcca / anityatvarUpasAdhyarahitazabdatvAdivyAvasattvena pakSetaratvAnAkrAntatvAcceti / tathA gaganaM zabdetarAnityanityavRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvAdityatrApi azrAvaNatvamupAdhiH / etacchandaniSTatvena sAdhayitumabhipretasya anityatvasya vyApakatvAt, meyatvAvyApakatvAcca / sivAdhayiSitAnityatvAbhAvavataH zabdatvAdervyAvartyasya sattvena pakSetaratvAnAkrAntatvAcceti / evaM sAdhyAdInapi pakSIkRtya zabdAnityatve pravartamAnAsu mahAvidyAsvayamupAdhirdraSTavyaH / nanu astu nAma anityatve pravartamAnAsu mahAvidyAsu azrAvaNatvamupAdhiH / anvayavyatirekisAdhyAntarapravartamAnAsu na kazcidupAdhirityatrApyetadevottaram / sarvatraivamupAdhirapratihata iti / yatra yatrAnvayavyatirekiNi hetau yo ya upAdhiH, tattatsAdhyapravartamAna mahAvidyAsu sa sa evopAdhiH pUrvanyAyena draSTavyaH / yaH punaranvayavyatirekI nirupAdhika eva, tatsAdhyapravartamAnamahAvidyApyanopAdhikI evAstu / kiM naH chinnam / tadaprAmANyasya vakSyamANadoSairapi siddheH / ( bhuvana0 ) - turIyapAdabhAgamavatArayituM codayati / nanvastviti / ita Arabhya etadevo - taraM sarvatraivamupAdhirapratihata itiyAvatsugamamiti na lezato'pi vyAcakre / nanu sa zyAmo maitraputratvAtsaMpratipannaputravadityanvayavyatirekiNi so'yaM svasvetaravRttitvarahitazyAmaniSThAdhikaraNaM meyatvAddhaTAtmAdivadityasyAM mahAvidyAyAma zrAvaNatvasya anupAdhitvAdetadevottaramityayuktamuktamityAzaGkayAha - yatra yatrAnvayIti / yatra yatra anvayavyatirekiNi mUlAnumAna hetau yaH upAdhiH / tattaditi / tattadanvayavyatirekihetusAdhyapravartamAnamahAvidyAsu sa eva mUlAnumAnopAdhireva draSTavyaH / zyAmatva sAdhyapravartamAna mahAvidyAyAM ca zAkAdyAhArajanyatvaM meyatvasAdhanAvyApakaM pakSaniSThatayA vipratipannazyAmatvasAdhyavyApakaM dugdhAdyazyAmavyAvartyaviziSTamupAdhiH / paramANurnityo'nAdibhAvatvAt 1 svazravaNatvam' iti gha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM Atmavadityatra ayamamAtmaitadAtmaitatparamANuvyatiriktatvarahitanityAnyaH prameyatvAddhaTAdivadityatra kaH upAdhiratrAha-yaH punaranvayeti / tadaprAmANyasyeti / nirupAdhikamahAvidyAyA aprAmANyaM vakSyamANadoSaiviruddhatAnaikAntikatvAdibhirapi setsyatItyarthaH / / yaH punargyutpAditamapi sAdhyavyApakaM sAdhanAvyApakaM copAdhi prameyatvAdau na manyate, tasya ayaM zabdo'nityaH, sAmAnyavattve sati asmadvAhyapratyakSasvAdityAdAvapi azrAvaNatvAdipAdhina syAt , avizeSAdityAha 'no cena hetvantare,' iti ( bhuvana0)-caturthapAdAntyabhAgatAtparyamAha-yaH punargyutpAditamiti / ya evaM pUrvotpAditamapyupAdhiM na svIkurute, tasya ayaM zabdo'nityaH ityatrApi azrAvaNatvopAdhina syAt / asti cAtropAdhiH / tathAhi / yadyadanityaM tattadazrAvaNaM yathA ghaTAdi / yatrAzrAvaNatvAbhAvaH tatrAnityavAbhAvo yathA zabdatve iti sAdhyavyApakatvam / tathA zabde sAmAnyavattve sati yadasmadvAhyapratyakSatvaM tasminsatyapi azrAvaNatvopAdherabhAvAtsAdhanAvyApakatvaM copAdheH / zabdatvarUpavipakSavyAvaha~sattvena ca na pakSetaratvamiti / no cenna hetvantara iti / yadi pUrvopapAditaH upAdhina bhavati, tadA hetvantare sAmAnyavattve sati asmadvAhyapratyakSatvAdityAdike'pyupAdhirna syAdityarthaH / atha pratItyaparyavasAnalabhyasAdhyavyApakaH tathAvidhasAdhyAbhAvavadrUpapakSavyAvartyavAMzcopAdhiH kacidapi na dRSTaH iti cet / na / pakSe vyApakIbhUtasAdhya. sAdhakaM vipakSAdIn pakSIkRtya pakSe tathAbhUtasAdhyasAdhakamanumAnamapi kacinna dRSTameva / mahAvidyaiva tathA dRzyate iti cet / tarhi tadupAdhirapi tathAbhUto dRzyate iti saMtoSTavyam / na caivaM sati sakalakevalAnvayiprAmANyabhaGga iti vAcyam / tatprAmANyasyAsmAbhiranaGgIkArAt / aGgIkAre vA sarvatrAparyavasAnalabhyAnvayavyatirekisAdhyAbhAvena tayApakasyopAdheranupapattiriti / (bhuvana0 )-paraH zaGkate-atha pratItyaparyavasAneti / pratIteraparyavasAnena abhavanena labhyaM yadanityatvAdisAdhyaM, tasya vyApakaH, tathAvidhaM yadanityatvAdi sAdhyaM tasya yo'bhAvaH, tadvadrUpo yo vipakSo vyAva|stadvAMzcIpAdhina kApi dRSTacaraH / AcAryaH pariharati-na pakSe vyApaketi / pakSe vipakSAdau vyApakIbhUtaM sAdhyaM mahAvidyAsAdhyaM, tatsAdhakaM sat vipakSAdInpakSIkRtya pakSe zabde tathAbhUtasAdhyamanityatvAdikaM tatsAdhakamanumAnamapi kacinna dRSTamityarthaH / nanu yadi kevalAnvayI na svIkriyate, tadRSTAdi kasyacitpratyakSaM meyatvAdbaTavadityAdeH kevalAnvayitvena asvIkArArhatvAtsarvajJasiddhiH kathamityAzaGkAparihArAyAha-aGgIkAre veti| kevalAnvayihetoraGgIkAre vA sarvAnumAneSvaparyavasAnalabhyaM yadanvayavyatirekiNo mUlAnumAnasya sAdhyaM, tadabhAvena vyApakasya aparyavasAna 1 'asmadAdivAyendriyagrAhyatvAdi iti gha pustakapAThaH / 2 vaNatvamupA' iti gha pustakapAThaH / 3 tathAbhUtA ha / iti gha pustakapATaH / For Private And Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa03 mhaavidyaaviddmbnm| labhyAnvayavyatirekisAdhyavyApakasyopAdheranupapattiH / ayamabhiprAyaH-mahAvidyAyAM hi aparyavasAna. labhyAnityatvAdisAdhyasadbhAvena tadvyApaka upAdhiH sambhavati, nAnyatra kevalAnvayiSu / tatrAnantaroktasAdhyAsambhavAt / tasmAtkevalAnvayiSUpAdherabhAvaH ityarthaH / iti saMkSepato'smAbhirupAdhirupavarNitaH / mahAvidyAnirAsArtha tanmUlakaSaNakSamaH // 5 // mUlazlokastu yo bhaGgisthanivRtimattvarahito yadarjite meyatA ___ meyatve zrutigocaratvavirahaH sa syAdupAdhi(vaH / zabdatvAdi nivartyamasti na tataH pakSetaratvabhramaH sarvatraivamupAdhirapratihato no cenna hetvantare // 6 // (bhuvana0 )-zlokaH spssttH||5|| atha sNnhyte'bhiissttvirodhstrkmudryaa| prativAdimahAvidyAgharSaNAya vicakSaNaH // 7 // (bhuvana0 )-uttarazlokatAtparyamAha-atha saMnahyate iti / abhISTavirodhaH saMnahyate sannaddho bhavati / kayA / tarkamudrayA tarkayuktyA // 7 // dhatte'bhISTaviruDatAM nigadito hetuH samunmIlayan iSTAbhAvamabhISTatulyanayataH pakSe vicArakSamAm / iti yathAkathito hetuHmeyatvAdiH pakSIkRtazabde tattaditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM sAdhayan pakSe sAdhyapratItyaparyavasAnAdAyabhimatamanityatvaM saadhyti| tathA pakSIkRtazabde tattaditaravRttitvarahitAnityatvAtyantAbhAvavanniSThAdhikaraNatvaM sAdhayan pakSe sAdhyapratItyaparyavasAnarUpAnityatvasiddhitulyanyAyena vAdyabhimatAnityatvAtyantAbhAvaM sAdhayati / tena vAdyabhimatAnityatvarUpasAdhyAbhAvasAdhakatvAdayamabhISTaviruDo vizeSaviruddha iSTavighAtakArI cetyucyate / vyApakatvAbhimatasAdhyAbhAvavyApyatvaM viruddhatvam / tacca prakRte nAstIti nAyaM viruddha ityata Aha kizciyApakamIpsitaM tadaparaM bhedastayoH kIdRzaH sAdhyatve tadabhAvasAdhakatayA loke viruddhsthitiH|| 8 // iti / (bhuvana0 )-abhISTaviruddhatAM darzayati-dhatte'bhISTetyAdi / nigadito heturmeyatvAdirabhITrasya viruddhatA abhISTaviruddhatA, tAM vicArakSamAM dhatte / kiM kurvansamunmIlayan / kam / iSTAbhAvam / iSTamanityatvam, tadabhAvo nityatvam / kasmAt / abhISTatulyanayata: abhISTamanityatvaM yathA sAdhyate, For Private And Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM tathA nityatvamapIti tattulyanyAyAt / kasmin / pakSe zabdAdau / anityatvavannityatvamapi sAdhayaviruddhaH syaadityrthH| ___ zlokAdha vyAcaSTe-yathAkathita ityAdi / meyatvAdihetu: pakSIkRtazabde tattaditaretyAdi mahAvidyAsAdhyaM sAdhayanpakSe yatsAdhyapratIteraparyavasAnamanupapattiH, tadlena yathA vAdyabhimatamanityatvaM sAdhayati, tathaiva vAdyabhimataM yadanityatvaM tadatyantAbhAvo nityatvaM tadapi sAdhayati / tathApi kiM dUSaNamityAha tena vAdyabhimateti / vAdyabhimataM yadanityatvarUpaM sAdhyaM tadabhAvo nityatvaM, tatsAdhakatvAdayamabhISTaviruddhaH / ' hetubhedAbhAvena tulyabalaH sAdhyAbhAvasAdhako'bhISTaviruddhaH' iti saMpUrNatallakSaNasya sadbhAvAt / uttarArdhAvatArAya zaGkate-vyApakatvAbhimateti / vyApakatvAbhimataM sAdhyamatra svasvetaretyAdikaM mahAvidyAsatkaM / tadabhAvena vyApyo hi hetuviruddha ityucyate / ayaM tu pArizeSya. labhyAnityatvasAdhyasya abhAvena vyApyo, na tu mahAvidyAsAdhyasyAbhAvena / tato nAyaM viruddha ityarthaH / uttarArdhe darzayati-kizcidvyApakamiti / kiJcivyApakaM mahAvidyAsAdhyaM kiJcittasmAdaparaM ca vyApakapratItyaparyavasAnalabhyamanityatvAdi, tayoH sAdhyatve bhedaH kIdRzo, na ko'pItyarthaH / tayoH sAdhyayoryo'bhAvastatsAdhako loke tArkikaloke viruddho heturucyate ityabhiprAyaH / / 8 / / prakRtavyApakAbhAvavyApyaH prakRto heturviruddha ityayuktam / prakRtahetorevaMkhpatvapramitau viruddhatvasya durvAratvAt / apramitau asya lakSaNasya svarU. pAsiddhatvAt / tasmAtsAdhyAbhAvasAdhakaH prakRto heturviruddha ityucyate / (bhuvana0)-zlokottarArdhe vyAkhyAtuM paroktaM dRSayati-prakRtavyApaketi / prakRtaM vyApaka mahAvidyAsAdhyaM, tadabhAvena vyApyaH prakRto heturmeyatvAdiviruddha iti bhAvaH / prakRtavyApakAbhAvavyApyatvaM hetoH pramitaM na vA / AdyaM pratyAha-prakRtahetoriti / prakRtahetormeyatvAderevaMrUpatvapramitau prakRtavyApakAbhAvavyApyatvapramitau viruddhatvaMdurvAram / dvitIyaM pratyAha-apramitAviti / yadi prakRtavyApakAbhAvavyApyatvaM hetorapramitaM, tadAnImetallakSaNasya svarUpamevAsiddham / yataH etallakSaNaM hi vizeSalakSaNatvena anyatrAprasiddham / tarhi kiM lakSaNamityAha-tasmAtsAdhyAbhAveti / sAdhyaM ca dvividham / kiJcidyApakAbhimataM, kishciyaapkprtiitypryvsaanlbhym|n cAnayoH prativAdinA pakSaniSThatayAnaGgIkRtayorvAdinA ca tanniSThatayA bodhyamAnayoH sAdhyatve kazcidvizeSo'sti / vyApakatvAbhimatasAdhyAbhAva. vyApyatvaM tu vyApakavirudvAparaparyAyaM viruddha vizeSalakSaNam / yadi punarviru vizeSalakSaNAbhAvAt nAyaM viruddhaH, tarhi abhipretasAdhyavizeSAbhAvasAdhako viruddha iti viruDavizeSalakSaNAbhAvAyApakAbhimatAbhAvavyApyo'pi viruddho na syAditi / yadvA mA bhUdayaM viruddhaH, tathApyabhISTaviruddhAparaparyAyaM hetvAbhA. sAntaraM bhaviSyati / 1 anityatvaM nityatva iti cha da pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 mahAvidyAviDambanam / (bhuvana0 )-zlokAdha vyAcAkhyAti-sAdhyaM ca dvividhamityAdi / vyApakatvenAbhimataM mahAvidyAsAdhyam / vyApakaM mahAvidyAsAdhyaM, tasya yA pratItistasyAH aparyavasAnena labhyamanityatvAdi / na cAnayoriti / anayoH sAdhyayoH prativAdinA mahAvidyAnirAkartA pakSe zabdAdau niSThatayA anaGgIkRtayorvAdinA mahAvidyAvAdinA tanniSThatayA pakSaniSThatayA bodhyamAnayoH na ca sAdhyatve kazcidvizeSo'sti / yataH ubhayamapi sAdhyatayocyate / prakArAntareNAzaGkate-vyApakatvAbhimateti / vyApakatvenAbhimataM mahAvidyAsAdhyaM tasya yo'bhAvastena vyApyatvaM hetostavyApakaviruddhaH ityaparaparyAyaM viruddhahetovizeSalakSaNamityAzayaH / AcAryaH pratyuttarayati-tItyAdi / abhipretaH sAdhyavize. po'nityatvAdiH, tadabhAvasAdhako viruddha ityabhiprAya: / vyApakAbhimateti / vyApakaM yadabhimataM mahAvidyAsAdhyamityarthaH / tarhi saMzayaH eva syAnna nirNayo'trAha-yadvA mA bhUditi / satpratipakSa evAyaM, na viruDo,na hetvAbhAsAntaramiti shivaaditymishraaH| tanna / sAdhyAbhAvasAdhakatulyabaladvitIyahetAveva pUrvAcAryANAMpratipakSavyavahArAta , sAdhyAbhAvasAdhakatvamAtreNa pratipakSatve viruddhasyApi pratipakSatvaprasaGgAt / tulyabalatvAbhAvAnna viruddha pratipakSo bAdhavaditi cet / atha tulyabalatvavizeSaNaM kimartham / viruDAdinivRttyarthamiti cet / atha viruddhAdayaH kimartha nivAH / pUrvAcAryANAM tatra pratipakSavyavahArAbhAvAditi cet / evaM tarhi prakRtahetvanyatvamapi vishessnnmupaadeymev| pUrvAcAryaistasyaiva taM prati pratipakSatvena avyavahArAdityalamupajIvyaiH saha kalahena / ( bhuvana0 )-paramataM prakaTayati-satpratipakSa iti / ayaM hetuH prakaraNasama eveti zivAdityamizrAH prAhuriti / paramataM nirasyati-tanna / sAdhyAbhAveti / sAdhyAbhAvasAdhako yaH pUrvahetostulyabalo dvitIyahetustatraira pUrvAcAryANAM satpratipakSatvavyavahArAt / idaM hRdayam / pUrvAnumAnoktahetunA meyatvAdinA anityatvAdisAdhyasAdhakena tulyabalaH, tasmAnmeyatvAdezca yo dvitIyaheturabhidheyatvAdiH pUrvoktAnityatvAdisAdhyAbhAvasAdhakaH sa eva satpratipakSaH / sAdhyAbhAvasAdhakasyaiva pratipakSatve'tiprasaGgamAha-sAdhyAbhAveti / sAdhyAbhAvasAdhaka eva yadi pratipakSaH, tarhi viruddho'pi sAdhyAbhAvasAdhakatvAtpratipakSaH prasajyeta / paraH zaGkate-tulyabaleti / sAdhyAbhAvasAdhako'pi tulyabala eva pratipakSo nAtulyabala:, tasmAttulyabalatvAbhAvAdviruddhaH pratipakSo nocyate, yathA bAdhaH kAlAtyayApadiSTastulyabalatvAbhAvAnna pratipakSaH / praznapUrvakaM pariharatiatha tulyetyAdi / sAdhyAbhAvasAdhakastulyabala: pratipakSa iti bhavatsaMmatalakSaNe tulyabalatvavizeSaNaM kimarthamityarthaH / pratibandImupAdatte-evaM tIti / prakRto heturmeyatvAdirvAdyuktaH, tasmAdanyo'bhidheyatvAdiHsattvam / etattattvam-yathA pratipakSalakSaNe tulyabalatvavizeSaNamupAttam, 1 'bAdhaH adhikavalapratyanumAnastulya iti ca pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 110 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM tathA prakRtahetvanya ityapi vizeSaNamupAdeyam / tathA ca sAdhyAbhAvasAdhakaratulyabala: prakRtahevanyaH pratipakSa iti pratipakSalakSaNamuktaM bhavati / prakRtahetvanyaH iti vizeSaNAGgIkaraNe hetumAhaprarvAcAryairiti / tasyaiva meyatvAdereva, taM prati meyatvAdikameva prati pratipakSatvena pUrvAcAryairavyavahArAt / pUrvAcAryANAM hi pUrvoktahetvanyasminneva pratipakSatvavyavahAro'sti natu meyatvAdereva meyatvAdikaM pratItibhAvArthaH / upajIvyairiti / ayamabhiprAyaH / pUrvAcAryai: prakRtahetvanya iti vizeSaNamupAdAyi / zivAdityamizrAzca nopAdadate iti yaH upajInyaiH pUrvAcAyaH saha bhavatAM kalahastena kRtam / etAvatA pUrvoktahetoH satpratipakSatvamutthApitaM, abhISTaviruddhatvaM tu sthApitaM bhavati / mahAvidyAntareSvapi anityapadasthAne anityatvAtyantAbhAvapadaM prakSipya sAdhyapratItyaparyavasAnAdanityatvAtyantAbhAvasAdhakatvamupapAdya abhISTaviruddhatA drssttvyeti| (bhuvana0 )-uktamanyatrAtidizati / mahAvidyeti / ayaM zabda: svasvetaravRttitvarahitAnityavRttidharmavAnityAdau anityatvavRttipadasthAne nityavRttipadaM prayujyata ityarthaH / api sarvaguNo'bhISTavirodhena vinazyati / kiM punardoSasaMghAtairmahAvidyA samAkulA // 9 // ( bhuvana0 )-abhISTaviruddhatAmupasaMharati-api sarvaguNa iti / sarvaguNo'pi heturabhITavirodhadoSeNa vinazyati / anyo'pi janaH sarvaguNo'pyabhISTasya mitrAdevirodhena vinazyatyeva / mahAvidyAyA doSasaMghAtaiH samAkulAyAstu kimucyate / / 9 / / atha savyabhicAratvamunmIlatkulizaMzriyam / mahAvidyAmahAbhUbhRtpakSacchedAya sajjate // 10 // (bhuvana0 )-anaikAntikatodbhAvanAya prakramate-atha savyabhicAratvamiti / savyabhicAratvamanaikAntikatvaM mahAvidyAmahAdripakSacchedAya sajjate / kiM kurvat / unmIlat / antarbhUtaNyarthatvAdunmIlayat / kAM kulizazriyam / yadvonmIlatkulizadyutIti padamavagantavyam / tathA ca savyabhicAratvasyaitadvizeSaNam / / 10 / / / sarvameva vastu svaniSThAtyantAbhAvapratiyogItyuktam / tena mahAvidyAsAdhye tadatyantAbhAvavati meyatvasya gatatvAdanaikAntikatvamiti / kiJca, tvatsAdhyaM svabhidAnyameyanihitA'bhAvAnvitatvAzrayo meyatvAditi kevalAnvayimate'smAkaM tu tadbhedataH / yahA meyanivRttatAdhikaraNaM sAdhyaM tvadIyaM tato bhinnatvAditi sAdhyavarjitatanau lbdhsthitirmytaa|| 11 // tvatsAdhyamiti / pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvAdikaM 1 kulizayuti / iti gha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 mahAvidyAviDambanam / 111 vivakSitam / svbhideti| svAnyonyAbhAvaH / meyanihito meyAzritaH / sa cAsau abhAvazca / tena anvitaH / tasya pratiyogI / tasya bhAvaH tattvam / tasyAzrayaH taddhikaraNamityarthaH / prayogastu-pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM svAnyonyAbhAvavyatiriktameyaniSThAbhAvapratiyogitvAzrayaH, meyatvAt ghaTavaditi / pakSIkRtasAdhyAnyonyAbhAvavyatiriktazca sarveSAmanyonyAbhAvaH prameye'styeveti teSAM sapakSatA / prakRtasAdhyasya cAnyonyAbhAvavyatirikto meyaniSTho'bhAvaH sidhyannatyantAbhAva eva sidhyati / tasya sAdhyasya sadAtanatvena prAkapradhvaMsAbhAvAnupapatteH / tena sAdhyAbhAvavati gamanAnmeyatvasya savyabhicAratvaM anaikAntikatvAparaparyAyaM durvAram / ayaM hetuH kevalAnvayiprAmANyavAdinAm / asmAkaM tu svAnyonyAbhAvavyatiriktameyaniSThAbhAvapratiyogitvAnyatvAditi hetuH / tadidamuktaM tadbhedata iti / tadanyatvAdityarthaH / tacchabdena ca svAnyonyAbhAvavyatiriktameyaniSThAbhAvapratiyogitvaM praamRshyte| (bhuvana0 )-anaikAntikatvaM darzayati-sarvameveti / sarva vastu ghaTAtmAdi svaniSTho yo'tyantabhAvastasya prtiyogi| idamatrAkUtam / ghaTe yadi ghaTaH syAttAtmAzrayo bAdhakatarkaH prasajyeta / 'avyavadhAnena svApekSaNamAtmAzrayaH' iti tallakSaNAt / tasmAdbaTAdau svAtyantAbhAvo vidyate eveti sarva vastu svAtyantAbhAvapratiyogi bhavatIti dvaitIyIkaparicchede kiJciduktam / tena mahAvidyeti / mahAvidyAsAdhye svasvetaretyAdau tasya mahAvidyAsAdhyasyaiva yo'tyantAbhAvastadvati meyatvahetovRttatvAditi / ayamarthaH-mahAvidyAsAdhye pUrvoktayuktyA svAtyantAbhAvo'sti / tathA ca meyatvasya hetoH svAtyantAbhAvavati mahAvidyAsAdhyarUpe vipakSe vartanAdanaikAntikatvam / 'pakSasapakSavipakSavRttiranaikAntikaH' iti tallakSaNAt / ___ atha prakArAntareNa anaikAntikatvaM didarzayipuH padyamAha-vatsAdhyamiti / vAdina ,tvatsAdhya svasvetaretyAdikaM mahAvidyAsAdhyaM, svabhidAnyameyanihitAbhAvAnvitatvAzrayaH / svabhidAyA: svasvAnyonyAbhAvAdanyaH svabhidAnyaH / sa cAsau meyanihito meyAzrito'bhAvazca, tenAnvitaH tatpratiyogI, tasya bhAvastattvaM, tadAzraya ityarthaH / / 11 // ___ padyaM vyAcarIkarIti-tvatsAdhyamiti / tenAnvita iti / nanu meyAzritAbhAvAnvito meya eva, tatkathaM sa eva tasya pratiyogI / ucyate-svasminsvasyAvRttermeyAzritAbhAvasya meyaH pratiyogyeveti tenAnvitastasya pratiyogI syAdeveti / prayoga racayati-prayogastviti / pakSIkRtetyAdimahAvidyAsAdhyaM pakSaH / meyeSu niSThazcAsau abhAvazca meyaniSThAbhAvaH / svAnyonyAbhAvanyatiriktazcAsau meyaniSThAbhAvazceti vigrahaH / mahAvidyAsAdhyasya svAnyonyAbhAvapratiyogitvena siddhasAdhyatA syAta, tAM nivArayati svAnyonyAbhAvavyatirikteti padena / evaMvidho'bhAvaH kAstIti For Private And Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM sApekSatvaM vArayati meyaniSThetipadena / nanu kathamatra vyAptyavagamo'trAha-pakSIkRtasAdhyetyAdi / ghaTAnyonyAbhAvaH paTe'sti, paTAnyonyAbhAvazca ghaTe ityevaMprakAreNa sarveSAM ghaTapaTAdInAmanyonyAbhAvaH prameye'sti / tatasteSAM ghaTapaTAdInAM sapakSatA / tena sAdhyAbhAvavatIti / ayamAzayaH / anenAnumAnena mahAvidyAsAdhyasya meye'tyantAbhAvo'stIti sAdhitam / meyatvahetustu tatrApi meye vartata iti sAdhyAbhAvavati gamanAnmeyatvasya anaikAntikatvam / nanvayamapi bhavato hetumahAvidyAyA iva kevalAnvayI, tato'syApi hetoranaikAntikatvaM kathaM netyAha-ayaM heturityAdi / ayaM meyatvAditi hetuH / tarhi bhavadbhiH kiM hetUkriyate'trAha-asmAkaM tviti / atra sAdhyadharmAnyatvAditi hetuH / vyA. ptizca yatsvAnyonyAbhAvavyatiriktameyaniSThAbhAvapratiyogitvAnyat tatsvAnyonyAbhAvavyatirikta meyaniSThAbhAvapratiyogitvAzrayo, yathA ghaTAdi / ayaM bhAvaH / sarve'pi bhAvAH parasparApekSayA meyaniSTAtyantAbhAvapratiyogitvavantaH, tathA meyaniSThautyantAbhAvapratiyogitvarUpo yo dharmastasmAdanye bhinnA api bhavanti / dharmadharmiNobhinnatvAt / vyatirekavyAptistu yanmeyaniSThAbhAvapratiyogitvAzrayo na bhavati, tanmayaniSThAbhAvapratiyogitvAnyanna bhavati / yathA meyaniSThAbhAvapratiyogitvameva, svAtmanyavRtteH / tena tasminneva tadatyantAbhAvavati meyatvasya anaikAntikatva. miti parihRtam / ( bhuvana0 )-asyApi hetoH kevalAnvayitvena kathaM na vyabhicArAzaGketyAhavyatirekavyAptirityAdi / vyatirekavyAptI meyaniSThAbhAvapratiyogitvaM dRSTAntaH / tacca meyaniSThA. bhAvapratiyogitvasyAzrayo na bhavati, svasminsvasya avRtteH / nApi meyaniSThAbhAvapratiyogitvaM svasmAdanyadbhavati / svasya svato'nyatve svarUpasyaiva hAneH / tena tasminniti / tenAnvayavyatirekihetUkaraNAdikAraNena, tasminneva mahAvidyAnumAnotthApakAnumAnasAdhya eva svAtyantAbhAvavati vartanAnmeyatvahetognaikAntikatvaM pareNodrAvyamAnamAzaGkaya parihRtamityarthaH / yadvaivaM prayogaH-pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSTAdhikaraNatvaM meyatvavaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvAdhikaraNaM, meyatvAnyatve sati meyatvavanniThAtyantAbhAvapratiyogitvAnyatvAt , ghaTavaditi / tadidamuktaM yadA meyanivRtatAdhikaraNaM sAdhyaM tvadIyaM tato, bhinnatvAditi sAdhyavarjitatanau labdhasthitimayatA / meyanivRttatA meyaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvam / tato bhinnatvAditi / meyaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvameyatvAbhyAmanyatvAdityarthaH / evaM sarvamahAvidyAsAdhyAni pakSIkRtya anaikAntikatvaM sAdhanIyam / 1 niThAnyonyAbhAva' iti ca pustaka pAThaH / 2 'niSThAnyonyAbhAva" iti ca pustaka pAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 10 3 mahAvidyAviDambanam / ( bhuvana0 ) -- uttarArdhaM vyAcaSTe - yadvaivamiti / atra pUrvoktaH eva pakSaH / pUrvoktasAdhyamadhyAnca svAnyonyAbhAvavyatirikteti padaM tyaktaM, atyantAbhAveti copAttam / zeSaM tadeva | hetuzcAtra yatsAdhyaM tadanyatvAdityeva paraM meyatvAnyatve satItyadhikaM padam / tacca cenna gRhyeta, tarhi meyatve meyatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvAnyatvarUpasAdhanasattve'pi meyatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvA zrayatvarUpasAdhyAbhAvena yatra yatra sAdhanaM tatra tatra sAdhyamiti vyAtyabhAvAnmeyatvena vyabhicAro bhavet / tadvyAvRttyartha meyatvAnyatve ityupAdAya / meyatvaM cAzeSalakSaNam / anye'pi vAcyatvasattvAdayo ye kevalAnvayidharmAstadanyatve satIti mantavyam / anyathA vAcyatvAdibhirapi vyabhicAraH kena nivAryeteti bhAvArtha: / yadvA meyanivRttateti / meyAnnivRtto meyanivRttaH, tasya bhAvo meyanivRttatA / etAvatA meyaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaM proktam / yato meyaniSTAtyantAbhAvapratiyogI meyanivRtta eveti / meyanivR tatAyA adhikaraNaM tvadIyaM sAdhyaM mahAvidyAsatkam / etAvatA pakSIkRtetyAdipakSe meyatvavanniSTetyAdi sAdhyaM sUcitam / tato bhinnatvAditi / tato meyatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvavarmAnmeyatvadharmAcca bhinnatvAdanyatvAdityarthaH / anena meyatvAnyatvetyAdiheturasUci / ayaM sarvasavyabhi - cAratvapakSaparamArthaH------mahAvidyAsAdhyaM svasminvartate na vA / vartate cettadA AtmAzrayaH / no cettarhi sa eva vipakSa iti yuktatyA mahAvidyAsAdhye mahAvidyA sAdhyavarjite tathA pUrvAnumAnAbhyAM meyamadhye mahAvidyA sAdhyAbhAvasAdhanAt, mahAvidyAsAdhyarahite ghaTAdimeye ca meyatvasya vartanAt anaikAntikatvamityarthaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na caivaM saMti sakalasAdhyAni pakSIkRtya sarvahetUnAmanaikAntikatvasya sAdhayituM zakyatvAtsarvAnumAnoccheda iti vAcyam / mahAvidyAnumAnAnaikAntikatvasya tatsAdhanasya ca sakalAnumAnAnaikAntikatvena tatsAdhanena ca vyAsyabhAvena tAbhyAM tayorApAdayitumazakyatvAt / evaMvidhAnumAnAnAM cAsmAbhiH prAmANyAnaGgIkArAt / mahAvidyAvAdinA caivaMvidhAnumAnaprAmANye vipratipattumazakyatvAditi / 2 1 na caivaM saka' / iti gha, ja pustakapAThaH / 15 mahAvi0 113 ( bhuvana0 ) - na vAcyamityatra hetumAcaSTe - mahAvidyAnumAnAnaikAntikatvasyeti / mahAvidyAnumAnAnaikAntikatvasya prAkpradarzitasya sarvAnumAnAnaikAntikatvena saha, tathA mahAvidyAmAnAnaikAntikatvasAdhanasya sarvAnumAnAnaikAntikatvasAdhanena saha vyApyabhAvAt / vyAtyabhAvazcAnettham / na hi yatra yatra mahAvidyAnumAnAnaikAntikatvaM tatra tatra sakalAnumAnAnaikAntikatvamiti tathA yatra mahAvidyAnumAnAnaikAntikatvasAdhanaM tatra sarvAnumAnAnaikAntikatvasAdhanamiti ca vyAptirasti / vyAptyabhAvena kiM tadityAha -- tAbhyAM tayorApAdayitumiti / tAbhyAM mahAvidyAnumAnAnaikAntikatvatatsAdhanAbhyAM tayoH sarvAnumAnAnaikAntikatvatatsAdhanayorApAdayitumazakyatvAt / yataH ApAdakenApAdyaM tadaiva ApAdyate yadyApAdyApAdakayorvyAptiH syAt, vyAptimUlatvAttarkasya / dvitIyaM hetuM brUte For Private And Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 114 bhuvanasundarasUri kRtaTIkAyutaM evaMvidheti / yaddhetUnAmanaikAntikatvaM sAdhayituM zakyate, tAnyevaMvidhAnumAnAni mahAvidyAnumAnAdIni teSAmasmAbhiH prAmANyaM nAGgIkriyate ityAzayaH / evaM pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitA nityaniSThAdhikaraNatvaM meyatvavaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvavyatiriktaitaddharmatvarahitAdhikaraNaM, meyatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvavyatiriktaitanniSThatvarahitAdhikaraNatvAnyatvAt ghaTava - sarvamahAvidyAsu anaikAntikatvaM sAdhanIyamiti / dityAdibhirapi ( bhuvana 0 ) - mahAvidyAnaikAntikatvasAdhanAya tAtayikamanumAnaM darzayati- pakSIkRtazabdeti / pakSIkRtetyAdi mahAvidyAsAdhyaM pakSa: / meyatvavanniSTAtyantAbhAvapratiyogitvavyatiriktazcAsau etaddharmatvarahitazca tadAzrayaH ityanvayaH / meyatvavati meye niSTho yo'tyantAbhAvastasya yatpratiyogitvaM dharmastasmAdanyaH / etaddharmAH pakSIkRtamahA vidyAsAdhyadharmAH, tattvena rahitazca dharmaH pakSIkRtamahAvidyAsAdhyAnyadharmo vA vyatiriktapadena karSitaM meyatvavanniSTAtyantAbhAvapratiyogitvaM vA / Adyo vyAhataH / na hi pakSAnyadharmaH pakSe vartate iti sambhavati / dvitIyastu pakSe sidhyana kvApi meye pakSIkRtamahAvidyAsAdhyasyAbhAvaM sAdhayati / tathA ca sAdhanavati sAdhyAbhAvAnmeyatvasya vyabhicAra pizAcasaMcAraduH saMcaratvam / AdyaH pakSaH pakSAnyadharmarUpaH sarvatra sapakSe prayojaka: / meyatvAdivyAvRttyarthametaddharmatvarahitagrahaNam / etaddharmatvarahitAdhikaraNamityukte vyAghAtaH, tadvyAvRttyarthaM meyatvavaniSThetyAdigrahaNam / atra yatsAdhyaM tadanyatvAditi heturiti hetuvyAvRttyAni spaSTAni / iti savyabhicAratvadoSeNAkulitA satI / kulastrIva mahAvidyA prANAnujjhati lajjitA // 12 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( bhuvana0 ) - savyabhicAratvamupasaMharati- iti savyabhicAreti / / 12 / / atha satpratipakSatvaM pakSirAjasya pakSatiH / parAbhavati durvAramahAvidyAbhujaGgamAn // 13 // ( bhuvana0 ) - satpratipakSatvadoSAyopakramate -- atha sadati / satpratipakSatvaM prakaraNasamatvaM, pratyanumAnavAdhitatvamiti yAvat / pakSirAjasya garuDasya pakSatiH pakSamUlam // 13 // dharmI ca tvadabhISTasAdhyarahitaH sAdhyastadekAzritaiH sAdhyAbhAvavadAzritatvarahitaiH sAdhyaprasiddhiH punaH / sAdhyaM te svabhidAnyajanmanidhanA'nAkrAntabhAvasphuradvedasya pratiyogitattvavirahAdityAdibhirjAyate // 14 // dharmI pakSIkRtaH zabdaH / tvadabhISTaM sAdhyaM, svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvAdi / tadrahitaH tadatyantAbhAvavAn / sAdhyaH anumeyaH ityarthaH / 1 "ti / yaiH sarvahetunA iti ca pustakapAThaH / 2 sidhyanna kvApi iti da pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 mahAvidyAviDambanam / 115 prayogastu-ayaM zabdaH etaditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvAtyantAbhA. vavAn, etadanyatvarahitatvAt / yatpunaretaditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvAtyantAbhAvavat ne, na tadetadanyatvarahitaM yathA ghaTaH / etadanyatvarahitazcAyam / tasmAditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvAtyantAbhAvavAnityAdi / sAdhyAbhAvavavRttitvarahitatve sati sAdhyavaddhRttitvaM sAdhyavyApyatvam / na caitatprakRtapakSaniSThasAdhyAdhigamamantareNa zakyamadhigantumiti vyApyatvAsiddhaH pra. kRto heturiti cet / na / sAdhyAbhAvavadRttitvarahitatvamAtreNa vyApyatvenAnumAnopapattau sAdhyavavRttitvasya vaiyarthena vyApyakoTinivezAbhAvAt / sAdhyAbhAvavaddhRttitvarahitatvamAtrasya vyApyatve gaganAdInAmapi prakRtasAdhyavyApyatvaprasaktiH / teSAmapyanAzritatvena prakRtasAdhyAbhAvavadAzritatvavirahAditi cet / evamastu, ko doSaH / tathA sati gaganAdInAM prakRtasAdhyAnumApakatvaprasaGga iti cet / na / vyApyatve'pi teSAmanAzritatvena pakSadharmatvAnupapatteH / tadimuktam-sAdhyAbhAvavadAzritatvarahitairiti / ( bhuvana0)-satpratipakSatAM darzayati-dharmI ceti / dharmI zabdaH, tvadabhISTaM sAdhyaM mahA. vidyAsAdhyaM, tena rahitaH sAdhyaH sAdhanIyaH / kaiH / tadekAzritaiH / tasmiJzande evaikasmin ye AzritA dharmAH zabdamAtraniSThAstarityarthaH / / 14 // zlokaM vyAcAkhyeti-dharmI pakSIkRta iti / prayogeNa satpratipakSatAM spaSTayatiayaM zabda ityAdi / ayaM zabda: pakSaH, etaditaretyAdimahAvidyAsAdhyasya yo'tyantAbhAvastadvAn etadanyatvarahitatvAt / etasmAcchandAdyadanyatvaM tena rahitatvAt etacchabdatvAdityarthaH / vytirekvyaaptimaah-ytpunrityaadi| yanmahAvidyAsAdhyarahitaM tadetacchabdAdanyadeva, yathA ghaTAdIti tAtparyArthaH / vyAptibhaGgAthai vyApyatvasvarUpaM paraH prarUpayati-sAdhyAbhAveti / sAdhyAbhAvavAnvipakSaH tatra vRttitva. rahitatve'vartamAnatve sati sAdhyavati sapakSe vRttitvaM yattatsAdhyena hetorvyApyatvam / na caitatsAdhyavyApyatvaM prakRtapakSo'yaM zabdaH, tanniSTaM sAdhyaM mahAvidyAsAdhyAbhAvavattvaM tasyAdhigama vinA zakyAdhigamam / vyatirekitvena sapakSasya sAdhyavato'trAnumAne'bhAvAt / vyApyatvAsiddha iti / hetoryatsAdhyena vyApyatvaM tenAsiddho'nvayavyAptizUnyo bhavadukto heturiti tattvam / siddhAntI smaadhtten|saadhyaabhaaveti / sAdhyAbhAvavAnvipakSaH, tatrAvartamAnatvamAtrarUpeNa hetoApyatvena anumAno. papattau,sAdhyavAnsapakSaH, tatra vRttitvasya vyarthatvena, vyApyo hetustasya koTAvagrabhAge nivezAbhAvAt / idaM tAtparyam-sAdhyAbhAvavadvattitvarahitatvamAtrameva hetorlakSaNam / sapakSavRttitvaM tu hetulakSaNaM 1vat na bhavati, ntde'| iti gha pustakapATaH / 2 mAtreNaiva vyA / iti gha pustakapAThaH / 3 prsidiH| te iti gha pustkpaatthH| For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 116 bhuvanasundarasUrikRta TIkAyutaM vyarthamiti / atiprasaGgaM zaGkate - sAdhyeti / yarhi sAdhyAbhAvavadvRttitvarahitatvameva vyApyatvaM tarhi gaganAdInAmapi prakRtasAdhyena vyApyatvaprasaGgaH / hetumAha - teSAmapIti / teSAmapi gaganAdI - nAmapi / anAzriteti / na AzritA: anAzritAH kasyApi nAzritA ityarthaH / yato gaganAdayo nityabhAvA: niravayavatvena svAvayavAnapyanAzritAH eva / teSAM bhAvo'nAzritatvaM tena anAzritatvena / prakRtasAdhyaM mahAvidyA sAdhyAbhAvavattvaM tadbhAvavAnvipakSaH, tasya yadAzritatvaM tasya virahAt / ayamantra tattvArthaH - vipakSavRttirAhityasyaiva vyApyatve'tra gaganatvAdiko'pi hetu: prasajyeta / gUDhAbhiprAyeNAnuvadati -- evamastviti / agRhItaparAbhiprAyaH paraH zaGkate - tathA satIti / tathA sati sAdhyAbhAvadAzritatvavirahAtsAdhyavyApyatve gaganAdInAM prakRtasAdhyaM mahAvidyA sAdhyAbhAvavattvaM tasyAnumApakatvaM jJApakatvaM tatprasaJjanamiti hRdayam / abhiprAyaM prakaTayanpratyAcaSTe- -na / vyApyatve'pIti / vipakSavRttirAhityAtsAdhyena vyApyatve'pi teSAM gaganAdInAM kasyApyanAzritatvena pakSasya zabdarUpasya dharmatvAnupapatteH / pakSadharmatA ca vilokyate - ' vyAptipakSadharmatAvalliGgamiti vacanAt / tasmAtpakSadharmatAbhAvAdgaganAdInAM na sAdhyAnumApakatvaprasaktirityabhiprAyaH / evaM ca sAdhyAbhAvavadvRttitvarahitatvamAtrameva vyApyatvamiti siddham / tathaivAnuvadati -- tadidamiti / sAdhyAbhAvavantaM ye AzritAstattvarahitairvipakSavRttihInairityarthaH / etAvatA vyatirekavyAptiH sUcitA bhavati / pakSIkRta zabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvAtyantAbhAvAprasiddheraprasiddhavizeSaNateti cet / na / pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM svAnyonyAbhAvavyatiriktaprAkpradhvaMsAbhAvatvarahitAbhAvapratiyogitvAzrayaH svAnyonyAbhAvaivyatiriktaprAkpradhvaMsAbhAvatvarahitAbhAvapratiyogitvAnyatvAt ghaTavat ityAdinA sAdhyaprasiddheH / prAkpradhvaMsAbhAvAbhyAmadhantaratA nirAsArthaM prAgabhAvapradhvaMsAbhAvatvarahitagrahaNam / evaMvidhArthAntaratAnaGgIkAravAdinaM prati tu tannopAdeyameva / evamanumAnAntarairapi sAdhyaprasiddhirdra vyA / tadidamuktaM sAdhyaprasiddhiH punarityAdinA / te tava / sAdhyaM svabhidAnyaH svAnyonyAbhAvAnyaH / janmanidhanAnAkrAntaH utpattivinAzarahitaH / bhAvAt sphuran bhedo yasya sa bhAvasphuradbhedaH abhAvaH tasya pratiyogi tatpratiyogitvAkrAntaM / tattvavirahaH tadanyatvam / zeSaM sugamam / " ( bhuvana0 ) - pakSadoSaM zaGkate - pakSIkRteti / pakSIkRtetyAdimahAvidyAsAdhyAtyantAbhAvasya sapakSe'prasiddheraprasiddhavizeSaNatA pakSasyeti cet, samAdhatte-na pakSIkRtetyAdi / pakSIkRtetyAdimahAvidyAsAdhyaM pakSaH, svAnyonyAbhAvavyatiriktaH prAgabhAvapradhvaMsAbhAvatvena rahitazcAbhAvo'rthAdatyantAbhAvaH eva tasya yatpratiyogitvaM tadAzraya iti sAdhyo dharmaH / iha yatsAdhyaM tadanyatvAditi 1 "bhAvavati ye A" iti ca cha da pustakapAThaH / 2 'bhAvavavyati 'iti gha pustakapAThaH / 3 tApa rihArAya prA' iti sa pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa0 3 mahAvidyAviDambanam / hetu: / ghaTAtmAdayo hi svAnyonyAbhAvAnyaH prAkpradhvaMsatvarahitazcAbhAvaH pakSaniSThAnyonyAbhAvaH, pratiyogitvadharmAdanye'pi bhavanti taddharmavantazceti teSAM sapakSatA / vyAvRttyAni spaSTAni / anenAnumAnena mahAvidyA sAdhyasya atyantAbhAvapratiyogitvaM prAdazati sAdhyaprasiddhiH / evaMvidhArthAntarateti / ye tu mahAvidyAsAdhyasya nityatvAtprAkpradhvaMsAbhAvau na manyante teSAmevaMvidhArthAntaratA na syAditi tAnprati tatprAkpradhvaMsAbhAvavattvarahiteti vizeSaNaM nopAdeyamevetyarthaH / evamiti / tvatsAdhyaM atyantAbhAvapratiyogitvavyatiriktaitanniSThatvarahitAdhikaraNaM atyantAbhAvapratiyogitvavyatiriktaitanniSThatvarahitAnyatvAt, ghaTavat / atyantAbhAvapratiyogitvavyatiriktAH ye etasminpakSIkRte tvatsAdhye niSTAH dharmAstvatsAdhyatvAdayaH, tattvena rahito dharmo'netanniSTho vA atyantAbhAvapratiyogitvaM ar | Adya: pakSe vyAhataH, sapakSe ca prayojaka: / dvitIyastu pakSe sidhyannatyantAbhAvapratiyogI pakSa iti sAdhayatItyAdibhiranumAnAntarairiti bhAvaH / ukte mUlapadamavatArya vyAcAkhyAyate-- tadidamuktamityAdi / utpattivinAzarahitaH prAkpradhvaMsAbhAvavattvarahitaH / tadanyatvamiti / tadanyatvaM tasmAtsAdhyAdanyatvamiti hetuH / yA prakRtasAdhyasAdhakAnumAnasAdhyaM pakSIkRtazabdaniSThatvena vizeSya tenaiva satpratipakSatvaM sarvamahAvidyAnAmudbhAvanIyam / prayogastu-pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM svAnyonyAbhAvavyatiriktaprAkpradhvaMsAbhAvatvarahitapakSIkRta zabdaniSThAbhAvapratiyogitvAzrayaH svAnyonyAbhAvavyatiriktaprAkpradhvaMsAbhAvatvarahitapakSIkRtazabdaniSThA bhAvapratiyogitvAnyatvAt 117 ghaTavat ityAdi / ( bhuvana 0 ) - dharmI cetyatra cakArasUcitamarthamAcaSTe - yadveti / prakRtaM sAdhyaM satpratipakSAnumAnasAdhyaM, tasya sAdhakamanumAnaM sAdhyaprasiddhikartR, tasya sAdhyaM svAnyonyAbhAvAnyetyAdikaM, pakSIkRta zabdaniSThatvena vizeSya / ayamarthaH - pUrvamanumAnadvayena kRtvA mahAvidyAsAdhyasyaitacchabde'tyantAbhAvaH pratyapAdi / atra caikenaiva anumAnena mahAvidyAsAdhyasya atyantAbhAvaH etacchabde pratipAdyate / tathA ca sAdhyaprasiddhikartRdvitIyAnumAnamapi na vilokyata iti tenaiva prakRtasAdhyasAdhakAnumAnenaiva satpratipakSaNIyamiti / prayogeNaitadeva vizadayati- pakSIkRteti / pakSIkRtazabdaniSThazvAsau abhAva | zeSaM pUrvavat / For Private And Personal Use Only zivAdityamizrAstu pUrvoktanyAyena sAdhyAbhAvaprasiddhiM kRtvA, ayaM zabdaH etanmahAvidyA sAdhyAtyantAbhAvavyatiriktasvaniSThatvarahitAdhikaraNaM, meyatvAt ghaTavat iti satpratipakSayanti / tanna / hetubhedAbhAvena asyApi virodhe evAntarbhAvAt / tasmAdayaM zabdaH etanmahAvidyAsAdhyAtyantAbhAvavyatiriktasvaniSThatvarahitAdhikaraNaM, tathA svasvetaravRttitvarahitAnityatvAtyantAbhAvavanniSThAdhikaraNaM, abhidheyatvAdityAdinA satpratipakSaNIyam /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM (bhuvana0 )-matAntaramAha-zivAdityeti / pUrvoktanyAyeneti / sAdhyaprasiddhiH punarityAyuktanyAyena mahAvidyAsAdhyasya abhAvaprasiddhiM vidhAya pratipakSAnumAnaM kurvate-ayaM zabda iti / khasmizabde niSThAH svaniSThAH zabdatvAdayaH / etanmahAvidyAsAdhyAtyantAbhAvavyatiriktAzca te svaniSThAzca, teSAM bhAvastattvaM, tena rahito dharmaH zabdAnyaniSTho vA, etanmahAvidyAsAdhyAtyantAbhAvo vA / AdyaH pakSe vyAhataH, sapakSe ca prayojakaH / dvitIyastu mahAvidyAsAdhyAtyantAbhAvaH eka, tadadhikaraNaM zabdaH ityarthaH / paramataM nirasyati-tanneti / mahAvidyAyAmapi meyatvAdihetuH, pratipakSAnumAne'pyayameva heturiti hetvaikyena asyApi doSasya abhISTavirodhe evAntarbhAvaH ityarthaH / kathaM tarhi pratipakSaNIyamityAha-tasmAditi / atra prayojanavyAkhyAnamanantaroktameva jJeyam / prayogAntaraM racayati-tathA svasvetareti / atrAnantaroktaH eva pakSaH / anityatvasyAtyantAbhAvo nityatvaM, tadvAnnityaH, tatra niSThA yasya / svasminpakSIkRtazabdetarasmiMzca vRttitvarahitAzca ye'nityatvAtyantAbhAvavanniSTAstadAzrayaH zabda ityarthaH / svasvetaravRttitvarahitaH svamAtravRttirvA, svetaramAtravRttirvA / dvitIyaH pakSe vyAhataH iti svamAtravRttiH zabdatvAdiH pakSe sidhyati / sa ca dharmo'nityatvAtyantAbhAvavanniSThastova, yahi zabdo nityaH syAt, tasya dharmasya anyatrAvartanAditi zabdanityatvasiddhiH / atra sapakSe zabdAnyatvaM dharmaH sarvatra jJeyaH / sa cAnityatvAtyantAbhAvavati gaganAdau niSThaH eva / atrAbhidheyatvAditi hetuH, pUrvatra ca meyatvAditItyasyAnumAnasya satpratipakSatvam / 'hetubhedena sAdhyAbhAvasAdhakaH samAnabalaH satpratipakSaH' iti tallakSaNAt / yadaivaM satpratipakSatA / vartamAnaH kAlaH idAnIMtanapakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvarahitavAn kAlatvAt atItakAlavat ityA. di / idAnIMtanapakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvarahitaH idAnIMtanatvarahito vA syAt, pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvarahito vA syAt / AdyaH pakSe vyAhataH / na hi idAnImasti idAnItanatvarahitazceti ghaTate / pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvarahitazca pakSIkRtazabdavyatirikto na saMbhavatyeva / pakSIkRtazabdAnyatvasya pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitasya ghaTAdyanityaniSThasya pakSIkRtazabdavyatirikta sarvasminnupapatteriti / tena pakSIkRtaH zabdaH eva pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvarahito vartamAne kAle paryavasAnAtsidhyatIti pakSIkRtazabde anityatvAbhAvasiddhiriti / evamidAnIMtanatvavizeSitasakalamahAvidyAsAdhyavattvarahitAnvitavartamAnakAlasAdhanena sarvAsAmapi mahAvidyAnAM satpratipakSatA drssttvyaa| 1prayogavyA iti ca pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa03 mahAvidyAviDambanam / 119 __ (bhuvana0)-satpratipakSatAM prayogAntareNa spaSTayati-yadvaivAmiti / idAnIntanaM yatpakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM mahAvidyAsAdhyaM tena rahito yastadvAnvartamAnaH kAla: ityanvayaH / anumAnaM vyAcaSTe-idAnIMtaneti / AdhaH pakSe iti / AdyaH idAnIntanatvarahitarUpaH pakSe vyAhataH, sapakSe ca sArthakaH / vyAghAtamAha-nahIti / vartamAnakAladharmasya idAnIsattvAdidAnIntanatvarahitatvaM vyAhatamityarthaH / dvitIyaM pakSaM vyAkhyAti-pakSIkRtetyAdi / mahAvidyAsAdhyarahitaH pakSitazabdaH evetyarthaH / hetumAha-pakSIkRtazabdAnyeti / pakSIkRtazabdAnyatvadharmasya pakSazabdAdanyasminneva vartanAtyakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitasya tathA ghaTAdayo'nityAsteSu niSThasya pakSIkRtazabdavyatirikta sarvasmin ghaTAtmAdau ghaTanAt / tena pakSIkRta iti / tena hetunaivaMvidhamahAvidyAsAdhyarahitaH pakSitazabdaH eva / tadvAMzca vartamAnaH kAla ityAzayaH / siddhaM darzayati-pakSIkRtazabda iti / ayamarthaH---mahAvidyAsAdhyaM zabdAnityatvasAdhanAyopanyastam / taJcecchabde na vartate, tarhi zabde'nityatvasya yo'bhAvo nityatvaM tasya siddhirabhUdeva / atha vyAvartyacintA / atItakAlena bhAge siddhasAdhananivAraNAya vartamAnaH kAla iti proktaM / aprasiddha vizeSaNatAM nivArayati-idAnIntanetyanena / vyAghAtaM pariharati-pakSIkRtetyAdinA / arthAntaratA aprasiddhavizeSaNatA ca mA bhUditi rahitetipadagrahaNam / evamidAnImiti / idAnIntanatvena vizeSitaM yatsakalamahAvidyAsAdhyavattvaM tena rahitaH pakSIkRtazabdAdiH, tenAnvito yo vartamAnakAla: ttsaadhnenetyrthH| na ca anidAnIMtanakAlatvamupAdhiH / pakSAtiriktavyAvAbhAvena pakSetaratvagrastatvAt / ayaM kAlaH idAnIMtanaitadupAdhivyatiriktaitatsAdhyavyApakavyatiriktaitatsAdhyavyApakavAn kAlatvAdityAdinA prakRtopAdheH prakRtasAdhyavyApakatvabhaGgAca / idAnIMtanaitadupAdhivyatiriktaitatsAdhyavyApakavyatirikto hi idAnIMtanatvarahito vA syAt, etadupAdhivyatiriktaitatsAdhyAvyApakavyatirikto vA / AdyaH pakSe vyAhataH / etadupAdhivyatiriktaitatsAdhyAvyApakavyatirikto'pi etatsAdhyavyApako vA ayamupAdhirvA / AdyaH etatsAdhyAvyApakapadena nirastaH / dvitIye punarasyopAdheretatsAdhyAvyApakatvasiddhiriti / prakRtahetuvyApakAbhAvAvyApyatvAnnAyaM prakRtahetupratipakSaH, dhUmavattvAdivaditi cet / na / prakRtahetupratipakSatvApramitau, tadabhAvasAdhanasya aprasiddhavizeSaNatvAt / atraiva tatpamitau, tadabhAvasAdhanasya bAdhitatvAt / etadvyatiriktasthale ca tatpamitau tenaiva satpratipakSatvasya durvAratvAditi / (bhuvana0)-upAdhizaGkAM nirasyati-na cAnidAnImiti / na cAtItakAle anidAnIntanakAlatvamupAdhiH / hetumAha-pakSAtirikteti / yatra anidAnIntanakAlatvaM nAsti, tatredAnI 1 dharmasya idAnIntanatvarahi iti cha da pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM ntanetyAdisAdhyavattvamapi nAsti, yathA pakSe vartamAnakAle eveti pakSAdatirikta yavyAvatyai vipakSaH, tadabhAvena pakSetaratvadoSaH upAdheriti bhAvaH / etadupAdheH sAdhyavyApakatAmanumAnena bhanaktiayaM kAla ityAdi / eSa cAsau upAdhizcaitadupAdhiH, tasmAvyatiriktAzca te etatsAdhyAvyApakAzca, etadupAdhivyatiriktaitatsAdhyAvyApakAH / idAnIntanAzca te etadupAdhivyatiriktatatsAdhyAvyApakAzca / tebhyo vyatiriktAzca te etatsAdhyAvyApakAca, tadvAnayaM vartamAnaH kAla ityanvayaH / atha vyAva-- cintA / ayaM kAlaH etatsAdhyAvyApakavAnityukte etatsAdhyAvyApakairghaTAdibhiH siddhasAdhyatA syAt / tadvyAvRttyarthametatsAdhyAvyApakavyatiriktetyuktam / evamucyamAne ca vyAghAtaH / na hi etatsAdhyAvyApakavyatiriktAH etatsAdhyavyApakAzca dharmAH sambhavanti / tannivRttyarthametadupAdhivyatiriktatyupAttam / etadupAdhivyatiriktatatsAdhyavyApakavyatiriktatatsAdhyAvyApakavAnityukte yadyapyetadupAdheretatsAdhyAvyApakatvaM sidhyati, tathApyatItakAlAdau sapakSe evaMvidhadharmAbhAvAtsAdhyavaikalyaM syAt , tadarthamidAnIntaneti padopAdAnam / anumAnaM granthakuDyAcAkhyAyate-idAnImiti / etatsAdhyaM pUrvAnumAnoktamidAnIntanapakSIkRtetyAdikaM, tasyAvyApakAH etatsAdhyAvyApakAH ityarthaH / idAnIntanAH vartamAnAH, etadupAdhiH anidAnIntanakAlatvarUpaH, tadvyatiriktA etatsAdhyavyApakAzca dharmA ghaTatvapaTatvAdayaH, tadvyatirikto dharmo dvidhA syAditi paramArthaH / AdyaH pakSe vyAhata iti / AdyaH idAnIntanatvarahitarUpaH sAdhyAvyApaka: sAdhyavyApako vA'sminvartamAnakAle pakSe vyAhata ityarthaH / dvitIya pakSaM vyAcaSTe-etadupAdhIti / etatsAdhyavyApako'stitvaprameyatvAdirityarthaH / siddhamupapAdayati-dvitIya iti / ayamupAdhiretatsAdhyAvyApaketyanyavizeSaNaviziSTaH pArizeSyAspakSe sAdhitaH ityetasyopAdheretatsAdhyavyApakatvaM siddham / atrAtItakAlAdau sapakSe idAnIntanatvarahito dharmoM jJeyaH / paraH zaGkate-prakRtaheviti / prakRto heturmeyatvAdiH, tasya vyApakaM mahAvidyAsAdhyaM, tasya yo'bhAvastena na vyApyate ityato heto yaM pUrvoktapratipakSAnumAnasya kAlatvAditi hetuH prakRtahetomahAvidyAsatkasya meyatvAdeH pratipakSaH iti padAnvayaH / ayaM bhAvaH / yena hetunA yatsAdhyaM sAdhyate, tatsAdhyaM tasya hetorvyApakam / kAlatvAditi pratipakSahetunA ca mahAvidyA'bhAvaH sAdhyaH / na ca mahAvidyAsAdhyAbhAvena pratipakSahetuLapyaH, kAlatvarUpapratipakSahetumatyapi kAle mahAvidyAsAdhyAbhAvAbhAvAt / nidarzanaM darzayati-dhUmavatvAdivaditi / yathA dhUmavattvAdihetavo mahAvidyAsAdhyAbhAvAvyApyatvAnna prakRtahetupratipakSAH, tathAthamapi heturityabhiprAyaH / etAvataivaM pare. NAnumAnaM vihitaM bhavati / tathAhi-nAyaM hetuH prakRtahetupratipakSaH prakRtahetuvyApakAbhAvAvyApyatvAt dhUmavattvAdivaditi / atra parAnumAne prakRtahetupratipakSo'pramito na veti vikalpyAdyaM pratyAhana prakRteti / prakRtahetormeyatvAdeyatpratipakSatvaM, tasya apramitau tadabhAvasAdhanasya prakRtahetupratipakSatvAbhAvasAdhanasya aprasiddhavizeSaNatvaM dRSTAnte'prasiddhatvamityarthaH / bhAvArthastvayam-yatpakSe sAdhyaM sAdhyate, taddhi sapakSe prasiddha syAditi hi rItiH / atra ca yadi pratipakSatvaM na pramitaM, tadA pratiyogyanavagateH tadabhAvo'pyapramitaH eva / tathA ca tadabhAvasAdhanasyAprasiddhatvAnna siddhiH / dvitIyapakSe pramitatvamasminnevAnumAne, anumAnAntare vA / AdyaM dUSayati-atraiveti / atraivAnumAne tatpra. 1 sAdhyAbhAvAt / ' iti cha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 mahAvidyAviDambanam / 121 mitau pratipakSatvapramitI tadabhAvasAdhanasya pratipakSatvAbhAvasAdhanasya bAdhitatvam / yataH pramANena gRhItasya na hyabhAvaH kartuM zakyaH / dvitIyaM dUSayati etadvyatirikteti / etasmAvyatirikte sthale anumAnAntare tatpramitau prakRtahetupratipakSatvapramitau tenaivAsyasthale pramitaprakRtahetupratipakSatvenaiva satpratipakSatetyAzayaH / kiJca, kimidaM prakRtahetupratipakSatvaM, kiM prakRtahetuvyApakAbhAvavyApyatvaM, kiMvA prakRtahetupakSaniSTatayA prakRtavipratipattigocarAnityatvAdyabhAvasAdhakatve sati prakRtahetutulyabalatvam, kiMvA prakRtahetupakSaniSThatayA prakRtavyApakAbhAvasAdhakatve sati prakRtahetutulyabalatvam, kiMvA anyadeva kizcit / AdyAbhAvasAdhane sAdhyAviziSTatA / dvitIye bAdhaH / tRtIye'pi bAdha eva / pakSe prakRtavyApakAbhAvapratItimantareNa anityatvAbhAvapratIteraparyavasAnAditi / na hi ayaM zabdaH svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM anityatvAbhAvavAMzceti zakyaM pratipattum / caturthastu aprasiddhatvAdeva niSeDumazakya iti sa upekssnniiyH| kAlAtyayApadiSTatAM punaragre vyutpAdayiSyAmaH / (bhuvana0 )-paroktAnumAne prakRtahetupratipakSaH kiMrUpo'tra vivakSitaH ityAdi vikalpayatikizcetyAdi / prakRtahetumeyatvAdiH, tasya vyApakaM mahAvidyAsAdhyaM, tasya yo'bhAvaH, tena vyApyatvaM, kiMvA prakRtahetoH prameyatvAderyaH pakSaH zabdAdiH, tanniSTatayA yatprakRtaM vipratipattigocaramanityatvAdisAdhyaM tadabhAvasAbakatve sati prakRtahetoyatvAdeH tulyaM balaM yasya sa tathA, tadbhAvastattvam / kiMvA prakRtahetoryaH pakSaH, tanniSTatayA prakRtavyApakaM mahAvidyAsAdhyaM, tadabhAvasAdhakatve sati prakRtahetostulyabalatvam / kiMvA anyadevaitadvikalpatrayAtkiJcidityarthaH / vikalpacatuSTayamapi kramAnniloThayati-AdyAbhAveti / AdyA'bhAvasAdhane prakRtahetuvyApakAbhAvavyApyatvarUpapratipakSatvAbhAva. sAdhane / ayaM hetuH prakRtahetuvyApakAbhAvavyApyatvarUpapratipakSo na bhavati, prakRtahetuvyApakAbhAvAvyApyatvAt dhUmatvAdivadityatra hetoH sAdhyAviziSTatA syAt / sAdhyAdaviziSTatA sAdhyA vishitttaa| sAdhyarUpaH eva heturityarthaH / dvitIyatRtIyau nirasyati-dvitIyetyAdi / hetumAhapakSe prakRteti / pakSe zabde, prakRtavyApakaM mahAvidyAsAdhyaM, tadabhAvapratIti vinA anityatvAbhAvapratItirna paryavasyatIti paramArthaH / etadeva vizadayati-na hyayamiti / idamatrAkUtam-zabdasyAdyApi mahAvidyAsAdhyamAnatvAt , yAvaJca mahAvidyAsAdhyarahitatvaM na siddhaM, tAvanmahAvidyAsAdhyasahitatvameva zabdasya / tasmi~zca sati anityatvAbhAvavAn zabdaH iti na hi pratipattuM zakyam / etAvatA mahAvidyAsAdhyAbhAvapratItyabhAvAttRtIyavikalpe'pi bAdho darzitaH eva / turIyaM pratyAhacaturtha iti / anyadeveti sAmAnyoktAvapi vizeSasyAnirdiSTatvena aprasiddhatvAdeva caturthavikalpapratipAditaprakRtahetupratipakSatvaM bhavatA niSeddhaM na zakyata iti sa caturthavikalpaH upekSaNIyo'vagaNanIya ityarthaH / nanvasiddhaviruddhAnaikAntikasatpratipakSabAdhA iti hetvAbhAsapaJcake taccatuSTayameva 16-17 mahAvidyA0 For Private And Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM mahAvidyAhetau prAdarzi, bAdhaM kimiti na darzitavantaH ityAzaGkayAha-kAlAtyayeti / mahAvidyAhetoriti zeSaH / apyekapratipakSo'pi na kSamaH svArthasiddhaye / mahAvidyA tu kiM nAma pratipakSazatAkulA // 15 // (bhuvana0)-satpratipakSatAmupasaMharati-apyeketi // 15 // atha prabandhAdAdiSTaM yaddhetvAbhAsapaJcakam / tatpratyuktamahAvidyAbalAttasyAM prapaJcayate // 16 // tathAhi, kizca svavyabhicAramullalayati pronmIlayatyAtmanaH sopAdhitvamudAharatyabhimatavyApyatvabhaGgaM nijam / AcaSTe pratipakSamAtmaviSayaM bAdhAM samunmudraya tyAdhatte sthitiviplavaM ca bhajate pratyarthitAmAtmanaH // 17 // iti| tathAhi-ayaM zabdaH svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvAdityanaikAntikam / etacchabdaitacchabdetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM vA svasvetaravRttitvarahitameyatvabanniSThAtyantAbhAvapratiyoginiSThAdhikaraNaM meyatvAt ghaTavaditi vyabhicArAnumAnAt / tadidamuktaM kiJca svavyabhicAramullalayatIti / svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatve ca pakSIkRtazabdAnyatvamupAdhiH / na ca sAdhyavyApakatvAnizcayAtpakSataratvasyAnupAdhitvamiti yuktam / pakSIkRtazabdetaratvaM svasvetaravRttitvarahitaprakRtasAdhyavyApakaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi prakRtasAdhyavyApakatvAnumAnAt / na ca sAdhyavyApakatvasAdhanAvyApakatvanizcaye'pi pakSetaratvAdevAyamanupAdhiriti yuktam / vyApakavyAvRttI vyApyavyAvRtterAvazyakatvena mAdhanavati pakSe eva vyAptibhaGgasyAvazyakatvAt / anyathA sthalAntare'pi upaaghessnntvaanupptteH| (bhuvana0)-uttarazlokatAtparyamAha-atha prabandhAditi / prabandho nairantaryamanantaramiti khAvat / anantarameva yaddhetvAbhAsapaJcakamasiddhaviruddhAnaikAntikasatpratipakSabAdharUpamupadiSTaM taddhetvAbhAsapaJcakaM tasyAM vAdiprayuktamahAvidyAyAM prapazyate vistAryate / kasmAt pratyuktamahAvidyAbalAt / prati sunmukhamuktA pratyuktA yA mahAvidyA pratyanumAnarUpA tadbalAt / etAvatA mahAvidyayaiva mahAvidyA dRSyate ityarthaH // 16 // For Private And Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 mahAvidyAviDambanam / 123 (bhuvana0) hetvAbhAsapaJcakaM zlokenopapAdayati-kizceti / meyatvAdikaH pUrvokto mahA. vidyAhetuH svavyabhicAramAtmano'naikAntyamullalayati aGkarayati, pronmIlayati prakAzayati, sthitiviplavamavyavasthAmAdhatte, svasya pratyarthitAM virodhitAM bhajate / / 17 // zlokaM vyAcaSTe-tathAhItyAdi / anumimIte-etacchabdeti / etacchabdetyAdi svasve. taretyAdi vA mahAvidyAsAdhyaM pakSaH / svasvetaravRttitvarahitazcAsau meyatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyoginiSThazceti vigrahaH / svasminpakSIkRtamahAvidyAsAdhye svasmAtpakSIkRtamahAvidyAsAdhyAditarasmiMzca yugalAvRttitvena vRttitvarahitI dharmaH svamAtravRttiA, svetaramAtravRttirvA / tatra dvitIyaH pakSe vyAhataH / tasmAtsvamAtravRttiretatpakSatvAdidharmaH pakSe sidhyati / sa ca dharmo meyatvavanto ghaTAdipadArthAH, tanniSTho yo'tyantAbhAvaH, tasya yaH pratiyogI, tasminniSThastadaiva yadi pakSIkRtamahAvidyAsAdhyaM meyatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogi syAt / tasya dharmasya etatpakSamAtravRttitvenAnyatrAvartanAt / yadi ca mahAvidyAsAdhyaM meyatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogi jAtaM, tadAnIM meyatvavati mahAvidyAsAdhyasya atyantAbhAvaH sampannaH eva / tathA ca meyatvasAdhanavati ghaTAdibhAve mahAvidyAsAdhyAbhAvAnmeyatvasya anaikAntyasiddhiH / svetaramAtravRttidharmo'tra pakSAnyatvAdiH sarvatra sapakSe boddhavyaH / sa ca svetarasminneva bartanAtsvasvetaravRttitvarahitaH, tathA meyatvavapakSIkRtaM mahAvidyAsAdhyaM tatra niSTho yo'tyantAbhAvastatpratiyogini ghaTAdau niSThazca sambhavediti tena vyAptyanugamaH / adhikaraNamityukte svaniSThena mahAvidyAsAdhyatvadharmeNa svasya meyatvavaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvAbhAve'pyupapadyamAnenArthAntaraM syAt / tannivRttyartha meyatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyoginiSThetyupAttam / tathokte ghaTapakSIkRtamahAvidyAsAdhyAnyataratvena meyatvavatpaTAdiniSThAtyantAbhAvapratiyogighaTaniSThenArthAntaram / ata uktaM svetaravRttivarahiteti / tathApi sapakSe sAdhyAprasiddhiH, taduktaM sveti / ukta mUlapadamavatArayatitadidamiti / upAdhidoSaM poSayati-svasvetaretyAdi / ayaM zabdaH svasvetaretyAdimahAvidyAnumAne pakSIkRto yaH zabdastadanyatvamupAdhiH / yatra mahAvidyAsAdhyaM tatraitacchabdAnyatvaM, yathA ghaTAsmAdAviti sAdhyavyApakatvAta, meyatvasAdhanavati zabde etacchabdAnyatvasyAbhAvena sAdhanAvyApakatvAca / parAzaGkAM parAkaroti-na ca sAdhyeti / sAdhyavyApakatvasya anizcayAtpakSetaratvasya etacchabdAnyatvasyAnupAdhitvamiti bhAvaH / hetumAha-pakSIkRtetyAdi / pakSIkRtazabdetaratvarUpaH upAdhireva pakSaH / svasvetaravRttitvarahitazcAsau prakRtasAdhyavyApakaniSThazceti samAsaH / svasmin pakSIkRtazabdetaratvopAdhau svasmAdetadupAdheritarasmi~zca vRttitvarahitaH svamAtravRttiA, svetaramAtravRttirvA / tatra svetaramAtravRttiH pakSAnyatvAdiyadyapi prakRtasAdhyavyApake meyatvAdau niSTho'sti, tathApi pakSAdanyatraiva vartanAtpakSe vyAhataH, sapakSe ca sarvatra prayojakaH / tena svamAtravRttiretadupAdhitvAdidharmaH pakSe sidhyati / sa ca dharmaH prakRtaM sAdhyaM mahAvidyAsatkaM svasvetaretyAdikaM tasya yo vyApakastatra niSThastadaiva, yadyayamupAdhiH prakRtasAdhyavyApakaH syAditi / parizeSapramANenaitacchabdAnyatvopAdheH sAdhyavyApakatvaM siddham / vyAvRttyakRtyaM spaSTam / na ca sAdhyeti / sAdhyavyApakatvasAdhanAvyApakatvarUpopAdhilakSaNasadbhAve'pi pakSetaratvameva doSaH / tathAhi-yatropAdhinA pakSaH eva vyAvaya'te netaro vipakSaH, tatra pakSetaratvaM, yathA dhUmAnumAne prativAdinA For Private And Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM parvatetaratvopAdhau udbhAvite pakSasyaiva vyAvartanAtpakSetaratvam / pakSetarasyopAdhitve ca sarvAnumAnocchedaprasaGga ityarthaH / kuto na yuktamatrAha-vyApaketi / vyApaka upAdhiH, tavyAvRttau vyApyasya sAdhyasya vyAvRtteravazyaMbhAvitvena meyatvAdisAdhanavati pakSe zabde eva vyAptibhaGgAt / tathAhi-yatra sAdhyaM tatropAdhiryathA ghaTAdau, yatra copAdherabhAvastatra sAdhyasyApyabhAvo yathA zabde eva iti / upAdhiAvartamAnaH sAdhyamapi vyAvartayatItyupAdhinA sAdhyasya gRhItatvAtsAdhyasAdhanayorvyAptibhaGgaH ityupAdheH sAphalyamityAzayaH / viparyaye bAdhakamabhidhatte--anyatheti / yadIdRzo'pi nopAdhiH, tarhi sthalAntare anumAnAntare'pyupArdUSaNatvaM nopapadyate ityarthaH / kizca pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvavyApakatvaM svasvetaravRttitvarahitameyatvAvyApakaniSThAzritAdhikaraNaM meyatvAt ghaTavaditi copAdhyanumAnam / meyatvAvyApakatvaM svasvetaravRttitvarahitapakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvavyApakaniSTAdhikaraNaM meyatvAt ghaTavaditi copaadhynumaanH| pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvavyApakatvaM ca meyatvAdAveva siddham / meyatvAvyApakatvaM cAnuSNatvAdI siddhamiti nAnayorAzrayAsiddhatvAdi zaGkanIyam / tadidamuktaM pronmIlayatyAtmanaHsopAdhitvamiti / vyApyatvAsiddhaM ca meyatvam / meyatvaM svasvetaravRttitvarahitapakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvAvyApyaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi vyApyatvAbhAvAnumAnAt / (bhuvana0)-atha punarapi pakSetaratvopAdheH sAdhanAvyApakatvaM cAnumAnAbhyAM darzayatikiM ca pakSIkRtetyAdi / mahAvidyAsAdhyavyApakatvaM pakSaH, meyatvasya avyApake niSTho meyatvAvyA. pakaniSThaH, tasyAzrito meyatvAvyApakaniSThAzritaH / svasvetaravRttitvarahitazcAsau meyatvAvyApakaniSThAzritazca tadadhikaraNamiti padAnvayaH / svasmin mahAvidyAsAdhyavyApakatve pakSIkRte svasmAtpakSAditarasmiMzca vRttitvarahitaH svamAtravRttirvA svetaramAtravRttiA / tatra dvitIyaH pakSAnyonyAbhAvAdiH pakSe vyAghAtAnniSiddhaH / svamAtravRttistu etatpakSatvaM dharmaH pakSe sidhyati / sa ca dharmo meyatvasya avyApake niSTho yo dharmastadAzritastadaiva, yadi mahAvidyAsAdhyavyApakatvarUpaH pakSo meyatvAvyApakaniSThaH syAt / tathA ca yairhi mahAvidyAsAdhyavyApakatvamupAdhidharmo meyatvAvyApakaniSTho jAtaH, tarhi meyatvarUpasAdhanAnyApakaH upAdhirjAta: eveti pakSIkRtazabdetaratvopAdheH sAdhanAvyApakatvam / atra sapakSe svetaramAtravRttiretatpakSAnyatvAdirdharmo'vagantavyaH / sa ca dharmo meyatvAvyApako ghaTAdiH, tanniSTo ghaTatvAdirdharmastadAzrita eveti sAdhyaprasiddhiH / AzritAdhikaraNamityukte etatpakSamAtravRttidharmaNopAdheH sAdhanavyApakatve'pyupapadyamAnena arthAntaram / tannivRttaye meyatvAvyApakaniSTheti / etAvatyucyamAne ca meyatvAdinA arthAntaratvam , ata uktaM svetaravRttitvarahiteti / tathApi sapakSe 1 'dRttirahi iti ca pustakapAThaH / 2 yadi mahA iti cha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa03 mahAvidyAviDambanam / 125 sAdhyaprasiddhineMtyAha-sveti / upAdheH sAdhanAvyApakatvamanumAya. sAdhyavyApakatvAyAnumimItemeyatvAvyApakatvamiti / meyatvasAdhanasya avyApakatvaM pakSaH / svaM pakSaH / svetarat pakSAdanyat / tAgale yo na vartate sa dharmo dvidhA syAt , svamAtravRttiH svetaramAtravRttizca / uttaraH pakSe vyAhataH / tenAdyaH etatpakSatvAdiH pakSe sidhyti| sa ca pakSIkRtetyAdimahAvidyAsAdhyasya vyApake niSTho yo dharmaH tadAzritaH tadeva, yadi pakSIkRtaM meyatvAvyApakatvaM mahAvidyAsAdhyavyApakaniSTaM bhavet / tathA ca yadi meyatvAvyApakatvamupAdhidharmo mahAvidyAsAdhyavyApakaniSTho'jani, taryupAdhirmahAvidyAsAdhyavyApakaH saMpanna eveti sAdhyavyApakatvaM pakSIkRtazabdetaratvopAdheH siddhisaudhamadhyAsta / atrApi sarvatra dharmadha Adau sapakSe pakSAnyatvadharmeNa mahAvidyAsAdhyavyApakaM meyatvAdi, taniSThamastitvAdi, tadAzritena sAdhyAnugamaH / vyAvAni uttAnArthAni / upAdhyanumAna iti / anumAnazabdo hi punapuMsakalino liGgAnuzAsane pratyapAdItyataH upAdhyanumAnaH ityuktam / mahAvidyAsAdhyavyApakatvaM meyatvAvyApakatvaM ca na kacitpramitamityAzrayAsiddhirityAha-pakSIkRteti / yatra yatra mahAvidyAsAdhyaM tatra tatra meyatvamiti mahAvidyAsAdhyavyApakatvasya meyatvAdI siddheH / uSNatvAdo meyatvasadbhAve'pyanuSNatvAbhAvena yatra yatra meyatvaM, tatra tatrAnuSNatvamiti vyApterabhAvAt meyatvAvyApakatvasyAnuSNatvAdI siddhezca anayoH pUrvoktahetvorAzrayAsiddhatvAdi nAzayamiti bhAvaH / evamaupAdhikavyAptikatvena vyApyatvAsiddhatvaM mahAvidyAhetoH pratipAditam / sAdhyavyApyatvAbhAvatvena vyApyatvAsiddhatvamAhavyApyatvAsiddhaM ceti / hetoyatsAdhyena vyApyatvaM tena asiddhaM meyatvaM mahAvidyAsAdhyaM meyatvahetuM na vyApnotItyarthaH / etadeva mahAvidyAnumAnenAha-meyatvamiti / svaM meyatvaM, svasmAnmeyatvAditaratsarvaM jagat / tayoyugale yo na vartate dharmaH sa dvedhA syAt, svamAtravRttiH svetaramAtravRttirvA / dvitIyaH pakSAnyatvAdiH pakSe vyAhatatvAtsapakSopayogI iti prAcInaH etatpakSatvAdidharmaH pakSe sidhyati / sa ca pakSIkRtetyAdimahAvidyAsAdhyena avyApyo yaH tatra niSThastadaiva, yadi meyatvaM mahAvidyAsAdhyAvyApyaM bhavediti meyatvasya mahAvidyAsAdhyena avyApyatvaM siddham / vyAvAni yathA-meyatvamadhikaraNamityukte yena kenApi vAcyatvAdidharmeNa meyatvasya prakRtasAdhyavyApyatve'pyupapadyamAnena arthAntaram , ata uktamavyApyaniSTheti / tathApi ghaTatvenAvyApyamastitvaM taniSThena abhidheyatvAdinA arthAntaratvaM, tadarthaM pakSIkRtetyAdi / svasvetaretyAdivizeSaNakRtyaM pUrvavadeveti punoMcyate / na ca pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvAvyApyAprasiDeraprasiddhavizeSaNateti vAcyam / pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvavyApyatvaM svasvetaravRttitvarahitakutazvidyAvRttaniSTAdhikaraNaM meyatvAditi tatsiddheH / pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvavyApyatvaM svasvetaravRttitvarahitameyatvAvRttiniSThAdhikaraNaM meyatvAditi vyApyatvAbhAvAnumAnam / pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM svasvetaravRttitvarahitameyatvAvyApakaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi vA / na ca anena pakSe meyatvavyApakatvAbhAvasiddhiH, natu meyatve tayApyatvAbhAvasiddhiriti For Private And Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 126 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM vAcyam / mhaavidyaavdpryvsaanaatttsiddheH| na hi prakRtaM sAdhyaM meyatvAvyApakaM meyatvaM ca tayApyamiti pratipattuM zakyam / tadidamuktaM udAharatyabhimatavyApyatvabhaGgaM nijamiti / abhimataM sAdhyaM, tadvyApyatvaM abhimatavyApyatvamiti / tasya bhaGgaH tadbhAva iti / __(bhuvana0)-atra pakSIkRtetyAdimahAvidyAsAdhyAvyApyasya kasyApyaprasiddhaH, taniSThadharmasyApi sapakSe'prasiddhatvAt aprasiddhavizeSaNatvaM pakSasya AzaGkamAnaH pariharati-na ca pakSIkRtetyAdi / mahAvidyAsAdhyasya sarvavyApakatvAnmahAvidyAsAdhyena avyApyasya aprasiddheH, tanniSThadharmasyApyaprasiddhatvAtpakSo'prasiddhavizeSaNaH iti paramArthaH / hetumAha-pakSIkRtetyAdi / pakSIkRtetyAdimahAvidyAsAdhyavyApyatvaM pakSaH / svasvetaravRttitvarahitazcAsau kutazcidvyAvRttaniSThazceti vigrahaH / svazabdenaitatpakSagrahaH / atra svamAtravRttiretatpakSatvAdirdharmaH pakSe'vaseyaH / sa ca kutazcidvyAvRtte niSThaH tadaiva, yadi pakSitaM mahAvidyAsAthyavyApyatvaM kutazcidvyAvRttaM syAt / tathA ca yato mahAvidyAsAdhyavyApyatvaM vyAvRttaM sa mahAvidyAsAdhyAvyApyaH siddha eva / pakSAnyatvAdidharmeNa kutazcidvyAvRttaM ghaTatvAdi taniSThena sAdhyaprasiddhiH / vyApyatvaM yathoktasAdhyavadityukte'gnimattvavyApyatvaM kutazciddhaTAdeAvRttaM svameva tanmAtraniSThadharmavadityarthAntaram / tadartha pakSIkRtetyAdi gRhItam / pakSIkRtetyAdivyApyatvamadhikaraNamityukte svamAtraniSThadharmeNa arthAntaraM, tata uktaM kutazcivyAvRttaniSTheti / itaradvizeSaNaM vyAkhyAtArtham / tatsiddheriti / pakSIkRtetyAdimahAvidyAsAdhyAvyApyatvasiddherityarthaH / meyatvahetormahAvidyAsAdhyavyApyatvaM prayogAntareNa nirasyati-pakSIkRteti / meyatve'vRttiryasya sa meyatvAvRttiH, tatra niSThA yasya sa tathA / svasvetaravRttitvarahitaJcAsau meyatvAvRttiniSThazca tasyAzraya ityarthaH / iha svamAtravRttiretatpakSatvaM dharmo meyatvAvRttiniSThaH pakSe sidhyanmahAvidyAsAdhyavyApyatvasya pakSitasya meyatve avRttiM sAdhayati / tathA ca meyatvasya mahAvidyAsAdhyena avyApyatvaM siddhameva / iha sapakSe pakSAnyatvaM dharmo'vaseyaH / meyatvahetoreva vyApyatvAbhAvAnumAnaM tRtiiymaacsstte-pkssiikRtetyaadi| mahAvidyAsAdhya pakSaH / atraivaMvidho dharmaH svetaramAtravRttiH svamAtravRttizca / tatrAdyaH pakSe vyAhata iti dvItiyaH etatpakSatvaM dharmaH pakSe san sidhyti| sa ca meyatvasya avyApake niSThastova, yadi mahAvidyAsadhyaM meyatvAvyApakaM syAt / yadi ca mahAvidyAsAdhyaM meyatvAvyApakaM samajani, tadA meyatvaM mahAvidyAsAdhyena apyAvyaM saMpannameveti vyApyatvAbhAvaH / mahAvidyAsAdhyAnyatvadharmeNa meyatvAvyApakaM ghaTatvaM tanniSThena sAdhyAnugamaH / vyAvAni pUrvavadvoddhavyAni / AzaGkAM kurvannirAkaroti-na ca aneneti / anena anantaroktenaivAnumAnena pakSe mahAvidyAsAdhyarUpe meyatvasya yadhyApakatvaM tasyAbhAvasiddhiH syAt, na tu meyatve tadvyApyatvasya mahAvidyAsAdhyarUpavyApakavyApyatvasya abhAvasiddhiriti na vAcyam / hetumAha-mahAvidyeti / yathA mahAvidyAyAyAM aparyavasAnena sAdhyasiddhiH, tathehApi / yadi mahAvidyAsAdhye meyatvAvyApakatvaM siddhaM, tadAnIM meyatvatadavyApyaM siddhamevetyaparyavasAnA 1 apakSIkR' iti cha da pustakapAThaH / 2 vyApyatvAsapakSi iti cha da pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 mhaavidyaaviddmbnm| 127 vyApyatvAbhAvasiddhiH / etadeva vizadayati-na hIti / prakRtaM sAdhyaM mahAvidyAsatkaM meyatvasyA. vyApakaM, meyatvaM ca tena mahAvidyAsAdhyena vyApyamityayuktaM, vyAghAtAdityarthaH / ukte mUlapadaM darzayati-tadidamiti / tadeva vyAcaSTe-abhimatamiti / abhimataM sAdhyaM mahAvidyAsAdhyaM, tela vyApyatvaM tdvyaapytvmiti| kiJca ayaM zabdaH svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNamityatra ayaM zabdaH svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvarahitaH etadanyatvarahitatvAdityAdayaH pratipakSAH / na ca pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvarahitatvamaprasiddhamitivAcyam / pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM svasvetaravRttitvarahitakutazcidvyAvRttaniSThAdhikaraNaM meya. tvAt ghaTavaditi ttsiddheH| (bhuvana0)-pratipakSaM lakSayati-kizcetyAdi / ayaM zabdaH svasvetaretyAdimahAvidyAsAdhyena rahitaH etadanyatvarahitatvAt / etacchabdAdyadanyatvaM tena rahitatvAt etacchabdatvAt / vyatireke ghaTAdi kuto na vAcyamatrAha-pakSIkRteti / etanmahAvidyAsAdhyaM pakSaH / svasvetaravRttitvarahitazcAsau kutazcidvyAvRttaniSThazceti vigrahaH / iha svamAtravRttiretanmahAvidyAsAdhyatvAdiko dharmaH pakSe sAdhyaH / sa ca kutazcidhyAvRttaniSThastadeva, yadi pakSitaM mahAvidyAsAdhyaM kutazcidvyAvRttaM bhavet / yatazca tadvyAvRttaM sa mahAvidyAsAdhyarahitaH saMpanna eveti pakSitamahAvidyAsAdhyarahitatvaprasiddhiH / pakSAnyonyAbhAvamupAdAya sAdhyAdhigamaH / ayaM zabdo nityaH zabdatvAditi vA pratipakSaH / na cAyaM pakSadharmo'pi sapakSavipakSavyAvRttatvAdasAdhAraNa iti vAcyam / vyAptipakSadharmatayorakhaNDane asAdhAraNasya dUSaNatvAnaGgIkArAt / vyApyatvAnizcayAdayamagamaka iti cet / na / zabdatvaM svasvetaravRttitvarahitanityatvavyApyaniSThAdhikaraNaM meyatvAt ghaTavaditi vyApyatvasiddheH / tadidamuktaM AcaSTe pratipakSamAtmaviSayamiti / AtmaviSayaM pratipakSaM nirdhArayatItyarthaH / (bhuvana0)-na cAyamiti / ayaM zabdatvAdihetuH pakSadho'pi sapakSavipakSAbhyAM vyAvRttatvAdasAdhAraNAnaikAntikaH / sati sapakSe sapakSApravezI asAdhAraNAnaikAntiko'naikAntikabhedo vA anaddhayavasito vA / atra ca nityatve sAdhye gaganAdInAM sapakSatve'pi hetoH sapakSApravezAdasAdhAraNatvamiti rahasyaM / hetumAha-vyAptipakSeti / vyAptizca pakSadharmatA ca vyAptipakSadharmate, tayorakhaNDane sati asAdhAraNAnaikAntikatvasya dUSaNatvaM norIkriyate ityanvarthaH / paramArthastrayam / 'vyAptipakSadharmatAvalliGgamiti lakSaNAdvyAptipakSadharmate evAkhaNDite vilokyate iti / AzaGkatevyApyatveti / ayaM zabdatvAditi heturnityatvasAdhyena yadvyApyatvaM hetoH, tadanirNayAdagamakaH sAdhya syAjJApaka ityarthaH / samAdhatte-na / zabdatvamiti / svasvetaravRttitvarahito dharmaH etatpakSatvAdiH For Private And Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM pakSe jJeyaH / sa ca nityatvavyApyaniSThastadaiva, yadi zabdatvaM nityatvavyApyaM bhavediti zabdatvasya nityatvavyApyatvasiddhiH / pakSAnyatvadharmeNa nityatvavyApye AtmatvAdau niSThena sAdhyAnugatiH / zabdatvAnyAnyatvAdinA dharmeNa arthAntaraparihArAya nityatvavyApyaniSThetyupAttam / zeSaM sugamam / kiJca ayaM zabdaH svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvAdityayaM kAlAtyayApadiSTaH / ayaM zabdaH svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvarahita ityasmadAdivacanajanitapramitibAdhAt / na ca asyAH pramititvamasiddhamiti vAcyam / idaM jJAnaM svasvetaravRttitvarahitapramitiniSThAdhikaraNaM meyatvAdvavaditi tatsiddheH / pUrvajJAnaviparItapramititvameva bAdhakatvaM, nAnyat kizcit / tadidamuktaM bAdhAM samunmudrayatIti / samudghATayatItyarthaH / ( bhuvana 0 ) - kAlAtyayApadiSTatAM spaSTayati - kiJca ayamityAdi / pramANAbAdhitasAdhakatvena nAtra hetau bAdhAsambandhavaidhuryamityata Aha- ayaM zabda iti / ayaM zabdaH svasvetaretyAdisAdhyarahitaH ityevaMrUpA yA asmadAdivacanajanitA pramitiH AgamapramANaM, tayA bAdhaH iti bhAvaH / na ca asyA iti / asyA asmadAdivacanajanitapramiteH prabhititvamAgamapramANatvamasiddhamiti na ca vAcyam / kuto na vAcyamityata Aha- idaM jJAnamiti / asmadAdivAkyajanyajJAnamityarthaH / etajjJAnatvaM dharmaH pakSe'vaseyaH / sa ca pramitiniSThaH tadAnImeva, yadi pakSitametajjJAnaM pramitirUpaM syAditye tajjJAnasya pramititvasiddhiH / sapakSe etajjJAnAnyatvaM dharmo boddhavyaH / sa ca pramitiH pratyakSAdipramANaM tanniSThaH eveti tena sAdhyAnugatiH / ghaTAdijJAnena siddhasAdhanatA mA bhUditIdaM jJAnamityuktaM / tatsiddheriti / asmadAdivacanapramititvasiddherityarthaH / pUrvamahAvidyAyA bAdhyatvaM darzayituM bAdhakalakSaNaM lakSayati - pUrveti / pUrvajJAnaM mahAvidyA sAdhyavattvajJAnaM zabdasya, tasmAdyadviparItapramititvaM zabdasya mahAvidyAsAdhyarahitatvajJAnaM, tadeva bAdhakatvaM taccAsmadAdivAkyajanitaprabhiterastyeveti bhAvArtha: / evaM meyatvAdihetoH kAlAtyayApadiSTatA samAdiSTA / ' pramANabAdhitasAdhyasA - dhakatvaM kAlAtyayApadiSTatvamiti talakSaNAt / kizca sakalamahAvidyAnAM siddhAntaviplAvakatvaM nAma dUSaNam / tathAhigaganAdayaH svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi, pArthivaparamANuH svasvetaravRttitvarahitanityarUpAdimanniSThAdhikaraNaM meyatvAditi, ApyAdiparamANuH svasvetaravRttitvarahitapAkajarUpAdimanniSThAdhikaraNaM meyatvAditi, IzvaraH svasvetaravRttitvarahitAnityajJAnecchAprayatnadharmAdharma sukhaduHkhadebhAvanAnniSThAdhikaraNaM meyatvAdityAdeH sarvatra suvacatvAt / na caivamAdInAmAgamabAdhaH / vivAdapadamAgamaH svasvetaravRttitvarahitApramANaniSThAdhikaraNaM meyatvAdityAdeH tatprAmANyapratikSepe'pi suvacatvAt / ( bhuvana0 ) - idAnIM siddhAntaviplAvakatvadUSaNaM prAduSkaroti- kiJca sakaleti viplAvakatvaM vyavasthArahitatvam / nanu nityA gaganAdaya:, tathA caturvidhAH api paramANavo nityAH, For Private And Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 mahAvidyAviDambanam / pArthivaparamANoH rUparasagandhasparzAzvAnityAH, vAyavIyaparamANuSu sparzoM nityo'pAkajazca, rUparasagandhAstu tatra santyeva na / ApyaparamANoH rUparasasparzAH nityAH, gandhastu tatra nAstyeva / taijasaparamANo: rUpaspazau~ nityau, rasagandhau tu na staH / tathA taijasApyaparamANuSu rUpAdyapAkajam / pArthivaparamANuSu rUpAdipAkajam / IzvarajJAnecchAprayatnA nityAH / dharmAdharmAdayastu tatra na santIti siddhAntamaryAdAbhaGgAbhAvAtkathaM viplAvakatvamityata Aha-tathA hItyAdi / gaganAdayaH pakSaH / Adipadena AtmaparamANvAdisaMgrahaH / anumAnavyAkhyA pUrvavat / gaganAdInAM siddhAnte nityatvaM pratyapAdi, mahAvidyayA cA'nityatvamapi sAdhyate iti siddhAntaviplavaH / pArthivetyAdi / nityaM ca tadrUpAdi ca nityarUpAdi / Adizabdena rasagandhasparzaparAmarzaH / nityarUpAdayo vidyante yeSu te nityarUpAdimantaH, taniSTho dharmaH pArthivaparamANutvAdiH pakSe sidhyanpakSitapArthivaparamANUnAM nityarUpAdimattvaM sAdhayediti bhAvaH / sapakSe anityarUpAdimAnApyAdiparamANustanniSThena pakSAnyonyAbhAvena pakSAnyasarvaniSThena sAdhyAdhigamaH / vaizeSikAdimate pArthivANUnAmanityarUpAdimattvaM pratipAdyate, atra tu viparItasAdhanAdviplAvakatvam / ApyAdIti / AdipadAttejo'NUnAM grahaNam , na tu vAyavIyANUnAm / teSAM kevalasparzavattvena rUpAdimattvAbhAvAt / pAkajaM ca tadrUpAdi ca tadvatsu niSTho yo dharmaH, tadAzraya ityarthaH / AdizabdAdrasasparzaparAmRSTiH / atra ApyAdiparamANutvaM sAdhyadharmaH pAkajarUpAdimaniSThaH pakSe sidhyanpAkajarUpAdimattvamApyAdyaNUnAM sAdhayati / pakSAnyatvaM dharmaH sapakSe jnyaatvyH| sa ca pAkajarUpAdimAnpArthivANustaniSTho'styeveti sAdhyaprasiddhiH / pArthivANavo hi sUryAditejasA jvalitatvAtpAkajarUpAdimantaH ucyante / ApyAdyaNavastu ajvalitatvAdapAkajarUpAdimantaH iti siddhAntasthitiH / atra ca tadvaiparItyakaraNAsthitibhaGgaH / Izvara iti / Izvaro hi nityajJAnAdimAndharmAdharmAdirahitazca saMpratipannaH,atra cAnyathApi sAdhanAdviplavaH / jJAnaM cecchA ca prayatnazca dharmazca adharmazca sukhaM ca duHkhaM ca dveSazca bhAvanA ca, anityAzca te jJAnAdayazceti vigrahaH / ihezvaratvaM dharmaH ubhayavizeSaNaviziSTaH pakSe sidhyanpakSasyezvarasya anityajJAnAdimattvaM sAdhayet / pakSAnyonyAbhAvamanityajJAnAdivati kSetrajJAtmani niSThamAdAya sAdhyAnugamaH / ityAderiti / atrAdipadena ' zrutiH svasvetaravRttitvarahitApramANaniSThAzrayo jJeyatvAddhaTAtmAdivat / tathA 'IzvaraH svasvetaravRttitvarahitajagatkartRtvarahitaniSThAzrayo meyatvAdghaTAdivadityAdInAM grahaNam / na caivamiti / evamAdInAM gaganAdyanityatvAdisAdhakAnumAnAnAmityarthaH / kuto netyAha-vivAdetyAdi / atra vipratipannAgamatvaM pakSe sAdhyadharmaH / sapakSe ca pakSAnyatvaM dharmaH / sa cApramANe pratyakSAdipramANAdanyasminiSThaH evetyarthaH / zeSamanumAnamuttAnArtham / tatprAmANyeti / tasya vivAdapadAgamasya yatprAmANyaM tatpratikSepe'pIti bhAvaH / ___ atha siddhAntaviplAvakatvaM kutrAntarbhavatIti pRcchasi, tarhi na kacidityavehi / yathA siddhatvAdayaH pRthageva dUSaNaM, evamidmapi / yadvA pratibandhAmasyA 1 sapakSe ca nitya iti ca pustakapAThaH / 2 'dhyAdhigatiH / vaize iti ca pustakapAThaH / 3 hi pralayakAle jvali iti ca pustakapAThaH / 3 thA aprasiddha iti ga pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM ntarbhAvaH / yadyevaMvidhairanumAnaiH zabdAnityatvaM sAdhyate, tarhi gaganAnityatvamapi kasmAnna sAdhyate iti / (bhuvana0 )-paraH pRcchati / atheti / siddhAntyAha-tahIti / yathA asiddhatvaviruddhatvAdidoSAH mukhyAH eva, tathA siddhAntaviplAvakatvamapi mukhyameva dUSaNamityAkUtam / svatantradUSaNatvakalpane gauravaM bAdhakastarka ityAzaGkayAha-yadveti / pratibandhAmantarbhAvaprakAramevAvirbhAvayatiyadyevaMvidhairiti / evaMvidhairmahAvidyAnumAnairyadizabdasyAnityatvaM sAdhyate, tarhi tathaiva gaganA'nityatvamapi kathaM na sAthyate iti / etattatvam / 'codyaparihArasAmyaM pratibandItarkaH' iti hi tallakSaNam / tato'trApi yadyevamityAdinA codyaparihArasAmyamadarzi / yadi punaH siddhAntaviplAvakatvaM sarvasAdhanadUSaNasAdhAraNaM dRSaNaM nAGgIkri. yate, tarhi yasminkasmiMzcidapyanumAne pareNa pakSetaratvena sopAdhikatve'bhihite saMdigdhasAdhyapakSavRttitvena saMdigdhAnakAntike vA abhihite kiM vaktavyam / evaM sati sarvAnumAnaviplava iti vaktavyamiti cet / tarhi svIkRtamAyuSmatA siddhAntaviplAvakatvasya dUSaNatvam / evaM vAdyudIritasAdhane bhavatA anaikAntikatvAdisamyagdUSaNe'bhihate, yadi vAdI naitasyAnaikAntikatvAdikaM dUSaNamiti vadati, tarhi bhavatA kiM vaktavyam / apasiddhAntaH syAditi vaktavyamiti cet / na / etasya hetoryadanaikAntikatvaM tasya tena dUSaNatvAnaGgIkArAt / evaM tarhi sarvatrAnaikAntikatvasya dUSaNatvaM na syAditi cet / aGgIkRtaM tarhi siddhAnta. viplAvakatvasya dUSaNatvamityalaM klhen| (bhuvana0)-pUrvapakSiNaM zaGkate-yadi punariti / sarvasAdhanAnAM yAni dRSaNAni asiddhatvAdIni teSAM sAdhAraNaM samAnamityanvayaH / paramArthastvayaM-yAdRzamasiddhatvAdidUSaNaM tAdRzaM siddhAntaviplAvakatvadUSaNamapi yadi nAbhyupeyate / tarhi yasminniti / pakSetaratvasyopAdhidUSaNatve'pi zabdo nityaH kRtakatvAdbaTavadityAdau yatra kvApyanumAne prativAdinA pakSetaratvena sopAdhike prokte / yadvA 'saMdigdhavipakSavRttiH saMdigdhAnakAntikaH' iti tallakSaNe satyapi, prativAdinA saMdigdhasAdhyaM yatra sa saMdigdhasAdhyaH, sa cAsau pakSazca, tadvRttitvena hetoH saMdigdhAnekAntikatve prasaJjite, kiM vAcyaM bhavatItyAzayaH / paraH uttarayati-evaM satIti / ghaTTakuTyAM prabhAtamiti nyAyena pariharati-tarhi svIkRtamiti / prakArAntareNa siddhAntaviplAvakatvaM svIkArayati-evaM vAyudIriteti / nityAH varNAH zrAvaNatvAcchabdatvavadityAdau naityazabdikavAdyudIrite sAdhane bhavatA prativAdinA dhvanirUpe bhAge'nakAntikatvAdisamyadgaSaNe'bhihite, yadi vAdI naitasya hetoranaikAntikatvAdidUSaNamiti vadati, tadA tvayA kiM vAcyamityarthaH / paraH pratyAcaSTe-apasiddhAnta iti / pariharati 1 kathaM na iti iti ca pustkpaatthH| 2 naityazabdavA' iti cha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 503 mahAvidyAviDambanam / 131 neti / etasya hetorvAdyuktasya yadanaikAntikatvaM tasyAnaikAntikatvasya bhavadutpAditasya tena vAdinA dUSaNatvaM nAGgIkriyate ityarthaH / paraH parihAramAha-evaM tIti / siddhaM naH samIhitamityAhaaGgIkRtamiti / ___atha pratibandI tarkaH eva / tarkazca ApAdyapAdakayorvyAptimUlaH / na ca prameyatvasya pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvasAdha. katvasya prameyatvasyezvarataditaravRttitvarahitAnityajJAnAdimaniSThAdhikaraNatvasAdhakatvena vyAptirasti / ato mUlazaithilyAttarkAbhAso'yamiti manyase / tanna / prasaGgavyatiriktapratibandyAditarkANAM vyAptimUlatvAnaGgIkArAt / anyathA samyaksAdhane'pi pareNa pakSetaratvopAdhipakSaniSThasaMdigdhAnakAntikatvAdinA dRSite samyaganaikAntikatvAdau ca pareNa nAtrAnaikAntikatvadUSaNamityuddhRte bhavato'pi na kizciduttaraM syAditi / tadidamuktaM Adhatte sthitiviplavaM ceti / (bhuvana0 )-siddhAntaviplAvakatvasya pratibandyAmantarbhAvaM pUrvoktamAlambya zaGkate-atha pratibandItyAdi / yadyayamanamiH syAttarhi nirdhUmaH prasajyeta / atrAnagmitvamApAdakaM, nighUmatvamApAdyaM, yatrApAdakaM tatrApAdyamiti vyAptimUlastarkaH / na ca prameyeti / prameyatvahetoryatpakSIkRtetyAdimahAvidyAsAdhyasAdhakatvaM tasya na ca vyAptirasti / kena saha / meyatvahetoreva yadIzvaretyAdimahAvidyAsAdhyasAdhakatvaM tena ityanvarthaH / bhAvArthastu ayam-yatra yatra meyatvasya pakSIkRtetyAdisAdhyasAdhakatvarUpamApAdakaM, tatra tatra meyatvasya IzvaretyAdisAdhyasAdhakatvarUpamApAdyamityApAdyApadakayoAprabhAvaH iti / kiM tahatyiAha-ata iti / vyAptirUpaM yanmUlaM tasya zaithilyAdayaM pratibandI tarkastAbhAsa iti AcAryaH samAdhatte-tannetyAdi / pratibandIvyAghAtAtmAzrayaparasparAzrayAditarkANAmityarthaH / vipakSe bAdhakamabhidhatte-anyatheti / anyathA pratibandyAditarkANAM vyAptimUlatvasvIkAre dhUmatvAdisamyaksAdhane'pi pareNa prativAdinA pakSetaratvopAdhinA pakSaniSThatayA saMdigdhAnakAntikatvAdinA ca dUSite, tathA 'nityaH zabdaH zrAvaNatvAcchabdatvavadityatra dhvaninAnaikAntyam / yato vaizeSikAdimate dhvaniranityaH zrAvaNazca bhavati / "mArutaguNaH zrAvaNo'varNAtmA anityaH zakaTAdibhavo dhvaniri"tyAdi tatsvarUpAditi dhvaninA samyaganaikAntikatvAdAvudbhAvite'pi nAtraitahUSaNamiti pareNoddhRte ca, tavApi na kiJciduttaramityarthaH |bhaavstvym-prennaivmukte sati bhavatAtra pakSetaratvasyopAdhitve sarvAnumAnAnAM pakSetaratvopAdhigrastatvaM syAdityAdi pratibanyeva vAcyA / na ca yatraikasminnanumAne pakSetaratvasyopAdhitvaM tatra sarvAnumAneSu pakSetaratvasyopAdhitvamiti vyAptirasti / bhavadAzayena tu vyAptirvilokyate eveti tava na kiJciduttaraM syAditi / pUrvokte mUlapadamavatArayatitadidamiti / sthitiH siddhaantsvruupaa| kizca pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM svasvetara1 pakSetaratvopAdhi iti cha da pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 132 www.kobatirth.org bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vRttitvarahitapakSAvidyamAnaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi viruddhatvam / pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvarUpaprakRtavyApakAbhAvasya pakSaniSThatayA prakRtahetunaiva sAdhanAditi / pakSaniSThatayA prakRtavyApakAbhAvasAdhakatvameva ca sAkSAdviruddhalakSaNaM, na tu prakRtavyApakAbhAvavyApyatvaM / tasya sAkSAdvirudvAvAntarabhedalakSaNatvAditi saMkSepaH / tadidamuktaM bhajate pratyarthitAmAtmana iti / evaM sarvamahAvidyAsvapi anaikAntikatvAdisAdhakatvaM yojyam / (bhuvana0 ) -- viruddhatvaM mahAvidyAhetorAha - kizcetyAdi / svasvetaravRttitvarahito dharmaH etanmahAvidyAsAdhyatvametatpakSAnyAnyatvAdirvA pakSe draSTavyaH / sa ca pakSe zabde'vidyamAno yastanniSThastava, yahi pakSitaM mahAvidyA sAdhyaM pakSe'vidyamAnaM bhavediti viruddhatvam / pakSAnyatvena vyAptisiddhiH / svamAtraniSThadharmeNArthAntaratA mA bhUdityuktaM - pakSAvidyamAnaniSTheti / pakSAvidyamAne ghaart niSThena meyatvAdinA arthAntaraM vArayati - svetaravRttitvarahiteti / aprasiddhavizeSaNatvaM pariha - sveti / viruddhatve hetumAha - pakSIkRtetyAdi / pakSIkRtazabdetyAdirUpaM yatprakRta vyApakaM mahAvidyAsAdhyaM tasya yo'bhAvaH, tasya pakSe zabde niSTatayA prakRtahetunA meyatvenaiva sAdhanAt / nanu prakRtavyApakAbhAvavyApyo hi viruddho heturnatu prakRtavyApakAbhAvasAdhakaH ityaparAzaGkAM parAkaroti -- pakSaniSThatayetyAdi / pakSe zabde niSThatayA prakRtavyApakamatra mahAvidyA sAdhyaM tadabhAvasAdhakatvameva sAkSAdviruddha hetulakSaNaM, na tu mahAvidyAsAdhyAbhAvena vyApyatvaM viruddhahetulakSaNamityAkUtam / hetuM brUtetasyeti / tasya prakRtavyApakAbhAvavyApyatvasya sAkSAdviruddhasya yo'vAntarabhedaH tallakSaNatvaM na tu sA - kSAdviruddhalakSaNatvamityarthaH / pUrvoktamanyatrAtidizati - evaM sarveti / ayaM zabdo'nityatvavyatiritaddharmatvarahitAdhikaraNaM meyatvAddhaTavadityatra anityatvavyatiriktaitaddharmatvara hitAdhikaraNaM meyatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitvavyatiriktaitaddharmatvarahitAdhikaraNaM meyatvAddhaTavadityanaikAntyAdisAdhakatvaprakAreNa " kiJca svavyabhicAram" ityArabhya ye pUrvamUcire doSAH anaikAntikatvasopAdhikatvAdayaH te sarvamahAvidyAsvapyUhanIyAH iti rahasyam / nanu mahAvidyArItira pramANaM pramANaM vA / Adye na tadbalAdanaikAntikatvAdidoSasiddhiriti nirduSTatvaM mahAvidyAyAH / dvitIye tu aGgIkRtapramANabhAvAyAM mahAvidyAyAmanaikAntikatvAdivyutpAdanaM vyAhRtamityata Aha svavyAghAtakamuttaraM tava mate jAtistadatrApi kiM svavyAghAtakataiva duSTijananI kiMvottaratvAnvitA / Aye syAttava jAtisAdhanamidaM pakSe dvitIye puna vaiyarthyaM prathamaM tvadUSaNamiha nyAyasya tulyatvataH // 18 // ayamarthaH - svavyAghAtakamuttaraM jAtiriti hi parasya saMmatam / tatra kiM svavyAghAtakatvameva duSTatvaM gamayati, kiMvA uttaratvasahitam / Adye mahAvi For Private And Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa03 mhaavidyaaviddmbnm| 133 dyApi svAnaikAntikatvAdivyutpAdanena svavyAghAtakaiveti kathaM na duSTA / kevalamuttaratvAbhAvAjAtisAdhanamiyam / anyattu jaatyuttrmiti| dvitIye tu uttaratvavizeSaNaM vyartham / svavyAghAtakatvasyaiva duSTatvavodhAparaparyAyaduSTijanakatvAt / duSTatvabodhAnupayogivizeSaNopAdAne ca svavyAghAtakaM sAdhanaM jAtiriti sAdhanatvavizeSaNopAdAnena uttarasyApi jAtitvaM nivartayataH kimuttaraM syAditi / (bhuvana0 )-uttarazlokAvatArAya codayati-nanviti / AdyaM pratyAha-Aye neti / mahAvidyAyAH apramANatve mahAvidyAbalena nAnaikAntyAdidoSasiddhiriti doSAbhAvAnmahAvidyAsamaJjasaiveti bhAvaH / dvaitIyakaM niloMThayati-dvitIye iti / mahAvidyAyAH pramANatve'naikAntyAdidoSavyutpAdanaM vyAhatamityAzayaH / ___ etAvatA dvitIyavikalpoktAM pramANIkRtamahAvidyAdoSavyutpAdanaM bhavatAM svavyAghAtakamidaM jAtyuttaramiti parAzaGkAM nirasyati-svavyAghAtakamuttaramityAdi // 18 // kAvyaM vyAkurute-ayamarthaH ityAdi / jAteH parasaMmatalakSaNaM pradaya vikalpayati-tatra kiM sveti / jAtirhi duSTatvagamikA, jAtau satyAM duSTatvasya sadbhAvAt / sA ca svavyAghAtakottararUpA / tena tatra 'svavyAghAtakamuttaraM jAtiriti lakSaNe svavyAghAtakatvameva duSTatvagamakaM, kiM vA svavyAghAtakamuttaramiti bhAvaH / vikalpayugalamapi krameNa dUSayati-Adya iti / svavyAghAtakatvasyaiva duSTatve mahAvidyApi svasyAnakAntikatvAdidoSasAdhanena duSTaivetyarthaH / kevalamiti / atra svavyAghAtakatvamasti, na tUttaratvam / tena yathA mRSodyamuttaraM jAtyuttaraM, tathA mithyAsAdhanaM jAtisAdhanamiyaM mahAvidyetyabhiprAyaH / aparaM pakSaM dUSayati-dvitIye iti / svavyAghAtakamuttaraM duSTatvaM gamayatItirUpe svavyAghatakatvasyaiva duSTatvagamakatvAduttaratvavizeSaNaM vyarthamityarthaH / ' svavyAghAtakamuttaraM jAtiriti lakSaNasya vRddhapraNItatvAnnottaratvavizeSaNaM hAtuM zakyamityAzaGkayAhaduSTatvabodhAnupayogIti / duSTatvabodhasya anupayogivizeSaNamuttaratvaM, tasyopAdAne uttaratvavizeSaNasthAne sAdhanatvavizeSaNagrahaNAt / svavyAghAtakaM sAdhanaM jAtiriti lakSaNena svavyAghAtakamuttaraM jAtiriti lakSaNopAttasya uttaratvavizeSaNasyApi jAtitvaM nivartayataH parasya purastAttava kimuttaraM syAditi paramArthaH / kiJca uttaratvavizeSaNena sAdhanasya jAtitvaM nivartatAM, svavyAghAtakatvena duSTatvaM tu na nivartate eva / na hi uttaragataM svavyAghAtakatvaM duSTatvaM gamayati, natu sAdhanagatamityatra niyAmakamasti / (bhuvana0)-'prathamaM ca dUSaNamityetadvyAkhyAti-kiJcetyAdi / uttaratvavizeSaNagrahaNe satyuttarasyaiva jAtitvaM syAt, natu sAdhanasya / tathApyuttaratvavizeSaNe sAdhanatvavizeSaNe vA satyapi svavyAghAtakatvena duSTatvaM syAdevetyarthaH / etAvatA dvitIye pakSe jAtisAdhanaM nAma prathamamapi dUSaNaM kathitaM bhavati / 'nyAyasya tulyatvataH' ityetadvyAcaSTe-na hi uttareti / uttaragatamuttaratvavizeSaNa For Private And Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 134 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM sahitaM svavyAghAtakatvaM duSTatvaM gamayati, na tu sAdhanagataM sAdhanatvavizeSaNasahitamityatra niyAmakaM niyamakAri na hi kiJcidasti / etAvatA jAtisAdhane jAtyuttare ca nyAyasya tulyatvaM darzitaM bhavati / ____atha ayaM zabdaH svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvAdityatra anityatvasAdhane zabdavizeSo dharmI, pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM ca sAdhyam / pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM svasvetaravRttitvarahitameyatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyoginiSThAdhikaraNamityatra anaikAntikatvasAdhane ca pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM dharmI, etaditaravRttitvarahitameyatvavaniSThAtyantAbhAvapratiyoginiSThAdhikaraNatvaM ca sAdhyam / tena anayormahAvidyayordharmisAdhyabhedAnmahAnbhedaH / tathA ca yA tAvadanityatvaM gamayati, nAsau svAtmano 'naikAntikatvaM gamayati / yA punaranaikAntikatvaM gamayati, nAsau zabdAnityatvaM gamayati / tena svavyAghAtakatvAbhAvAnmahAvidyA na jAtisAdhanamiti cet / na / yadi anityaghaTasAdhAdanityaH zabdaH syAt, tarhi nityAkAzasAdhAdamUrtatvAnnityo'pi syAditi sAdharmyasamAyAM prayuktAyAM svavyAghAtakatvaM kIdRzaM vaktavyam / yadi nityasAdhAnnityatvamucyate, tarhi uttarAbhAsasAdha `ttvaduktiruttarAbhAsaH syAditi svavyAghAtakatvaM sAdharmyasamAyAM vaktavyamiti cet / na / nityasAdhAnnityatvApAdanasya uttarAbhAsasAdhAduttarAbhAsatvApAdanasya ca suvyaktabhedatvena svavyAghAtakatvasyAnupapatteH / samAnarItikatvena tu svavyAghAtakatvaM mahAvidyAyAmapi samAnam / yadi ca vyAghAto'tra na saMbhavati, tarhi pUrvoktanyAyena anaikAntikatvameva anumAnabalAdudbhAvanIyam / (bhuvana0)-atha svavyAghAtakatvameva mahAvidyAyA nAstIti pratipAdayituM zAzatiathAyamityAdi / etanmahAvidyAdvayaM purApi vyAkhyAtArthameva / dharmisAdhyabhedAditi / dharmI ca sAdhyaM ca tayorbhedAditi / mahAbhedameva bhAvayati-tathA ceti / na jAtisAdhanamiti yAvatsugamam / siddhAntI pratisamAdhatte-na / ydynityeti| anityaH zabdaH kRtakatvAddhaTavadityukte jAtivAdinA ca yadyanityaghaTasAdharmyAtkRtakatvAdanityaH zabdaH syAt, tarhi nityAkAzasAdhAdamUrttatvena nityo'pi syAditi sAdharmyasamAyAM jAtau prayuktAyAM bhavatA svavyAghAtakatvaM kIdRzaM vaktavyam / svavyAghAtakatvaM ca sarvajAMtisAdhAraNalakSaNatvena gaveSyate eva / pralaM matvA paraH uttaramAhayadi nityeti |prihrti-n| nityeti| yannityasAdhAnnityatvApAdanamuttarAbhAsasAdhAduttarAbhAsatvApAdanaM ca, tayordvayorapi suvyaktabhedatvena atisphuTabhedatvena svavyAghAtakatvaM noppdyte| aymrthH| nityatvApAdanasya uttarAbhAsatvApAdanasya ca bhinnaviSayatvena viruddhasamuccayAbhAvAnna svavyAghAto. 'treti / viSayabhede'pi yadi samAnanyAyatayAtra svavyAghAtaH, tadAnIM tayaiva yuktyA mahAvidyAsvapi For Private And Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 503 mahAvidyAbiDambanam / sa bhavatyevetyAha-samAnetyAdi / durbalaM vAdinaM dRSTvA svavyAghAtatvAbhAvamapyabhyupetya bhaGgAntaraM bhaNati-yadi ceti / atra mahAvidyAyAM yadi 'viruddhasamuccayo vyAghAtaH' ityevaMrUpo vyAghAto bAdhakatako na sambhavati, tarhi pUrvoktavyAghAtadoSAbhAvena yathaiva, pUrvamuktaM tathaivAnaikAntyaM mahAvidyAyAmudbhAvyamiti tAtparyam / ___ atha anaikAntikatvAnumAne'pi anenaiva nyAyena anaikAntikatvAnumAnAnmUlAnumAnAnaikAntikatvaparihAra. iti cet / na / anaikAntikatvAnumAnAnaikAntikatvAnumAne'pi anenaiva nyAyena anaikAntikatvAnumAnAnmUlAnumAnAnaikAntikatvasya tovasthyAt / evamuttaratrApyanaikAntikatvAnumAne vaktavyam / (bhuvana0)-anyaH zaGkate-atha anaikAntikatveti / mahAvidyAnumAnocchedAya yatprativAdinAnaikAntyAnumAnaM vidadhe tasminnapyanenaiva mahAvidyAnumAnAnaikAntikatvanyAyenAnaikAntikatve kRte, mUlAnumAnasya yadanaikAntikatvaM tasya parihAraH / mUlAnumAnatadanaikAntyAnumAnaM tadanakA. ntyAnumAnAzcaivaM vidheyAH / tathAhi-ayaM zabdaH svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvA(TAtmAdivaditi mUlAnumAnam / tadanaikAntyAya prativAdI anumimIte yathA-svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM svasvetaravRttitvarahitameyatvavaniSThAtyantAbhAvapratiyoginiSThAzrayo meyatvAdghaTAtmAdivaditi mUlAnumAnAnaikAntyAnumAnam / athAsyApyanaikAntyaM yathA-svasvetaravRttitvarahitameyatvavanniSThAtyantAbhAvapratiyoginiSThAzrayatvaM svasvetaravRttitvarahitaM meyatvavadavRttiniSThAyo jJeyatvAdghaTAdivaditi mUlAnumAnaikAntyAnumAnAnaikAntyAnmUlamahAvidyAyA nirduSTatvaM pariharatinetyAdi / svasvetaravRttitvarahitameyatvavadavRttiniSThAzrayatvaM svAnyonyAbhAvavyatiriktameyatvavanniSThAbhAvapratiyogitvAzrayaH prameyatvAddhaTAtmAdivadityAdyanumAnena mUlAnumAnAnaikAntyAnumAnasya anaikAntikIkaraNAya yadanumAnaM prayuktaM, tasyApyanaikAntye kRte mUlamahAvidyAyA anaikAntyaM tadavasthameveti tattvam / nanu tasminnapyanaikAntyaM mahAvidyayA anumAtuM zakyamatrAha-evamiti / evaM caturthAnumAnAnaikAntyAya paJcamAnumAne vAdinA prayukte uttaratrApi SaSThAnumAnAdAvapi vaktavyamityarthaH / evaM sati anaikAntikatvasamarthanopayuktAnumAnaparaMparAnuparamaprasaGga iti cet / na / mUlAnumAnAnaikAntikatvaparihAropayuktAnumAnaparaMparAnuparamaprasaGgasya tvanmate'pi samAnatvAt / zramAttaduparama iti cet / tulyam / evaM sati ubhayoH samAnatvAdekasyApi vijayo na vyavatiSThate iti cet / evamastu / mahAvidyAvAdI sarvatra vijayate itybhimaanstaavdglitH| (bhuvana0 )-anavasthAprasaGgaM prakaTayanmahAvidyAvAdI vadati-evaM satIti / mUlamahAvidyAyA anaikAntikatvasamarthanAyopayuktA yA anumAnaparaMparA sA noparamatIti hRdayam / sAmyena mAnavalAnmUlA iti gha pustakapAThaH / 2 "sya tadavasthatvAt / iti gha pustakapAThaH / 3 kasvasAdhanAya prayu iti gha pustakapAThaH / 4 syAvijayo nAvati iti gha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 bhuvanasundarasUrikRtaTIkA yutaM dUSayati-na mUleti / mUlAnumAnaM zabdAnityatvasAdhakaM mahAvidyAnumAnaM tadanaikAntikatvasya parihArAyopayuktAnumAnaparaMparApi noparamate iti tAtparyArthaH / paraH Aha - zramAditi / tasyAH pUrvAnumAnaparaMparAyA uparamaH ityarthaH / pratyAcaSTe - tulyamiti / asmAkamapi zramAttaduparama iti rahasyam / sAdhakabAdhakayorabhAve saMzaya: parizinaSTiItyAha -- evaM satyubhayoriti / ApAtataH svIkurute -- evamastviti / kiJca sAdhyAbhAvavadvRttitvAbhAvanizcayo'numAnAGgamityuktam / na cAsau sAdhyAbhAvavadvRttitvAnumAne pratyanIke sati saMbhavati / tena sAdhanavAdina eva parAjaya iti guravaH / ( bhuvana0 ) - mahAvidyA viDambanAbhimAnastavApi galito'vAha - kiJceti / sAdhyAbhAvavAnvipakSa:, tadvRttitvAbhAvanizcayo'numAnAGgamiti pUrvamuktam / na cAsau vipakSavRttitvAbhAvanizcayaH sAdhyAbhAvavAnvipakSastadvRttitvasAdhake anumAne pratyanIke viparIte sati sambhavati / kiM tarhityAhatena sAdhaneti / sAdhanavAdino mahAvidyAvAdinaH eva parAjayaH parAbhava iti guravaH prabhAkarAcAryAH prAhuriti saMGkaH / athArthAntaratA nAma kRtyA nRtyati saGgare / saprapaJcamahAvidyAgrAsakautUhalAkulA / / 19 // ( bhuvana0 ) - arthAntaratAmAviSkartuM prakramate - athArthAntareti / kRtyA anarthakarI devatA rAkSasItyarthaH / saprapaJcAH savistarAH yAH mahAvidyAstagAse yatkautUhalaM tenAkulA / atra mahAvidyAvAdiprativAdinorvivAdasaGgrAme nAnAprakArasArayuktipaGktihetisaMhatihanyamAnA asamAnamahAvidyAnumAnaprayogapratibhaTaghaTA koTiprasRtasadarthasArtharaktAsavapAnamadonmattAyAH arthAntaratAkRtyAyAH nRtyaM caturasrameva // 19 // zabde zabdatadanyavRttirahitAnityasthavasve mite nityatvapramitiH kathaM na hi tayoraikyaM na ca vyAptatA / no sAmyAnyavizeSatA na ca tato bodhe prakArAntaraM saiSArthAntaratAkhilAmapi mahAvidyAM samAskandati // 20 // ( bhuvana 0 ) - arthAntaratAM padyena pratipAdayati - zabde zabda tadanyeti / zabde pakSIkRte zabdatadanyavRttirahitA nityasthavattre mite svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAzrayatve siddhe'pyanityatvapramiti: kathaM, kiM svasvetaretyAdisAdhyasyAnityatvena aikyAt, uta anityatvena vyAptavAt, Ahosvidanityatvasya tadvizeSaNatvAt / na prAcyaH ityAha-na hi tayoraikyamiti / tayoH svasvetaretyAdimahAvidyo - sAdhyA'nityatvayoraikyamekAtmatA na hyasti / uktasAdhyavato gaganAderanityatvasya vyAvRttatvAt / ata eva nottara: pakSa: ityAha-na va vyAptateti / na ca svasvetaretyAdisAdhyasyAnityatvena 1 "vidyA'nityatva' iti ca pustaka pAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa03 mahAvidyAviDambanam / vyApyatvam / svasvetaretyAdisAdhyavati gaganAdAvanityatvasyAbhAvena yatroktasAdhyaM tatrAnityatvamiti vyApterabhAvAdityarthaH / anityatvarahite gaganAtmAdau kathitasAdhyasadbhAvena vizeSasya vizeSaNAvyAtatvAnnApi tRtIyaH ityAha-no sAmAnyavizeSateti / sAmAnyavizeSatAyAM hi sAmAnyasya vizedhyatvaM, vizeSasya ca vizeSaNatvaM syAditi / atra ca mahAvidyAsAdhyA'nityatvayorna vizeSyavizeSaNabhAvo'sti / gaganAdau mahAvidyAsAdhyarUpavizeSyasadbhAve'pi anityatvarUpavizeSaNAbhAvena yatra vizeSyaM tatra vizeSaNamiti vyApterabhAvAt / tasmAt no sAmAnyavizeSatApItyarthaH / mahAvidyAsAdhyAparyavasAnasya durnirUpatvena tataH uktaprakArAdanityatvasya bodhe prakArAntaraM ca nAsti / samAskandatIti / skandUdhAtorubhayArthatvAtsamAgacchati zoSayati veti // 20 // sidhyatu vA meyatvAdeH pakSIkRtazabde pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvam |anitytvsiddhistu kutH| na hi prakRtasAdhyamevAnityatvam / tato'pi gaganAdeAvRttatvAt / nApi tasya vyApakam / tata eva / naca pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvavyApakavyApyatvenAbhimatasya meyatvAdeH tattvavyApakAbhyAmanyena vyAptirbhavatA zakyA'bhyupagantum / na ca avyApakamapi anityatvaM pakSadharmatAbalAyApakadharmisaMsargavatsesyatIti yuktam / hetoH pakSadharmatayA vyApakapakSasaMbandhamAtracaritArthatvAt / (bhuvana0)-padyaM vyAkhyAnayati-sidhyatu vetyAdi / meyatvAdihetutaH pakSitazabde mahAvidyAsAdhyaM sidhyatu, anityatvaM tu kutaH sidhyatIti tattvam / etadeva draDhayati-nahIti / prakRtasAdhya mahAvidyAsAdhyamevAnityatvamiti tattvArthaH / hetumAha-tadvato'pIti / prakRtasAdhyavato gaganAdeH sakAzAdanityatvasya vyAvRttatvAt / nApi tasyeti / tasya prakRtasAdhyasya vyApyarUpasya nApyanityatvaM vyApakam / tata eva, prakRtasAdhyavato'pi gaganAderanityatvasya vyAvRttatvAdeveti / idaM tattvam / yatra vyApyaM tatra vyApakena bhAvyamiti hi niyamaH / atra ca prakRtasAdhyarUpavyApyaM gaganAdau asti, na tu anityatvarUpavyApakam / tasmAdanityatvasya mahAvidyAsAdhyavyApakatvaM na ghaTAmaTATyate iti / nanu meyatvahetureva vyAptibalAtsvavyApakamanityatvaM kiM na gamayedityAzaGkAmapAkurute-na ceti / pakSIkRtetyAdikaM yadhyApakaM mahAvidyAsAdhyaM tavyApyatvenAbhimatasya meyatvAdihetoH, tattvaM meyatvaM, vyApakaM mahAvidyAsAdhyaM, tAbhyAmanyenAnityatvAdinA na vyAptiH zakyA svIkartum / etattAtparyammeyatvamahAvidyAsAdhyayoApyavyApakabhAvo'stu / tayoranyenAnityatvAdinA meyatvAdervyAptirna syAditi / na ca avyApakamiti / hetoH pakSadharmatAbalAt avyApakasya mahAvidyAsAdhyasya dharmiNA zabdAdinA saha yathA saMsargaH sidhyati, tathA hetoH pakSadharmatAbalAdeva anityatvaM meyatvasya avyApakamapi setsyatIti na ca yuktamityarthaH / kuto na yuktamatrAha-hetoriti / hetormeyatvAdeH pakSadharmatayA vyApakaM prakRtasAdhyaM, pakSaH zabdAdistayoH sambandhamAtratvena caritArthatvAt / ayaM bhAvaH / meyatvAdiH pakSadharmatAbalAcchabdamahAvidyAsAdhyasambandhakaraNenaiva caritArthaH ityavyApakamanityatvaM na sAdhayatIti / 1 hetuM prAha" iti ca pustakapAThaH / 2 mAtre cari' iti ca pustakapAThaH / 18 mahAviyA. For Private And Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM atha pakSaniSThavyApakapratItyaparyavasAnAtpakSe anityatvasinDiriti mnyse| tnn| kimidamayaM zabdaH svasvettaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNamiti pakSaniSThavyApakapratIteranityatvamantareNa aparyavasAnaM anityatvamanAlamvyAnupapattiA, anityatvAlambanatvaniyamo vaa| naadyH| anityatvamanAlambya pratIteranupapattirnAma kimanityatvAnAlambanAyAH pratIteH prAgabhAvaH, kiMvA anityatvAnA. lambanaH pratIteH prAgabhAvaH / nAdyaH / anityatvAnAlambanatve tasyA vivakSitAnityatvagocaratvavyAghAtAt / nApi dvitIyaH / anityatvAnAlambanasya etatpratItiprAgabhAvasya etatpratItyanityatvagocaratvAkSepakatve mAnAbhAvAt / nApi dvitIyaH / pakSaniSThavyApakapratIteranityatvAlambanatvaniyamasya asiddhH| (bhuvana0 )-paraH svAbhiprAyaM prAduzcarIkarIti-atha pakSeti / pakSe zabdAdau niSThaM yadvyApakaM mahAvidyAsAdhyaM tatpratIteryadaparyavasAnamanupapattiH, tasmAditi paramArthaH / dUpayati-tanneti / svasvetaretyAdirUpaM yatpakSaniSThaM vyApakaM mahAvidyAsAdhyaM tatpratIteranityatvaM vinA'paryavasAnaM kimidamityandhayaH / vikalpayati-anityatvamiti / anityatvAlambanAt vinA mahAvidyAsAdhyasya zabde'nupapattirityeko vikalpaH / anityatveti / zabde prakRtasAdhyasAdhane'nityatvamAlambanIyameva niyameneti dvitIyaH / AdyaM vikalpaM dvidhA vikalpya khaNDayati-nAdyaH iti / anityatvamanAlambya pratIteranupapattiH kiMrUpA, anityatvAnAlambanA yA pratItiH tasyAH prAgabhAvaH / anityatvAnAlambanA pratItinoMtpadyata ityabhiprAyaH / kiM veti / anityatvAlambanaM vinA pratItirnopapAta iti rahasyam / AdyaM prati prAha-nAdyaH iti / tasyAH pratIteyadi anityatvasyAnAlambanatvaM, tadA vivakSita pakSIkRtazabdaniSThaM yadanityatvaM tadgocaratvavyAghAtaH iti hRdayam / aparaM pakSaM nirAkurute-nApIti / anityatvAnAlambanaM pakSIkRtazabde mahAvidyAsAdhyapratIteH prAgabhAvaH pakSe prakRtasAdhyapratIteranityatva. gocaratvaM AkSipatItyatra mAnaM nAstItyAkUtam / pUrvakalpayoraudIvyaM kalpaM nirasitumAha-nApi dvitIya iti / dvitIyo'nityatvAlambanatvaniyamarUpaH / iha hetuM vadati-pakSaniSTheti / pakSa: zabda. ghaTAdiH, taniSThaM vyApakaM mahAvidyAsAdhyaM, tatpratItiH zabdasyAnityatvamAlambate eveti niyamasyAsiddheriti / atha mataM, asti tAvaDUmavattvAdagnimAta parvata ityanumAnAnantaraM parvata. niSTavanhivizeSe pAkArthinAM pravRttiH tatprAptizca / tena avazyaM parvato vanhimAnityatra vanhivizeSasphUrtiraGgIkartavyA / na ca vandimattvamevAsI, nApi tasya vyApakaH ! vanhimattvavato'pi mahAnasAdeAvRttatvAt / na ca avyApaka 1 vyApakatvapratI iti gha pustaka pAThaH / 2 vivakSitaH pakSIkRta zabdastadanityatvago' iti cha da pustkpaatthH| For Private And Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 503 mahAvidyAviDambanam / mapi pakSadharmatAbalAtsAdhyapakSasaMsargAtirikta sidhyatIti tvayaivoktam / tatkathaM prvtnisstthvnhivishesssiddhiH| (bhuvana0 )-atha dhUmAnupAne'pyarthAntaratAprathanena pratiyandImupAdatte paraH-atha matamiti / ita Arabhya 'tadayuktamiti yAvatparAzaGkA / asti tAvaditi / vahnivizeSa: tArNapArNAdikaH pAkAdiyogyo'gnirityarthaH / tatprAptiriti / tatprAptiH parvataniSTavahnivizeSaprAptiH / na ca vahnimattvamiti / vahnimattve vA asau vahnivizeko na syAt / vahnivizeSasya vahnimattvajAtebhinnatvAt / nApIti / nApi tasya vanhimattvasya asau vanhivizeSo vyApakaH / vanhivizeSasya vahnimattvavatyapi mahAnasAdI avartanAt / na cAvyApakamiti / vahnivizeSAdikaM dhUmavattvAdihetvavyApakamapi sAdhanasya pakSadharmatAbalAt sAdhyaM vahnimattvaM, pakSaH parvataH, tatsaMyogAdadhika sidhyatIti pUrva tvayaiva mahAvidyAviDambanAbhimAninaivoktam / tatkathamiti / tasmAtparvate sAmAnyena vahnimattve siddhe'pi vahnivizeSasiddhiH kathamiti bhAvaH / atha dhUmavattvasya vanhimattvaM vyApakam , vanhimattvaM ca vanhivizeSavaTitamUrti, tena parvate vanhimattvamadhigamyamAnaM vanhivizeSAvacchinnamevAdhigamyate iti / evaM tarhi pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvamapi vyApakaM pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSTavizeSaghaTitamUrtIti so. 'pi pakSe sidhyatyeva / (bhuvana0)-zaGkate-atha dhUmeti / dhUmavattvavyApyasya vahnimattvaM vyApakam / vahnimattvaM ceti / "nirvizeSa hi sAmAnyaM bhavet zazaviSANavan / sAmAnyarahitatvena vizeSAstadvadevahI"ti vacanAdvahnimattvaM sAmAnyaM vahnivizeSeNa ghaTitamUrtItyabhiprAyaH / phalitamAha-tenetyAdi / yadaiva vahnimattvaM jJAyate, tadeva vahnivizeSo'pyavagamyate ityAzayaH / mArgamAgato'sItyAha-evaM tahIti / so'pi pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThavizeSa: pakSIkRtazabdAnityatve sati shbdtvaadirityrthH| atha pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThavizeSasiddhAvapi pakSamAtraniSThatve sati anityaniSThaH kathaM pakSe sidhyatItyucyeta, tarhi dhUmAnumAne vanhivizeSasiDAvapi kathaM parvataniSThavanhivizeSasiddhiriti vaktavyam / (bhuvana0)-AzaGkate-atha pakSIkRteti / pakSIkRtetyAdivizeSasya ghaTAdau sapakSe siddhAvapi, pakSaH zabdaH, tanmAtraniSThatve sati yo'nityaniSThaH zabdAnityatve sati zabdatvAdiH, sa kathaM pakSe zabde sidhyatItyarthaH / tulyacarcatayA pariharati-tauti / atha vahivizeSo dvividhaH-aparvataniSThaH, parvataniSThazca / AyaH pakSa vyAghAtAdinA niruhaH / tena dvitIyasya siddhiriti / evaM tarhi pakSIkRtaza 1 zabdAdiri" iti cha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 140 bhuvana sundara sUrikRta TIkAyutaM dataditaravRttitvarahitAnityaniSTho'pi dvedhA, pakSIkRtazabdAniSTaH tanniSTazca / AdyaH pakSe vyAhata iti dvitIyasya siddhiriti / ( bhuvana0 ) - dahanAnumAne parvataniSThavahnivizeSasiddhiM zaGkate - atha vahnIti | pakSe parvate ityarthaH / vyAghAtAdineti / viruddhasamuccayo vyAghAtaH / Adipadena pramANavirodhasaMgrahaH / ihApi samaH samAdhirityAha -- evaM tarhItyAdi / tanniSThaH pakSIkRtazabdaniSThaH / pakSe vivakSitazabde ityarthaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvaM kiM pekSAniSThAnityaniSThaghaTitamUrti kiMvA pakSamAtraniSThAnityaniSTaghaTitamUrti, kiMvA ubhayavizeSaghaTitamUrtti / Adye pekSAniSThasyApi pakSe prasaGgaH, dvitIye pakSamAtravRtterapi sapakSe prasaGgaH, tRtIye tu ubhayorapi ubhayatra prasaGga ityucyeta, tarhi vanhittvamapi kimaparvataniSThavanhivizeSaghaTitamUrti, kiMvA parvataniSThavanhivizeSaghaTitamUrti, kiMvA ubhayavizeSaghaTitamUrtIti vikalpya pUrvavadoSo vaktavya iti / , ( bhuvana 0 ) - mahAvidyA sAdhyaM svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThavizeSaghaTitamUrtIti pUrvoktaM vikalpai: zAzaGki - atha pakSIkRteti / pakSe zabdAdau aniSThaH, anitye ghaTAdau ca niSTho ghaTatvAdiyoM dharmaH tena ghaTitA vihitA mUrtiH yasya tattathA / kiM vA pakSamAtreti / zabdamAtre niSTho'nityaniSThazca zabdAnityatve zabdatvAdidharmaH tena ghaTitamUrti / kiMcobhayeti / anantarokta vikalpadvayasya pakSetaravRttipakSamAtravRttirUpau ubhayavizeSAviti hRdayAbhiprAyaH / tRtIyaM bhedaM bebhidIti - tRtIye iti / pakSaniSThapakSamAtraniSThayorubhayorapyubhayatra pakSe sapakSe ca prasaGgaH / " ekasmin ye prasajyante dvayorbhAve kathaM na te " iti nyAyAt / adhAtrApi mahAvidyAvAdI paraprayuktayuktisAmyamAdizati - tarhIti / etatspaSTam / atha vanhimavavyApyaparvataniSThadhUmavattvAnubhavaH eva tadanantarabhAvinIM vanhittvavanhivizeSAvacchinnaparvatAnumitiM janayiSyati, kimaparyavasAnAdinA ityucyate, evaM tarhi pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvavyApyapakSIkRtazabdaniSThameyatvAnubhavaH eva pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnitya niSThAdhikaraNatvapakSamAtraniSThatve sati anityaniSThavizeSAvacchinnapakSIkRtazabdAnumitiM janayiSyatIti saMtoSTavyam / ( bhuvana0 ) - atha vahnIti / vahnimattvasAdhyena vyApyaM yatparvataniSThaM dhUmavattvasAdhanaM tasyAnubhava: eva, tasmAtparvata niSThadhUmavattvAnubhavAdanantarabhAvinIM vanhittvavanhivizeSAbhyAmavacchinno 1 kimapakSa iti gha pustakapAThaH / 2 ye'pakSani" iti gha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa0 3 mahAvidyA viDambanam | 141 viziSTo yaH parvataH tadanumitiM janayiSyati, kimaparyavasAnAdinA anupapattyAdinetyarthaH / pratibandhaiva pratyuttarayati - evamityAdi / pakSIkRtetyAdimahAvidyAsAdhyena vyApyaM yatpakSIkRtaniSThaM meyatvaM sAdhanaM tadanubhavaH eva / pakSIkRtetyAdisAdhyaM ca pakSamAtraniSThatve sati, anityaniSThavizeSazca zabdAnityatve sati zabdatvAdirUpaH / tAbhyAmavacchinnasya viziSTasya pakSIkRtazabdasya anumitimiti padAnvayaH / evaM sakalamahAvidyAsu dhUmAnumAnasamAnanyAyena vizeSasiddhirupapAdanIyeti / tadayuktam / parvato vanhimAn dhUmavattvAdityatrApi dhUmavattvavyApakavanhimattvAvacchinnaparvatAtiriktavanhivizeSApratIteH / kathaM tarhi avisaMvAdivizeSaviSayapravRttisAkSikA vandivizeSapratItiriti cet / ayaM parvataH etainhimAn etaDUmavattvAt, na yadevaM na tadevaM yathA hada ityanumAnAdityavehi / na ca anayorvanhidhUmavizeSayoH pUrvamapratItervyAptigrahaNAsaMbhavaH iti vAcyama | mahAnasAdau dhUmavattvavanhimattvavyAptigrahaNasamaye sakaladhUmavanhivizeSatanniSTavyAptipratItyaGgIkArAt / na ca etasya vanhivizeSasya pUrvameva pratItatve anumAnavaiyarthyam / asya vanhivizeSasya pUrvaM pratItatve'pi etatparvataniSThatayA pUrvamapratIteH / 1 ( bhuvana 0 ) upasaMharati - evamiti / vizeSasiddhiranityatvAdisiddhirityarthaH / evaM mahAvidyAvAdino'bhiprAyamAzaGkapa parAcaSTe - tadayuktamiti / kuto'yuktamatrAha - parvata iti / dhUmavavahetorvyApakaM vanhittvaM tena avacchinnaparvatAdatiriktasya vinhivizeSasya apratIteriti saMbandha: 1 pAkArthinAM vizeSapratItiranubhUyate, tatra kA gatiriti AzaGkate - kathamiti / avisaMvAdI yo vizeSaH pAkAdiyogyAbhisvarUpaH tadviSayA yA pravRttiH, tatsAkSikA vanhivizeSapratItiH kathamiti yojanA / ayamarthaH / yayA avisaMvAdivizeSaviSayA pravRttirjanyate sA vanhivizeSapratItiriti / gatimAha -- ayaM parvataH iti / etadvahnirvivakSitaH pAkAdiyogyo'gnirityarthaH / AzaGkAmucchinatti-- naca anayoriti / anayorvivakSitayordhUmavanhivizeSayoH pUrvaM mahAnasAdau aparijJAnAvyAptirna saMbhavatIti na ca bhASaNIyamiti bhAvaH / kasmAnna vAcyamityatrAha - mahAnasAdAviti / mahAnasAdau sAmAnyena dhUmavattvavanhimattvayorvyAptigrahaNasamaye sakaladhUmavanhivizeSayoH tanniSThA sakaladhUmavanhi - vizeSaniSThA yA vyAptiH, tasyAzca pratIteraGgIkArAditi padaghaTanA / vanhivizeSazcetpUrva pratItaH, tadA siddhasAdhanatvena anumAnakathApyucchidyeta ityAha-na ca etasyeti / pUrvaM mahAnasAdAvityarthaH / hetumAca - asyeti / astu vA vanhimattvAvacchedakatayA parvate vanhivizeSavatpakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitA nityaniSThAdhikaraNatvAvacchedakatayA pakSIkRtazabde pakSItazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThavizeSasiddhiH / pakSIkRtazabdamAtraniSThA 1 dhUmAnumAnanyA' iti gha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 142 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM nityaniSThasiddhistu katham / pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSTho'pi vedhA, pakSIkRtazabdAvRttiH pakSIkRtazabdamAtravRttirvA / AdyaH pakSe vyAhata iti dvitIyasya siddhiriti cet / na / mA bhUttAvatpakSIkRtazabde vyAhatatvena pakSIkRtazabdAniSThAnityaniSThavizeSasiddhiranumAnAt / pakSamAtraniSThAnityaniThatvasiddhistu durghaTaiva / pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThavizeSamAtreNAnumitiparyavasAnAt / (bhuvana0) atha dhUmAnumAnasamAnanayena pUrvopapAditAmapi svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThavizeSasiddhiM pratyuktayuktipatibhirapAsya svaprauDhatAprakaTanAya urarIkRtyApi prakArAntareNa arthAntaratAM prathayati-astu vA vanhItyAdi / idaM hRdayam-yathA agnimattvavizeSakatayA parvate vanhi vizeSasiddhiH, tathA svasvataretyAdisAdhyavizeSakatayA pakSe svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThavizeSasiddhirastu iti / pakSIti / pakSIkRtazabdamAtraniSTho'nityaniSThazca zabdAnityatve sati zabdatvAdiH, tatsiddhistu katham / svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThavizeSasya ghaTatvAderapi saMbhavAdityarthaH / pUrvapakSI bhaasste-pkssiikRteti| athAcAryaH paroktaM niraacsstte-n| mA bhUditi / pakSIkRtazabde'niSTho nityaniSThazca ghuTatvAdiriti bhAvaH / durghaTatve hetumAha-pakSIti / svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThavizeSamAtreNaivAnumitiH paryavasitA, na tu pakSamAtraniSThAnityaniSThavizeSeNeti tattvam / na ca parvate'pi yatkiJcidanhivizeSasiddhirastu, parvataniSThavanhivizeSasiddhistu kuta iti vAcyam / parvate vanhivizeSasiddhirastu, parvataniSThazca vanhirna sidhyatItyasya vyAhatatvena unmattapralApatvAt / (bhuvana0 )-AzaGkAM prAduSkurvan vighaTayati-na cetyAdi / dhUmAnumAne'pi pakSitaparvate yasya kasyacidvahnivizeSasya siddhathA anumitiparyavasAnAtparvataniSThAgnivizeSasiddhirna syAdityAzayaH / sidhyatu vA pakSIkRtazabde pakSIkRtazabdamAtravRttiranityaniSTho dharmaH / anityatvasiddhistu katham / na hi sa evAnityatvamityAdipUrvoktanyAyAt / (bhuvana0 )-pUrvoktaM punaraNyabhyupagamya arthAntaratAmeva bhaGgayatareNAha-sidhyatu veti / yukti prayuGkte-nahIti / na hi sa eva zabdamAtravRttiranityaniSTho dharmaH eva anityatvam / tasya anityatvarUpatvAbhAvAt / Adipadena ' nApyanityatvaM tasya vyApakami'tyAdipUrvoktayuktigrahaH / atha pakSIkRtazabdamAtravRttirityanena pakSIkRtasya AzrayatvaM, tadanyasya cAnAzrayatvaM labdham / anityaniSTa ityanena ca vivkssitdhrmaashrysyaanitytvm| vivakSitadharmAzrayazca pakSIkRtaH zabda eva / tadanyasya mAtragrahaNena vyavacchinna 1 vizeSaNamA' iti ja pustakapAThaH / 2 vizeSatAyA" iti cha da pustkpaatthH| 3 "zra padattA' iti ca pustkpaatthH| 4 'pakSIkRtazabdasya Ana" iti gha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa03 mahAvidyAviDambanam / 143 tvaat|ten pakSIkRtazabdAnityatvasiddhiHpratItyaparyavAsAnAditi mnyse| tnn| pakSIkRtaH zabdaH pakSIkRtazabdamAtravRttyanityaniSThadharmavAnitipratIteH / pakSIkRtazabdAnityatvAlambanatvaniyame mAnAbhAvAt / anyathA sakalavastvAlambanatvaniyamasya durvaartvaat| pakSIkRtazabdasya pakSIkRtazabdamAtravRttyanityaniSThadharmavatvamanityatvAbhAve vyAhatamiti prakRtapratIteH pakSIkRtazabdAnityatvAlambanatvaniyamasinDiriti cet / na / avAstavapakSIkRtazabdAnityatvenApi vyAghAtanivRttau prakRtapratIteH pakSIkRtazabdAnityatvAlambanatvaniyamasya nirbIjatvAt / (bhuvana0 )--anityatvaM parizeSAtsetsyatItyAzaGkate-atha pakSIkRteti / pakSIkRtazabdamAtravRttirityetAvatA padena pakSIkRtasya zabdasya sAdhyadharmAzrayatvaM labdham / pakSamAtravRttezca pakSAdanyatrAsattvena tadanyasya pakSAnyasya sAdhyadharmAnAzrayatvamiti tattvArthaH / tathApi kathamAzrayasyAnityatvamityAha-anityaniSTha iti / pakSamAtravRttiH kathaMbhUtaH / anityaniSThaH / anityaniSThatvaM ca tasya tadeva, yadyanityaH zabdaHsyAditi vivakSitadharmAzrayasya zabdasyAnityatvamanityaniSTha iti padena lavdhamityabhisandhiH / vivakSitadharmAzrayaH kaH ityAha-vivakSiteti / vivakSito dharmaH zavdamAtravRttiranityaniSThaH zabdatvAdirityarthaH / tatkutaH ityAha-tadanyasyeti / pakSIkRtazabdamAtravRttirityatra mAtrazabdagrahaNAtpakSIkRtazabdAnyasya niSiddhatvAdityarthaH / siddhaM darzayati-teneti / zabdasya anityatvaM vinA pakSIkRtazabdamAtravRttyanityaniSThadharmasya pratItina vizrAmyatItyAkUtaM mAnAbhAvena nirAkaroti-tannetyAdi / pakSe pakSamAtravRttyanityaniSThadharmapratItiH pakSIkRtazabdasyAnityatvamAlambate evetiniyame mAnaM nAstIti tAtparyArthaH / pramANaM vinApi tadAlambanatvaniyamAbhyupagame'tiprasaGgaM prerayatianyatheti / anyathA tatpratItiH samastavastUnyapyAlambate eva niyamenetyarthaH / mahAvidyAvAdI vAvadIti-pakSIkRteti / zabdo yadyanityo na bhavet , tarhi zabdasya pakSIkRtazabdamAtravRttyanityaniSThadharmavattvaM vyAhatamiti prakRtazabdasya yadanityatvaM tadAlambanatvaniyamasiddhirityarthayojanA / AcAryaH pratyAcaSTe-na / avAstaveti / avAstavaM vAdibhramasiddhaM yatpakSIkRtazabdasya anityatvaM tenApi vyAghAtanivRttau jAtAyAM prakRtapratIte: pakSamAtravRttyanityaniSThadharmavattvapratIteH pakSIkRtazabdasya yadanityatvaM tadAlambalanatvaniyamasya nirhetuktvbhitykssraarthH|| kiJca vyAghAtabalAdiyamanumitiH pakSIkRtazabdAnityatve paryavasyatIti vaktavyam / vyAghAtazca virodhprtiitiH| sA ca viruhadrayapramitijanyA / prakRte cAnityatvAbhAvapakSIkRtazabdamAtrAvRttyanityaniSThadhamau virodhinau / na ca pakSIkRtazabdabhAtravRttyanityaniSThadharmaH prakRtAnumiteH pUrvaM prmitH| prakRtAnumAnavaiyarthyAt / anumityuttarakAlInastu vyAghAto nirrthkH| vyAghAtAbhAvena vinApyanityatvaM pUrvamevAnumiteH paryavasitatvAt / 1 ratvam / pa iti gha pustakapAThaH / 2 vyAghAtena vinApi pUrva iti gha pustakapATha: For Private And Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 144 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM (bhuvana0)-bhaGgAntaraM bhaNituM prastAvayati-kiJca vyAghAteti / yadi zabdAnityatvaM nAbhyupeyate, tarhi pakSe pakSetaratvadharmasiddhayA vyAghAtaH syAditi vyAghAtabalAdiyaM mahAvidyAnumitiH pakSIkRtazabdasyAnityatve vizrAmyatIti bhAvaH / nanu vyAghAtaH kaH, atrAha-vyAghAta iti / dvayorvirodhapratItirvyAghAtaH ityarthaH / sA ceti / sA ca virodhapratItiviruddhayo yasya yA pramiti: tajanyetyakSarayojanA / prakRte ceti / prakRte mahAvidyAnumAne'nityatvasyAbhAvo nityatvaM, pakSIkRtazabdamAtravRttiranityaniSThaH pakSIkRtazabdAnityatve zabdatvAdiH, tau dvAvapi virodhinau / pUrvakAlInovyAghAtaH zabdAnityatvasiddhathupayogI kiMvA uttarakAlInaH iti gUDhAbhiprAyeNa dvaidhaM vikalpya prAcInaM prati Aha-na cetyAdi / pakSIkRtazabdamAtravRttyanityaniSTho dharmaH zabdAnityatve sati zabdatvAdiH prakRtAnumitermahAvidyAnumAnAtpUrva na ca pramANena gRhItaH / taddharmasya pUrva pratItau mahAvidyAnumAnavaiyarthyAt / etAvatAnumiteH purA viruddhapramiterabhAvAtpUrvakAlInavyAghAtAsambhavena paurastyaH pakSo'pAsto bhavati / udIcInaM kalpamapAsyate-anumitIti / anumAnakaraNAduttarakAle viruddhapratItizcevyAghAtaH, tadA sa nirarthakaH evetyarthaH / hetunA pUrvoktaM draDhayati-vyAghAteti / anityatvaM vinApi vyAghAtAbhAvena hetunA anumiteH pUrvameva paryavasitatvAditi padAnvayaH / tAtparyArthastvayamvyAghAtabalAt hi anityatvamiti bhavAnavAdIt / atra cAnumAnAvasare vyAghAtAbhAvena zabdasyAnityatvaM vinApyanumitiH paryAptetyuttarakAlajAto vyAghAto vyarthaH eveti / kiJca, kiM vyAghAte ekaparihAreNa dvitIyasyopalambho bIjaM, kiMvA ubhayoH parasparaparihAreNopalambhaH, kiMvA ubhayoniyamena parasparaparihAreNopalambhaH / Aye ghaTatvameyatvAdervyAghAtApattiH / dvitIye ghaTatvazuklatvAdeAghAtApattiH vakSyamANadoSazca / tRtIyastu prakRte na saMbhavatyeva / anityatvAbhAvasya pakSIkRtazabdamAtravRttyanityaniSThadharmamantareNopalambhe'pi anityatvAbhAvamantareNa pakSIkRtazabdamAtraniSThAnityaniSThadharmasyAnupalambhAt / ubhayoH parasparaparihAreNopalambhe'pi parasparaparihAraniyamasya niSpramANatvAJceti / (bhuvana0)-atha vyAghAtameva triH pakSayitvA pratikSipati-kiJca kimityaadi| ekamantareNApi dvitIyasyopalambho vyAghAte bIjaM kAraNamiti paramArthaH / prAcikaM pakSaM parAsyateAye iti / yadyapi ghaTatve meyatvamasti, tathApi meyatve ghaTatvAbhAvAddhaTatvaparihAreNa meyatvasya paTAdAvupalambho'sti / tataH ekaparihAreNa dvitIyopalabdhau cevyAghAtaH, tadAtrApi vyAghAtaH prasajyeta / nAsti vyAghAto, ghaTatve meyatvasadbhAvAdityAdimaH pakSI na kSodakSamaH / puraHsarapakSaM kSipatidvitIye iti / rakte ghaTe ghaTatvaM zuklasvaM vinApyupalabdham , paTAdau ca zuklatvaM ghaTatvamantareNApyupalabdhamiti parasparaparihAropalambhAdekasmin zukle ghaTe ghaTatvazuklatvasaMsargasya vyAghAtAbhAve'pivyAghAtaH ApaghetetyarthaH / vakSyamANeti / parasparaparihAropalambhasya vyAghAtabIjatve niSpramANakatvaM nAma tRtIyapakSasya vakSyamANadoSazca syAdityatra gheTanA / tArtIyIkamasambhavena nirAkaroti-tRtIyaH iti / 1 pakSamAtravRttyAnityaniSThoM iti ca pustakapAThaH / 2 "saMsargavyAghA iti cha da pustakapAThaH For Private And Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 mahAvidyAviDambanam / 145 asambhavamupapAdayati-anityatvAbhAveti / anivatvAbhAvo nityatvaM, tasya gaganAdau pakSamAtravRttyanityaniSThadharmamantareNopalambhe'pi, anityatvAbhAvo nityatvaM, taM vinA pakSamAtravRttyanityaniSThadharmasyAnupalambhAt / ayaM mathitArthaH-yadyapi pakSamAtravRttyanityaniSThadharma vinApi nityatvaM gaganAdAvupalabhyate, tathApi nityatvaM vinA pakSamAtravRttyanityaniSTho dharmaH pakSIkRtazabdAnityatve zabdatvAdinoMpalabhyate eva / nanu nityatvaM vinApyevaMvidhadharmopalabdhiH pakSIkRtazabde'styeva / na / pakSIkRtazabde hyayaM dharmo'dyApi vyAghAtabalAtsAdhyamAno'sti / vyAghAtazcAtra vikalpya khaNDyamAno'sti / vyAghAtasiddhau ca tatsiddhirbhavitrIti taddharmasya pakSe vivAdAspadIbhUtatvAtkutrApi nopalabdhiH saMbhavati / tasmAdana parasparaparihAropalambhaniyamAbhAvena tRtIyabhedo na saMbhavatyeveti / ubhayoH parasparaparihAropalambhe'pi tanniyamasyAprAmANikatvaM saGgirate-ubhayoriti / daNDitvakuNDalitvayoH parasparaparihAropalambhe'pi devadattAdau dvayorapi sahopalambhAdetanniyamasya niSpramANakatvamitibhAvanA / atha vyAghAto mA bhUt, pratItAparyavasAnaM tu bhaviSyatIti / pratItaM hi pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvamasmAdevAnumAnAt / taca pakSIkRtazabdAnityatvamantareNAparyavasyat tadgamayatIti / tanna / kimidamanityatvamantareNAparyavasAnaM prakRtasAdhyasya, kimanityatvavyApyatvaM, anityatvena vinA anupapadyamAnatvaM vA / nAdyaH / gaganAdau vyAptibhaGgAt / nApi dvitIyaH / tena vinApi bhavataH tena-vinAnupapadyamAnatvAsiddheH / pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvapakSIkRtasaMsargo'nityatvavyApyaH, anityatvena vinAnupapadyamAno vA iti cet / na / tasyApi ubhayasaMsarginiSThatayA pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatve nitye'pi vartamAnatvena anityatvAvyApyatvAt, tena vinApyupapadyamAnatvAceti / pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatve sati pakSIkRtazabdatvamanityatvavyApyaM, anityatvena vinAnupapadyamAnaM veti cet / na / tasya asAdhAraNatvena vyApya. tvAnupapadyamAnatvavirahAt / anyathA tasya nityatvavyApyatvanityatvena-vinAnupapadyamAnatvayorapyApatteH, pakSIkRtazabdavyatiriktavizeSaNavaiyarthyAceti / seyamarthAntaratA sakalamahAvidyAsu saMcAraNIyA / ye tu mahAvidyAvizeSaniSThAH bhaGgivizeSeNa arthAntaratAvizeSAH, te'nyatra vyutpAdayiSyante iti / ( bhuvana0)-mahAvidhikaH Arekate-atha vyAghAtaH iti / pratItasyAparyavasAnamiti vigrahaH / pratItAparyavasAnameva vyaktIkurute-pratItamityAdi / tacca pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSTAdhikaraNatvaM cetyarthaH / taddamayatIti / tat pakSIkRtazabdAnityatvamiti tcchbdaarthH| vikalpAsahatvAdapAkurute- tnn| kimidamiti ! mahAvidyAsAdhyasyAnityatvaM vinA aparyavasAnaM nAma kimidamiti yojanA / dvedhA vikalpayati-prakRtasAdhyasyeti / prakRtasAdhyasya mahAvidyAsAdhyasya / 19 mahAviyA0 For Private And Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 146 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM 1 kimanityatvena vyApyatvaM / yatra yatra mahAvidyAsAdhyaM tatra tatrAnityatvamiti bhAvaH / anityatveneti / anityatvaM vinA mahAvidyAsAvyaM nopapadyate evetyarthaH / prAktanaM prati jalpati - nAdya iti / gaganAdau mahAvidyAsAdhyasattve'pyanityatvasya abhAvAvyAptibhaGgaH iti hRdayam / dvitIyamapavadati - nApIti / yuktiM kheTayati - tena vineti / tena anityatvena vinApi gaganAdau bhavato vartamAnasya mahAvidyA sAdhyasya tena anityatvena vinA yadanupapadyamAnatvaM tasyAsiddheH / ayamAzaya: - anityatvena vinApi gaganAdau mahAvidyAsAdhya sadbhAvAnmahA vidyAsAdhyasya anityatvena vinA anupapadyamAnatvamasiddhamiti / atha paraH Arekate - pakSIkRteti / pakSIkRtetyAdisAdhyasya pakSIkRtazabdena saha saMsargo'nityatvena vyApyaH, anityatvena vinAnupapadyamAno veti parArekArthaH / pUrvapakSiNo siddhAntI Aha-na / tasyApIti / tasyApi pakSIkRtetyAdimahAvidyA sAdhyapakSIkRtazabdasaMsargasyApi ubhayasaMsargiNI mahAvidyAsAdhyapakSarUpau tatra niSThatayA, pakSIkRtetyAdisAdhye nitye zAzvate'pi vartamAnatvena anityatvenAvyApyatvAt tenAnityatvena vinApyupapadyamAnatvAcceti padAkSara - yojanA / ayaM tattvArthaH / saMsargasya dviSThatvAnnitye'pi mahAvidyAsAdhye vartanAdanityatvasya ca tatrAvartanAdyatra prakRtasaMsargaH tatrAnityatvamiti vyAptibhaGgAtprakRtasaMsargasyAnityatvena vyApyatvaM na ghaTAkoTamATIkate / tathA anityatvaM vinApi prakRtasaMsargasya anitye mahAvidyAsAdhye vartanAdanityatvena vinA anupapadyamAnatvamapi na jAghaTyAditi / " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pUrvapakSI AkSipati - pakSIkRteti / pakSIkRtetyAdimahAvidyAsAdhyavattve sati yatpakSIkRtazabdatvaM tat anityatvena vyApyaM, anityatvena vinA anupapadyamAnaM vetyarthaH / atra hi zabdasyAnityatvaM sAdhyaM, sAdhyena ca yo vyApyate sa heturiti pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnitya niSThAdhikaraNatve sati pakSIkRtazabdatvasya anityatvarUpasAdhyAsAdhakatvAdavAstavamapi anityatvasAdhyavyapakatvAddhetutvaM manasi nidhAya parAcaSTe - na / tasyeti / tasya pakSIkRtetyAdisAdhyavattve sati pakSI - kRtazabdatvasya, asAdhAraNAnaikAntikatvena vyApyatvAnupapadyamAnatvayorvirahAdityakSarArthaH / bhAvArthasvayam - sati sapakSe sapakSApravezI asAdhAraNAnaikAntiko'nadhyavasito vA anaikAntikabhedo vA / tatra asya hetoH sapakSe ghaTAdau satyapi sapakSApravezitvena asAvAraNAnaikAntikatvAt yatra pakSIkRtetyAdisAdhyavattve sati pakSIkRtazabdatvaM tatrAnityatvamiti vyApteH kApi sapakSe prasiddhatvAbhAvena anityatvavyApyatvAdyanupapattiriti / vipakSe bAdhakamAdizati -- anyatheti / anyathA asAdhAraNa - tve'pyanityatvavyApyatvAdyabhyupagame tasya pakSIkRtetyAdisAdhyavattve sati pakSIkRtazabdatvasya nityatva-vyApyatvAdyapi Apadyeta, yukterubhayatrApi sAmyAditi / n kevalamasya hetorasAdhAraNyaM, vyarthavizepaNatApItyAha - pakSIkRtazabdavyatirikteti / pakSIkRtazabdAt yadvyatiriktaM vizeSaNaM tadvaiyarthyAt / cakAro doSAntarasUcakaH / etAvatA pakSIkRtazabdatvameva heturastu, vyarthamanyadvizeSaNamiti bhAvaH / uktamitaratrAtidizati - seyamityAdi / nanu bhavadbhiH sAmAnyena mahAvidyAniSTArthAntaratA pratya pAdi, na pratyekaM mahAvidyAvizeSaniSThetyAzaGkayAha - ye tu mahAvidyeti / anyatra grathAntare ityarthaH / 1 sAdhyavyApyatvA' iti ca pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 mahAvidyAviDambanam / 147 ____ atha ayaM zabdo nityo'nityo veti vipratipattau yadA ayaM zabdaH svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvAdityAdimahAvidyA prayujyate, tadA astu nAma arthAntaratA / yadA punarayaM zabdaH svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM na vA ityeva vivAdaH, tadA kathamarthAntarateti cet / mA bhavatu tadA arthAntaratA, prAcInadoSAstu bhaviSyantyeva / (bhuvana0 )-atha parArekA-athAyaM zabda iti / zabdasya nityatvAnityatvaviSaye vivAde sati yadA mahAvidhiko'yaM zabdaH svasvetaretyAdikamanumimIte, tadA mahAvidyAsAdhyaM zabde sidhyatu, anityatvaM tu kutastyamityevaMrUpArthAntaratA bhavatu / yadA punariti / yadA tvayaM zabdaH svasvetaretyAdimahAvidyAsAdhyavAnna vetti vivAdaH, tadA kautaskutIyamarthAntaratA, anyasyArthasyaivAbhAvAdityakSarArthayojanA / pratyutaraM prAha-mA bhavatviti / prAcInadoSAH upAdhyanaikAntyAdayaH / kiJca, ayaM zabdaH svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM na vetyAdivivAda eva durghaTaH / kevalAnvayitvAbhimatadharmAbhAvasyAprasiddhatvena na veti pakSAnutthAnAt / ( bhuvana0 )-uktavivAdamUrIkRtya mA bhavatu tadArthAntaratetyabhihitaM, sAmpratamuktavivAdaH eva na sambhavedityAha-kiM cetyAdi / kiMca dUSaNAntaroktau / hetumAha-kevalAnvayIti / kevalAnvayitvena sarvavastuniSThatvenAbhimato yo dharmaH, tadabhAvasyAprasiddhatvena na veti pakSaH eva nottiSThati / ayamabhiprAyaH-mahAvidyAsAdhyadharmasya tvanmate kevalAnvayitvena sarvatra sattvAnna veti pakSaH eva nodiyAditi / atha pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvAdiH kevalAnvayitvAbhimataH pakSaniSTho na veti vivAdamuddhATya, ayaM zabdaH svasvetaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNaM meyatvAditi prayogamAracayasi, tadA durvAraivArthAntaratA / na hi pakSIkRtazabdataditaravRttitvarahitAnityaniSThAdhikaraNatvameva pakSIkRtazabdaniSThatvam / nApi tasya vyApakam / tasya tvanmate kevalAnvayitvAt , pakSIkRtazabdaniSThatvasya ca gaganAdeAvRttatvAt / anyathA tabhAvAprasiddhau tatrApi vivaadaanupptteH| nApi prakRtasAdhyavattvAparaparyAyaH prakRtasAdhyapakSasaMsargaH eva pakSaniSThatvam / prakRtasAdhyavattvasya tvanmate pakSaniSThatvAt / pakSaniSThatvasya ca pakSaniSThatvavirahAt / na ca pakSasya prakRtasAdhyavattvasiddhiraparyavasAnAtprakRtasAdhyasya pakSaniSThatvaM gocarayatIti yuktam / aparyavasAnasya prAgeva pratiSiddhatvAdityalamArAdhyavirodhena / 1 tyAdivivA iti ja pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM (bhuvana0)-bhaGgayantareNa paraH AkSipate-atha pakSIkRteti / yadi pakSIkRtetyAdisAdhyadharmaH kevalAnvayitvenAbhimataH pakSe zabde niSTho na veti vivAdaM prakaTIkRtya, mahAvidyAsAdhyasya pakSaniSThatvAropaNAya ayaM zabdaH ityAdyanumimISe / tdeti| tadA mahAvidyAsAdhyaM bhavatu, mahAvidyAsAdhyasya pakSazabdaniSThatvaM tu kautaskutamitirUpA arthAntaratA durvAraivetyarthaH / arthAntarato. papAdanAya yuktIH prayuGkte-na hi pakSIkRteti / na hi pakSIkRtetyAdimahAvidyAsAdhyamevapakSIkRtazabdaniSThatvaM, kintu mahAvidyAsAdhyasya pakSIkRtazabdaniSThatvaM dharmaH / dharmadharmiNozca vaizeSikAdidarzane bhedAnna tadeva tadityarthaH / nApi tasyeti / pakSIkRtazabdaniSThatvaM tasya pakSIkRtazabdataditaretyAdisAdhyasya nAtivyApakam / kuto na vyApakamatrAha-tasyeti / tasya pakSIkRtetyAdiprakRtasAdhyasyetyarthaH / pakSIkRtazabdaniSThatvasyeti / pakSIkRtazabdaniSThatvaM hi pakSitazabdaniSThe eva asti, na tu gaganAdAviti / yatra pakSIkRtetyAdi sAdhyaM tatra pakSIkRtazabdaniSThatvamiti vyApterabhAvAt pakSIkRtazabdaniSThatvaM pakSIkRtetyAdisAdhyasya nApi vyApakamityarthaH / pakSIkRtazabdaniSThatvasya gaganAdAvapi vartamAnatvopagame doSaM bhASate-anyatheti / tasya pakSIkRtazabdaniSThatvasya yo'bhAvaH, tadaprasiddhau tatrApi pakSIkRtazabdaniSThatve'pi vivAdAnupapattiH / ayaM paramArthaH-yadi pakSIkRtazabdaniSThatvaM gaganAdAvapi syAt, tarhi kevalAnvayitvena mahAvidyAsAdhyavat tasya sarvatra sadbhAvAt, mahAvidyAsAdhye pakSIkRtazabda niSThatvamasti na veti vivAdaH eva na bhavediti / yutyantareNa arthAntaratAmeva samarthayate-nApi prakRtetyAdi / nApi prakRtasAdhyaM mahAvidyAsAdhyaM tadvattvAparaparyAyaH, prakRtasAdhyaM mahAvidyAsAdhyaM pakSaH zabdaH, tayoH saMsargaH eva mahAvidyAsAdhyasya pakSaniSThatvamityarthaH / hetumAha-prakRteti / prakRtasAdhyaM mahAvidyAsAdhyam / tadvattvaM hi pakSe zabde niSThamasti tvanmate / evaM ca prakRtasAdhyavattvasya pakSaniSThatvaM dharmo jAtaH / dharmadharmiNozca tAdAtmyAbhAvAtprakRtasAdhyavattvameva pakSaniSThatvamiti na samIcInamityarthaH / nanu prakRtasAdhyavattvasya pakSaniSThatvarUpasyaiva pakSaniSTatvaM kiM na syaadityaashngkyaah-pkssnisstthtvsyeti| etattatvam-yadi prakRtasAdhyavattvameva pakSaniSThatvarUpaM syAt , tadA prakRtasAdhyavattvasya pakSaniSThatvarUpasya pakSaniSThatvaM na bhavet / svavRttivirodhAt / tasmAtprakRtasAdhyavattvasya pakSaniSThatvaM dharmaH eva, na tu prakRtasAdhyavattvameva pakSaniSThatvamiti / prakRtasAdhyapakSasaMsargoM yadyapi na pakSaniSThatvaM, tathApyaparyavasAnAtpakSaniSThatvaM gamayediti mahAvidyAsAdhyasya pakSaniSThatvasiddhirityAzaGkaya vakti-na ca pksssyeti| pakSasya zabdasya, prakRtasAdhyaM mahAvidyAsAdhyaM, tdvttvsiddhiH| aparyavasAnAditi / pakSe prakRtasAdhyavattvasiddhiH tarkheva, yarhi mahAvidyAsAthyasya pakSaniSThatvaM syAdityaparyavasAnabalAtprakRtasAdhyasya mahAvidyAsAdhyasya pakSaniSThatvaM gocarayatIti na ca yuktabhityanvayaH / kasmAnna yuktamatrAhaaparyavasAnasyeti / aparyavasAnaM nAma kiM tena vyApyatvaM, tena vinAnupapadyamAnatvaM vA ityAdipUrvoktayuktibhiraparyavasAnasya prAgeva pratiSiddhatvAdityarthaH / ArAdhyavirodheneti / ArAdhyAH mutrakArabhASyakArAdayaH pUrvAcAryA / taizca kevalAnvayitvAnanIkArAnmahAvidyApi norarIcakre iti mahAvidyAvAdinAM tadabhyupagame ArAdhyavirodhaH prakaTa: evetyAkUtam / 1 . sAdhyasya pakSa iti ca pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 103 mahAvidyAviDambanam | iti dUSaNapASANajarjarIkRtamUrtayaH / mahAvidyA: kSaNaM sthAtuM na kSamante raNAGgaNe // 21 // ( bhuvana 0 ) -- pUrvapratipAdita nikhiladoSadUSitatvaM mahAvidyAyA nigamayati -- iti dUSaNetyAdi / dUSaNAnyeva pASANA:, tairjarjarIkRtA mUrtayo yAsAM tAstatheti vigrahaH / vAdaraNAGgaNe mahAvidyAH kSaNamapi sthAtuM na kSamante, na samarthA bhavantItyarthaH // 21 // atha kimartha svAbhimatasakalaprameyasAdhakamahAvidyAnirAkaraNam / jAtInAmiva tAsAmAbhAsatvakhyApanArtham / anyathA mahAvidyAprayoktRNAM ziSyANAM prativAdyudIritaprAcInadUSaNaiH parAjayAditi / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( bhuvana0 ) - anvayavyatirekyanumAnasAdhyasya svAbhimatasya mahAvidyayA anAyAsena sAdhayituM zakyatvAttannirAsaH kimarthamityA rekate - atha kimarthamityAdi / svasya abhimatAni yAni sakalaprameyANi nityatvAnityatvAdIni tatsAdhikAH yAH mahAvidyAH tannirAkaraNaM kimarthamityanvayaH / praznaM matvA siddhAntI samAdhatte - jAtInAmiveti / yathA jAtInAM dUSaNAbhAsatvaM, tathA mahAvidyAnAM hetvAbhAsatvakhyApanArthaM mahAvidyAnirAkaraNamiti bhAvaH / viparyaye bAdhakamabhidhatte -- anyathA mahAvidyeti / anyathA yadi mahAvidyAnAmAbhAsatvaM na khyApyate, tadA samyak sAdhanatvAcchiSyA mahAvidyAH prayuJjate / tathA ca prativAdyudbhAvita duSparihArapUrvoktAnaikAntikatvAdidUSaNaiH ziSyANAM parAjayaH prasajyeta / tasmAdAbhAsatvakhyApanAya mahAvidyAnirAsaH samaJjasaH eveti hRdayAbhiprAyaH / evaM ca sAdhanAbhAsatvAnmahAvidyA kathAyAM na prayoktavyeti ziSyAnuziSTirAdiSTA bhavati / kizca - yatra yatra paraH prauDhiprakarSamavalambate / zlAghyastattannirAsArthaH prajJAbhyAsavatAM zramaH // 22 // yogIzvaraguroH zabdavidyAmAsAdya tattvataH / vyadhatta bhaTTavAdIndro mahAvidyAviDambanam // 23 // iti zrI harakiGkaranyAyAcAryaparamapaNDitavAdIndraviracite mahAvidyAviDambane dUSaNaviveko nAma tRtIyaH paricchedaH // 3 // 149 For Private And Personal Use Only ( bhuvana 0 ) - mahAvidyAprayoktAro vayaM sarvatra vijayinaH iti garvaparvatAdhirUDhAnAM durabhimAnabhaGgArthamapi mahAvidyAnirAsaH kAryaH ityAha- kiMca yatretyAdi / kiMca prakArAntaroktau / yatra yatra paraH prauDhaprakarSa pANDityAbhimAnamavalambate tattannirAsArthaH prajJAbhyAsavatAM duradhigamagranthAdiviSayiNI yA prajJA pratibhA gUDhArthavicAraNAdirUpA tasyAH abhyAsaH paunaHpunyena parizIlanaM, tatra tatparANAM narANAM zramaH zlAghyo bhavatIti yojanA / iha yatra yatretyatra yacchabdaparAmRSTaM tattannirAsetyatra tacchabdena parAmRzyate / etAvatA mahAvidyAyAM parasya prauDhiprakarSe matvA mahAvidyAnirAsAya zramaH RSyaH evetyabhihitaM bhavati / tathA ca mahAvidyAnirAse'paramapi prayojanaM pradarzitamityarthaH ||22||
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 bhuvanasundarasUrikRtaTIkAyutaM zrIsomasundaraguruttamapAdapadma saMsevinA bhuvanasundarasUriNeyam / vRttiH kRtA svaparayorupakArahetoH sevyA pramANanipuNairvijayodayAya // 1 // haSapuranAmanagare devazrIpArzvanAthazubhadRSTau / vyAkhyAnadIpikeyaM samarthitA bhavatu jayalakSmyai // 2 // SaTtarkIparitarkakarkazamatizcAritrarAjo yati vidyottamaratnazekharamunirvAdIndravRndApaNIH / etau dvAvapi zuddhabuddhivibhavo TIkAmimAM sAdaraM saMzodhya prathamapratI guNayutau saMsthApayAmAsatuH // 3 // grantho'yaM viSamo matAntaragato gUDhArthasArthAnvito vyAkhyA naiva paTuH sphuTArthaghaTane no saMpradAyastathA / tasmAnmandamatiprabodhavidhaye spaSTArthaniSTakinI / TIkeyaM vihitA ciraM vijayatAmanviSyamANA budhaiH // 4 // iti zrIjinazAsana-gaganAGgaNanabhomaNiSaDdarzanIrahasyAbhijJaziromaNi-suvihitAcAryacakracUDAmaNi-zrItapAgacchazrRMgArahArabhaTTAraka-prabhuzrIsomasundarasUriziSyazrIbhuvanasundarasUriviracitAyAM mahAvidyAviDambanavRttI vyAkhyAnadIpikAyAM dRSaNavivekavyAkhyAno nAma tRtIyaH paricchedaH samAptaH / / granthazca saMpUrNaH 1 ita Arabhya lokacatuSTayAtmikA granthakartRprazastiH cha da pustakayorna vidyate / 2 tapogaccha iti ca pustakapAThaH / 3 itaH paraM da pustake nimnalikhitAni prazastipathAni vidyante / For Private And Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa03 151 mahAvidyAviDambanam / atha prazastiH / zrIvIraH zreyase bhUyAcitrakRJcaritaH satAm / siddhArthamapi siddhArthatanayaM yaM vidurbudhAH // 1 // tatpaTTamukuTaM zrImAn sudharmagaNabhRdvabhau / gaGgeva dvAdazAGgIyaM yato himavato'jani // 2 // abhUvaMstasya saMtAne shriijgnycndrsuuryH| tadIyAnukrame cAtha bhUrisUripavitrite // 3 // zrImattapAgaNasarojasarojinIzA / bhaktiprakarSavinamatsakalAvanIzAH / zrIdevasundara iti prathitAbhidhAnAH sUrIzvarAH samabhavanbhuvanapradhAnAH // 4 // // yugmam / / anyAsAdhyavizuddhatIvratapasA vizvatrayohayotaka ttattADagyazasA pratApamahasA'pAstAryamajyotiSA / saMpUrNAgamadhAraNena haraNenoAH samagrAziva prodbhUtaizca (?) yugapradhAnapadavImAsAdayan ye bhuvi // 5 // zrImaccandrakule tadIyavilasatpaTTodayAdrau budhA navyAH ke'pyuditAH sphuranijagavA vishvtryohyotinH| bhAsvadagI:patimitratAmupagatA: zrImaGgalollAsinaH zrIgacchAdhipasomasundaravarAcAryA virAjantyamI // 6 // vAdIndravrajanirjayAnalabharairbrahmANDabhANDe pari kSipya prauDhayazaHpayo guNasitAyuktaM yadIyaM vidhiH / pAcaM pAcamacintanIyarasatAM ninye tathA kovidAH __svAdaM svAdamaharnizaM zrutimukhaistRptiM yathA yAnti na // 7 // tadIyakaramAhAtmyajalavarddhiSNuvaibhavAH / zrIsUrayastrayo bhAnti sahakAratarUpamAH // 8 // AdyA: zrImunisundarAvhaguravasteSu sphuratkIrtaya starkavyAkaraNAdizAstranipuNA rAjanti yainirmitaH / hastASTAprazatapramANakalito lekhaH sakRjalpita prodyannAmasahasradhAraNakalaux x x x x // 9 // 1 iyaM prazastiH da pustake eva labdhA / 2 itaH paramArzapustakasyaikaM patraM luptam / ato'pUrNaveyaM prazastiH / For Private And Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 pariziSTam zrIbhuvanasundarasUriviracitaM laghumahAvidyAviDambanam / syAdvAdavAdaprabalapraNAda prnnssttdurvaadimddvipendraa| gI:siMhakA yasya vibhAti devaH __sa vardhamAnaH zriyamAtanotu // 1 // iha hi ke'pi durAhakAraprAgbhArapUritAH zrIsarvajJoktaheyopAdeyavicAracAturIdUritAH sakalasvAbhISTavastusAdhanAya parapakSaniSedhAya ca svakapolakalpitAnyevaMvidhAnyanumAnAni prakaTayanti / tathAhi-AtmA zabdetarAnityanityavRttitvAnadhikaraNAnityavRttidharmavAn meyatvAt ghaTavat / atra parAhakAraprAgbhAratiraskArAyopakramyate / haho vAdina, kimetadanumAnam / mahAvidyAsatkamiti cet / maivam / vidyAtvamapi sAvadyasya asyAnumAnasya vicAryamANaM na saMjAghaTIti , dUre'stu hetvAbhAsaH / kevalAnvayitvena vyatirekavyAprabhAvAt / tathA sAdhyamatra anityatvaM paramArthataH / tato yadyadanityatvaM tattadazrAvaNaM, yathA ghaTapaTAdayaH iti sAdhyavyApakazyAyamupAdhiH / zabdasya cAnityatvamadyApi vivAdAspadIbhUtam / tasmAttena vyabhicArAbhAvAtsopAdhirayaM hetuH / atha atrAnityatvaM sAdhyaM na bhavati, kintu zabdetarAnityanityetyAdikam / tasya copAdhinA vyAptiAsti / zabdatvena vyabhicArAditi nAyamupAdhiriti cet / maivam / asya hanUmallolalAGgalalambasyApi anitye eva vizrAmAt / sAdhyaM ca tadeva yadvipratipanna prati pakSe meyatvena sAdhayitumabhipretam / tattu anityatvameva / atha ca viruddhatApizAcIjaTharapiTharIprakSipto'yaM hetvAbhAsaH / yato'tra sAdhyamanityatvam / tadviruddhaM ca nityatvam / tadapi cAnena sAdhayituM zakyate eva / tathAhi-ghaTaH zabdetarAnityanityavRttitvAnadhikaraNAnityavRttidharmavAn / aparaM ca anaikAntikatvadurdharasindhurakaraprahAravidhuro'pyayaM heturmeyatvAdiH / tathA hi-mahAvidyAsAdhye mahAvidyAsAdhyaM vidyate nvaa| vidyate cet, AtmAzrayaH / no cettarhimahAvidyAsAdhye meyatvahetorvartanAt mahAvidyAsAdhyasya cAvartanAt , tasyaiva vipakSatvena anaikAntikaH eva ayaM hetuH / tadevaM, doSatrayatripathagAtaraGgaplAvite muhuH / / hetutRNe vilagno'pi vAdin maGkhyasi nizcitam // 2 // kiJceyaM mahAvidyA kevalAnvRyivyAptijIvitavyA / saiva caturacetobhizcintyamAnA nopapadyate / tathAhi-yadyatprameyaM tattadanityaM dRSTamiti niyamo nAsti / AkAzAdau prameyatve'pi nityatvAt / 1 vidyatvaM iti pa pustakamAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir laghumahAvidyAviDambanam 153 anyacca, atra AtmanaH pakSatvameva na saMgacchate / "saMdigdhasAdhyavAnpakSaH " iti pakSalakSaNam / taccAtra nAsti / anityatvasya zabde sAdhyatvena zabdasyaiva saMdigdhasAdhyatvAt / Atmano nityatvena ubhayoH siddhasya tathAtvAbhAvAt / na hi jale zaitye sAdhyamAne anala: zItalaH iti kenApyucyate / tatazcAtmAdayo'tra pakSatvenopanyastAH api ajAgalastanakalpatvena asatkalpAH eva / ___ evaM sapakSo'pi pakSIkRto niloMThayitavyaH / yukteH samAnatvAt / yacca sAdhyaM pakSIkriyate sadapyayuktam / sAdhyaM hi sarvairapi dharmiNi sAdhyate, na tu sAdhye / sAdhyasya saMdigdhasAdhyavattvapakSalakSaNAbhAvAt / evamapi sAdhane ghaTo'pi ghaTe, paTo'pi paTe sAdhyatAm / tArkikavyavahAraparityAgAt / yathA sAdhyAbhAvamapi pakSIkurute, tadapyasamIcInam / sarvathA asato nirupAkhyatvena pakSIkartumazakyatvAt / asadapi cet pakSIkriyate, tadA turaGgazRGgagaganAmbhoruhAdayo'pi pakSIkriyantAm / yukteH samAnatvAt / tucche sAdhyAbhAve'pi sAdhyasAdhane daridrameva vizvaM syAt / tata eSA mahAvidyA paNyastrIva svibhrmaa| bAhyADambaramAtreNa goheyenna tattvataH // 3 // apica mahAvidyAhetuH kevalAnvayI tvayA ucyate / kevalAnvayitvameva vicAraM nAJcati / yataH kevalAnvayitvaM sakalavastuniSThatvaM tvayA abhyupeyate / tathAca sati prameyatvahetuH prameyatve'sti na vA / asti cedAtmAzrayaH / na cettarhi svasminnasyaiva avartanAtkevalAnvayitvabhaGgaH / tathA mahAvidyAsAdhyamapi sakalavastuniSThaM svIcakrANam / tathAtve ca mahAvidyAsAdhyaM mahAvidyAsAdhye vidyate na vaa| vidyate cettarhi vyAghAtaH / na hi ghaTe ghaTo vartate ekasmin tahayaprasaGgAt / no cetkevalAnvayitvabhaGgaH eva / tatazca nAnAbharaNayuktApi durbhagastrIva viikssitaa| bAhyayuktiguNApyante mohU~ ......... // 4 // ati prasaGgadUSaNamapi mahAvidyAyAM spaSTameva / yato'nena prakAreNa pramathanAthAdInAmapi anityatvAdisAdhanadarzanAt bhavataH svamandirodaravidAraNopAyaprasaGgaH / tathAhi-IzvaraH svasvetaravRttitvAnadhikaraNAsarvavyApakaniSThAdhikaraNaM meyatvAt ghaTavat / athavA AkAzasya asarvavyApakatve etadevAnumAnam-AkAzaH svasvetaravRttitvAnadhikaraNAsarvavyApakaniSThAdhikaraNaM meyatvAt ghaTavat / ayaM ghaTaH etadghaTAnyonyasakartRkAnyaH meyatvAt gaganavat / anenAnumAnena tava bhUbhUvarAdeH sakartRka(tva) sAdhanAbhidhAne anenaiva cAsmAbhirakartRkatvamapi sAdhyate / tathAhi-AkAzaH AkAzAGkurAnyAnyAkartRkAnyo meyatvAt ghaTavat / apica anenaiva anumAnena IzvarasyApi sakartRkatvaM sAdhayituM zakyate eva / tathAhi-ayaM ghaTaH etadbaTezvarAnyAnyasakartRkAnyaH meyatvAt ghaTavat / evaM vidhAnumAnaizca vipro'pi zUdramudrAvAn kartuM zAzakyate eva / tathAhi-vipraH svasvetaravRttitvAnadhikaraNAzUdramudrAvaniSThAdhikaraNaM meyatvAt ghaTavat / tadevaM sarvAnumAnAni zabdaparAvartena viparItAni kRtvA vitaNDAvAdI nirloThanIyaH / tatazca AptapraNItasiddhAntamArgaviplAvakatvataH / tamasvinI mahAvidyA siddhisaudhaM na gacchati // 5 // 1 'mohayet' iti syAt / 2 'tu' iti syAt / 3 atra Adarzapustake SaDakSarANi na vidyante / 20-21 mahAvidyA0 For Private And Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 bhuvanasundarasUrikRtaM atha vAdinaH pratibhAkSaye jAte sati prativAdino vA pratibhAkSaye kartavye mahAvidyA prayoktavyetyucyate bhavatA / tatra vAdinastava pratibhAkSaye jAte evaMvidhAnumAnavallIvitAnAlambane'pi prati. vAdidviradapracaNDavAkzuNDAdaNDAkRSyamANasya kautaskutI zubhaMyutA / prativAdinazca pratibhAzyAya mahAvidyAvidyAprayoge'pi prativAdini jaine syAdvAdatanutrANaparitrANe vAcaspaterapi pravINakRpANIgA (?) jarjarIbhavanti / dUre bhavanti bhavanmahAvidyAkomalakamalanAlaprayogAH / na hi kapolapAlIparisravanmadadhArAdurdharasindhurayuvA haTairapi tantuprayogaH rorbu pAryate / tatazca asaMbhAvye'pi vidyAtve mahAvidyeti yatkRtam / nAmaitasyA apArtha tanmanujo devarAjavat // 6 // mahAvidyAprayogANAM kSepaNAya vicakSaNaiH / sevyaM laghumahAvidyAviDambanamidaM sadA // 7 // suparvAbhamidaM yasya kaNThapIThe luThiSyati / sarpiNyo'mUrmahAvidyA na sphuriSyanti tatpuraH // 8 // zrIsomasundaraguroH ziSyaH zrIbhuvanasundarAcAryaH / kRtavAnetatprAjJaprajJAvRddhayai vijayadAyI // 9 // iti zrIbhuvanasundarAcAryaviracitaM laghumahAvidyAviDambanaM samAptam // For Private And Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 pariziSTam / zrIkulArkapaNDitapraNItaM SoDazAnumAnAtmakaM dazazlokImahAvidyAsUtram / 1 apakSasAdhyavaddhRttivipakSAnvayiyanna tat / sAdhyavavRttitAyuktaM sAdhyate sAdhyavarjite // 1 // AtmA zabdetarAnityanityavRttitvAnadhikaraNAnityavRttidharmavAn meyatvAt ghaTavat // 1 // 2 apakSasAdhyavadRtti vipakSe pakSite na yat / sAdhyavadRttitAyuktaM sAdhyate tadvipakSagam // 2 // AkAzaH AkAzazabdetarAnityavRttitvAnadhikaraNAnityavRttidharmavAn / 3 apksssaadhyvddhRttivipkssaanvyvrjitH| nAnAvipakSavRttyanyabhinnadharmo'sti pakSite // 3 // zabdaH zabdAnityanityavRttyanyanAnAnityAvRttyazabdadharmavAn / 4 pakSApakSagatAdanyatsAdhyavavaidhavarjitam / gandhavanto gandhavadagandhAvRttigandhavadvRttyavRttyanyavantaH / 5 pakSApakSagatAdanyat sAdhyavavRtti pakSagam // 4 // zabdaH zabdAzabdAvRttyanityavRttidharmavAn / 6 tttaadaatmynissedhaanyttsthaabhaavvirodhitaa| nityatvaM svapratiyogikAnyonyAbhAvAtiriktazabdagatAbhAvapratiyogi / 7 svIkRtAnanyavRttitvasaMpannAnyatvasAdhanam // 5 // zabdAdhikaraNaM zabdAdhikaraNAdanyat / 8 pakSApakSavipakSAnyavargAdekaikamuddhRtam / / bhinnaM sAdhyavatastabadutAvadhibhedinaH // 6 // ayaM ghaTaH etaddhaTAGkarAnyAnyasakartRkAnyaH / / 9 tasyaiva tadavRttena yogo vAtra prasAdhyate / ayaM ghaTaH etadghaTArAnyAnyasakartRkAvRttimAn / 10 tabRtyavRttirathavA proddhRte'tra prasAdhyate // 7 // yathA-ayaM ghaTaH etaddhaTAkurAnyAnyasakartRkadharmavirahI / For Private And Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 156 www.kobatirth.org zrIkulArka paNDitapraNItaM 11 asAdhyAnyaviyuktAnyavyAvRttirvA prasAdhyate / zabdaH sAdhyAbhAvAnyaitadviyuktAnyavyAvRttimAn / 12 asAdhyatadviyuktAnyavyAvRttirvA prasAdhyate // 8 // zabdaH sAdhyAbhAvatadviyuktAnyavyAvRttimAn / 13 pakSeSu ye santi vivAdahInAH vihAya tAnanyataraH prasAdhyaH / zabdaH saMpratipannaitanniSThAnyadharmavAn // 14 pakSo'thavA sAdhyavinAkRtena, zabdaH sAdhyavyatiriktaitaddharmAtiriktadharmavAn / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 15 vicchidya vA'bhAvavadanvitena // 9 // zabdaH zabdanityAvRttidharmavAn / 16 apakSasAdhyavadvRttivipakSAnvayi yanna tat / sAdhyAzrayavipakSAnyavipakSe vyatirekabhAk // 10 // yathA -- zabdaH zabdetarA nityanityAvRttyA kAzAnyanitya mAtra vRttitvAnadhikaraNA kAzadharmavAn // iti SoDazAnumAnAtmikadazazlokImahAvidyAsUtraM samAptam // For Private And Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 pariziSTam / artha mhaavidyaavivrnnm| ___zrIbhuvanasundarasUriviracitaTippanasametam / zrutimayatanu kecitkecidAnandarUpaM vigalitatanu kecitkecidacchasvarUpam / abhidadhati yadekaM tannamAmIha janmasthitilayaparitApArambhahInaM svarUpam // 1 // zrIbhuvanasundarasUriviracitaM mahAvidyAvivaraNaTippanam / zriyo dhAma zrImajjinavarapadAmbhojayugalaM giraM devIM ceto'bhimataphaladAne suramaNIm / namaskRtyAnandAdgurucaraNayugmaM ca vidhinA ___ mahAvidyAvRtteH kimapi karavai Tippanamaham // 1 // prAyaSTIkAkRtaitasyA rahasyaM na prakAzitam / _rahasyAkhyAnapUrva tadvattiAkhyAyate mayA // 2 // mahAvidyAbRhadvattiAkhyAtA prAyazo mayA / viDambanasya TIkAyAM vilokyA sA tadarthabhiH // 3 // atha mahAvidyA kathaM samutpanneti vAcyamAryAdvayamucyate / bhATTA nityaM zabdaM yogAdyA vAdinastvanityaM ca / pratijAnate tato'yaM jAtasteSAM vivAdo'tra // 4 // tattasyAnityatvaM pratipAdayituM tu bhATTavAdIndrAn / yaugAcAryoM varyaH kRtavAnetAM mahAvidyAm // 5 // yugmam / atha sAmAnyato mahAvidyAsvarUpaprakAzakaM padyatrayamucyate / tathAhi anvayavyatirekitvopetamUlAnumAvidhau / mahAvidyAnumAnaM tu prayojyaM kevalAnvayi // 6 // 1 Adarzapustakasya Adau ante vA granthakartunarnAmollekhaH nopalabhyate / 2 ita Arabhya 'lipyakSarANa varNopalakSakatvamiva' (pR. 162) ityantaH granthaH kha pustake nAsti, tasya prathamapatrasya laptatvAt / For Private And Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 bhuvanasundarasUrikRtaTippanasametam / / arthatasya vyAkhyA / yatra mUlAnumAnaM mukhyAnumAnaM anvayavyatireki syAt , tatra mahAvidyAnumAnaM prayojyam / kiMviziSTam / kevalAnvayi / tathAhi-anityaH zabdaH kRtakatvAt ghaTavat / vyatireke gaganamityatrAnvayavyatirekiNi mUlAnumAne mahAvidyAnumAnaM yathA-AtmA zabdetarAnityanityavRttitvAnadhikaraNetyAdi / idaM ca kevalAnvayyeveti zlokArthaH / mahAvidyAnumAneSu sarveSvete bhAvA vicAryAH / tathAhi zabdasyAsthiratopalakSaNamidaM sAdhyaM tu cittepsitaM dRSTAntAya ca kevalAnvayitayA sthApyAH padArthAH same / sarvatraiva yathArthasiddhi yugalAvRtivicAryA vidhe tyAdyaM sarvamavekSaNIyamakhilaprauDhAnumAneSviha // 7 // atra mahAvidyAnumAneSu yat zabdasyAnityatA sAdhyate tadupalakSaNam / tenAnena prakAreNa svacitepsitaM nityatvAnityatvasattvAsattvapauruSeyatvApauruSeyatvasakartRkatvAkartRkatvAdi sarva sAdhanIyam / tatra zabdasyAnityatAsAdhanAya vipakSaM pakSIkRtya mahAvidyAnumAnaM dayate / tathAhi-AtmA zabdetarAnityanityavRttitvAnadhikaraNAnityavRttidharmavAn meyatvAt ghaTAdivat / tathA anenaivAnumAnena zruteH pauruSeyatvaM sAdhyate / tathAhi-AtmA zrutItarapauruSeyApauruSeyavRttitvarahitapauruSeyaniSThAdhikaraNaM meyatvAt ghaTAdivat / evamanena prakAreNAnyadapi sarvAnumAnaiH sarva sAdhanIyam / dRSTAntAyetyAdi / atra mahAvidyAnumAneSu sarve nityA anityAzca padArthAH taddharmAzca dRSTAntIkAryAH / pakSaM pakSatulyaM ca varjayitvA pakSatulyAnAM pakSavatsandigdhasAdhyavattvAt pakSe vivakSitasAdhyasAdhane pakSatulye'pi tatsAdhyasiddhezca / atra ca sarve'pi sapakSAH kuta ityAzaGkAyAM kevalAnvayitayetyuktam / mahAvidyAhetoH kevalAnvayitvAt , kevalAnvayini ca vipakSAbhAvAt, sarve'pi padArthAH sapakSAH sapakSA eva / sarvatraivetyAdi / sarvamahAvidyAnumAneSu prAyo yugalAvRttirvicAryA tridhA / tathAhi-yo dharmoM nitye eva kevale vartate, na anitye, so'pi nityAnityarUpe yugale na vartate, / tathA anitye eva kevale yo dharmoM vartate na nitye, so'pi nityAnityayugale na vartate / tathA yo nitye anitye'pi ca na vartate, so'pi nityAnityayugale na vartate / AtmA zabdetarAnityanityavRttitvarahitAnityavRttidharmavAnityatra cAnumAne pakSIkRte Atmani sAdhyo dharmaH zabdAtmAnyAnyatvAdiH / sa ca nitye Atmani vartate, na zabdetarAnitye / tataH sa zabdetarAnityanityarUpayugalAvRttirucyate / atra ca dRSTAnte ghaTAdI vicAryamANA ghaTatvAdayo dharmAH ghaTAdirUpe'nitye eva vartante, na nitye / te'pi zabdetarAnityanityarUpayugalAvartinaH ucyante / tathA kApyubhayatrApyavartino ye bhavanti te'pi yugalAvartino bhavantItyarthaH / ityAdi sarva yathArthasiddhi arthasiddhayanatikrameNa vicAryamiti kAvyArthaH / evaMvidhaM sAdhyamanityatAM vinA zabdasya notpadyata eva tasmAt / zabdo'sthiraH syAditi pArizeSyAt sarvAnumAneSviha sAdhyasiddhiH // 8 // 1 tulye tatmA iti dha pustakapAThaH / 2 nityapuga' iti dha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyA vivaraNam / evaMvidhaM zabdetarAnityanityavRttitvAnadhikaraNAnityavRttidharmaghAnityAdirUpaM mahAvidyAsAdhyaM zabdasyAnityatAM vinA pakSIkRte Atmani na saMbhavati / tasmAcchabdo'nityaH svIkAryaH ityevaMvidhapArizeSyAcchabdasyAnityatvarUpasAdhyasiddhiH syAditi / parizeSalakSaNaM ca " prasaktapratiSedhe'nyatrAprasAcchiSyamANe saMpratyayaH parizeSaH" iti jJeyam / evaM sarvamahAvidyAnumAneSu vivakSitasAdhyasiddhirvidheyeti padyArthaH / ___iha hi sarvaH ko'pi granthArambhe abhISTadevatAnamaskArapUrva pravartate iti pUrvapuruSamArgamanusmarana kulArkapaNDitanirmitamahAvidyAvRttiM cikIrSurvRttikAraH AdAvabhISTadevatAnamaskAramAha-zrutimayatanu kecitkecidAnandarUpamityAdi / tatsvarUpaM paramAtmarUpaM ahaM namAmi / ttki| yadabhidadhati / ke kartAraH / kecit nityasphoTavAdino vaiyaakrnnaaH| kiMviziSTam / zrutimayeti / zrutayo vedAH tA eva rUpaM yasyAH tanvAH sA zrutimayI, tathAvidhA tanuryasya tattathA / kecidvedAntAdimatAnusAriNaH AnandarUpaM AnandaH eva rUpaM svarUpaM yasya tattathA / kecinnaiyAyikAdayo vigalitatanu azarIramityarthaH / tathA kecitsAMkhyAdayaH acchaM nirmalamityarthaH / punaH kiNvishissttN| jnmetyaadi| janma jananaM, sthitiH sAvadhikamavasthAnaM saMsAradazAyAmavasthAnamityarthaH / layo vipattiH / taiH kRto yaH paritApaH, tasya yaH ArambhaH, tena hInam / etAvatA janmasthitivinAzarahitamiti yAvat / evaMvidhaM ca bramhasvarUpaM yoginAmeva gamyaM, na tvasmadAdInAmityarthaH / granthAntare'pi caivameva paramAtmasvarUpaM pratyapAdi / tathAhi " nendoH kalA na girijA na kapAlazakti noMkSA na bhasma na jaTA na bhujngghaarH| yasyAsti nAnyadapi kiJcidupAsmahe ta drUpaM purANamunizIlitamIzvarasya // " anyatrApi / " apANipAdo hyamano grahItA" ityAdi / aparatra ca " nirmalanizcalaniSkriyarUpamityAdi / itaratra ca-" na rUpaM no gandhaH" ityAdi // 1 // mahAvidyAnigUDhArthadarzanI dIpikA myaa| kriyate dhImatAmantastamovicchittihetave // 2 // (bhuvana0)-mahAvidyAvRttirIdRzI mayA ArabhyamANAstIti vAcyaM zlokaM vRttikRdAhamahAvidyAnigUDhArthetyAdi / spaSTametat // 2 // padAkSepaH pUrva tadanu paripATIvighaTanaM vipakSavyAvRttistadnu tadnu svArthakathanam / tatasteSAM vRttiH pratibhaTamupakramya virale sthale kAryetyevaM vivaraNamidaM naH prabhavati // 3 // 1 pAlabhuktiH iti dha pustakapAThaH / 2 do javano graM iti pAThaH ghetaactropnissdi| 3 di / paratra ca" iti dha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 bhuvanasundarasUrikRtaTippanasametam / (bhuvana0 )-mahAvidyAvRttau granthakAro'bhidheyaparipATImAha-padAkSepaH pUrva tadanu paripATIvighaTanamityAdi / padAkSepaH padavyAkhyApadavigrahapadayojanAdirUpaH / paripATI kramaH, tasyA vighaTanaM vyAvRttyacintetyarthaH / vyAvRttyacintAyAH padakramavighaTanArUpatvAt / vipakSasya parodbhAvitasya svayaM zaGkitasya vA vyAvRttiretAvatA parAzaGkAyA vyAvRttiH / svArthasya zabdAnityatvAdyaparyavasAnalabhyArthasya kathanam / teSAM padAnAM vRttiyAkhyA sAdhyadharmadRSTAntadharmakathanAdirUpA kAryetyanvayaH / pratibhaTaM prativAdinaM prati upakramya virale kApi kApi sthale adhikAravizeSe ityarthaH / ityevaM prakAreNa naH asmAkaM vivaraNaM vRttirarthavyAkhyAvidhau samartha bhavatItyarthaH / yato'nyatrApi vivaraNalakSaNamevameva prerUpitam " upodghAtaH padaM caiva padArthaH padavigrahaH / cAlanA pratyavasthAnaM vyAkhyA tantrasya SaDvidhA ||"-iti vivakSitaprakaraNasidhdyartha yA cintA sA upodghAtaH / tathA coktam" cintA prakRtasiddhayarthImupoddhAta pracakSate / -iti // zeSaM tu sugamam // 3 // iha khalu kecitsaMbandhaprayojanAdyanabhidhAnena asamIcInatvamAkSipanti / tathAhi-prakaraNenApi pravartamAnena kimapi pratipAdyaM saMbandhaM vA kamapyapekSya pravartanIyam / yataH ( bhuvana0 )-nanu saMbandhaprayojanAdyabhidhAnAbhAvena prakaraNamevedaM na syAdityAzaGkateiha khalu kecitsaMbandhaprayojanAdyanabhidhAnenetyAdi / saMbandho viSayaviSayibhAvalakSaNo vAcyavAcakabhAvalakSaNo vA / prayojanaM anantaraparaMparabhedabhinnaM kartRzrotrasaMbandhi, tayoranabhidhAnena asamIcInatvamAkSipanti udbhAvayanti / ke'pIti saMbandhaH / tathAhi-prakaraNenApItyAdi / prakaraNenApi pratipAdyamabhidheyaM saMbandhaM vA pUrvoktamapekSya pravartanIyam / ___ "zAstraikadezasaMbaddhaM zAstrakAryAntare sthitam / __AhuH prakaraNaM nAma granthabhedaM vipazcitaH" iti hi tallakSaNAt / atra ca tasyAbhAvAditi / tadapi na vidvanmAnasamAnandayati / tasya sarvatri sattvAt / tathAhi-zAstrapratipAditAthaikadezasaMkSepakaM hi prakaraNam / idamapi tathA / ataH zAstrIyaireva tairidamapi tadvat / bhinnoktau granthayAhulyena prakaraNatvavyAghAtAt / tasmAtsAdhurevArambhaH / atrApi chalaprativAdinaH sarvamayathAvanmanyamAnasya pramANena pUrva mukhamudraNArthaM pakSasya tAvadanekatvamudAharaNaireva sUcitam / 1 zaGkayA' iti dha pustkpaatthH| 2 pratirU iti dha pustkpaatthH| 3 apoddhA iti ta dha pustakapAThaH / 4 siddhayartha mapoM iti ta dha pustkpaatthH| 5 AditaH 'pravartanIyam / yataH' ityantaH granthAMzaH ka pustake naasti| 6 degntaraparabhe' iti va pustaka paatthH| 7degmAnasamAnaM padaM darzayati / tasya iti ka pustkpaatthH| 8 sarvasyAsya sa iti ka pustkpaatthH| 9 pratipAdanaikadeza' iti ka pustakapAThaH / 10 bhinnoktaiH grantha ivi ka pustaka paatthH| For Private And Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAvivaraNam / 161 (bhuvana0 )-zAstraikadezasaMbaddhamityAdi / pramANaprameyAdisarvavastupratipAdakasya zAstrasya yaH ekadezaH pramANapratipAdanAdirUpaH tena saMbaddham / yathA pramANatadbhedatadanyalakSaNAdipratipAdanaparaM nyAyasArAdi prakaraNam / zAstrakArya mokSAdi / zAstrasya mukhyatvena mokSArthatvAt / tasmAdanyatkArya zAstrakAryAntaraM pramANaprameyapratipAdanAdirUpam / tasminsthitam / evaM viSaM granthabhedaM vipazcito vidvAMsaH prakaraNaM prAhurityarthaH / tasya sarvasyeti / tasya prakaraNalakSaNasyetyarthaH / zAstrIyairevaM tairityAdi / zAstrIyaiH zA. saMbandhibhireva taiH saMbandhaprayojanAdibhiridamapi tadvat saMbandhaprayojanAdivat / saMbandhazcAtra viSayaviSayibhAvAdiH / viSayo mahAvidyAnumAnAni, viSayI caitatprakaraNameva, prayojanaM ca zabdAnityatvAdisAdhanarUpamatra mantavyam / tasmAttadvattvena prakaraNamevedam / saMbandhaprayojanAdInAM bhinnoktau pRthaguktau granthabAhulyena prakaraNatvavyAghAtAt / saMbandhaprayojanAdInAM tu pRthaguktau zAstramevedaM syAt, na tu prakaraNamityarthaH / yata:pakSatvaM hi kacidapi bhajatyatra mithyA sapakSaH pakSIkAryaH kacidapi vipakSo'pi vAlIka eva / pakSaH sAkSAtkacidapi bhajatyanyapakSasya kakSA mevaM pakSaH zrayati bahudhA rUpabhedaM navInam // vipakSasapakSayostu pakSIkaraNamavyabhicaraNArthameva / tayostayAhatamiticet / na / upalakSaNatvena avirodhAt / ( bhuvana0 )-pakSatvaM hi kacidapi bhajatyatra mithyA sapakSaH ityAdi / mUlAnumAnasapakSo ghaTAdiH kvApi mithyaiva pakSatvaM bhajate / svAbhimatasAdhyasya zabdarUpe pakSe eva siddheH mithyetyuktam / evamagre'pi padasAphalyaM svayaM jJeyam / kacidapi mUlAnumAnavipakSo'pi gaganAdiH pakSIkAryaH / sAkSAtpakSa: zabdarUpaH kacidapyanyapakSasya sapakSAdeH kakSA pratijJAM bhajate / sapakSavipakSAdikaM vA pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAsu zabdarUpapakSasyApi sapakSatvAt / vipakSasapakSayostu pakSIkaraNamavyabhicaraNArthameveti / atra mahAvidyAyAM vipakSasapakSayoH pakSIkaraNamavyabhicaraNArtham / ayamarthaHpakSasyaiva pakSIkaraNe pakSe vipakSe sapakSe ca vartanAddhetoya'bhicAraH syAt / tataH tannivartanAya vipakSasapakSayoH pakSIkaraNam / tathA ca vyabhicArasthAnaM vipakSo'pi yadi pakSI kRtaH, tarhi vipakSAbhAvAt kApi vyabhicAro na bhavedityarthaH / tayostadvyAhatamiti cediti / tayoH vipakSasapakSayoH tatpakSIkaraNaM vyAhatamiti cet ityukte AcAryaH aah-n| uplkssnntvenetyaadi| pakSapakSIkaraNasyopalakSaNatvena vipakSasapakSayorapi pakSIkaraNasyAvirodhAt / nanu upalakSaNatvamapi kadAcitsaMbandhini bhavati / vipakSasapakSayostu 1 zabdasvarUpe iti ta pustaka pAThaH / 2 dapyapakSa' iti ta pustaketarapustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 162 bhuvanasundarasUrikRtaTippanasametam / pakSatvena saMbandhAbhAvAtkathaM taditi cet / na |ydrjtmbhaat saiSA zuktirityatra rajatasya zuktikopalakSakatvavadupapattiH, lipyakSarANAM varNopalakSakatvamiva vedAntimate mAyAyA brahmopalakSakatvamiveti / na ca rajatAdInAM zuttyAdivizeSaNatvAt dRSTAntadArTAntikayovaiSamyamiti vAcyam / vizeSaNasya vidyamAnatvavyAptatvAt , vidyamAnatvavyApakanivRttau nivartanAditi / (bhuvana0)-nodakaH Aha-nanUpalakSaNatvamapIti / upalakSaNatvamapi kadAcitsaMbandhini kadAcidyena saha saMbandhaH syAttatra bhavati / " kadAcitsaMbaddhaM vyAvartakamupalakSaNamiti tallakSaNAt / kathaM taditi / tadupalakSaNatvaM kathamityarthaH / AcAryaH aah-n| yadrajatamityAdi / yatpUrva bhrAntAvasthAyAM rajatamabhAt pratyabhAt , saiSA zuktirityatra rajatasya zuktikopalakSakatvavat zuktikApratyAyanamiva pUrvoktopalakSaNatvopapatteH / ayaM bhAvaH yathA pUrvapratibhAtarajatena zuktikopalakSyate, tathA pakSasya pakSIkaraNena vipakSasapakSayorapi pakSIkaraNamupalakSyate iti / atha punarapi dRSTAntadvayenaitadeva draDhayati--lipyakSarANAM vrnnoplkssktvmiveti| lipyakSarANAM gaurjarakArNATaoNndhrAdilipyakSarANAM pustakAdilikhitAnAM zrotRprAhyajJAnamayavarNopalajhakatvamiva / vedAntimate ityAdi / vedAntimate saMsArarUpamAyAyAH avidyeti nAmnyAH yathA brahmopalakSakatvaM parabrahmopalakSakatvamityarthaH / ayamatra bhAvaH / asatyaM hi satyAvAre bhavati, zuktikAyAM yathA rajatapratibhAsaH / evamatrApi mAyAyAH prapaJcarUpAyAH asatyatvena kenApi tadAdhAreNa satyena bhAvyam / satyaM ca vicAryamANaM brahmaiva, anyasya sarvasya prapaJcAntargatatvAdityanena prakAreNa mAyAyA brahmopalakSakatvamityarthaH / na ca rajatAdInAmityAdi / pakSapakSIkaraNasyopalakSaNatvena vipakSasapakSayoH pakSIkaraNaM dArTAntikaM, rajatasya zuktikopalakSakatvaM dRSTAntaH, tatra ca yadrajatamabhAt saiSA zuktirityevaM rajataM vizeSaNabhUtaM sat zuktikAM gamayati, pakSapakSIkaraNaM copalakSaNatvena vipakSasapakSayoH pakSIkaraNaM gamayatItyato dRSTAntadAAntikayoH vaiSamyamiti na ca vAcyam / vizeSaNasya vidyamAnatvavyAptatvAditi / vizeSaNasya vidyamAnatvena vyApakena vyAptatvAt / " sarvadA saMbaddhaM vyAvartakaM vidyamAnaM vizeSaNami"ti tallakSaNAt / vyApyatvaM ca yadyadvizeSaNaM tattadvidyamAnamiti tayorvyAptisadbhAvAdityarthaH / vidyamAnatvavyApakanivRttau nivartanAditi / vidyamAnatvasya vyApakasya nivRttI vizeSaNasya vyApyasya nivartanAt / vidyamAnatvaM hi vyApakaM rajatAdenivRttaM sat vizeSaNatvamapi rjtaadenivrtyti| tasmAdrajatAdikamupalakSaNatvenaiva svIkArya, na tu vizeSaNatvena / upalakSaNaM vA avidyamAnamapi syAt , na tu vizeSaNam / tasmAdrajatAdivadupalakSaNatvena vipakSasapakSayoH pakSIkaraNaM yuktamevetyarthaH / ( atha prathamAnumAnam / ) tatra prathamaM tAvat zabdAnityatvAnumAnam / tatrApi tasyAnumAnasya saMgrAhakaH zloko yathA-apakSeti / 1 papatteH / li iti ka pustkpaatthH| 2 vidyamAnavyA iti kha pustakapAThaH / 3 TAndhIliSya iti ta pustakapAThaH / 4 paramatra iti ta pustakapAThaH / 5 gamayati / atoM iti dha pustkpaatthH| For Private And Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAvivaraNam / apakSasAdhyavaddhRttivipakSAnvayiyanna tat / sAdhyavaddhRttitAyuktaM sAdhyate sAdhyavarjite // 1 // AtmA zabdetarAnityanityavRttitvAnadhikaraNAnityavRttidharmavAn meyatvAt ghaTavat / tasyAyamarthaH-apakSo yaH sAdhyavAn saH apakSasAdhyavAn / sapakSaH ityarthaH / tatra sapakSe vartamAnaM yat tat apakSasAdhyavadvRtti / vipakSe anvayo yasya tat vipakSAnvayi / apakSasAdhyavaddhRtti ca tat vipakSAnvayi ca ityapakSasAdhyavaddhRttivipakSAnvayi / tat yat na bhavati tat apakSasAdhyavavRttivipakSAnvayiyanna / sapakSavipakSAvRttItyarthaH / tatsAdhyate iti saMbandhaH / kiMbhUtam / sAdhyavadvRttitAyuktam / sAdhyavAn sapakSaH, tatra vartate iti sAdhyavaddhRtti, tasya bhAvaH iti yAvat / ( atha prathamAnumAnam / ) tatra prathamaM tAvacchabdAnityatvAnumAnasya saGgrAhakaM zlokaM vyAcikhyAsurAha-apakSetIti / ___" apakSasAdhyavattivipakSAnvayiyanna tat / sAdhyavadvattitAyuktaM sAdhyate sAdhyavarjite " // 1 // asyAyamarthaH-apakSo yaH sAdhyavAn so'pakSasAdhyavAn sapakSaH ityarthaH / tatra sapakSe ghaTAdau vartamAnaM yattat apakSasAdhyavadvRtti / vipakSe gaganAdau anvayo yasya tadvipakSAnvayi / apakSasAdhyavadvatti ca tadvipakSAnvayi ceti apakSasAdhyavadvattivipakSAnvayi / tadyanna bhavati tadapakSasAdhyavadvattivipakSAnvayiyanna / sapakSavipakSAvRttItyarthaH / tatsAdhyate iti saMbandhaH / kiMbhUtam / sAdhyavadvattitAyuktaM sAdhyavAnsapakSaH, tatra vartate iti sAdhyavadvRtti / tasya bhAvaH sAdhyavadvRttitA, tayA yuktam / nanu apakSasAdhyavadvattItyAdibhaNanAt mahAvidyAnumAnasAdhyasya sapakSe vipakSe ca vRttitA nissiddhaa| tatastatsAdhyavadvRttitetyAdibhaNanAt sAdhyavadvattitAyuktaM sAdhyavarjite vipakSe yadi sAdhyate, tadA sapakSavipakSavRttitaiva tasya syAt / tathA ca kArikApUrvArdottarArddhayorvirodhaH evApadyate iti cet / na / atra sapakSavipakSayoravRttitA yA proktA sA yugalAvRttitvena / tathA ca sati yo dharmo vipakSe sAdhyate sa sapakSe nAsti / zabdAtmAnyAnyatvAdeH zabdAtmabhyAmanyatra ghaTAdisapakSe'vartanAditi sa sapakSavipakSayugalAvRttirucyate / evaMbhUtazca vipakSe sAdhyate / nanu tarhi sa dharmaH zabdAtmAnyAnyatvAdiH sAdhyavadvRttiH katham / satyam / atra zabdAtmAnyAnyatvadharmasya zabdAtmanoranyatrAvartanAt sAdhyavaddhattitvaM tadaiva, yadi zabdaH sAdhyavAnsyAditi parizeSapramANena zabdaH eva sAdhyavAn jAtaH / tathA ca sa dharmaH sAdhyavati zabde vartamAno bhavatIti sAdhyavattitvaM tasya dharmasyeti na kazcidvirodhagandho'pi buddhimadbhirapi zaGkituM zakyate iti / idAnIM zlokAnumAnapadayojanikA-atra zabdetarAnityetyanena apakSa For Private And Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 164 bhuvanasundarasUrikRta TippanasametaM sAdhyavadvRttIti vyAkhyAtam / nityavRttitvetyanena vipakSAnvayIti / anadhikaraNetyanena yanneti / anityavRttidharmavAnityanena sAdhyavaddhRttitAyuktamiti / Atmetyanena ca sAdhyavarjite iti / iti padayojanA // (bhuvana0 )-athAnumAnam / AtmA zabdetarAnityanityavRttitvAnadhikaraNAnityavRttidharmavAn meyatvAt ghaTavat / atra kArikAyAM yAdRkSaM lakSaNamuktaM tAhagevAnumAne'pi darzayituM zlokAnumAnapadayojanAM vidhatte-idAnIM zlokAnumAneti / zlokazcAnumAnaM ca zlokAnumAne, tayoH parasparaM padayojanikA / atra zabdetarAnityetyaneneti / vRttItyapretanapadoktamapi dvayoH saMbandhitvAdatrApi saMbadhyate / tena zabdAditare ye anityAH tatra vRttItyetAvatA'pakSasAdhyavadvRttIti vyAkhyAtam / yataH zabdetarAnityeSu yadvartate tanmUlAnumAnApekSayA sapakSAH ye anityAH ghaTAdayaH teSu vartate eva / nityattitvetyanena vipakSAnvayIti vyAkhyAtam / yato yannitye vartate tanmUlAnumAnApekSayA vipaH gaganAdau vartate eveti / anadhikaraNetyaneneti / zabdetarAnityavRttitvasya anadhikaraNamiti bhaNanAt zlokamadhyasthaM yanneti vyAkhyAtam / yugalAvRttitvenobhayorna vartata evetyarthaH / anityattidharmavAnityanenetyAdi / yo'nityavRttidharmavAn sa dharmaH sAdhyaM mUlAnumAnApekSayA'nityatvam / tadvAnanityaH tatra vartate eveti bhAvaH / Atmetyaneneti / AtmA tadaiva pakSIkRto yadi sAdhyamanityatvaM, tena varjite pakSe sAdhyaM sAdhyate iti yojanA / / atha vyAvRttyacintA-AtmA anityavRttidharmavAniti kRte sattayA siddhasAdhanam / tadarthaM zabdetarAnityavRttidharmavAniti kRtam / tathA ca sattAvyAvRttiH / tasyAH zabde'pi vartamAnatvAt / tathApi dravyatvena siddhasAdhanam / tadartha nityavRttitvAnadhikaraNeti prakSiptam / dravyatvaM nityeSvapi vartate / tathA caivamanumAnaM syAt, AtmA zabdetarAnityanityavRttitvAnadhikaraNadharmavAniti / tathApyevaMbhUtadharmasya yugalAvRtterAtmani Atmatvasyaiva saMbhavAtsiddhasAdhanam / tadarthamanityavRttItyuktam / / (bhuvana0 )-atha vyAvRttyacinteti / vyAvRttyAni vyAvartanArhANi yAni padAni teSAmetatpadaM kimartha prakSiptamityAdirUpA cintA vyAvRttyacintA / evaM sarvatrApi jJeyam / AtmA anityavRttidharmavAniti kRte sattayA siddhasAdhanamiti / sattA nityAnityayodharmaH, sa cAtmanyapi vidyate eva / Atmani sattAsAdhane'numAnamapyayuktam / Atmani sattAyAH ubhayorapi siddhtvaat| vadartha zabdetarAnityeti / ye zabde dharmAH santi tebhyaH itare ye anityadharmAH tadvAnAtmA / evaM kRte sattAvyAvRttiH / sattAyAH zabde'pi bhAvAt / tathApi dravyatvena siddhasAdhanamiti / dravyatvaM zabde nAsti / zabdasya vaizeSikAdimatenAkAzaguNatvAta, anityeSvapi vartamAnatvAca / tena tadvAnAtmA syAt / tathA ca siddhasAdhanaM syAt / dravyatvasyAtmani vAdiprativAdinorubhayorapi siddhatvAdityarthaH / tadartha nityattitvAnadhikaraNeti prakSiptam / dravyatvaM nityeSvapi vartate iti / For Private And Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mhaavidyaavivrnnm| evaMvidho dharmaH nityavRttitvAnadhikaraNaM vilokyate, dravyatvaM ca nityeSvapi vartate / tasmAnityavRttitvA'nadhikaraNeti grahaNena tanniSiddhamityarthaH / tathA caivamanumAnaM syAt , AtmA zabdetarAnityanityavRttitvAnadhikaraNadharmavAniti / tathApyevaMbhUtasyeti / AtmatvaM hi nityavRttyasti, na tu anityavRttIti pUrvoktayugalAvRttiprakAreNa tat zabdetarAnityanityavRttitvAnadhikaraNamucyate / ataH tena siddhasAdhanaM syAdeveti / tdrthmnityvRttiityuktmiti| evaMvidho dharmaH anityavRttirvilokyate / AtmatvaM cAnityavRtti nAsti / nitye eva Atmani tasya vartanAt / tasmAttanniSiddhamityarthaH / / nanu AtmA zabdetaradharmavAniti kriyatAmiti cet / na / Atmatvenaiva siddhasAdhanAt / tasya Atmadharmatvena zabdetaradharmatvAt / tadartha nityavRttitvAnadhikaraNetyuktam / tathApi virodhaH / AtmavRttitve nityvRttitvaandhikrnntvaanupptteH| tadarthamanityapadagrahaNam / tathApyAtmatvAdi yugalAvRttyapi bhavati / Atmanyeva vartanAt / tadarthamanityavRttidharmavAniti kRtam / sa ca dharmaH Atmani nitye bodhitaH zabdasya anityatvamAdAya paryavasyati / sa ca zabdAmanoranyonyAbhAvaH eva / (bhuvana0)-atha AzaGkAmukhena prakArAntareNa vyAvRtticintAM karoti-nanvityAdi / AtmA zabdetaradharmavAnityAdi spaSTam / tathApyAtmatvAdi yugalAttyapi bhavatIti / AtmA zabdetarAnityanityavRttitvAnadhikaraNadharmavAnitikRte'pyAtmatvamAtmani nitye vartate, na anitye / tena yugalAvRttitvena nityAnityayoravartanAdAtmadharmatvAcca tena siddhasAdhanaM syAt , tadarthamanityavRttidharmavAniti kRtamityarthaH / ___arthatasyAnumAnasya vyAkhyA-AtmA pakSaH / anitye vRttiH yasya so'nityavRttiH / sa cAsau dharmazceti / zabdAditare zabdavyatiriktA ye anityA ghaTAdayo nityAzcAkAzAdayaH, teSu ye vartante dharmAH, teSu zabdetarAnityanityavRttitvaM dharmaH, tasyAnadhikaraNamanAdhAraH / sa cAsau anityavRttidharmazceti samAsaH / atra zabdetarAnityanityayugalavRttiH dharmaH sattAdravyaprameyatvAdiH zabdetarAnityanityavRttitvAnadhikaraNetipadena nirastaH / atha ca yo nitye eva kevale vidyate nityatvasthiraikasvabhAvatvAdiH, sa cAnityavRttItipadena nirasta: / atha cAnitye eva kevale yo dharmo'nityatvAdiH vidyate, sa nitye Atmani pakSIkRte'saMbhAvAdeva nirastaH / etAvatA zabdetarAnityanityayugalavartI ekaikanityamAtrAnityamAtravartI ca dharmaH sAdhyarUpatayA niSiddhaH / avaziSTazca sAdhyadharmo vizvapratiyogikaH zabdAtmAnyonyAbhAvaH zabdAtmAnyonyatvAdi pakSe Atmani sidhyati / nanu sidhyatu vizvapratiyogikaH zabdAtmAnyonyAbhAvAdiH pakSe, paraM zabdasyAnityatvaM kathaM sidhyatItyAzaGkaya Ahasa ca dharma iti / sa dharmaH zabdAtmAnyonyAbhAvAdinitye Atmani bodhitaH sAdhitaH san zabdasyAnityatvamAdAya paryavasyati vizrAmyati / yataH Atmani varttane'pi tasya dharmasyAnityavRttitvaM tadaiva syAt , yadyanityaH zabdaH syAt / Atmano nityatvAt / Atmanityatve ca vAdiprativAdinoravi 1 sa ca dharmazabdA iti kha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 166 bhuvanasundarasUrikRtaTippanasametaM vAdAt / tasya dharmasya zabdAtmabhyAmanyatra ghaTAdau cAvartanAt / tasmAtpArizeSyAcchabdasyaivAnityatvamAyAtam / zabdAnityatve ca tasya dharmasya zabdarUpe'nitye vartanAdanityavRttitvamupapannamevetyarthaH / sAdhyadharmamAcaSTe-sa ca zabdeti / sa ca dharmaH zabdAtmavyatiriktavizvapratiyogikaH zabdAtmAnyonyAbhAva evetyarthaH / upalakSaNaM caitat / tena zabdAtmAnyAnyatvazabdAtmAnyataratvAdiH zabdAtmamAtravRttiranyo'pi sAdhyadhoM boddhavyaH / nanu tathApi dRSTAnte ghaTe tathAbhUtadharmasya asaMbhavAt sAdhyavikalatvam / na / ghaTe'pi zabdetaronityanityayugale na vartate anityavRttyapi ghaTatvam / atastenaiva vyAptiriti na doSaH / iti prathamodAharaNam // (bhuvana0 )-sapakSadharma pratipipAdayiSurAzaGkate-nanviti / pariharati-na ghaTe'pIti / atra ca dRSTAntIbhUte ghaTe'pi ghaTatvamastItyadhyAhAraH / tacca zabdetarAnityanityayugale na vartate / ghaTarUpAnitye eva tasya vartanAt / tata eva ca tat anityavRtyapyasti / atastenaiva ghaTatvenaiva vyAptiriti bhAvaH / upalakSaNaM caitat / tena paTAdInAM dRSTAntatve paTatvAdayo dharmAH jJeyAH / atra vyAptizvetthaM vidheyA-yat yat prameyaM tattacchabdetarAnityanityavRttitvAnadhikaraNAnityavRttidharmavat yathA ghaTAdi / na cAkAzAdiSu meyatve satyapi zabdetarAnityanityavRttitvAnadhikaraNAnityadharmavattvaM nAstItyanaikAntikatvamiti vAcyam / AkAzAdInAM pakSatulyatvAt / ayamarthaH-yathA AtmAtra pakSI. kRtastathAkAzAdikamapi pakSIkriyate / tathAhi-AkAzaM zabdetarAnityanityavRttitvAnadhikaraNAnityavRttidharmavat meyatvAt ghaTAdivat / evaM ca sati nahi pakSe pakSatulye vA vyabhicAraH / tatazca yathA pakSe sandigdhasAdhyatvena vyApterabhAve'pi vyabhicAro nAsti, tathA pakSatulye'pItyarthaH / nanu yAdRzo dharmaH pakSe sAdhyarUpaH tAdRzaH sapakSe nAsti / maivam / zabdaparAvarta vinaiva AtmA zabdetaretyAdibhireva zabdaiH pakSe zabdAtmAnyonyAbhAvasya dRSTAntIbhUte ghaTe ghaTatvasya copapatteriti prathamamahAvidyAvyAkhyA // (atha dvitIyAnumAnam / ) atha prakArAntareNa zabdAnityatvasAdhanaM darzayitumanityatvAnumAnasaMgrA. hikAM kArikAmAha 2 apakSasAdhyavaddhRtti vipakSe pakSite na yat / sAdhyavaddhRttitAyuktaM sAdhyate tadipakSagam / / 2 // AkAzaH AkAzazabdetarAnityattitvAnadhikaraNAnityattidharmavAn / asya ca pUrvasmAdayameva bhedo yatpakSIkRtasyaiva vipakSasya vyAvRttiH, na sarvasya / pUrvasmiMstu yaavdvipkssvyaavRttiriti| ayamarthaH-apakSo yA sAdhyavAn saH apakSasAdhyavAn / tatra yavartate 1tarAnityapurga iti ka kha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAvivaraNam / 167 tadapakSasAdhyavadRtti, tadyanna bhavati / vipakSe AkAzAdau ca pakSite pakSIkRte yanna vartate tatsAdhyate iti saMbandhaH / kiMbhUtaM sAdhyate / vipakSagaM, vipakSe ityarthaH / upalakSaNapakSIkRte iti yAvat / atha padayojanA-atra AkAzetyanena vipakSe iti vyAkhyAtam / zabdetarAnityetyanena apakSasAdhyavaddhRttIti / anityavRttItyanena sAdhyavavRttitAyuktamiti / iti pdyojnaa| (atha dvitIyAnumAnam / ) (bhuvana0)-atha zabdAnityatvasAdhanAyaiva dvitIyAnumAnavAcyAM kArikAM vyAkhyAtumAhaapakSetIti / " apakSasAdhyavaddhati vipakSe pakSite na yat / sAdhyavahRtitAyuktaM sAdhyate tadvipakSagam " // 2 // etasyArthaH pUrvavat / asya cetyAdi / ayamarthaH / pUrvasminnanumAne AtmA zabdetarAnityanityetyatra nityapadena sarve'pi nityAH padArthAH varjitAH / AkAzaH AkAzazabdetarAnityavRttitvetyatra tu nityapadasthAne AkAzapadaprakSepeNa pakSIkRtasyAkAzasyaiva vyAvRttirna tu sarvanityapadArthAnAmiti / athAnumAnam-AkAzaH AkAzazabdetarAnityavRttitvAnadhikaraNAnityavRttidharmavAn meyatvAt ghaTavat / AkAzazca zabdetarAnityAzca tatra vRttiryeSAM tadbhAvaH tattvam / tadanadhikaraNaM cAsau anityavRttidharmazceti vigrahaH / atha vyovRttyacintA-AkAzo'nityavRttidharmavAnitikRte sattayA siddhasAdhanam / tadarthaM zabdetaretipadam / tathApi ghaTAkAzasaMbandhaH zabdetarAnityaghaTe eva vartate iti tena siddhasAdhanam / tadyAvRttyarthamanityavRttitvAnadhikaraNeti padopAdAnam / tathApyAkAzaparamANusaMyogaH zabdetarAnityavRttitvAnadhikaraNo bhavati, nitye paramANAveva vartanAt / atastena siddhasAdhanam / tadarthamanityavRttItipadagrahaNam / tenedRzamanumAnaM syAt-AkAzaH zabdetarAnityavRttitvAnadhikaraNAnityavRttidharmavAniti / tathApyevaMvidhadharmasya anyatra adRSTacaratvAdaprasiddhavizeSaNaH pakSaH / na hi anitye vartate, zabdetarAnitye ca na vartate iti dharmaH saMbhavati / yo hi anityavRttiH sa zabdetarAnitye vartate yathA ghaTatvAdi / tathA ca sapakSAbhAvena anvayitvameva vyAhanyate / tadarthamAkAzagrahaNam / tathA ca na kazciddoSaH / AkAzazabdetarAnityamelake yo na vartate, (saH) anityavRttirapi bhavati / evaMbhUtazca dharmo dRSTAnte ghaTe ghaTAtmA 1 vyAvRtticintA iti na pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 168 bhuvanasundarasUrikRtaTippanasametaM nyonyAbhAvo'pi saMbhavati / AkAze tvevaMbhUto dharmastadA syAdyadi zabdasyAnityatvaM syAt / sa ca zabdAkAzAnyonyAbhAvaH eva / iti dvitIyodAharaNam // (bhuvana0)-AkAzo'nityattidharmavAniti kRte sattayeti / sattArUpasya dharmasyAnitye AkAze'pi ca vidyamAnatvAtsiddhasAdhanaM syAdityarthaH / tadartha zabdetareti / sattAyAH zabde'pi vidyamAnatvAttaniSedhaH / tathApi ghaTAkAzasaMbandhaH ityAdi / ghaTasyAkAzena saMbandhaH ghaTAkAzasaMbandhaH / tasya ca zabdetarAnityaghaTe AkAze ca vidyamAnatvAttena siddhasAdhanaM syAdityarthaH / tayAvRttyarthamanityattitvAnadhikaraNeti padopAdAnam / tathApyAkAzaparamANusaMyogaH ityaadi| atrAyaM bhAvaH / AkAza: zabdetarAnityavRttitvAnadhikaraNadharmavAn iti kRte'pyAkAzaparamANusaMyogena siddhasAdhyataiva / AkAzazca paramANuzca AkAzaparamANU, tayoH saMyogaH AkAzaparamANusaMyogaH / sa ca nityavRttireva / tasmAttena siddhasAdhanatA / tathApyevaMvidhadharmasyetyAdi / ayamarthaH-AkAza: zabdetarAnityavRttitvAnadhikaraNAnityavRttidharmavAniti kRte'prasiddhavizeSaNaH pakSaH / anyatra dRSTAnte evaMvidhasya dharmasya aprasiddhatvAt / kathamaprasiddhavizeSaNatetyAzaGkayAha-nahi anitye vatete ityaadi| spaSTam / tathA ca sapakSAbhAvena anvayitvameva vyAhanyate ityaadi| anvayitvaM kevalAnvayitvaM tasyaiva dharmasya syAt, yo dRSTAnte siddhaH syAt / atra caivaMvidhasya dharmasya dRSTAnte abhAvena anvayitvaM vyAhanyate ityarthaH / AkAzazabdetarAnityamelake ityAdi / AkAze na vartate, zabdetarAnitye ca vartate / tena evaMvidho dharmo yugalAvRttiranityavRttizca dRSTAnte ghaTAdau ghaTAtmavyatiriktavizvapratiyogikaghaTAtmAnyonyAbhAvAdiH ghaTatvAdi saMbhavati / AkAze tvevaMbhUto dharmastadA syaadityaadi| pakSIkRte AkAze evaMvidho mahAvidyAsAdhyavicAraNAyAto dharmastadaiva syAdyadi zabdasyAnitvaM syAt / idamatraidaMparyam-evaMvidho dharmaH zabdAkAzAnyonyAbhAvaH zabdAkAzavyatiriktavizvapratiyogikaH, zabdAkAzau zabdAkAzavyatiriktavizvAdanyau iti rUpaH avaziSyate / tasya ca anityavRttitvaM tadaiva syAt, yadi zabdo'nityaH syAt / AkAzasya ca nityatvaM vAdiprativAdinoravivAdAspadIbhUtam / tasmAcchabdasyaiva vipratipannamanityatvaM pArizeSyAtsidhyatIti dvitIyAnumAnavyAkhyA // (atha tRtIyAnumAnam ) atha punarapyapekSitazabdAnityatvasiddhaye bhaGgayantaramAcakSANaH saMgrAhikAM kArikAmAha 3 apksssaadhyvddhRttivipkssaanvyvrjitH| nAnAvipakSavRttyanyabhinnadharmo'sti pakSite // 3 // zabdaH azabdAnityanityavRttyanyanAnAnityAvRttyazabdadharmavAn / pUrvasmAdasya ayameva bhedo yatra vAstavaH eva pakSo na vipakSAdiH / puranapyanekavipakSavyAvRttizceti / ata eva pUrvArdha gatArthameveti na vyAkhyAtam / uttarArdhasya tvayamarthaH / nAnAvidhA ye'sya vipakSAH te nAnAvipakSAH, tatra prava. For Private And Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAvivaraNam / tate iti nAnAvipakSavRttiH / tasmAdanyaH nAnAvipakSavRttyanyaH / anekavipakSAvRttirityarthaH / bhinnasya dharmo bhinnadharmaH / nAnAvipakSavRttyanyazcAsau bhinnadharmazceti nAnAvipakSavRttyanyabhinnadharmaH / saH pakSite pakSIkRte vAstave vA pakSe'sti sAdhyate ityarthaH / bhinna dharma iti / bhinnasya dharmatvaM pakSApekSayA boddhavyam / pakSAcchabdAdbhinnasyetyarthaH, na tu bhinnazcAsau dharmazceti bhinnadharmaH / etadevApi sAdhyaparyavasAnAya bhinnasya dharmaH iti / (atha tRtIyAnumAnam / ) ( bhuvana0 )-atha pakSameva pakSIkRtya pravarttamAnamahAvidyAvAcyakArikAM vyaacikhyaasuraahapkssetiiti| ___" apakSasAdhyavadvRttivipakSAnvayavarjitaH / ___ nAnAvipakSavRttyanyabhinnadharmo'sti pakSite " // 3 // pUrvasmAdityAdi / pUrvasmAdanumAnAdasya ayameva bhedo yadanna vAstavaH satyaH eva zabdaH pakSo * na AkAzAtmAdiH / punarapyanekavipakSavyAvRttizcetyAdi / punarapi pUrvasmAdanumAnAdayaM vizeSo yadanekavipakSavyAvRttizca / pUrvasminnanumAne tu pakSitasyaivaikasya vipakSasya vyAvRttiriti / nAnAvipakSavRttyanyaH iti / nAnAvipakSeSu na vartate ekasmaeNistu vartate eva / bhinnadharmaH iti / pakSApekSayA aparo yo bhinnaH padArthaH tasya dharmaH / etadeveti / bhinnasya dharmaH iti etadeva sAdhyaparyavasAnAya anityatvarUpasAdhyasiddhayai bhavati ityarthaH / asyAM kArikAyAmathaveti vaktavye mahAvidyAkarturapakSeti padaM pramAdAtpatitam / " athavA sAdhyavadvRttivipakSAnvayavarjitaH" iti tu pATho yuktaH / ___idAnImanumAnazlokapadayojanA-atra apakSasAdhyavaddhRttIti azabdAnityetyanena vyAkhyAtam / vipakSAnvayavarjitaH iti nityavRttyanyetyanena / nAnAvipakSavRttyanyeti nAnAnityAvRttirityanena vyAkhyAtam / bhinnasya dharmaH ityazabdadharmavAnityanena / iti yojnaa|| (bhuvana0)-athAnumAnam-zabda: azabdAnityanityavRttyanyanAnAnityAvRttyazabdadharmavAn meyatvAt ghaTAdivat / apakSasAdhyavadRttIti / atrAnumAne azabdeti yaduktaM tadvyarthamapi kArikAyAM apakSeti bhaNanAduktam / ayaM bhAvaH / pUrvatra apakSetikArikAyAmuktaM tadapekSayA anumAne zabdetaretyuktam / tatra ca sAdhyo dharmoM vipakSasya pakSIkRtatvAt zabdAtmAnyonyAbhAvAdiH / sa ca zabdetaretyuktaM yadi na syAt, tadA nitye Atmani anitye ca zabde tasya dharmasya vartanAt vAdyabhiprAyeNa anityanityavRttitvAnadhikaraNatvaM na syAt / tena zabdetareti bhaNitam / asmiMzcAnumAne sAthyo dharmo vAstavasyaiva pakSasya pakSIkRtatvAdanityatvAdiH / sa cAnitye eva vartate na nitye / tasmAdatrAzabdeti padaM vyartham / 1 etadeva sAdhya iti gha pustakapAThaH / 22 mahAvidyA. For Private And Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 170 bhuvanasundarasUrikRtaTippanasametam / atra zabdetarAnityanityayugale yo na vartate, yo nAnAnityeSvapi na vartate, saH azabdadharmaH zabde'nityatvameva / tathAhi-anityanityayugale yo na vartate, tasya prakAratrayamatra ghaTate / ubhayatra yo na vartate, so'pi yugale na vartate / nitye vA kevale yo na vartate, so'pi yugale na vartate / anitye vA kevale yo na vartate, so'pi yugale na vartate / atra ca azabdadharmavAnityanena vRttisAdhanena sarvathA atra avRttistAvanniSitA / ataH ekaikavRttiravaziSyate / tatra nAnAvipakSavRttyanyetyanena nityavRttiH pratyuktA / ataH parizeSAdanityavRttirevAvaziSyate / taccAnityatvameveti sAdhyasiddhiH / tasya ca idameva azabdadharmatvaM yatsakalAnityasAdhAraNyamiti na kshciddossH|| ( bhuvana0 )-azabdadharmavAnityanena vRttisAdhaneneti / vartanaM vRttiH / tatsAdhanena evaMvidho dharmaH kApi vartate eva / sarvatra na tasya avRttirityarthaH / etAvatA ubhayatrAnityanityayoryo dharmo na vartate, tasya prathamaprakAroktasya niSedhaH kRtaH iti bhAvaH / yadyazabdadharmaH tarhi zabde kathaM sAdhyate ityAzaGkayAha-tasya cedameva azabdadharmatvamiti / zabdasyaiva sa dharmo na bhavati kintu sakalAnityAnAM dharmaH ityrthH| atha vyAvRttyacintA-atra zabdaH azabdadharmavAnitikRte sAdhAraNadharmavAnityarthaH syAt / tathA ca sattayA siddhasAdhanaM, tasyAH sAdhAraNatvAt / tadarthaM nAnAnityAvRttirityuktam / tathA caivamanumAnaM syAt-zabdo nAnAnityAvRttyazabdadharmavAn / tathA ca ghaTazabdAnyonyAbhAvena siddhasAdhanam |trthmnitynityvRttynyeti prakSiptam / tathA sati etAvatI pratijJA syaat-shbdo'nitynityvRttynynaanaanityaavRttyshbddhrmvaaniti|tthaa ca ghaTazabdAnyonyAbhAvena siddhasAdhanatA parihRtA / tasya prativAyebhiprAyeNa nitye zabde anitye ghaTe ca vartamAnatvAnna nityAnityAvRttitvam / evaM sati yadyapi sAdhyamanityatvaM sidhyati, tathApyAkAzAdau tathAbhUtasya dharmasya asaMbhavAt, anvayitvavyAghAtaH / vipakSasya saMbhavAt / tadarthamazabdeti padam / tathA satyAkAzAdau zabdAnyonyAbhAvaH evetyasau yadyapi nityAnityavRttirna bhavatItyucyate, tathApi azabdAnityanitya'vRttirbhavatIti na vyabhicArAzaGkApi / iti tRtIyodAharaNam / 1 'nityattitvameM iti ka kha pustkpaatthH| 2 prativAdyapekSayA nitye iti kha pustakapAThaH / 3 asaMbhavena anva iti ka pustakapAThaH / 4 zabdAkAzAnyoM iti na pustakapAThaH / 5 nityAnityAdRttirnabha' iti na pustakapAThaH / 6 nityanityAttibhaM iti na pustkpaatthH| For Private And Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAvivaraNam / 171 (bhuvana0)-tathA ca sattayA siddhasAdhanamiti / azabdA ghaTAdayaH, tatra vartanAdazabdadhamatvaM tsyaaH| tataH siddhasAdhanaM tayetyarthaH / tathA ca ghaTazabdAnyonyAbhAvena siddhasAdhanamiti / zabdo nAnAnityAvRtyazabdadharmavAn iti pratijJAyAM ghaTazabdAnyavizvapratiyogiko yo ghaTazabdAnyonyAbhAvaH tena siddhasAdhanaM syAt / ghaTazabdAnyonyAbhAvasya nAnAnityeSvavartanAt, ghaTe vartamAnatvena azabdadharmatvAJcetyarthaH / atra ca anityatvaM sAdhyo dharmaH, athavA ghaTazabdAnyataratvAdiH / sa ca ghaTazabdayoreva vartanAcchabdasyAnityatve nityatve vA nAnAnityeSu na vartate / azabdo ghaTAdistaddharmazvAsti, paraM sa dharmaH ghaTazabdAnyataratvAdiH anityanityAvRttistadaiva, yadi zabdasyAnityatvaM syAt / anyathA sa dharmo nitye zabde manitye ghaTe ca vartanAdanityanityavRttireva syAt / tasmAcchabdaH anityaH sviikaaryH| atra dRSTAntAH ghaTAkAzAdayaH taddharmAzca sarve'pi jJeyAH / tatra sarvatra ca ghaTatvAkAzatvAdInAM svasvamAtraniSThadharmeNa sAdhyAnugamo draSTavyaH / atrAnumAne nAneti padamAkAzAdidRSTAntArtham / anyathA AkAze AkAzatvaM yadasti tannitye AkAze vartanAnnityavRttyeva syAt , na nityAvRtti / mAneti padopAdAne cAkAzatvAdi yadyapi nityAvRtti na syAt , tathApi nAnAnityeSvavartanAnnAnAnityAvRtti bhavatyevetyarthaH / iti tRtIyAnumAnam // ( atha caturthAnumAnam / ) evaM zabdAnityatvasAdhanavyAjena abhISTArthasAdhakaprakAratrayamupadarzitam / idAnIM pRthivItvasAdhanavyAjena abhISTAntarasAdhakaM prakArAntaraM darzayituM saMgrAhakaM zlokArdhamAha 4 pakSApakSagatAdanyatsAdhyavadvaidharjitam // 4 // gandhavanto gandhavadagandhAvRttigandhavadvRttyanyavantaH // ayamarthaH-pakSo vAstavaH, apakSo vipakSaH, tatra milite gataM gamanaM yasya tatpakSApakSagatam / tasmAdanyat pakSApakSagatAdanyat / taddharmAntaraM sAdhyate iti saMbandhaH / kiMbhUtam / sAdhyavadvaidhavarjitam / sAdhyavAn pakSaH, tatra yat vaidhaM, tatra vRttiH avRttizca tadarjitam / vrtmaanaavrtmaantvrhitmityrthH| atha zlokapadAnumAnayojanA-atra gandhavadityanena pakSeti vyAkhyAtam / agandhetyanena apakSeti vyAkhyAtam / avRttItyanena anyaditi, sAdhyavadvaidhavarjitamiti ca gandhavavRttyavRttyanyadharmavantaH ityanena, iti mitho yojnaa| (atha caturthAnumAnam / ) (bhuvana0)-atha pRthivItvasAdhanavyAjena abhISTAntarasAdhakaM kArikAddhai vyAcikIrSuH prAhapakSApakSetIti / tathAhi 1 ratritayamu iti kha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhuvanasundarasUrikRtaTippanasametam / " pakSApakSagatAdanyatsAdhyavadvaidhavarjitam " // 4 // pakSo vAstavaH ityAdi / pakSo dharmI, apakSo vipakSaH, tatra milite gataM gamanaM yasya tasmAdanyaddharmAntaraM sAdhyate / ayamarthaH-gandhavantaH pakSaH, tadanyo'pakSaH, tadubhayavRttirmeyatvAdiH tasmAdanyadabhipretaM sAdhyaM pRthivItvaM ghaTAdau sAdhyate / sAdhyavadvaidhavarjitamiti / sAdhyavAnpakSaH, tatra yaDaidhaM vRttiravRttizca, tadvarjitaM vartamAnAvartamAnavarahitaM, tatpakSe'stIti vAkyazeSaH / yadvA pUrvazlokagataM ' asti pakSite ' ityanuvartate / tadvA pakSagamityapretanaM saMbadhyate / atha vyAvRttyacintA-gandhavanto gandhavabRttimantaH iti kRte tadda. ttinA dharmeNa siddhasAdhanam / tadarthamagandhavaddhRttimantaH ityuktam / etAvanmAtre ca kriyamANe sattAdibhiH sAdhAraNairdhamaH siDasAdhyatA, asAdharaNaizca virodhH| tadarthamubhayapadagrahaNam / tathApi ubhayavRttidharmeNa siddhasAdhanam / tadarthamavRttipadagrahaNam / tathApi ghaTatvAdInAM gandhavattvaniSThAnAM tathAtvAt taiH siddhasAdhanam / tadarthaM gandhavavRttyavRttimantaH ityuktam / tathApi svavyaktimAtraniSThAnAM ghaTatvAdInAM paTAdiSvavRttirapi vidyate / tadarthamanyeti padam / gandhavavRttyavRttyanyavantaH ityetAvanmAtre ca kriyamANe dravyatvAdibhireva siddhasAdhanam / tadartha gandhavavRttItyuktam / tathA sati virodhaH eva syAtpaunaruttayaM vA / vRttyavRttyanyeti padasya ubhayArthatvAt / tadarthamagandhetipadaprakSepaH / AkAze ca gandhavadagandhAvRttigandhavavRttyavRttyanyaH zabdaH eva zabdAzrayabhAvo vA / yato vRttyavRttyanyeti padasyArthI dvedhAnAmubhayAvRttitvaM vidyate / tadarthaM gandhavadgandhAvRtti vartate eva na vartate eva vA / zabdastu gandhavati na vartate eveti sarvamavadAtam / evaM tejastvAdyanumAnamUhyam / tathAhi-uSNavantaH uSNavadanuSNAvRttyuSNavaThThatyavRttyanyadharmavantaH meyatvAt ghaTavadityAdi / iti caturthodAharaNam / / (bhuvana0)-athAnumAnam-gandhavanto gandhavadagandhAvRttigandhavadvRttyavRttyanyavantaH meyatvAt AkAzavat / gandhavanto gandhavadvRttimantaH iti kRte tadvRttinetyAdi / tadvRtti gandhavadvRtti gandhavattvaM / tena siddhasAdhanam / tadarthamagandhavadvattimantaH ityuktamiti / evaM ca gandhavantaH agandhavattimantaH iti kRte sattAdibhiH sAdhAraNaidhaH siddhasAdhyatA / gandhavatsu agandhavatsu ca sattAyA vidyamAnatvAt / asAdhAraNairiti / asAdhAraNA ye jaladharmAH zItasparzavattvAdayaH, tejodharmA uSNatvAdayaH, tairvirodhaH / gandhavatsu teSAmabhAvAt / tathApi ubhayavRttidharmeNa siddhsaadhnmiti| ayamarthaH / gandhavanto gandhavadagandhavRttimantaH iti kRte ubhayavRttinA sattAdinA siddhasAdhanam / tadarthamavRttipadagrahaNamiti / avRttigrahaNe kRte ca gandhavanto gandhavadagandhAvRttimantaH iti jAtam / 1 eva zAbdA iti kha pustakapAThaH / 2 cyanyavantaH iti na pustkpaatthH| 3 'caturthAnumAnam iti ka kha pustkpaatthH| For Private And Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAvivaraNam / 173 tathApi ghaTatvAdInAmityAdi / ghaTatvaM gandhavati ghaTe vartamAnaM vidyate, agandhavatsu ca jalAdau avartamAnam / tato yugalAvRttitvena tasya gandhavadagandhAvRttitvaM vidyate eva / tattena siddhsaadhnmityrthH| tadartha gandhavadvattyattimantaH ityuktamiti / evaM cokte gandharvanto gandhavadagandhAvRttigandhavadvattyavRttimantaH iti pratijJA jAtA / evamapyukte ca ghaTatvAdibhireva siddhasAdhyatA / teSAM gandhavadagandhayugalAvRttitvAt / gandhavatsu ghaTAdiSu vartanena gandhavatsu eva paTAdiSu ca avartanena gandhavadvattyavRttitvAJca, tadarthamanyeti / tathA ca gandhavanto gandhavadagandhAvRttigandhavadvattyanyavantaH iti sampUrNA pratijJA jaataa| atha gandhavadagandhAvRttIti padaM muktvA gandhavadvattyavRttyanyavantaH iti grahaNena vyAvRtticintAM karoti / tathA ca karaNe dravyatvenaiva siddhasAdhanamityAha-dravyatvAdibhireva siddhasAdhanamiti / dravyatvasya gandhavatsu sarveSu vartanena gandhavadvattyavRttyanyatvAt , tadartha gandhavadvattIti / evaM ca kRte gandhavanto gandhavadavRttigandhavadvRttyavRttyanyavantaH iti pratijJA jAtA / tathA sati virodha iti / atra vRttyavRttyanya iti padasyArthadvayam / yo gandhavatsu vartate eva, yazca na vartate eva, tau dvAvapi vRttyavRttyanyapadena saGgahItI bhavataH / tatra yo gandhavatsu vartate eva sa gandhavadavRttirityucyamAne virodhaH paunaruktyaM ceti / yazca gandhavatsu na vartate eva sa gandhavadavRttirityucyamAne paunaruktyaM / gandhavadavRttigandhavadvRttyavRttyanyapadayormadhye ekenaiva sAdhyasiddheH / AkAze ca gandhavadagandhAvRttItyAdi / AkAze ca dRSTAntIkriyamANe evaMvidhaH zabdaH eva / tasya gandhavatsu avartanena agandhavatsu ca varttanena gandhavadagandhAvRttitvaM vidyate eva / tathA tasya gandhavadvattyavRtyanyatvaM cApyasti / agandhavatsu eva vartanAt / evamAtmAdirapi gandhavattvarahitaH sarvo'pi padArthoM dRSTAntatvena jJeyaH zabdAzrayabhAvaH iti / zabdasya AzrayaH AdhAraH zabdAzraya AkAzaH / zabdAzrayasya bhAvaH svarUpaM zabdAzrayabhAvaH AkAzatvamityarthaH / arthatasyAnumAnasya vyAkhyA / gandhavantaH sarve bhUbhedAH / te ca jalAnilAdipadArthASTakaM varjayitvA sarve'pi jJeyAH / teSu bhUbhedeSu dharmo vartamAnaH jalAdiSu avartamAnazca sa yugalAvRttitvena gandhavadagandhAvRttiH / punarapi ca sa kiMviziSTaH / gandhavatsu vRttiravRttizca yasya dharmasya tato'nyaH / tato gandhavadagandhAvRttizcAsau gandhavadvattyavRttyanyazceti vigrahaH / evaMvidho dharmo gandhavatsu sAdhyate / sa ca dharmaH pRthivItvameva / tacca gandhavatsu vartanena agandhavatsu cAvartanena gandhavadagandhayugalAvRtti / tathA gandhavatsu tasya vartanAvartanaM nAsti, kintu vartanameva / evaM sati dRSTAnte jalAdau jalatvAdiH AkAzAdau zabdAzrayatvAdizca dharmo jJeyaH / atra ca yanmukhyAnumAnamAzrityaiSA mahAvidyA pravRttA taducyate / tathAhi-pRthvI dravyatvAvAntarajAtimatI mUrtadravyatvAt jalavat iti mukhyAnumAnam / gandhavattvena gandhavanniSThasaGkhyayA gandhavadvyatiriktavizvapratiyogikAtyantAbhAvena ca siddhasAdhyatAdoSAdiyaM mahAvidyA kuzalataraiH prayatnatazcintanIyA / evaM tejastvAdyanumAnamAmiti / yathA pRthivItvaM tathA tejassu tejastvaM sAdhyam / tathAhi-uSNavantaH uSNavadanuSNAvRttyuSNavadvattyavRttyanyavantaH meyatvAt ghaTavat / atraivaMvidho dharmastejastvaM auSNyaM vA sAthyam / evaM vAyau vAyutvaM jale snehAdi ca vipratipattau sAdhyam / iti caturthAnumAnavyAkhyAnam // For Private And Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 174 www.kobatirth.org bhuvanasundara sUrikRtaTippanasametam / ( atha paJcamAnumAnam ) punarapi zabdAnityatve sAdhanaprakAramAcakSANaM saMgrAhakaM kArikottarA rSamAha - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 pakSApakSagatAdanyatsAdhyavadvRtti pakSagam // 4 // zabdaH zabdAzabdAvRttyanityavRttidharmavAn / ayamarthaH -- pakSI vAstavaH zabdaH eva / apakSa: sapakSavipakSasAdhAraNaH, tadgataM tadvRtti yaDarmAntaraM tasmAdanyat pakSApakSagatAdanyat / tatsAdhyate iti saMbandhaH / kimbhUtam / sAdhyavadvRtti sapakSavRtti / punaH kimbhUtam / pakSagaM vAstavapakSaniSThamityarthaH / atha paJcamAnumAnam / ) ( bhuvana 0 ) -- atha jAtisAdhanacchalena abhISTasAdhakaM prakAraM pradarzya punarapi zabdAnityatvAdisAdhakaM kArikottarArddha vyAkartumAha - pakSApakSetIti / 66 pakSApakSagatAdanyatsAdhyavadvRtti pakSagam " // 5 // pakSI vAstavaH zabdaH eva / apakSa: sapakSavipakSarUpaH, tadvarti yaddharmAntaraM tasmAdanyat / etAvatA ye yanna vartate ye tu vartate eva, tatpakSagaM vAstavapakSaniSThaM sAdhyate iti saMbandhaH / atha yojanA - zabdAzabdAvRttItyanena pakSApakSagatAdanyaditi vyAkhyAtam / anityavRttItyanena sAdhyavadvRttIti / evaM ca pakSasapakSavipakSamelake na vartate, sapakSe ca vartate / pakSaniSThaM ca tadanityatvameva paryavasyati / 1 (bhuvana0 ) - tathApi dhvanizabdayorityAdi / zabdaH azabdAvRttya nityavRttidharmavAniti pratijJAyAM dhvanizabdayordhvanizabdAnyavizvapratiyogiko yo'nyonyAbhAvaH tena siddhasAdhanam / tasya azabda zabdavyatiriktaM vizvaM tatrAvartanAdanitye dhvanau vartanAcca / atra dhvanizabdenAvarNAtmakAH nirjharajhAtkAracItkArapazuzabdAdayo gRhyante / te cAnityA bhATTairapyaGgIkriyante / atha vyAvRttyacintA -tatra anityavRttidharmavAniti kRte sattAdibhiH siddhasAdhanam / tadarthamazabdAvRttyanityavRttidharmavAniti kRtam / tathApi dhvanizabdayoranyonyAbhAvaH azabdavRttirbhavati, anitye dhvanau ca vartate / atastena siddhasAdhanam / tadarthaM zabdeti padaM kRtam / zabdAzabdAvRttidharmavAnityetAvanmAtre ca kriyamANe zabdatvenaiva siddhasAdhanam / tadarthamanityavRttipadagrahaNam / iti paJcamAnumAnam // 1tyatvaprakA iti kakha pustakapAThaH / 2 'vipakSasAdhAraNaH, tadvarti' iti kha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAvivaraNam / 175 (bhuvana0)-atha anityavRttipadaM vimucya zabdapadaM prakSipya ca vyAvRtticintAM karotizabdAzabdAvRttidharmavAniti / evaM ca kriyamANe zabdatvenaiva siddhasAdhanam / tasya yugalAvRttitvena zabdAzabdAvRttidharmatvaM vidyate eva / tannivRttyarthamanityavRttipadagrahaNam / __ athAnumAnam-zabdaH zabdAzabdAvRttyanityavRttidharmavAn meyatvAt ghaTavat AkAzAdivadvA / atra azabdazabdena nityAnityarUpaM vizvam / tatra kevale zabde ye dharmAH, zabdavyatirikte kevale nityAnityarUpe vizve ca ye dharmAste yugalAvRttitvena zabdAzabdAvRttayo bhavanti / tatra ye zabdavyatiriktAnAM dharmAsteSAM zabde sAdhane vyAghAtaH / tasmAcchabdadharmAH zrAvaNatvazabdatvAdayo'tra saadhyaaH| teSAM cAnityavRttitvaM tadaiva, yadyanityaH zabdaH syAt / dRSTAntIbhUtaghaTAkAzAdau taddharmeSu ca sarvatra zabdAnyatvadharmeNa vyAptiH / tasya cAzabde vartanAt, zabde cAvartanAt, zabdAzabdAvRttitvamanityavRttitvaM cAsti / iti paJcamAnumAnam / / ( atha SaSThAnumAnam / ) evamanvayamukhena anityatvasAdhakaprakArAnuktvA vyatirekamukhenAha 6 tttaadaatmynissedhaanyttsthaabhaavvirodhitaa| nityatvaM svprtiyogikaanyonyaabhaavaatiriktshbdgtaabhaavprtiyogi| tena nityatvena saha tAdAtmyaniSedho'nyonyAbhAvaH / zabdasyeti jJeyaH zabdo nityatvaM na bhavatIti svarUpaH / tasmAdanyonyAbhAvAt anyo yaH, tatsthAbhAvaH saMsargAbhAvaH zabde nityatvaM nAstItisvarUpaH, tadvirodhitA tasmin pratiyogitA sAdhyate / nityatvasyeti zeSaH / iti kArikArthaH / idAnIM padayojanA-atra svapratiyogikAnyonyAbhAvAtiriktetyanena tattAdAtmyaniSedhAnyeti vyAkhyAtam / zabdagatAbhAvapratiyogItyanena tatsthAbhAvavirodhiteti vyAkhyAtamiti yojanA // (atha SaSThAnumAnam / ) (bhuvana0)-evamanvayamukhenAnityatvasAdhakaprakArAnuktvA vyatirekamukhena sAdhyAbhAvaM pakSIkRtya pravartamAnamahAvidyAvAcakakArikArddha vyAkhyAtumAha-tattAdAtmyetIti / " tattAdAtmyaniSedhAnyatatsthAbhAvavirodhitA " // 6 // etadvyAkhyA vRttAvuktaiva / kiJcitsavistarA procyate / tena nityatvena saha zabdasya yastAdAtmyaniSedho'nyonyAbhAvaH zabdo nityatvaM na bhavatItirUpaH / " tAdAtmyaniSedho'nyonyAbhAvaH " iti tallakSaNAt / etAvatA tAdAtmyaniSedhazabdena anyonyAbhAvaH uktaH / tasmAdanyaH abhAvaH / sa ca kaH ityAha-tatstheti / tatra zabde tiSThatIti tatsthaH / sa cAsAvabhAvazca tatsthAbhAvaH / tattAdAtmyaniSedhAnyazcAsau tatsthAbhAvazca / evaMvidhazcAbhAvaH kaH ityAha-saMsargAbhAvaH iti / saMsargAbhAvo'tyantAbhAvaH / sa ca zabde nityatvaM nAstIti svarUpaH / tadvirodhiteti / tasminprati 1 jeyam / za iti kha pustaketara pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 176 bhuvanasundarasUrikRtaTippanasametam / yogitA nityatvasya pakSIkRtasya sAdhyate ityarthaH / idamuktaM bhavati / nityatvAnyonyAbhAvavyatiriktazabdagatAbhAvapratiyogitvamanityatvaviruddhasya nityatvasya sAdhyate / athaitadanumAnam-nityatvaM svA. tiyogikAnyonyAbhAvAtiriktazabdagatAbhAvapratiyogi meyatvAt ghaTavat AkAzAdivadvA / atha vyAvRttyacintA-atra nityatvaM zabdagatAbhAvapratiyogIti kRte anyonyAbhAvena siddhasAdhanam / tadarthamanyonyAbhAvAnyeti / tathApi ghaTaH zabdo na bhavatIti ghaTapratiyogiko'nyonyAbhAvastadatiriktaH zabdagato'bhAvaH zabdanityatvAnyonyAbhAvaH eva bhavati / tatpratiyogitvasAdhane siddhasAdhanam / tadartha svapratiyogiti padam / nityatvaM svapratiyogikAnyonyAbhAvAtiriktamityukte siddhasAdhanam / tadarthaM zabdagatAbhAvapratiyogIti kRtam / zloke'nyeti padaM sAmAnyAbhiprAyeNeti boddhavyam / iti SaSThAnumAnam // (bhuvana0)-atha vyAvRttyAni / nityatvaM zabdagatAbhAvetyAdi / zabdagatAnyonyAbhAvaM prati nityatvasya pratiyogitvAt siddhasAdhanam / tadarthamanyonyAbhAvAnyeti / tathA ca sati anyonyAbhAvAtiriktazabdagatAbhAvapratiyogIti jAtam / tathApi ghaTaH ityAdi / ghaTaH zabdo na bhavatIti ghaTapratiyogikAnyonyAbhAvo'pi zabde'sti / tasmAdbaTa pratiyogikAnyonyAbhAvAdatirikto bhinnaH zabdastho 'bhAvo nityatvapratiyogikAnyonyAbhAvaH eva syAt / nityatvasya tatpratiyogitvasAdhane siddhasAdhanam / tadartha svapratiyogiketipadam / tathAca sati svapratiyogiko'nyonyAbhAvo niSiddhaH / antato vyaavRttycintaakRtaa| athAdito vyAvRtyacintAmAha-nityatvaM svapratiyogikAnyonyAbhAvetyAdi / nityatve nityatvapratiyogikAnyonyAbhAvAdanyatvasya svayameva siddhatvAt siddhasAdhanamityarthaH / atra nityatvasya zAzvatatvAt prAgabhAvaadhvaMsAbhAvau na sambhavataH eva / svapratiyogikAnyonyAbhAvAtiriktetipadena cAnyonyAbhAvo niSiddhaH / zeSastu atyantAbhAvaH evAvaziSyate / abhAvazca pratiyoginaM vinA na saMbhavati / " pratiyogijJAnAdhInajJAnaH abhAvaH" iti vacanAt / tatazca nityatvasya zabdagatAtyantAbhAvapratiyogitve zabdasyAnityatvaM siddham / atra nityatvapratiyogikAnyonyAbhAvAtiriktazabdagatAtyantAbhAvapratiyogitvaM ghaTAkAzazabdAdiSyapi vidyate eva / zabdatvazrAvaNatvAdiSu ca zabdagatAnyonyAbhAvapratiyogitvamiti teSAM sarveSAM sapakSatA zloke anyetipadaM sAmAnyAbhiprAyeNetyAdi / atra kArikAyAM tattAdAtmyaniSedhAnyetyatra anyeti padaM yaduktaM tatsAmAnyAbhiprAyeNa / tenAnyapadasthAne atiriktAdayo'pi zabdAH jnyeyaaH| tasmAdeva svapratiyogikAnyonyAbhAvAtirikteti proktamanumAne / iti SaSThAnumAnam // (atha saptamAnumAnam / ) idAnIM bhedasAdhakaM prakAraM darzayati-svIkRteti / ___ 7 svIkRtAnanyavRttitvasaMpannAnyatvasAdhanam // 5 // zabdAdhikaraNaM zabdAdhikaraNAdanyat / For Private And Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyA vivaraNam / 177 ayamarthaH-anyatra vartate itynyvRttiH| nAnyavRttiH annyvRttiH| ekavRttirityarthaH / tasya bhAvo'nanyavRttitvam / svIkRtaM ca tadananyavRttitvaM ceti svIkRtAnanyavRttitvam / tena svIkRtAnanyavRttitvena saMpannaM svIkRtAnanyavRttisvasaMpannam / svIkRtaM prativAdinaiva / ekasyAmevAkAzavyaktau vartanAt / tasmAtasvIkRtAnanyavRttitvasaMpannAdanyatvasAdhanaM kriyate ityrthH| (atha saptamAnumAnam / ) (bhuvana0)-idAnIM bhedasAdhakaM prakAraM darzayatIti / ayamarthaH-ekatvenAGgIkRtasyAkAzAdeH padArthasya bhedaM bhinnatvaM darzayati kArikArddhana-svIkRtetIti / "svIkRtAnanyavRttitvasaMpannAnyatvasAdhanam // 7 // yasmAt zabdaH AkAze eva vartate nAnyatra, tasmAt zabdaH ananyavRttirucyate / tasya bhAvaH ananyavRttitvam / svIkRtamananyavRttitvaM yasya zabdasya sa svIkRtAnanyavRttitvaH, tena sampannaM yadAkAzaM tasmAt svIkRtAnanyavRttitvasampannAt / anyatvasAdhanamAkAzabahutvasAdhanaM kriyate ityarthaH / athAnumAnam-zabdAdhikaraNaM zabdAdhikaraNAdanyat meyatvAt ghaTavat / atha padayojanA-zabdAdhikaraNAditi anena svIkRtAnanyavRttitva. saMpanneti vyAkhyAtam / anyadityanena anyatvasAdhanamiti vyAkhyAtam / atraikaikapadopAdAne sAkAsatvena pratijJAyA nirarthakatvAt padvayopAdAnam / na vyAvRttyAntaramasti / bhedaprasAdhanaprakAradarzanamAtrametat, na tu bhedasAdhanam / apasiddhAntaprasaGgAt / iti saptamAnumAnam // 7 // (bhuvana0 )-atraikaikapadopAdAne sAkAGkatvenetyAdi / yadi zabdAdhikaraNamanyaditi kriyate, tadA zabdAdhikaraNamAkAzaM kasmAdanyaditi sAkAGkSatA / tathA yadi zabdAdhikaraNamiti padaM vimucya zabdAdhikaraNAdanyaditi kriyate, tadA zabdAdhikaraNAdAkAzAt kimanyadityatrApi sAkAGkatvam / tataH sAkAGkatvena pratijJA nirarthakA bhavet / ataH zabdAdhikaraNaM zabdAdhikaraNAdanyaditi padadvayopAdAnam / na vyAvRttyAntaramastItyAdi / atrAnumAne vyAvRttiH kRtaiva, vyAvRttyAntaramanyavyAvRttyaha~ nAstItyarthaH / bhedasAdhanaprakAradarzanetyAdi / ayaM bhedasAdhanasya prkaarH| yatra kutrApi bhedaH sAdhyate tatrAyaM bhedasAdhanopAyaH / AkAze tu bhedasAdhane apasiddhAntatvaM syAt / vaizeSikAdisiddhAnte tatrAbhedasyaiva darzitatvAt / ____ athAsyAnumAnasya vyAkhyA-atra zabdAdhikaraNaM gaganamiti pkssH| zabdAdhikaraNAdgaganAdanyaditi sAdhyo dharmaH / meyatvAditi hetuH / yatra yatra meyatvaM tatra tatra zabdAdhikaraNAdanyatvam / yathA ghaTapaTAdiSu / yathA ghaTapaTAdayo meyAH santaH zabdAdhikaraNAdanye, evaM zabdAdhikaraNamapi zabdAdhikaraNAdanyat / atra ca tadeva zabdAdhikaraNaM tasmAdeva zabdAdhikaraNAdanyaditi vyAghAtaH / 1 siddhAntena tatrA iti kha pustakapAThaH / 23 mahAvidyA. For Private And Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhuvanasundarasUrikRtaTippanasametam / tasmAcchabdAdhikaraNabahutvaM pArizeSyAt siddham / AkAze ca meyatvaM purApyubhayasiddhaM, bhinnatvaM ca prativAdino'siddhaM anena anumAnena sAdhyate / atrAkAzaM AkAzAdanyadevamapi vadane arthasya ananyatvameva, paraM mahAvidyAnumAnatvena kiJcidvakracchAyayoktam / evaM ca sarveSAmekatvena aGgIkRtAnAmanekatvaM sAdhanIyam / atra ca mukhyAnumAnamidam-dikkAlAkAzAH aneke, dravyatvAt , ghaTavat / iyaM ca mahAvidyA pakSaM pakSayitvA pravRttA / iti saptamamanumAnam // ( atha aSTamAnumAnam / ). atha punarapi sakartRkatvasAdhanavyAjena sarvasAdhakaprakArAntaradarzanAya saGgrAhaka zlokamAha-pakSApakSetIti / 8 pakSApakSavipakSAnyavargAdekaikamuddhRtam / bhinnaM sAdhyavatastadaduddhRtAvadhibhedinaH // 6 // ayaM ghaTaH etadbaTAGarAnyAnyasakartRkAnyaH / / tasya ayamarthaH-pakSo vAstavaH saMdigdhakartRkaH aGkurAdiH, apakSaH sapakSo nizcitakartRko ghaTAdiH, vipakSo'kartRkaH aakaashaadiH| tadanyavargAtpakSApakSavipakSAnyavargAt / anyatamavargAdekaikamuddhRtaM bhinnaM sAdhyate iti sambandhaH / kasmAt / sAdhyavataH skrtRkaat| tataH kimbhuutaat| tabadutAvadhibhedinaH / tadvAnsAdhyavAn yo ghaTAdiruddhRtaH(sa eva)pratyavadhitvena bhedo vidyate yasya sAdhyavataH sa tadvaduhRtAvadhibhedI tasmAt / etena sapakSasyaiva pakSatvamiti sUcitam / tathA ca vipakSavargAdekoDArAbhAvena asaGgatatvaM parihRtam / yato'pyatra anyatvaM anyatamatvaM vivakSitam / anyatamatvaM ca tyApekSayA ekasyApi bhavati, yorapi bhavati, vyaktibhedena trayANAmapi bhavati / tatra dvayorapyekoddhAraH saMbhavatyeveti na doSaH kazcit / ekaiketi vIpsAyAzcaritArthatvAt / tathA cAyamarthaH paryavasitaH syAt / etaddhaTAkurAdanyavizvaM tasmAdanyatsakartRkam / etavayAnyatamat / tadnyatve sAdhyatve ghaTaH svarUpAdbhinnaH iti viruddham / ato'DkurAtsakartRkAdanyaH iti prishessaadaagcchti| atha padayojanA--atra pakSApakSavipakSAnyavargAdekaikamuhRtamiti etaTAkurAnyAnyetyanena vyAkhyAtam / bhinnamityuddhRtavizeSaNena uddhRtayoreva pakSasapakSayoreva pratiyogitvakhyApanAnmadhyagatAnyapavayopAdAnamapi sUcita. miti pdyojnaa| 1 sAdhye gha" iti kha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAvivaraNam / 179 (athASTamAnumAnam / ) (bhuvana0)-punarapi sakartRkatvasAdhanavyAjenetyAdi / ayamana sakartRkatvasAdhanopAyo daryamAno'sti / anena prakAreNa akartRkatvapauruSeyatvApauruSeyatvAdyapi sarva sAdhanIyam / pakSApakSetIti / ___" pakSApakSavipakSAnyavargAdekaikamuddhRtam / bhinnaM sAdhyavatastadduddhRtAvadhibhedinaH" // 8 // bhinnaM sAdhyate ityAdi / mUlAnumAnApekSayA pakSAdayo grAhyAH / atra pakSamadhyAdaGkuraH sapakSamadhyAt ghaTazca dvAvuddhRtau / tatrAnena anumAnena sakartRkatvasAdhyavataH aGkurAhaTasya bhinnatvaM sAdhyam / taduddhatAvadhibhedina iti / tadvAn sakartRkatvasAdhyavAn yo ghaTAdiH, sa eva pratyavadhitvena pratiyogitvena bhedo yasya aGkurAdeH sAdhyavataH, sa tadvaduddhRtAvadhibhedI, tasmAttadvaduddhRtAvadhibhedinaH / etena sapakSasyaiva pakSatvaM sUcitamiti / yadi sakartRkAdakarAt ghaTo bhinnaH sAdhyate, tadA mUlAnumAnasapakSasya ghaTasya pakSatvaM sUcitamevetyarthaH / athAnumAnam / ayaM ghaTaH etadbhuTAkurAnyAnyasakartRkAnyaH meyatvAdAkAzAdivat / tathA cAyamarthaH ityAdi / ayaM ghaTaH iti pakSaH / etadghaTAGkurAdanyadvizvam, tasmAdanyatsakartRkaM, etahayAnyatamat / taccaitaddhaTo vA aGkuro vA / tatrAyaM ghaTa: etasmAt ghaTAdanya iti ghaTate na / nahi ko'pi svasmAt bhinnaH / parApekSayaiva sarvasya bhinnatvAt / ato'GkarAt sakartRkAt pakSIkRtA(To'nyaH iti parizeSAdAgacchati / sakartRkAdakurAdanyatvaM ghaTasya yadi ca siddhaM, tarhi aGkuraH sakartRko jAtaH eva / aGkarasyopalakSaNatvAt / bhUbhUdharAderapyanenaivAnumAnena sakartRkatvaM sAdhanIyam / tasya ca kartA sa eva IzvaraiH itIzvarasiddhiH / / atha vyAvRttyacintA-ghaTaH sakartRkAdanyaH iti kRte paTAyanyatvena siddhasAdhanam / tadarthametaddhaTAnyasakartRkAnya iti kRtam / tathApi siddhasAdhanaM tathaiva ityaGkarapadaprakSepaH / tathA caivamanumAnaM syAt-ghaTaH etaddhaTAkurAnyasakartRkAnyaH / tathApi paTAdyanyatvena siddhasAdhanaM tathaiveti dvitIyAnyapadopAdAnam / ayaM ghaTaH etaddhaTAkurAnyAnyadharmavAnityetAvanmAtre kriyamANe ghaTatvena siddhasAdhanaM, aGkuratvena ca vyAghAtaH / tadarthametadghaTAkarAnyAnyasakartRkadharmavAniti kRtam / tathApi siddhasAdhanaM tavasthameveti anyapadprakSepaH / iti vyAva yA'ni / athavA prakArAntareNAnvayaH kriyate-ekaikamuhRtaM bhinnaM sAdhyate / kimbhUtam / tadvat sAdhyavat / sartakatvadharmayuktamityarthaH / etena sapakSasya pakSatvamapi sUcitaM bhavati / iti aSTamAnumAnaM samAptam // 1 . kartRkatvaM e iti dha pustakapAThaH / 2 eva IzvaraH siddhaH / iti dha gustakapAThaH / 3 'vyA. vartyacintA / athavA iti kha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 180 bhuvanasundarasUrikRtaTippanasametam / (bhuvana0)-atha vyAvRttyacintA / ghaTaH sakartRkAdanya iti / yadi ghaTaH sakartRkAdanyaH iti kriyate, tadA ghaTasya sakartRkAtpaTAdanyatvena siddhasAdhanaM syAt / tadarthametadvadAnyasakartRkAnya itIti / evaM kRte'pi tathaiva pUrvoktaprakAreNaiva siddhasAdhanam / etadbaTAdanyaH sakartRkaH paTaH, tasmAdanyatvasya ghaTe sadbhAvAt / tathApi paTAdyanyatvena siddhasAdhanamiti / etadbhuTAkurAbhyAmanyo yaH sakartRkaH paTaH, tasmAdanyatvasya ghaTe sadbhAvAt siddhasAdhanamityarthaH / ghaTatvena siddhasAdhanaM akuratvena ca vyAghAtaH iti / ayaM ghaTa etadghaTAGkurAnyAnyadharmavAniti yadi kriyate, tadaitajhuTAkurAbhyAmanyadvizvaM, tasmAdanyau etadghaTAGkurAveva / tayordharmAH ghaTatvAdayo'GkuratvAdayazca / tatra ghaTatvavattve ghaTasya sAdhyamAne siddhasAdhanam / aGkuratvavattve ca ghaTasya sAdhyamAne vyAghAtaH / aGkuratvavattvasya ghaTe abhAvAt / tadarthametadghaTAkarAnyAnyetyAdi / atra sakartRkapadakSepe'pi sakartRkatvasyAGkare'dyApi vivAdAspadIbhUtatvAt yadyapi vyAghAto na sambhavati, tathApi sakartRko yo ghaTastaddharmavattve ghaTasya sAdhyamAne siddhasAdhyatA syAdevetyarthaH / athavA prakArAntareNAnvayaH iti / anvayaH prakArAntareNa sambandhayojanaM kriyate ityarthaH / ekaikamityAdi / ekaikaM uddhRtaM bhinnaM ghaTAdi sAdhyate / kimbhUtaM / tadvat sakatRkatvaM yat sAdhyaM tayuktamityarthaH / pUrva tadvaditipadaM 'uddhRtAvadhibhedinaH" ityanena samastaM kRtam, atra tUddhRtamityetasya vizeSaNaM kRtamiti bhedaH ityarthaH / atha vyAptiH pradarzyate / yadyat prameyaM tattadetaddhaTAGkarAnyAnyasakatRkAnyat yathA AkAzAdi / ghaTAnyatvasya AkAzAdau sarvatra sadbhAvAt / asyA mahAvidyAyAH mukhyAnumAnamidam-bhUbhUdharAGkurAdisakartRkaM kAryatvAt , ghaTavat / iyaM mahAvidyA sapajhaM pakSayitvA pravRttA / iti aSTamAnumAnam / / (atha navamAnumAnam ) asyaivAnumAnasya padAntarakaraNena bhaGgayantaraM darzayati 9 tasyaiva tadavRttena yogo vAtra prasAdhyate / ayaM ghaTaH etaddhaTAkurAnyAnyasakartRkAttimAn / ayamartha:-tasyaivopalakSaNasya pakSasya ghaTasya / tadavRtteneti-etaddhaTA. rAnyAnyasakartRkAvRttena yogaH saMbandhaH sAdhyate / vartanaM vRttaH(ttiH)tena vartanena ityarthaH / antyasya anyapadasya sthAne vRttimAniti padAntarakaraNenetyarthaH / vAzabdo bhaGgayantarasUcanArthaH / atrApi vyAvAni pUrvoktodAharaNakathitA. nyeva / arthasya arthyadhInatvAt / iti navamamanumAnam // (atha navamAnumAnam / ) (bhuvana0)-tasyaivetIti / " tasyaiva tadavRttena yogo vAtra prasAdhyate // 9 // For Private And Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAvivaraNam / 181 tasyaivopalakSaNasyeti / aGkarasya mukhyAnumAnApekSayA pakSatve'pyupalakSaNatvena ghaTasya sapakSamadhyAduddhRtya pakSIkRtasyetyarthaH / athAnumAnam-ayaM ghaTaH etaddhadAGkurAnyAnyasakartRkAvRttimAn meyatvAt AkAzAdivat vA / etadbhuTAGkurAbhyAmanyadvizvaM, tasmAdanyau etaddhaTAGkurAveva sakartRkau, tatra yo na vartate tadvAn pakSIkRto ghaTaH sAdhyate ityarthaH / tatra ghaTe ghaTAvRttidharmavattvaM viruddhaM, tasmAt sakartRke'Gkare yo na vartate sa etaddhaTAGkarAnyAnyasakartRkAvRttirghaTatvAdidharmaH, tadvAn ghaTa ityAyAtam / tathA ca sati aGkurasya sakartRkatvaM pArizeSyAtsiddham / zeSaM pUrvavat / iti navamAnumAnam // (atha dazamAnumAnam ) punarapyetadevAnumAnaM padAntaropAdAnena bhaGgayantareNa darzayati 10 tavRttyavRttirathavA proddhRtetra prasAdhyate // 7 // yathA-ayaM ghaTaH etdghttaangkuraanyaanyskrtRkdhrmvirhii| . ayamarthaH-tavRttiH yo dharmaH etavaTAGarAnyAnyasakartRkavRttirityarthaH / tasya dharmasya yA avRttiH vartananiSedhaH / sa cAtra ghaTe prasAdhyate ityarthaH / atra athavA zabdo bhaGgayantarasUcanArthaH eva / vyAvRttyAni ca tAni pUrvatanAnyeva / iti dazamAnumAnaM samAptam // (atha dazamAnumAnam / ) (bhuvana0 )-tdvRttiiti| ___ " tadvRttyavRttirathavA proddhRte'tra prasAdhyate " // 10 // athAnumAnam-ayaM ghaTa: etaddhaTAGkurAnyAnyasakartRkadharmavirahI meyatvAt gaganAdivat / sakartRkaghaTAGkarayorye dharmAsteSAM viraho ghaTe sAdhyate / tatra ghaTe ghaTadharmavirahastAvatsaMbhavati na / tasmAtsakartRkAGkuradharmAH aGkuratvAdayaH teSAM viraho ghaTe prasAdhyate / tathA ca sati sakartRkAGkaradharmavirahI ghaTaH tadaiva, yadyaGkaraH sakartRkaH syAdityarthaH / zeSaM pUrvavadeva jJeyam / iti dazamAnumAnam // ( atha ekAdazAnumAnam / ) evamekasminnevAthai sarvasAdhakaM prakAratrayaM darzitam / idAnI punaH zabdAnityatvasAdhanaM prakArAntaraM darzayituM saMgrAhaka kArikArdhamAha 11 asAdhyAnyaviyuktAnyavyAvRttirvA prasAdhyate / zabdaH sAdhyAbhAvAnyaitadviyuktAnyavyAvRttimAn / asAdhyaM nityatvaM, tasmAdanyat anityatvam / tasmAdasAdhyAnyAt anityatvAt viyukto'nyo nityarUpaH so'sAdhyAnyaviyuktAnyaH nityaH / tasmAyA. 1 avRttiH vyAvRttiH varta iti kha pustaka pAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 182 bhuvanasundarasUrikRtaTippanasametam / vRttirvA vyatireko vA prasAdhyate, zabde iti zeSaH iti keciyAkhyAtavantaH / tadasaMgatam / tathA sati AkAzAdau sapakSe tathAbhUtanityatvalakSaNadharmavyatirekasvIkAre aniSTApattiH syAt / ayaM cArtha:-asAdhyAt nityAdanyat etadviyuktaM zabdavyatiriktaM vizvaM etadvayavyatirekeNa bhavati / tasmAdanyadetadvayameva / tasmAyAvRttimattve sAdhye zabdaH zabdavyAvRttimAnityukte virodhaH syAt / ataH parizeSAt nityaH zabdo na bhavatIti nityavyAvRttirAgacchati / sati caivamarthe zabdaH AkAzo na bhavatIti zabdamAdAya vyAptiH / (atha ekAdazAnumAnam / ) (bhuvana0)-asAdhyAnyetIti / ___ "asAdhyAnyaviyuktAnyavyAvRttirvA prasAdhyate // " iti kecidyAkhyAtavantaH tadasaGgatamiti / asminvyAkhyAne nityavyAvRttiH prasAdhyA / tathA ca sati AkAze dRSTAntIkriyamANe nityavyAvRttau svIkriyamANAyAmaniSTApattiH syAt / AkAzasya nityatvAt / tato'nvayitvavyAghAtAt idaM vyAkhyAnamasaGgatamityarthaH / ayaM cArthaH ityAdi / atrAnumAnamadhye etadaH proktatvAt kArikArthavyAkhyAnAvasare so'nukto'pi gRhyate / etasmAcchabdA. dviyuktametadviyuktaM zabdavyatiriktaM vizvam / tat kiMviziSTam / asAdhyAnyat asAdhyAt nityAdanyat asAdhyAnyat / tatazca asAdhyAnyacca tat etadviyuktaM ca asAdhyAnyaitadviyuktamiti karmadhArayaH / etAvatA nityena zabdena ca virahitaM vizvaM jAtam / tato'sAdhyAnyaviyuktAdanyau asAdhyAnyaviyuktAnyau, tau ca nityazabdAveva / tayovyAvRttibhinnatvaM zabde sAdhyate / athAnumAnam / zabdaH sAdhyAbhAvAnyaitadviyuktAnyavyAvRttimAn meyatvAt ghaTAkAzAdivat / ataH parizeSAnnityavyAvRttirAgacchatItyAdi / zabde zabdavyAvRttirghaTate na / tasmAnnityavyAvRttirAyAti / tathA ca nityavyAvRttau satyAM zabdo'nityo jAtaH eva / nanu ekasmAcchabdAdaparaH zabdo vyAvartate iti zabdavyAvRttirapi zabde jAghaTItyeva, kasmAnna ghaTate ityuktam / ucyate / atra pakSIkRtazabdamadhye sarve tribhuvanodaravivaravartinaH zabdAH gRhItAH / ayaM zabdaH ityabhaNanAt / tato na kazciddoSaH / sati caivamarthe zabdaH AkAzo na bhavati ityAdi / atra sAdhyatAtparya dvayamudvaritaM zabdanityarUpam / tatrAnyavyAvRttiriti bhaNane zanityarUpaedArthadvayAt yadi vyAvRttirbhavati, tadApyanyavyAvRttirucyate / dvayormadhye ekasmAdyadi vyAvRttirbhavati tdaapynyvyaavRttirucyte| anyazabdasya sAdhAraNatvAt / tato'sminnanumAne AkAze dRSTAntIkriyamANe AkAzasya nityarUpatvAnnityavyAvRttirna ghaTate / tataH zabdaH AkAzarUpo na bhavatItyAkAzasya zabdADyAvRttiH kriyate / evamAtmaghaTAdAvapi jJeyam / / ___ atra padayojanA sugamaiva / 1 sudvarita iti kha, ta, dha iti saMjJitAdarzapustakatraye'pi pATho dRshyte| sa ca murvarita iti saMbhAvyate / For Private And Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAvivaraNam / 82 ( bhuvana0 ) -- atra padayojanA sugamaiveti / atra sAdhyAbhAvAnyetyanena asAdhAnyeti, etadviyuktAnyetyanena viyuktAnyeti ca, vyAvRttimAnityanena vyAvRttiH sAdhyate iti ca vyAkhyAtami tyevaM padayojanA kAryA / atha vyAvRttyacintA - ayaM zabdaH sAdhyAbhAvavAniti kRte viparItasAdhanaM syAt / tadarthaM sAdhyAbhAvAnyavAniti kRtam / tathApi zabdatvena siddhasAdhanam / tadarthaM sAdhyAbhAvAnyaitadviyuktavAniti kRtam / tathApyetadvayAtirikha zabdatvAdinA estranam / tadarthaM dvitIyAnyapadopAdAnam / tathApi etadubhayAtiriktAdvizvasmAdanyat nityatvameva bhavati / tena siddhasAdhanaM syAtprativAdinaH / tadarthaM vyAvRttimAniti kRtam / iti vyAvRttyacintA // ityekAdazodAharaNam // 1 ( bhuvana0 ) - atha vyAvRttyacintA / tathApi zabdatvena siddhasAdhaminati / ayamarthaHyadi sAdhyAbhAvAnyavAniti kriyate, tadA sAdhyAbhAvo nityatvaM tasmAdanyacchandatvaM, tadvAn zabdaH syAt, tathA ca siddhasAdhanam / tathApyetadvayAtiriktena zabdatvAdineti / yadi sAdhyAbhAvAnyaitadviyuktavAniti kriyate, tadApi zabda nityatvadvayavyatiriktaM zabdatvamapi bhavati / tataH zabdatve zabde sAdhyamAne siddhasAdhyataiva / tadarthaM dvitIyAnyapadopAdAnamityAdi / tathA ca sati sAdhyAbhAvAnyaitadviyuktAnyaH iti jAtam / tatra sAdhyAbhAvo nityatvaM, tasmAdanyadyadetadviyuktaM zabdavyatiriktaM vizvam / etAvatA etadubhayAdanyadvizvaM siddham / tato'pyanyadetadvayameva / tatra zabdaH zabdavAniti tu bhavati na / AtmAzrayabAdhakatarkasadbhAvAt / nityatvavAniti tu kRte tAdRzasya prativAdinaH siddhasAdhyataivetyarthaH / tadarthaM vyAvRttimAnityAdi / tathA ca zabdaH sAdhyAbhAvAnyaitadviyuktAnyavyAvRttimAniti saMpUrNA pratijJA jAtA / sAdhyAbhAvAnyaitadviyuktAnyazca zabdo vA nityatvaM vA / tatra zabdavyAvRttimattvaM zabde vyAhatatvAt ghaTAkAzAdisarvasapakSopayogi / nityatvavyAvRttimattvaM tu zabde sidhyat parizeSAcchdAnityatvaM sAdhayati / atra anityaH zabdaH kRtakatvAddhavaditi mukhyAnumAnam / ityekAdazodAharaNam // 1 ( atha dvAdazAnumAnam / ) punarapyetadeva zabdAnityatvAnumAnaM prathamAnyapadAnupAdAne'pi saMbhavatIti zlokArdhena darzayati- asAdhyetIti / 12 asAdhyatadviyuktAnyavyAvRttirvA prasAdhyate // 8 // zabdaH sAdhyAbhAvatadviyuktAnyavyAvRttimAn / atrApi tacchabdena pakSaparAmarzaH / ayamarthaH - asAdhyena nityena, tena ca zabdena viyuktaM asAdhyatadviyuktam / etadvayAtiriktaM vizvam / tasmAdanyadeta For Private And Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 184 bhuvanasundarasUrikRtaTippanasametam / dvayameva / tadyAvRttimAnityukte svavyAvRttirvirodhena anupapannA nityatvavyAvRttimAnayati / AkAzAdau zabdena vyAptiH pUrvavadeva / vyAvRttyAdIni ca pUrvotAnyeveti na pRthagabhihitAni / iti dvAdazAnumAnam // (atha dvAdazAnumAnam / ) ( bhuvana0 )-athaitadevAnumAnamAdyAnyapadAnupAdAnena kArikAmadhye'dhyAhAritaitadaH sthAne tacchabdaM ca prayujya prakArAntareNa didarzayiSuH zabdAnityatvasAdhanAya kArikArddha vyaakhyaatumaahasaadhyetiiti| ___ " asAdhyatadviyuktAnyavyAvRttirvA prasAdhyate " // 12 // tadyAvRttimAnityukte ityAdi / zabdaH zabdAvyAvartate iti tu ghaTate na / tato nityatvavyAvRttiH zabde parizeSAdAgataiva / tathA ca sati anityatvaM siddhaM zabdasya / zeSaM sarva pUrvavat / iti dvAdazamudAharaNam // (atha trayodazAnumAnam / ) evaM zabdAnityatvasAdhakaM prakAradvayaM pradarya punarapi sarvasAdhakaM prakAra darzayituM saMgrAhakaM kArikAdhamAha 13 pakSeSu ye santi vivAdahInAH vihAya tAnanyataraH prsaadhyH| zabdaH saMpratipannaitanniSThAnyadharmavAn / ayamarthaH-pakSeSu saMdigdhasAdhyavatsu zandAdiSu ye vivAdahInAH ubhayavAdisaMmatA dharmAH zabdatvAdilakSaNAH santi, tAn dharmAn vihAya parityajya anyataro vipratipannaH prasAdhyaH sAdhanIyaH / pakSeSviti sAmAnyapadopAdAnena vAstavasyaiva pakSasya pakSateti sUcitam / udAharaNaM ca atisugamameveti na lezato'pi vyAkRtam / iti trayodazAnumAnam // (atha trayodazAnumAnam / ) (bhuvana0) evaM zabdAnityatvasAdhakaM prakAradvayamiti / pUrvoktaM hyanubhAnadvayaM sAdhyapadaviparyAsaM vinA anityatvAdanyasAdhyasAdhakaM na bhavati / tena zabdAnityatvasAdhakamityuktam / punarapi sarvasAdhakamiti / apretanamanumAnaM sAdhyapadaviparyAsaM vinApi pakSaviparyAsenaiva svAbhima. tasAdhyasAdhakaM bhavatIti sarvasAdhakamityuktam / evamanyatrApi yathAyogaM jJeyam / pakSevitIti / "pakSeSu ye santi vivAdahInAH vihAya tAmanyataraH prasAdhyaH " // 13 // 1degbhimatasarvasAdha iti kha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 185 mahAvidyA vivaraNam / anumAnaM yathA-zabdaH saMpratipannaitanniSTAnyadharmavAn meyatvAt ghaTavat / zabdaH pkssH| saMpratipannA vAdinA prativAdinA cAGgIkRtAH, etasmin zabde niSThAH etanniSThAH / saMpratipannAzca te etaniSThAzca saMpratipannaitaniSThAH zrAvaNavazabdatvAdayaH / tebhyo 'yo'nyo dharmaH prativAdino vipratipannaH anityatvalakSaNaH, tadvAn zabdaH ityarthaH / nityatvaM tu prativAdinA pratipannam / tena nityatvaM saMpratipannaitaniSThAnyadharmo na bhavati, kintvanityatvameveti zabdAnityatvasiddhiH / atra vyAptirevamyadyat prameyaM tattatsaMpratipannaitanniSThAnyadharmavat yathA ghaTaH AkAzaM vA / zabde ye saMpratipannAH zrAvaNa. tvAdayaH tebhyo'nye ghaTatvanityatvAdayaH, tadvattvasya ghaTAkAzAdiSvapi sattvAt / iti trayodazo. dAharaNam // (atha acaturdazAnumAnam / ) atha punarasyaiva zlokasya tRtIyapAdena bhaGgayantaramasyaiva prakArasya kathayati 14 pakSo'thavA sAdhyavinAkRtena / zabdaH sAdhyavyatiriktaitaddharmAtiriktadharmavAn / athavA bhaGgayantarasUcanArthaH / athavA pakSaH zabdAdiH sAdhyavinAkRtena sAdhyena vinAkRtena sAdhyavyatiriktena dharmeNa sAdhyate / kimbhUtaH sAdhyate ityAkAGkhAyAmetaddharmAtiriktadharmavAniti pUrvArddhAdanuvartate / zlokasyaikatvAditi / atrApi udAharaNaM sugamameveti pUrvavanna vyAkhyAtam / iti caturdazAnumAnam // (atha caturdazAnumAnam / ) ( bhuvana0 )-pakSo'thavetIti / / "pakSo'thavA sAdhyavinAkRtena // 14 // sAdhyena vinAkRteneti bhaNanAt sAdhyavyatirikteti padaM jAtam / tadane etaddharmAtiriktadharmavAniti pUrvA danuvartate / tataH itthamanumAnaM jAtam-zabdaH sAdhyavyatiriktaitaddharmAtiriktadharmavAn meyatvAt ghaTAkAzAdivat // atrAnumAnapadavyAkhyA-zabdaH pakSaH, sAdhyamanityatvaM, tasmAvyatiriktAH anye ye etaddharmAH zabdadharmAH zrAvaNatvasattvAdayaH, tebhyo'tiriktaH sAdhyavyatirikteti padena pRthakkRto'nityatvadharmaH eva zabde AyAti / tadvAn zabdaH sAdhyate / atrApi sAdhyavyatiriktA ye zabdadharmAH tebhyo'tiriktAH anye ghaTatvAkAzagataikatvAdayaH, tadvattvena ghaTAkAzAdiSu vyAptiH / iti caturdazAnumAnam // (atha paJcadazAnumAnam / ) atha punarasyaiva zlokasya caturthapAdena vAstavapakSasya pratijJAntaHprakSepeNApi abhISTasAdhakaH prakAraH saMbhavatIti darzayati-picchiyeti / For Private And Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 bhuvanasundarasUrikRtaTippanasametam / 15 vicchidya vA'bhAvavadanvitena // 9 // zabdaH zabdanityAdRttidharmavAn / ayamarthaH-vicchidya bhinnIkRtya pratijJAntargataM kRtvA / pakSamityarthaH / abhAvavadanviteti / abhAvaH sAdhyAbhAvaH / sAdhyamanityatvaM, tasya abhAvo nityatvaM, tadvat tadyuktam / sAdhyAbhAvavannityamityarthaH / tatra sAdhyAbhAvavadanvitena nityena sAdhyate / kimbhUtaH sAdhyate ityAkAGkSAyAM pUrvavayAvRttadharma: vAniti shlokaiktvaadnuvrtte| atha yojanA-atra pratijJAntargatena zabdapadena zlokagataM vicchidyeti padaM vyAkhyAtam / nityavRttidharmavAnityanena abhAvavadanviteneti vyAkhyAtam / iti yojanA // (atha paJcadazAnumAnam / ) (bhuvana0 )-vAstavapakSasyeti / zabdasya / vicchidyetIti / ___" vicchidya vA'bhAvavadanvitena " // 15 // vicchidya bhinnIkRtyetyAdi / pakSaM zabdarUpaM pratijJAntaH sAdhyamadhye nikSipyetyarthaH / ayamarthaH-vicchidyetipadena zabdasya pakSAvahiSkaraNAcchabdeti padaM pratijJAyAM labdham , abhAvavadanviteneti kathanAt zabdasyAgre nityetipadaM ca / tataH pakSazabdasyAgre zabdanityeti jAtam / tatastadagre'vRttidharmavAniti pUrvazlokAdanuvartya yojitam / tathA ca satyevamanumAnaM jAtam-zabdaH zabdanityAvRttidharmavAn meyatvAt ghaTAkAzAdivat / zabdazcAsau nityazca zabdanityaH, tatra yo na vartate dharmaH tadvAn zabdaH / evaMvidhazca zabdatvazrAvaNatvAdiH sAdhyo dharmaH / atra yadi zabdo nityo'GgIkriyate, tadA zabdatvAdidharmaH zabdanityAvRttina bhavati, zabdarUpe nitye vartanAt / tasmAcchandasyAnityatvamaGgIkAryamiti parizeSAcchabdAnityatvasiddhiH / atha vyAvRttyacintA-zabdo'vRttidharmavAniti kRte vyAghAtaH / tadarthaM nityAvRttidharmavAniti kRtam / tathApi nitye AtmAdau na vartate yat zabdatvAdi tena siddhasAdhanam / tadarthaM zabdapadaM prakSiptam / tathApi zabdatvaM zabde nitye AtmAdau ca na vartate iti siddhasAdhanam , zabde eva vartanAditi na ca vAcyam / nityapadasamAnAdhikaraNaM zabdapadaM svaniSThAmanityatAM vyAvartayati, zabdanitye vartayati / zabdanitye vartanAttu zabdanityAvRttIti na siddhasAdhanA mitisarvamanavadyam / iti pazcadazAnumAnam // For Private And Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAvivaraNam / 187 (bhuvana0 )-atha vyAvRttyacintA / zabdo'vRttidharmavAnitIti / vartanaM vRttiH, na vidyate vRttiH yasya so'vRttiH, sa cAsau dharmazca, tadvAn zabda iti vyAghAtaH / tadartha nityaavRttiityaadi| vyAghAtasya pUrvotpAditasya nivRttyartha nityapadaM prakSiptam / tathA sati nityAvRttidharmavAniti jAtam / tathApi zabdatvena siddhasAdhanam , tadartha zabdapadaM prakSitam / atha parAzaGkAmudbhAvya tAM nirAkurutetathApi zabdatvamityAdi / tathApi evaM kriyamANe'pi zabdatvaM zabde vartate, nitye AtmAdau ca na vartate iti yugalAvRttitvena zabdanityAvRtti bhavati / tasmAttena siddhasAdhanamiti na ca vAcyam / nityapadasamAnAdhikaraNamityAdi / zabdazcAsau nityazcetyevaM nityapadena samAnAdhikaraNaM nityapadasamAnAdhikaraNam / kiM tadityAha-zabdapadam / tat kiM karotItyAha-vyAvartayati / kAM karmatApannAm / svaniSThAmanityatAm / ayamarthaH-~-yadi zabdanityapadayorvizeSaNavizeSyabhAvo jAtaH, tadA zabdaH svasmAdanityatAM vyAvartayatyeva / zabdanitye vateyatItyAdi / atra pUrvaprastutaM zabdatvaM karma nityapadasamAnAdhikaraNaM zabdapadaM kartR zabdanitye vartayati / tathA ca sati zabdatvaM zabdarUpe nitye yadi vartate, tadA zabdanityAvRtti tanna syAt / anumAne ca zabdanityAvRttItyuktam / tasmAnna siddhasAdhanamiti sarvamanavadyamityarthaH / atha vyAptiH-yo yaH prameyaH sa sa zabdanittyAvRttidharmavAn yathA ghaTAkAzAdiH / zabdarUpo yo nityaH, tatra na vartante ye dharmAH ghaTatvAkAzatvAdayaH, tadvAn ghaTAkAzAdirityarthaH / iti paJcadazodAharaNam // . ( atha SoDazAnumAnam / ) atha punarapi prathamamevAnumAnaM sAdhyAzrayavipakSavyAvartanena bhaGgayantareNa drshyti-apksseti| 16 apakSasAdhyavattivipakSAnvayi yanna tat / sAdhyAzrayavipakSAnyavipakSe vyatirekabhAk // 10 // yathA-zabdaH zabdetarAnityanityAvRttyAkAzAnyanityamAtravRttitvAnadhikaraNAkAza dharmavAn / iti SoDazAnumAnAtmakadazazlokImahAvidyAsUtraM samAptam // - asyAyamarthaH-apakSaH pakSAdanyo yaH sAdhyavAn spkssH| tabRtti vipakSavRtti ca yanna bhavati, yaca sAdhyAzrayo yo vipakSaH AkAzaH tasmAdanyo yo vipakSo nityamAnaM tavRtti na bhavati / tathAbhUtaM dharmAntaraM vAstave pakSe sAdhyate iti sNbndhH| atha padayojanA-atra zabdetarAnityetyanena apakSasAdhyavavRttIti vyAkhyAtam , nityetyanena vipakSAnvayIti, avRttItyanena yanneti, AkA For Private And Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 bhuvanasundarasUrikRtaTippanasametam / zAnyetyanena sAdhyAzrayavipakSAnyeti / nityamAtravRttitvAnadhikaraNetyanena vipakSe vyatirekabhAgiti yojnaa|| (atha SoDazAnumAnam / ) (bhuvana0)-sAdhyAzrayavipakSetyAdi / atra sAdhyaH pakSIkRtaH zabdaH / tadAzrayo vipakSaH AkAzaH / tasya vyAvartanena niSedhanenetyarthaH / apakSetIti / " apakSasAdhyavadvattivipakSAnvayi yannatat / ___ sAdhyAzrayavipakSAnyavipakSe vyatirekabhAk " // 16 // apakSaH pakSAdanyaH ityAdi / apakSa: pakSAdanyo yaH sAdhyavAn , sapakSo ghaTAdiH / tatra vipakSe AkAzAdau ca yugalAvRttitvena yanna vartate / yacca sAdhyAzrayo yo vipakSaH ityAdi / sAdhyate iti sAdhyaH pakSaH zabdaH / tadAzrayo vipakSaH AkAzaH / tasmAdanyo vipakSo nityamAtraM, tatra vyatirekabhAk avRttibhAk, na vartate ityarthaH / atrAkAzavyatiriktAtmAdinityeSu vRttiniSedhAdAkAzavRttitvamanujJAtameva / vizeSaniSedhasya zeSAbhyanujJAviSayatvAt / ata eva AkAzadharmavAniti kArikAyAmanuktamapyanumAne gRhItam / evaMvidhaM dharmAntaraM pakSe sAdhyate ityarthaH / athAnumAnam / zabdaH zabdetarAnityanityAvRttyAkAzAnyanityamAtravRttitvAnadhikaraNAkAzadharmavAn meyatvAt ghaTAkAzAdivat / __atha vyAvRttyacintA-AkAzadharmavAniti kRte nityatvena viparItasAdhanaM syAt / tadarthaM nityamAtravRttitvAnadhikaraNeti / tathApi dravyatvena vyAghAtaH / tadarthamAkAzAnyeti / tathApi dravyatvena vyAghAtastavasthaH eva / tadarthamanityanityAvRttIti / tathApi na vivakSitasiddhiriti zabdetareti padaM prakSiptam / iti sarvamanavadyam / iti SoDazAnumAnam / / mahAvidyAdazazlokI vivRtApi cirntnaiH| mandadhIvRddhisiddhyarthaM vikRteyaM yathAgamam // iti mahAvidyAvivaraNaM samAptam / (bhuvana0 )-atha vyAvRttyacintA / AkAzadharmavAnityAdi / yadi zabdaH AkAzadharmavAniti kriyate, tadA sAdhyamanityatvaM tatra na siddhayati, kintu nityatvam / tathA ca sati viparIta. sAdhanaM syAdityarthaH / tadartha nityamAtravRttitvetyAdi / zabdo nityamAtravRttitvAnadhikaraNAkAzadharmavAniti yadi kriyate, tadA dravyatvena vyAghAtaH / yato dravyatvaM nityamAJa eva na vartate, kintu anitye ghaTapaTAdAvapi vartate, tato nityamAtravRttitvAnadhikaraNam / AkAze'pi vartanAt / AkAzadharmazca dravyatvam / taccet zabde sAdhyate, tadA vyAghAtaH syAdeva / zabdasya gaganaguNatvAt / guNe ca 1tvaM tana siM iti ta dha pustakapAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAvivaraNam / 189 dravyatvAbhAvAt / tadarthamAkAzAnyetyAdi / tathAca AkAzAnyeti padeM prakSipte AkAzAnyanityamAtravRttitvAnadhikaraNAkAzadharmavAniti jAtam / evaM cocyamAne dravyatvena vyAghAtaH tadavasthaH eva / dravyatvasya ghaTAdiSvanityeSvAkAze'pi ca vatarnAt / AkAzAnyanityamAtravRttitvAnadhikaraNatvasyAkAzadharmatvasya ca vidyamAnatvAt / tadarthamanityanityAvRttItyupAttam / tathApi na vivikSitasiddhiriti / vivakSitamatra zabdAnityatvaM, tanna siddhayati / yataH evaMvidhaH zabdAkAzAnyataratvAdiH sAdhyo dharmaH upapadyate / tasya ca dharmasya zabdAnityatve svIkriyamANe sati, anitye zabde nitye cAkAze vartanAdanityanityAvRttitvaM na syAt / tasmAcchabdo nityaH evAGgIkartavyaH syAt / tathA ca na vivikSitAnityatvasiddhiH / tadartha zabdetareti padaM prakSiptam / tathA ca satyevaMvidhaH sAdhyo dharmaH zabdAkAzAnyataratvAdiH / sa ca zabdetarasmin anitye na vartate, nitye cAkAze vartate / tena tasya zabdetarAnityanityayugalAvRttitvaM AkAze vartanAdAkAzadharmatvaM ca tasya vidyate eva / sa ca dharmaH AkAzAnyanityamAtravRttitvAnadhikaraNaM tadaiva, yadyanityaH zabdaH syAt / zabdasya ca nityatve'GgIkriyamANe tasya dharmasya AkAzAnyanityamAtravRttitvAdhikaraNatvameva syAt , na tu tadanadhikaraNatvam / tasya dharmasya AkAzAnyanitye zande'pi vartanAt / tasmAtpArizeSyAcchabdasyAnityatvaM svIkartavyam / atra ca ghaTe dRSTAntIkriyamANe ghaTazabdAkAzAnyataratvAdidharmo jJeyaH / sa ca zabdetarAnityanityavRttitvarahito'sti, zabde'pi vartanAt / etAvatA zabde'nitye ghaTe, nitye cAkAze vartate na tu zabdAditaradeva yadanityaM nityaM ca tayoryugale tathA / sa cAkAzAnyanityamAne eva na vartate, anitye ghaTe'pi vartanAt / sa cAkAze vartanAdAkAzadharmo'pi bhavati / AkAze cAkAzatvAdiH, AtmAdau ca ghaTazabdAkAzAtmAnyataratvAdiH / sa ca zabdetarAnityanityavRttitvarahito'sti, zabde'pi ca vartanAt / AkAzAnyanityamAtravRttitvarahito'pyasti, ghaTe'pi vartanAt / idamatrAkUtam sa dharma: AkAzAdanyasminnityamAtre eva na vartate, kintvanitye ghaTe'pi vartate eva / AkAzadharmatvaM ca tasya prakaTameva / evaM cAnyasminnapi dRSTAntIkriyamANe yathAyogaM dharmayojanA kAryA iti sarva suyauktikam / eSA ca mahAvidyA anekadoSaduSTatvena cintyetyuktaM mahAvidyAbRhadvattikRtA / prastutalaghuvRttikRtAnenApi ca sAdhyadharmadRSTAntadharmAdyakathanena vizeSato na vyAcakre kenApi hetunA / tathApi vAcayitRvineyajanamanaHsthirIkaraNAya arthagamanikAmAtraM kRtamastIti jJeyam / iti SoDazodAharaNavyAkhyAnaM samAptamiti // zrIdevasundaraguruprathitapratiSTha paTTodayAcalasahasrakaropamAnAH / zrImattapAgaNamahArNavapUrNacandrAH zrIsomasundaragurupravarA jayanti // 1 // teSAM gurUttamAnAM ziSyaH zrIbhuvanasundaraH suuriH| tanute sma mahAvidyAvivRterjayakAri Tippanakam // 2 // iti zrIbhuvanasundasUriviracitaM mahAvidyAvivaraNaTippanaM samAptam / 1 idaM pacaM kha pustake na vidyte| For Private And Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAvidyAviDambanagranthollikhitAnAM granthakAraprabhRtInAM nAnAM sUcIpatram / viSayaH vAdIndraH ( mahAvidyAviDambanapraNetA) kulArkapaNDita: ( dazazlokImahAvidyAkArikAkartA) ... udayana: ( prAcInanyAyAcAryaH) ... .... vaizeSikA: ( kaNAdamunipraNItavaizeSikadarzanAnuyAyinaH ) ... sUtrakAraH ( kaNAdamaharSiH) ... ... bhASyakAra: (vaizeSikasUtrabhASyakartA prazastapAdAcAryaH) ... TIkAkArA: ( kandalIkiraNAvalyAdiTIkAkArAH )... ... zivAdityaH, zivAdityamizraH ( saptapadArthIprabhRtinyAyagranthapraNetA prAcInanyAyAcAryaH) 74, 99,109,107 zrIsiMhaH ( yasya sabhAyAM vAdIndraH dharmAdhyakSaH AsIt sa bhUpatiH ) ... ... ... 99 pUrvAcAryAH (prazastapAda-zrIdhara-udayanAdiprAcInanyAyAcAryAH) ... ... ... 109 ::::::: For Private And Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhuvanasundarasUrikRtamahAvidyAviDambanavRttau ullikhitAnAM granthakAdInAM nAmAni. viSayaH pR.| viSaya. zrIguNaratnaH 1 zrIpatiH ... ... ... 92 somasundaraH 1 zivAdityAditArkikAH bhaTTavAdIndraH 1 zrIsiMhanarezvaraH mahAvidyA 1 guravaH ... ... kulArkapaNDita: ... 6 prAbhAkarAcAryA: ... ... viDambanakArAntaram harSapuraM ( pattanam ) vaizeSikA: 39 ratnazekharamuniH bhATTA:... 62 mahAvidyAvivaraNaTippane zivAdityamizrA: ... ... 75 mahAvidyAbRhadatti:... ... ... 157 zAstrakArA: ... 90 nyAyasAraH ( bhAsarvajJakRta:) ... ... 161 ::::::: For Private And Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 III pRSThamA :: :: :::: 0 2 4 bhuvanasundaramariNA mahAvidyAviDambanavRttau uddhRtAnAM lakSaNAdInAM saMgrahaH / viSayaH prasaktapratiSedhe'nyatrAprasaGgAcchiSyamANe saMpratyaya: parizeSa: sAdhanAvyApaka: sAdhyavyApakaH upAdhiH ... pakSavipakSamAtravRttiviruddhaH ... pakSatrayavRttiranaikAntika: ... tulyabalahetusAdhitasAdhyavyatireka: prakaraNasamaH ... ... 'vyApyaM gamakamAdiSTaM vyApakaM gamyamiSyate / vyApakaM tadatanniSThaM vyApyaM tanniSThameva hi // ... 'na hi pakSe pakSatulye vA vyabhicAra: ' iti vacanAt ... ... ... vizeSaNAbhAvAdvA vizeSyAbhAvAdvA viziSTAbhAvaH iti nyAya:... ... 'parasparavirodhe hi na prakArAntarasthiti:' iti nyAya: (nyAyakumumAJjalo udayanAcArya:)... anAdiH sAnta: prAgabhAvaH | tAdAtmyaniSedho'nyonyAbhAva: anAdirananta: saMsargAbhAvo'tyantAbhAva: sAdirananta: pradhvaMsAbhAva: ... ... guNAzrayo dravyam ... ... karmAtirikto jAtimAtrAzrayo guNaH ... saMyogavibhAgAjanyasaMyogavibhAgAsamavAyikAraNajAtIyaM karma ... nityatve satyanekasamavetA jAtiH sAmAnyAparaparyAyA... nityeSveva dravyeSveva vartante eva ye te antyA vizeSAH ... ayutasiddhAnAmAdhAryAdhArabhUtAnAmihapratyayaheturyaH sambandhaH sa samavAyaH 'AdAvante madhye ca kalpitamaGgalAni zAstrANi prayante / ( mahAbhASye )... abhAvanirUpaka: pratiyogI ... ... ... 'dvau nau samAkhyAtau pUrvoktamevArtha gamayataH' iti nyAya: ... ... 'sarvavyAkhyAvikalpAnAM dvayamiSTaM prayojanam / pUrvatrAparitoSo vA vyAptivA viSayAntare svasamavetakAryotpAdakaM samavAyikAraNam 'rohiNIsahitamuttarAtrayam / iti zrIpativacane avyavadhAnena svApekSaNamAtmAzrayaH ... pakSasapakSavipakSavRttiranaikAntika: vyAptipakSadharmatAvalliGgam ... codyaparihArasAmyaM pratibandItarka: ... saMdigdhavipakSavRtti: saMdigdhAnakAntikaH... svavyAghAtakamuttaraM jAtiH ... ... viruddhasamuccayo vyAghAta: ... ... 'ekasminye prasajyante dvayorbhAve kathaM na te ' iti nyAyaH ... 25 mahAviyA0 :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: mr mmm mr my my or m m1 0 0 . 2 MN arrorm 0 0 m 0 >> >> 0 For Private And Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . 88 mmm mahAvidyAviDambanagranthagatAnAM pAribhASikazabdAnAM sUcIpatram / viSayaH pRSTham./ viSayaH pRSTham. atiprasaGga ... ... ... 103 AzrayAyibhAva 83,85,89 atyantAbhAva ... AzrayAsiddhi ... ... 77,85 atyantAbhAvapratiyogi . 32 iSTApAdana ... 84 atyantAbhAvApratiyogi ... 36 uttarAbhAsa ... 134 adhikaraNa ... 6,11,14,18 i. uparama anirukti 97 upasaMhAra . 24 anugama 34 upAdhi anupapatti ... 11,12 kAlAtyayApadiSTa anuparama 135 kevalAnvayi 3,76 anupalabdhi 87 caritArthatva ... anumAna 77 cAkSuSa anaikAntika ... ... ... 99 jAtiH anaikAntikatva ... 12 jAtyuttara anaupAdhika ... anyonyAbhAva ... ... 26 tarkamudrA anvayavyatireki... 3,5,6,38, i. tarkaviraha aparyavasAna ... 11,138,140,147 tarkAkAGkSA apasiddhAnta ... ... 130 dRSTAnta apratibhA ... 74 dvandvasamAsa apramitAzrayatva... ... ... 78 dharmin aprasiddha vizeSaNatva niyama 92,93,95 aprAmANikapratiyogika . ... ... 83 niyAmaka .. 135 aprAmANikAbhAva 87 nirupAdhika ... abhAva niSpramANaka ... 79,89 abhISTavirodha ... 107 pakSatulyatva ... ... 25,63 ayogavyavaccheda 95 pakSadharmatva ... arthAntaratA ... ... 16,21,22,136 pakSadharmatvAsiddha / avinAbhAva ... 93 pakSaniSThatva ... 99 pakSavRttitva ... AgamabAdha pakSetaratva ... ApAdhApAdaka ... 84 pakSetaravRttitva ... bhASAdyAsiddhi ... ... 84 paramANu :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :::: mrY 9,114 asiddha 128 For Private And Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRTam. ... 142 7,8,11,24,143,144 9 viSayaH parasparaparihAra ... parAjaya pratijJA pratibandI pratiyogin ... prativAdin pratItAparyavasAna pratItyaparyavasAna pratyakSa pradhvaMsa pramANa pramANaviraha pramiti prameyatva prasaGga prAgabhAva :::::::: 77 :: :: :: : : 114,119 pRSTha ma. viSayaH , ... 144/ vyatirekavyApti ... 136,149 vyabhicAra / ... | vyavacchinna 129,131 vyAghAta ... ... 38 vyApaka ... .... 10 vyApti: vyApyatva ... 102,106,138 | vyApyatvAsiddha ... | vyApyatvAsiddhi ... 37,89 vyudAsa sakalavastuniSThatva | satpratipakSa ... 97 satpratipakSatA ... | satpratipakSatva ... | satpratipakSitatva... 89 sapakSatA 121 sapakSaniSThatva ... 122,128 samavAyikAraNa... ... 38 savyabhicAratva... 2,7,79, i. sandigdhAnakAntika ... 77 | saMpratipanna 8,6,131/ saMsarga 88 saMsRjyamAnapratiyogi ... 87.88 sAdhanavAdin ... sAdhanAvyApakatva 72 sAdhyavyApakatva... siddhAntaviplAvakatva sopAdhitva ... 6 svarUpAsiddha ... 6 svavyAghAtaka ... ... 98! svasvetaravRttitya... 25 : :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: m . bAdha bAdhA . bhAva orm . . mahAvidyA mAna malazaithilya yogyatA yogyAnupalabdhi ... vAdin ... vipakSaniSTha viruddha viziSTAbhAva ... vizeSaNAbhAva ... vizeSyAbhAva ... vyatireka :::::::::::::: ... 132 . For Private And Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra viSayaH atha nUtana atha prabandhA atha vyAkhyA atha satprati atha saMnahya atha savyabhi athArthAntara anyAsAdhya anvayavyati mahAvidyAviDambanAdigranthacatuSTayagatazlokAnAM varNAnukramaNI / pRSTam. viSayaH 100 tadIyakara 122 tadvRtyavRtti 1 tarkAdigrantha apakSasAdhya api sarva apyekaprati abhUvaMstasya asaMbhAvye asAdhyata asAdhyAnya AtapraNIta AdyA: zrImuni iti gUDha iti dUSaNa iti savyabhi iti saMkSepa upAdhi upodghAtaH evaMvidhaM kiJca svavya grantho'yaM vi tata eSA tattasyAni tattAdAtmya tatpaTTamukuTaM * ... ... ... www.kobatirth.org ... ... ... 136 | tvatsAdhyaM sva 151 | doSatraya 2,157 dhatte'bhISTa 16,163 dharmI ca tvada 110 namasyAmo 122 | nAnAbharaNa 151 | nendoH kalA 154 pakSatadbhinna 183 | pakSatvaM da *** ... 156,181 pakSApakSaga 153 pakSApakSavi 151 pakSeSu ye 74 pakSo'thavA ... 149 | prAyaSTIkA 114 bhADA nityaM 107 mahAvidyA daza 99 mahAvidyA 160 | mahAvidyAsa 3,158 mAneM hanta ... 6 V ... 114 107 | teSAM gurU 110 teSAmeSa 122 yatra yatra 150 yo kandaprabha 153 | yo bhaGgistha 2,157 vAkkAya cetaH ... ... *** 155 vAdIndravajra 151 vicchidya vA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only pRSTam. 151 ... 181 1 ... ... 155,187 189 99 110 152 107 114 99 153 159 74 161 www ... ... ... ... 155,171 39,155,178 156,184 2,157 188 154 73 77 149 1 107 1 151 186 *** : : : : : : : : : : ::: 185 157
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSayaH pRSTham. ... 157 ... 150 ... 2 zabdasyAsthira zabde zabda zAssaikadeza zriyo dhAma zrIgauryasya zrIdevasundara ... zrImacandra zrImattapA zrIvIra: zre zrIsomasundara ... pRSTam. viSayaH 2,158 zrutimaya ... 136 SaTkIpari' ... 160 samullasati ... 157 sarvavyAkhyA ..., 1 suparvAbha .:. 189 syAdvAdavAda ... 151 svavyAghAtaka 1,151 svIkRtAnanya ... 151 harSapuranAma 150,154 ... 152 .... 132 155,176 ... For Private And Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir VI zuddhipatram anudhu zuddham pratiSadhe pratiSedhe mahavidyAM mahAvidyAM dharmANA dharmANAM 'dhikaraNa 'dhikaraNa sarvaviSayatva sarvaviSayakatvaM tantrayAti tabhayAti "vakhpatvaM 'varUpatvaM dvotiyaH dvitIyaH 'ubhayoH 5' ityasyopari 'gha' pustakamito ' nopalandhamiti TippanaM paThanIyam / haSapura harSapura 85 126 For Private And Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir GAEKVAD'S ORIENTAL SERIES." ALREADY OUT. mdusd by Rajaeelchamiais 9 - 8- 0 1. Kavyamimausa by Rajasekhara Naranarayana nanda by Vastupala 3. Tarkasangraha by Anandajiana 4. Parthaparakrama by Prahlada deva... 5. Rashtraudhavansa Malakavya by Rudrakavi 6. Lingenusasa na by Vamo na 7. Vasanta vilaga by Balaetse ai 8. Rupakashatke by Vatswaja ... Mohaparajaya by Yosalpela 10. Haminiramadamardana by Jayasinhasari 11. Udayasundarikatha by Soddbala 12. Mahavidyavidambana by Bhatta vadindra, with commentsry of Bhuvanasundarasfiri 18. Prechinagurjarakavyasangraha-Part I. 14. Kuimarapalapratibodha by Soma prabhacharya 15. Ganakarika by Bhasarvajna with Kara vanamahatmya (a work on the Pasupata system of worship) * 16. Sangitamakaranda by Narada. EUR17. Panchamikaha by Dhanapala (Apabhramsa) 18. Lekhapanchasika IN THE PRESS. 1. Tattvasangraha of Santarakshita with commentary by Kamalasila 2. Parasurama kalpasutra with commentary by Ramesvara and Paddhati by Uruania nda. 3. Nyayapravesa of Dinnaga with commentary by Haribhadra suri and Panjika by Parsvadeva. 4. Siddhantasara kaustubha by Jagannatha (Sanskrit from the Arabic Almagisti," Ptolemy's work on Astronomy). 5. Varahasrautasatras. 6. Samarangana by Bhoja (a work on Indian Architecture). IN PREPARATION. 1. A descriptive catalogue of the palm-leaf manuscripts in the Bhandar at Jaisalmere. 2. A descriptive catalogue of all the 658 palin-leaf manuscripts and important paper manuscripts in the Bhandars at Patan. 3. A descriptive catalogue of the Manuscripts in the Central Library, Baroda. 4. Abhilashitarthachintamani by Somesvaradeva. UNDERTAKEN. 1. Aparajitaprccbha (A work on Indian Architecture): 2. Katara (Translation into Sanskrit of an Arabic work.) by Naya nasukhopadhyaya. 3. Sangitaratnavali by Somarajapratthara. 4. Manarakalpasitras with commentary by Jaradgava. 5. Asyalayanasrautasutras with commentary by Devatrata. 6. Apasta tibasrautasaras with commentaries by Dhariaswainia and Kapardi. Bodhayanasrautasatras with commentary by Bhavaswaarin. Hiranya keciyasrattasatras with commentary by Matrdatta 9. Jaiminiyasrautasatras with commentary by Bhavatrata. Srattapaddhati, by Talavritt nivasin. 11. Samrat Siddhanta by Jagannatha. * Will be out shortly. N. B.-The above books can be had from the Central Library, Baroda. For Private And Personal Use Only