Book Title: Jivvichar Prakaran
Author(s): Shantisuri, 
Publisher: Yashovijayji Jain Sanskrit Pathshala Mahesana
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008903/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA-Ina-jJAna-cAritrANi mokSamArga / vAdivetAla zrI zAntisUrIzvarajI ma. viracita jIvavicAra prakaraNa artha sahita mULa gAthA, gAthArtha, zabdArtha, anvaya, sAmAnya vivecata, vizeSa vivecana, saMskRta chAyA, padhAtuvAda, chUTA bola, koThA, yaMtro, citro vagere sahita Yuan : prakAzaka : (sadgata zeThazrI veNIcaMda suracaMda saMsthApita) zrImad yazovijayajI jaita saMskRta pAThazALA ane zrI jaita zreyaskara maMDaLa - mahesANA kiMmata: : 5.60-00 (chApelI kiMmatathI vadhAre kiMmata levI nahi) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ san - darzana - jJAna - cAritrALa mokSamA vAdivetAla zrI zAntisUrIzvarajI ma. viracita jIvavicAra prakaraNa artha sahita mULa gAthA, gAthArtha, zabdArtha, anvaya, sAmAnya vivecana, vizeSa vivecana, saMskRta chAyA, padyAnuvAda, chUTA bola, koThA, yaMtro, citro vagere sahita kA : prakAzaka: (sadgata zeThazrI veNIcaMda suracaMda saMsthApita ) zrImadyazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA ane zrI jaina zreyaskara maMDaLa - mahesANA (gujarAta) sTezana roDa, pIna - 384001 vIra saM. 2535, I. sa. 2009, vi. saM. 2065 AvRtti H 16mI nakala 2000 kiMmata rU. 60-00 chApelI kiMmatathI vadhAre kiMmata levI nahi. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya nivedana zrI jIvavicAra prakaraNa sAthenI A agAu cauda AvRttio bahAra paDI cUkI che. A soLamI AvRttinI 2000 nakala jaina samAja samakSa mUkatAM amane atyaMta harSa thAya che. A jIvavicAra prakaraNa sAthenA prakAzanamAM presa doSAdinA prUpha Adi jovAnuM kArya paramapUjya paMnyAsa zrIajitazekhara vijayajI gaNi e karI Apela che temanA pratye amo AbhAra vyakta karIe chIe. 3. sArA kAgaLa, suMdara chapAI tathA pAkuM bAInDIMga hovA chatAM saMsthAnA uddeza mujaba kiMmata ochI rAkhavAmAM Ave che. sarva hakka prakAzakane svAdhIna mahesANA saM. 2065 DaoN. maphatalAla je. zAha o. sekreTarI : prAptisthAna: zrI jaina zreyaskara maMDaLa sTezana roDa, mahesANA (gujarAta) pIna - 384001 zrI jaina zreyaskara maMDaLa The. bAbu bilDiMga, pAlitANA (saurASTra) : graMtha Ayojana zrataratnAkara 104, sAra5, navajIvana presa sAme, Azrama roDa, amadAvAda-14. li. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA (paMdaramI AvRttinI prastAvanA) caudamI AvRttinI 3000 nakalo khalAsa thatAM A paMdaramI AvRtti prakaTa karavAmAM Ave che. phakta mULa gAthA bhAvArtha sAthe samajI levA mATe zarUAtamAM goThavaNa che. te uparathI ja jIvonA bhedo, chUTA bolo vagere samajavA mATe bhedono koTho, chUTA bola, nAmo vage2e ApyA che. pachI pAMca dvArono yaMtra ane samaja che. pachI prakaraNamAM AvatAM zAstrIya samaya tathA laMbAInA mApanAM koSTako che. tathA keTalAka paryAya zabdo tathA vadhu pracalita zabdo artha sAthe ApyA che. pachI saMbaMdha sAthe zabdArtha, gAthA, anvaya, gAthArtha ane sAmAnya vivecana samajavA mATe AkhuM prakaraNa pharIthI ApyuM che. pachI vizeSa vivecana, saMskRta chAyA ApyA che. muni mahArAjazrI dakSavijayajI viracita padyAnuvAda chelle Apela che. jaLabiMduomAM trasa jIvo, aDhIdvIpa, jaMbudvIpa ane cauda rAjalokanAM citro taiyAra karAvI mUkyAM che. ekaMdare aneka rIte vivecanAtmaka samRddhithI graMtha puSTa karyo che. chellI AvRttimAM paNa Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhArA vadhArA karyA che. A prakaraNanA racayitA zrImAn zAntisUrijI che ema ukta prakaraNanI prAMte AvelI gAthA uparathI spaSTa thAya che. paNa konI paTTaparaMparAe AvelA A zAntisUri che ? te saMbaMdhI temAM ke te prakaraNanI TIkAmAM kazo ullekha jaNAto nathI. tapAgacchanI paTTAvaLImAM temanA saMbaMdhI A pramANe vigata maLI Ave che"saMvata 1004mAM jIvavicAra prakaraNanA kartA vaDagacchanA vAdivetAla zAntisUri thayA. A vAdivetAlanuM biruda teozrIne laghu bhoja rAjAe ApyuM hatuM. cakrezvarI ane padmAvatI devInI sahAyathI saMvata 1097mAM temaNe zrImALInA 700 gotrane dhulikoTa paDavAnI AgAhI jaNAvI temanuM rakSaNa karyuM hatuM. uttarAdhyayana sUtranI moTI TIkA 18000 zlokapramANa temanI racI che. te uttarAdhyayananI pAIe TIkA kahevAya che. kAnhoDa nagaramAM saMvata 1111mAM temanuM svargagamana thayuM." uttarAdhyayana sUtranI TIkAne aMte temaNe potAne thArApadragacchIya jaNAvyA che, je vaDagacchanI zAkhA che. pAlanapura najIkamAM rAmasINa gAmamAM eka derAsarajImAM pratimAjInA pabAsaNa u52 1084mAM thArApadragacchanA zAntibhadra-sUrie pratiSThA karAvyAno lekha che. A uparathI zAntisUrinuM pUruM nAma zAntibhadra hoya ema saMbhave che. kemake-gaccha, nAma ane samaya lagabhaga maLatAM che. zAntisUrie dhanapAla paMDita kRta tilakamaMjarI graMthanuM paNa saMzodhana karela che. A uparathI A prakaraNa temaNe agiyAramA saikAnA aMtamAM athavA to bAramA saikAnI zarUAtamAM racyuM hoya Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ema jaNAya che. A prakaraNa upara pAThaka ratnAkarajIe saM. 16 10mAM bRhavRtti racI che, ane laghuvRtti muni kSamAkalyANajIe saM. 178pamAM racI che. A banne vRttinA AdhAre ame ukta graMthanI saMskRta chAyA ane vivecana lakhavA prayAsa karyo che. A pramANe trIjI AvRttimAM kartA vagere viSe nirdeza karyo che. jIva zAstra : A prakaraNano viSaya jIvone lagato che. jaina sAhityamAM skUla ane sUkSma vigatathI bharelA e viSenA vicAranA seMkaDo graMtho maLI Ave che. te badhAnA TuMka sArarUpa ane pravezaka tarIke A prakaraNa che. A viSayanA sAhityane hAlanA loko prANI zAstra kahe che. yuropanA Adhunika saMzodhako musApharI karIne tenA bhedo ane prakAro ekaThA kare che. keTalAka saMzodhako eka eka prANI ke tenA varganA AkhA jIvanano abhyAsa prayogazALAo mAraphata karIne aneka hakIkato tArave che. prANIonI vividha caitanyazakti, AhArapaddhati, Indriyazakti, jananaprakAra, jIvanaprakAra, AyuSya, zarIra racanA, guNa, svabhAva vagere tattvonuM karoDonA kharce pRthakkaraNa kare che. paraMtu e taddana apUrNa, avyavasthita ane pAzerAmAM pahelI pUNI barAbara che. jJAnI puruSoe jainazAstromAM A zAstra viSe varNaveluM je kAMI lakheluM maLe che, teTaluM jagat AgaLa teo hajAro varSe paNa mUkI zakaze ke kema? e saMzaya che. kemake, koI eka zodha vize hAlanA lekhakoe pustakonAM Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustako lakhyAM hoya che, tyAre e ja vAtano prAcIna graMthomAM ekAda pada, zloka ke gAthAmAM paNa samAveza hoya che. evA saMkSipta saMgrahonA graMthonA graMtho bharelA che. cAra prakaraNo, karmagraMtho, moTI saMgrahaNI vageremAM to mAtra saMkSiptamAM viSaya nirdeza ja che. AgaLanA moTA graMtho ane AgamomAM vizALa prasthAna mAlUma paDe che. tenI agAdhatAthI Azcarya ane jJAnIonI mahAzaktiono bhAsa thAya che. chatAM temAMno ghaNo bhAga nAza pAmyo che. jayAre e bhAga vidyamAna haze, tyAre temAM keTalA pramANamAM vivecana haze ? tenI kalpanA paNa muzkela che. chatAM hAla je vidyamAna che, temAM hAlanI zodho karatAM hajAro gaNA vicAro bharyA paDyA che, ApaNe mATe to e jJAnI puruSonAM vacano ja zaraNarUpa che. nakAmo buddhibheda karIne jhAMjhavAnAM jaLa pAchaLa doDavAnI jarUra nathI. duniyA Aje doDavAne pATe caDI che, tethI te aTake tema nathI. doDI doDIne thAkaze, tyAre hArIne raheze, ane Akhara to teone paNa jJAnI puruSonAM ja vacano zaraNarUpa che. Adhunika prANIzAstranuM pustaka, te viSaya upara lakhAyelA judA judA nibaMdho, judA judA lekho, musApharonAM bhramaNa-vRttAMto, peparomAM AvatA keTalAka prasaMgo prasaMge vAMcyA che, vicAryA che. ane tenI sAthe yathAzakti tulanA paNa karI joI che. temAM keTaluMka sAmya, keTalAka matabhedo, keTalAkamAM taddana judApaNuM ye jovAmAM Avela che. chatAM Aja sudhInA tulanAtmaka abhyAsa uparathI "jJAnIoe pratipAdana karela SaDu-jIvanikAyanuM svarUpa hajI sudhI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajoDa ane vadhAre vyavasthita che." ema cokkasa abhiprAya baMdhAyo che. bIjA abhyAsIo paNa abhyAsa pachI abhiprAya ApavA besaze, to lagabhaga A jAtano abhiprAya ApI zakaze. vastusthiti AvI hovAthI, bahAranI vAto, AkarSaka jAherAto vagerethI lalacAIne jJAnI puruSonAM vacano tarapha durlakSya na karavA khAsa bhalAmaNa karIe chIe. yuropanA vidvAno potAnA vijJAnanA nakarA pracAra, pratiSThA mATe khUba AkarSaka jAhera khabaro khUbIthI, moTA kharcathI, yukti-prayuktithI ane lAgavagathI lAve che. tethI ApaNe bhulAvo khAIne te tarapha sahajamAM doravAI jaIe chIe. kAraNake ApaNA bhAIo paNa tenA bhoga thaI cUkelA hoya che, ane tenA vizvAsamAM evI ja rIte doravAyela hoya che. Ama bhulabhulAmaNInI paraMparA cAle che. A prakaraNamAMnI keTalIka bAbato koIne samajAya, koIne gaLe na utare, paNa tethI temAM saMzaya rAkhavAne kAraNa nathI. kemake, AgaLanA graMthomAM e ja vastu vizALa pratipAdanathI sAbita karI ApelI hoya che. pachI zaMkAne avakAza ja raheto nathI. e vizALa zAstragraMthonA parizIlanathI ja barAbara buddhimAM UtaryA pachI pUrvAcAryoe AvAM prakaraNo lakhyAM hoya che. jo buddhimAM utaryA na hoya, to teo paNa lakhe nahIM. teonA bIjA graMtho jovAthI A prakaraNo lakhanArA asAdhAraNa buddhizALI hatA ane samartha vidvAno hatA, evI khAtarI karI zakIe chIe. Adhunika vijJAnazAstrIonI sajIvasRSTi : "sara jagadIzacaMdra bojhanuM jIvanakArya" e mathALAno eka lekha prophesara Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 kAntilAla chaganalAla paMDyAe (ema. e.) vIsamI sadInA trIjA pustakanA pahelA aMkamAM lakhyo che, temAM sara jagadIzacaMdre prANIo ane vanaspationAM lakSaNonI ekatA prayogo dvArA siddha karI che, te saMbaMdhI keTalIka hakIkato upayogI jANI ahIM dAkhala karI che. DaoNkTara bojha-"vanaspationAM ane prANIonAM lakSaNo bhinna bhinna gaNAtAM hatAM. temAMnAM ghaNAM lakSaNo banneyamAM samAna che, temaja lokhaMDa jevI dhAtuomAM paNa sajIva padArthonAM lakSaNo che' ema siddha karyuM che. ApaNI peThe teo TADhathI TharI jaI muDadAla thAya che, huMphathI tejImAM Ave che, dArU jevA mAdaka padArthothI vadhAre caMcaLa thAya che, athavA ghenamAM paDe che, kharAba havAthI gUMgaLAI jAya che, ati zramathI thAkI jAya che, mAravAthI pIDAya che, bebhAna karanArI davAthI mUrchA pAme che, vIjaLIthI vizeSa caMcaLa thAya che, varasAdathI susta thAya che. sUrajanI rozanIthI sphUrti pragaTa kare che, ane jhera ke baLAtkArathI prANa tyaje che, vRddhi-kSaya, sukhadu:kha, TADha-taDako, thAka-ArAma, nidrA-poDhaNa sarva ApaNI mAphaka teo pragaTa kare che. atyAra sudhI ApaNe tenI bhASA samajatA na hatA, ApaNAM netro enI lAgaNIo joI zakatI na hatA, tethI ApaNe tene jaDa mAnatA hatA, tathA nirjIva kahetA hatA. have DaoNkTara bojhe emane bolatA karyA che, kaho ke emanI bolI ApaNane zIkhavI che. vanaspatine emaNe kalama ApI che. kalamathI je pAtro lakhAya, temAM A bicArA have potAnuM haiyuM ThAlave che. DaoN. bojhe eka yaMtra banAvyuM che. eka jhINI rezamI dorI vatI choDavAnAM pAMdaDAMne eka Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnA ane bahu sArI rIte goThavelA lIvaranA eka hAthe sAthe joDavAmAM Ave che. lIvarano bIjo eka lAMbo pAtaLo sIdho laTakato tAra hoya che. pAMdaDAmAM evI lagAra paNa gati hoya ke-je AMkhe paNa dekhAya nahi-topaNa te gati A racanAthI lIvara dvArA tAramAM eTalA gaNI moTI thAya che, ke jethI te spaSTa samajI zakAya che. tAranI nIcenI aNIne jarAka vALavAmAM Ave che. ane, te vaLelI aNI eka mezathI kALA karelA kAcane aDakelI rahe che. eka bAjuthI te tArane vijaLIka AMdolano ApIne icchA mujaba gatithI halAvI zakAya che. bIjI bAjuthI amuka cokkasa gatithI kALo kAca nIce utare che. jyAM ane jayAre kAcane aDake che, tyAM ane tyAre jhINuM TapakuM mezanA UkhaDI javAthI thAya che. A tAra te vanaspatinI kalama, kALA kAca te patra, ne TapakAo te teonA akSaro. A nAjuka yaMtrathI vanaspatinI gUDha hilacAlo tathA hAvabhAvo hajAra gaNA moTA thAya che. kamaLanuM phUla ke kobInI gAMTha A ja lekhinIthI potAnuM AtmavRtta pragaTa karI zake che. snAyumAtranuM e eka lakSaNa che ke, jyAM sudhI te sajIva hoya, tyAM sudhI ene vIjaLIno dhakko lAgatAM te ekadama saMkocAya che. vanaspatimAM AvA AMcakA ane saMkoco eTalA bArIka hoya che ke, je A yaMtrathI vipula thAya che, tyAre ja te pakaDAya che. ApaNA snAyu jema mahenatathI thAkI jAya che, ane thAka UtaryA pachI ja pharI mahenata karI zake che, tema vanaspatinA snAyu paNa thAkathI sustI batAve che, ane pUro ArAma maLyA pachI kriyAvAnuM thaI zake che. vanaspatine jJAnataMtu che, hRdaya che, tenI vRddhi Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 thAya che, ane tenuM smaraNa thAya che. A badhA prayogo temaNe aneka vanaspati upara yaMtro dvArA ajamAvyA che. (vizeSa jijJAsuoe Akho lekha vAMcavA jevo che.) hAlanA jamAnAmAM vividha vaijJAnika ane tattvajJAnanA bhAratIya graMthonA paThana-pAThana ane saMzodhana pravRtti upara, paradezIonA hathiyArarUpa banI dayAnaMda sarasvatIe moTo phaTako mArIne bhAratIya pavitra mahAsAhityano bhayaMkara droha karyo che. dayAnaMda sarasvatInA vicAra vAtAvaraNanA ghaDataramAM Adhunika zikSaNe ja parivartana ANyuM hatuM. videzI sAhityane sthAna ApavA mATe svadezI sAhitya upara aNagamo utpanna karAvI devAnA pracAramAM asAdhAraNa madadagAra hovAne lIdhe svAmIjIne lokapriya ane rAjayamAnya karavA vAdavivAdamAM paradezI jajo ADakatarI rIte teno pakSa lenArA jaNAyA hatA. keTalAka paracUraNa graMtho AgaLa karIne bhAratIya zAstragraMthonI eka jhapATe niMdA karI che, ekalA vedane ja prAmANika mAnI "badhA khoTA che" ema jorazorathI jAhera karI prajAnuM mana prAcIna zAstro uparathI uThADI nAMkhyuM, zraddhA DagAvI dIdhI, Akho pravAha badalI nAMkhyo. je icchA-tenA nibaMdho uparathI-lorDa mekolenI hatI, te svAmIjI mAraphata cAlAka videzIoe pAra pADI hatI. svAmIjIe hathiyAra banI, teno amala karI Apyo. A dezamAM dezIo pAsethI potAnuM kAma levAnI paradezIonI ajaba yukti che, te svAmIjI samajI na zakyA. ekalA vedo bhaNIne besI rahyuM Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAle tema to hatuM ja nahIM, vedothI na cAlyuM eTale skUlo, kaoNlejo ughaDAvI dezanA lAkho-karoDo rUpiyA kharcA, paNa temAM pAkyapustako paradezI lekhakoe lakhelA, teoe pasaMda karelA. tenA utArA ane tenA saMgraharUpa ja cAlyA. pataMjalinuM yogazAstra, cANakyanuM arthazAstra, carakanI saMhitA, zrI hemacaMdrAcAryanuM vyAkaraNa vagere bhAratanA bhUSaNarUpa graMtho bAjue rahI gayA, ane Aryetara paradezIonA graMthonA pracArano dhodha cAlyo, svAmIjInA A kRtyane droha sivAya bIjuM nAma ApI zakAtuM ja nathI. temaNe jaina darzananA khaMDana prasaMge jaina zAstramAM varNavAyela jIvanA svarUpanI mazkarI uDAvavAmAM bhAratIya sAhityanI khUbI viSenI temanI ajJAnatA sivAya bIjuM kAMIpaNa vyakta karyAnuM jovAmAM AvatuM nathI. temanA vicArone te loko ja mAna Ape che ke jeo hAlanA vijJAnathI aMjAya ne ekarUpe yA bIjA rUpe te vijJAnanA aMdha anuyAyI thayelA che. hAlanA vijJAneya hADakAM vagere ekaThAM karIne prAcIna kALamAM prANIo kevaDAM moTAM hatAM ? tenI je zodho bahAra mUkI che, te sAMbhaLIne svAmIjI jIvatA hota to potAnA ajJAna upara pote ja phiTakAra varasAvata. Arya prajAnAM bALakone khAsa kartavya che ke, hAlanuM vijJAna game teTalI mathAmaNa kare, paNa bhAratIya jJAnI puruSonA Azaya samajavAne mATe haju temane seMkaDAo joIze. vAstavika ane satyajJAna eTaluM badhuM agAdha che te jagat pAse kabUla karAvavuM joIe. paraMtu svAmIjIne e kAMI na sUjhayuM. ApaNA AryabaMdhunI Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 bhUlane mATe ApaNe zaramAvuM rahyuM. astu. hAlano jamAno, hAlanuM vijJAna, tenI zodhakhoLo vagere upara daSTipAta karIne kahevAmAM Ave che ke paramAtmA mahAvIradevanAM vacano sarvathI sAcAM ane hitakAraka che, te ja zaraNarUpa che. ahIM tulanA karI batAvavAnI icchA hatI. paraMtu graMtha karatAM prastAvanA vadhI jAya, tethI bIjA prasaMga upara rAkhIzuM. jIvavicAra samajavAne AvuM saMkSepamAM saraLa ane vyavasthita prakaraNa bIjuM jovAmAM AvatuM nathI. jIvonA bhedo viSe zrIjIvAbhigama sUtra tathA zrI pannavaNA sUtra vageremAM khUba vistArathI vivecana karavAmAM AveluM che, te sAmAnya jIvo na samajI zake. mATe prAthamika bhUmikArUpe A prakaraNa ghaNuM ja upayogI thaI paDe tema che. TIkAmAM bIjI ghaNI bAbato vistArathI che, paraMtu te amoe choDI dIdhI che. saMskRta bhASAnA abhyAsIoe te khAsa vAMcavA jevI che, temAMno keTaloka viSayasaMgraha ghaNo ja upayogI che. - prakAzaka Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA 1-15. 1-15. 15 viSayaH pRSThaH | 8. pAMca dhArono saMkSepa - 27 1. mULa gAthAo - 9jIvanA bhedo upara pAMca 2. gAthArtha - dvArono koTho - 33 3. jIvonA mukhya 10. pAMca dvAronI keTalIka bhedonI samaja - 15 samaja 41 4. keTalAMka nAmo - 18 11. keTalAka paryAya zabdo- 50 5. jIvonA mukhya 12. saMbaMdha - para bhedono koTho - - 20 13. jIvavicAra 6. jIvavicAramAM (bhAga 1 lo) vaparAyelA mApo (sAmAnya vivecana sahita) 57 nI samaja - 1. maMgalAcaraNa, viSaya, 1. laMbAInAM mApa- ra4 saMbaMdha, prayojana, 2. saMkhyA adhikArIo(1) lokaprasiddha saMkhyA- 24 jIvonA mukhya (2) jainazAstrIya saMkhyA- 24 be bhedo3. vakhatanAM mApa - 25 1. saMsArI jIvonA (1) vyavahAra tathA be bhedo zAstra prasiddha mApo - rapa | 1. sthAvara jIvonA (2) vakhata gaNavAnAM | pAMca bhedojaina zAstrIya mApo - rada | 1. bAdara7. pAMca dvAronI TuMkI samaja -26 | 1. pRthvIkAya jIvo - 64 2. aplAya jIvo - 67 24 24 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. agnikAya jIvo- 68 | 3. keTalAka caurindriya 4. vAyukAya jIvo - 69 | jIvo 87 5. vanaspatikAya jIvo-71 | 2. pAMca indriyavALA jIvonA 1. vanaspatikAya jIvonA | mukhya bhedo - 89 mukhya be bhedo - 71 | 1. nArakanA bhedo - 89 2. sAdhAraNa vanaspatikAya 2. pAMca indriyavALA tiryaMca nI vyAkhyA - 71 jIvo tenA mukhya traNa 3. keTalAka sAdhAraNa bhedovanaspatikAya jIvo- 72 | 1. keTalAka jalacara jIvo - 93 4. sAdhAraNa vanaspatikAya 2. sthalacara tiryaMconA traNa jIvonA bhedono upasaMhAra | bhedo ane jIvo - 94 ane tenA lakSaNanI | 3. AkAzamAM uDanArA pakSIo sUcanA 7pa | ane tenA bhedo - - 95 5. sAdhAraNa vanaspatikAyanuM | 4. saMmUcchima ane garbhaja vizeSa lakSaNa - 76 | paMcendriya tiryaMco ane 6. pratyeka vanaspatikAya jIvo manuSyo - 97 tenAM lakSaNa ane bhedo -78 | 4. devonA peTA bhedo sAthe 2. sUkSma sthAvara jIvo- 79 mukhya bhedo - 101 1. trasa jIvo - 82 | 2. siddhanA jIvonA prakAra 106 1. vikalendriyo - jIvavicAra (bhAga-2) 108 1. keTalAka beindriya jIvonA bhedo upara pAMca jIvo - dvAro - 108 2. keTalAka te indriya || 1. pAMca dvAronAM nAmajIvo - 84 | 1. zarIranI uMcAI - 109 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. ekendriyonA zarIranI uMcAi - 2. vikalendriyonA zarIranI uMcAI - 6. 3. nAraka jIvonA zarIranI uMcAI - 111 4. garbhaja tiryaMconA zarIranI 112 uMcAI - 5. saMmUcchima tiryaMca paMcendriyo nA zarIranI uMcAi - 113 ane garbhaja catuSpada manuSyanA zarIranI uMcAi 7. devonA zarIranI uMcAi - 2. AyuSyadvAra - 1. ekendriyanuM utkRSTa AyuSya - 2. vikalendriyanuM utkRSTa AyuSya - 3. devonuM utkRSTa 109 AyuSya - 4. nArakonuM utkRSTa AyuSya 110 114 115 116 116 117 118 118 15 5. garbhaja catuSpada tiryaMconuM utkRSTa AyuSya - 6. garbhaja manuSyonuM utkRSTa AyuSya - 118 7. garbhaja paMcendriya tiryaMconuM 8. 9. utkRSTa AyurthI - sUkSma ekendriya - 119 120 sAdhAraNa vanaspatikAya - saMmUcchima manuSyonuM jadhanya tathA utkRSTa AyuSya 120 banne dvArono upasaMhAra - 121 3. 122 1. 4. 1. svakAyasthiti dvAra ekendriyonI sva. sthiti - 2. vikalendriya ane paMcendriya jIvonI svakAya sthiti - prANa dvAra - ekendriya ane 118 3. saMzI tathA asaMjJI paMcendriyonA prANo tathA upasaMhAra 122 123 124 viklendriyonA prANo- 124 126 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. maraNanI vyAkhyA, prANadvArano upasaMhAra - 4. upadeza - 5. yonidvAra - 1. ekendriyonI yoni saMkhyA - 2. bAkInA jIvonI 126 128 130 130 yonionI saMkhyA - 131 4. kula yonionI saMkhyA - 132 2. siddhonA ekI sAthe pAMca dvAro - 132 3. yonionI bhayaMkaratA - 133 2. yoniono upadeza - 134 16 Wan 3. 14. jIvavicAra vizeSArtha - granthano upasaMhAra - 136 2. 3. 4. 1. jIvanA vividha prakAro 140 sarva jIvonA bhedo - 141 vIjaLInI cittatA -145 vanaspatikAyanuM vivecana - 152 5. vanaspati jIvonA zarIra nI vividhatA 6. sthAvara jIvomAM jIvasiddhi 136 15. saMskRta chAyA - = 16. jIvavicAra padyAnuvAda - 157 159 180 185 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI - jIvavicAra- prakaraNam [AryAvRttam] bhuvaNapaIvaM vIraM, namiUNa bhaNAmi abuha - bohatthaM / jIvasarUvaM kiMci vi, jaha bhaNiyaM puvvasUrIhiM // 1 // (thArtha) bhaMgaNAya29, viSaya-saMbaMdha, prayo4na mane adhikArImo : bhuvanamAM dIpaka samAna mahAvIra svAmIne namaskAra karI, pUrvanA AcAryoe jema-kahyuM che (tama) huM jIvonuM TUMku svarUpa-ajJAna jIvone samajAvavA kahuM chuM. 1. jIvA muttA saMsAriNo ya, tasa thAvarA ya saMsArI / puDhavI-jala-jalaNa-vAU-vaNassaI thAvarA neyA // 2 // vona : saMsArIvona : mane sthA12vona : maho : jIvo mokSamAM gayelA ane saMsArI (ema be prakAre che.) trasa bhane sthAvara saMsArI ((r)vo) che. pRthvI, pA, magni, vAyu bhane vanaspati sthAvara (r)po Hit. 2. phalihamaNirayaNavidduma-hiMgulahariyAlamaNasilarasiMdA / kaNagAi-dhAu-seDhI, vaniya-araNeTTaya-palevA // 3 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa sanma-tUrI-jhAM, mI-pApanApho ne sovIraMjaNaluNAi, puDhavIbheyAI iccAi // 4 // 1. pRthvIrUpe jIvo :sphaTIka, maNi, ratna, paravALA, hiMgaLo, haDatALa, maNazila, pAro, sonuM vagere dhAtuo, khaDI, ramacI, araNeTTo ane pArevo pASANa-3. abarakha, tejaMturI, khAro, mATI ane paththaranI aneka jAtio. suramo ane mIThuM vagere pRthvI (rUpa jIvo)nA bhedo (che) 4. bhomaMtarikkhamudagaM, osA hima karaga haritaNU mahiA / huMti ghaNodahimAi, bheANegA ya Aussa // 5 // 2. pANIrUpe jIvo :bhUminuM ane AkAzanuM pANI, jhAkaLa, barapha, karA, lIlI vanaspati upara phUTI nIkaLatuM pANI, dhummasa ane ghanodadhi (ghATo samudra) vagere pANI(rUpa)nA aneka prakAro che. 5. iMgAla jAla mummura, ukkAsaNi kaNaga vijjumAiyA / agaNijiyANaM bheyA, nAyavvA niuNabuddhIe // 6 // 3. agnirUpe jIvo - aMgAra, javAlA, taNakhA, ulkApAta, azani, kaNIyA, vIjaLI vagere agni(rUpa) jIvonA bhedo sUkSma buddhithI samajavA jevA che. 6. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa ubbhAmaga-ukkaliyA, maMDalI mahasuddhaguMjavAyA ya / ghaNataNuvAyAiyA, bheyA khalu vAukAyassa // 7 // 4. vAyurUpe jIvo :utkrAmaka, utkalika, vaMToLiyo, moTo ke moDhAno zuddha ane guMjArava karato vAyu. ghana(ghATo) ane tanu (pAtaLo) vAyu vagere vAyurUpa kAyA=zarIravALA (jIvo)nA ja bhedo che. 7. sAhAraNapatteyA vaNassai, jIvA duhA sue bhaNiyA / jesimaNaMtANaM taNU, egA sAhAraNA te u // 8 // pa vanaspati rUpe jIvonA bhedo ane sAdhAraNa vanaspati jIvonI vyAkhyA : zAstramAM vanaspati jIvo - sAdhAraNa ane pratyeka ema be prakAre kahyA che. je anaMta (anaMtajIvo)nuM eka zarIra, teo ja sAdhAraNa che. 8. kaMdA aMkura kisalaya-paNagA sevAla bhUmiphoDA ya / allayatiya gajjara-mottha vatthulA thega pallaMkA // 9 // sAdhAraNa vanaspatirUpe jIvo - kaMdo, aMkurAo, kUMpaLo, paNaga-nIlaphuga, zevALa, bhUmiphoDA, Adrakatrika, gAjara, motha, vatthalA, thega, pAlakhuM. 9 komalaphalaM ca savvaM, gUDhasirAiM siNAipattAi / thohari kuMArigugguli-galoyapamuhAi chinnaruhA // 10 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa sarve kUNAM phala, gupta nasovALAM zaNa vagerenAM pAMdaDA ane davA chatAM Uge tevA thora, kuMvAra ane gaLo vagere. 10. iccAiNo aNege, havaMti bheyA aNaMtakAyANaM / tesiM parijANaNatthaM, lakkhaNameyaM sue bhaNiyaM // 11 // ityAdi anaMtakAya (jIvo)nA aneka bhedo che. teone barAbara oLakhavA mATe zAstromAM A nizAnI kahI che. 11. gUDhasirasaMdhipavvaM, samabhaMgamahIragaM ca chinnaruhaM / sAhAraNaM sarIraM, tavvivariyaM ca patteyaM // 12 // sAdhAraNa vanaspatikAyanuM lakSaNa-oLakhavAnI nizAnIo chUpA rahela naso, sAMdhA ane gAMThovALuM, bhAMgatA eka sarakhA bhAga thAya tevuM, tAMtaNA vagaranuM, ane kApyA chatAM pharIthI UganAruM sAdhAraNa vanaspatikAya zarIra (che), ane tethI viruddha pratyeka vanaspati (zarIra) che. 12. egasarIre ego, jIvo jesiM tu te ya patteyA / phalaphulachallikaTThA-mUlagapattANi bIyANi // 13 // pratyeka vanaspatijIvonuM lakSaNa ane pratyeka vanaspatirUpe jIvo jeonA eka zarIramAM eka jIva (hoya), te pratyeka vanaspati jIvo-phala, phula, chAla, lAkaDuM, mULa, pAMdaDA ane bIja (rUpe hoya che.). 13. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa patteyataruM muttuM, paMcavi puDhavAiNo sayalaloe / suhumA havaMti niyamA, aMtamuhuttAU addIsA // 14 // pAMca sUkSma jIvoH pratyeka vanaspatikAyane choDIne pRthvIAdi pAMceya(nA sUkSma bheda che ke je)sUkSmo avazya sarvalokavyApI che, adazya che ne aMtarmuhUrtanA AyuSyavALA che. 14 saMkha kavaDDaya gaMDula, jaloya caMdaNagaalasalahagAI / mera jimi pUyA, vaiviya mAvAADuM // 1 // trasajIvo - beindriya jIvoH - J zaMkha, koDA, gaMDolA, jaLo, AyariyA, aLasiyA, lALiyA vagere, mAmaNamuMDA, karamiyA, porA ane cuDela vagere beindriya jIvo che. 15. gomI maMkaNajuA, pippIliuddehiyA ya makkoDA / kRttiya-mitttIo, sAvaya-moLIDAo // 6 // gaddahayacorakIDA, gomayakIDA ya dhannakIDA ya / thu govAliya phaLiyA, teyi phaMovArpha // 27 // teindriya jIvo : kAnakhajUrA, mAMkaDa, jU, kIDI, Udhai, maMkoDA, iyaLa, ghImela, sAvA ane gIMgoDAnI jAto. 16. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa (tathA) gadhaiyA, viSTAnAM jIvaDAM, chANanAM jIvaDAM, dhaneDAM, kaMthavA, gopAlikA, iyaLa ane iMdra gAya vagere teindriya (jIvo che) 17. da cauriMdiyA ya vicchU, DhikuNa bhamarA ya bhamariyA tiDDA / macchiya DaMsA masagA, kaMsArI kavilaDolAI // 18 // caurindriya jIvo ane-vIMchI, bagAi, bhamarA, bhamarIo, tIDo, mAkhI, DAMsa, macchara, kaMsArI, karoLiyA ane khaDamAMkaDI vagere carindriyo che. 18. paMciMdiyA ya cauhA, nArayatiriyA maNussa devA ya / neraiyA sattavihA, nAyavvA puDhavIbheeNaM // 19 // paMcendriya jIvonA bhedo ane nAraka jIvonA bhedopAMca indriyavALA jIvo cAra prakAre-nArako, tiryaMco, manuSyo ane devo che. pRthvIonA bhedonI apekSAe nA2ko sAta prakAre jANavA.19. jalayarathalayarakhayarA, tivihA paMciMdiyA tirikkhA ya / susumAra maccha kacchava, gAhA magarA ya jalacArI // 20 // paMcendriya tiryaMca jIvonA bhedo ane jalacara jIvo :pANImAM pharanArA, jamIna para pharanArA, ane AkAzamAM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa UDanArA (ema) traNa prakAre paMcendriya tiryo che. moTA magaramaccho, mAchalAM, kAcabA, grAha(jhuMDa) ane magara e pANImAM rahenArA (che.) 20. cauppaya uraparisappA, bhuyaparisappA ya thalayarA tivihA / gosappanaulapamuhA, bodhavvA te samAseNaM // 21 // sthalacara paMcendriya jIvonA bhedo ane jIvoHcopagAM, peTe cAlanArA ane hAthe cAlanArA e traNa prakAre jamIna upara pharanArA(tiryaMca paMcendriya jIvo) che. te TUMkamAM baLada, sarpa ane noLiyA vagere jANavAM. 21. khayarA romayapakkhI, cammayapakkhI ya pAyaDA ceva / naralogAo bAhiM, samuggapakkhI viyayapakkhI // 22 // khecara jIvo ane tenA bhedo :saMvATInI banelI pAMkhavALAM ane cAmaDAnI banelI pAMkhavALAM pakSIo to jANItAM ja che. aDhIdvIpanI bahAra saMkocAyelI pAMkhavALA ane pahoLI karelI pAMkhavALAM pakSIo hoya che. 22 savve jala-thala-khayarA, samucchimA gabbhayA duhA huMti / kammAkammagabhUmi, aMtaradIvA maNussA ya // 23 // paMcendriya tiryaMconA mukhya bhedo ane manuSyanA bhedodareka jAtanA jalacara, sthalacara ane khecara (jIvo) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa saMmUcchima ane garbhaja ema be prakAre hoya che. ane karmabhUmi, akarmabhUmi ane antarkaMpomAM manuSyo che. 23. dasahA bhavaNAhivaI, aTThavihA vANamaMtarA huMti / / joisiyA paMcavihA, duvihA vemANiyA devA // 24 // devonA-mukhya peTA bhedo sAthe - mukhya bhedo :bhavanAdhipati daza prakAre, vANavyaMtaro ATha prakAre, jayotiSTho pAMca prakAre ane vaimAnika devo be prakAre che. 24. siddhA panarasabheyA, titthAtitthAisiddhabheeNaM / ee saMkheveNaM, jIvavigappA samakkhAyA // 25 // mokSamAM gayelA-siddhanA jIvonA bhedo ane jIvonA bhedonA prakaraNano upasaMhAratIrtha, atIrtha vagere siddhonA bhedonI apekSAe siddho paMdara prakAre che. jIvonA e bhedo TUMkamAM spaSTa samajAvyA che) 25. eesiM jIvANaM, sarIramAU ThiI sakAyammi / pANA joNipamANaM, jesiM jaM asthi taM bhaNimo // 26 // zarIranI uMcAI, Ayu vAyasthiti, prANa ane yonio e pAMca dvAronA prakaraNanI zarUAta :- zarIra, AyuSya, svakAmAM sthiti, prANa ane yonionuM pramANa-e jIvomAM jene je che, te kahIe chIe. ra6. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa aMgulaasaMkhabhAgo, sarIra-megiMdiyANa savvesi / / joyaNasahassamahiyaM, navaraM patteyarukkhANaM // 27 // 1. zarIranI UMcAI :badhA ekendriyonuM zarIra AMgaLanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTaluM che. phakta-pratyeka vanaspatikAyanuM kaMika adhika hajAra yojana che. ra7. bArasa joyaNa tinneva, gAuA joyaNaM ca aNukkamaso / beiMdiya teiMdiya - cauridiyadehamuccattaM // 28 // beindriya, te indriya ane cauridriyanAM zarIronI UMcAI anukrame bAra yojana, traNa gAu ane (eka) yojanA (che). 28. dhaNusayapaMcapamANA, neraiyA sattamAi puDhavIe / tatto addhadbhuNA, neyA rayaNappahA jAva // 29 // sAtamI (nAraka) pRthvImAM nArako pAMcaso dhanuSyanA pramANavALA che. tyAMthI ratnaprabhA nAraka sudhI ardhA ardhA ochA jANavA. 29. joyaNasahassamANA, macchA uragA ya gabbhayA huMti / dhaNuhapuhuttaM pakkhIsu, bhuacArI gAuapuhuttaM // 30 // mAchalAM (jalacara) ane garbhaja uraparisarpo hajAra yojana pramANavALAM che. pakSIo (khecara jIvo) dhanuSya pRthakatva ane bhuja parisarpo gAu pRthakRtva hoya che. 30. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 jIvavicAra prakaraNa khayarA dhaNuhapuhuttaM, bhuyagA uragA ya joyaNapuhuttaM / gAuapuhuttamittA, samucchimA cauppayA bhaNiyA // 31 // saMmUcchima-khecarI ane bhujaparisarpo dhanuSa pRthaphatva, uraparisarpo yojanapRthakatva, ane-catuSpado gAupRthaphatva mApanA kahyA che. 31. chacceva gAuAI, cauppayA gabbhayA muNeyavvA / kosatigaM ca maNussA, ukkosa - sarIramANeNaM // 32 // garbhaja catuSpado cha gAu ja jANavA. zarIranA utkRSTa mApe (garbhaja) manuSyo traNa gAu hoya che. 32. IsANaMtasurANaM, rayaNIo satta huMti uccattaM / Tu-3-9-23-viMmviva vavariThThANI rUrU I IzAna devaloka sudhInA devonI UMcAI sAta hAtha hoya che. (pachI) be, be, be, cAra, raiveyako ane anuttaromAM eka ekano ghaTADo thAya) che. 33. bAvIsA puDhavIe, satta ya Aussa tinni vAussa / vAsasahassA dasa taru-gaNANa teU tirattAu // 34 // 2. AyuSyanA mApa. pRthvInuM bAvIsa, pANInuM sAta, vAyunA traNa ane pratyeka vanaspatinuM daza-hajAra varSa ane agnijIvo traNa (divasa) rAtanA AyuSyavALA che. 34. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa vAsANi bArasAu, beiMdiyANaM teiMdiyANaM tu / auNApannadiNAI, cauriMdINaM tu chammAsA // 35 // 11 be indriyonuM bAra varSa, teindriyonuM ogaNapacAsa divasa, ane carindriyonuM cha mahinA AyuSya hoya che. 35. suraneraDyANa Thi, ukkosA sAgarANi tittIsaM / cauppayatiriyamaNussA, tinni ya paliovamA huMti // 36 // deva ane nArakonI utkRSTasthiti tetrIsa sAgaropama che ane catuSpada tiryaMco ane manuSyo traNa palyopamanA hoya che. 36. jalayaraurabhuyagANaM, paramAu hoi puvvakoDI u / pakkhINaM puNa bhaNio, asaMkhabhAgo a paliyassa // 37 // jalacara, uraparisarpa ane bhujaparisarponuM vadhAremAM vadhAre AyuSya kroDa pUrva (varSa) che ane pakSIonuM to palyopamano asaMkhyAtamo bhAga uhyo che. 37. savve suhumA sAhAraNA ya, samucchimA maNussA ya / ukkosa - jahanneNaM, aMtamuhuttaM ciya jiyaMti // 38 // sarve sUkSmo, sAdhAraNo ane saMmUrcchima manuSyo, utkRSTathI ane jaghanyathI aMtarmuhUrta sudhI ja jIve che. 38. ogAhaNAumANaM, evaM saMkhevao samakkhAyaM / je puNa ittha visesA, visesasuttAu te neyA // 39 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 jIvavicAra prakaraNa e prakAre zarIranI UMcAI ane AyuSyanA mApa TUMkAmAM kahyAM, paraMtu emAM je vizeSa hakIkata che, te vizeSa sUtromAMthI jANavI. 39. egidiyA ya savve, asaMkhaussappiNI sakAyammi / uvavajjaMti cayaMti ya, aNaMtakAyA aNaMtAo // 40 // 3. svakAryamAM sthiti - sarve ekendriyo asaMkhya ane anaMtakAyo anaMta utsarpiNI avasarpiNI sudhI svakAmamAM janme che ane mare che. 40. saMkhijjasamA vigalA, sattaTTha bhavA paNiditirimaNuA / uvavajjaMti sakAe, nAraya devA ya no ceva // 41 // vikalendriyo saMkhyAta varSa tathA paMcendriya tiryaMco ane manuSyo sAta ATha bhava svAyamAM Upaje che, nAraka ane devonI svakAsthiti nathI. 41. dasahA jiANa pANA iMdiausAsaAubalarUvA / egidiesu cauro, vigalesu cha satta aDheva // 42 // 4. prANonI saMkhyA - jIvonA (pAMca) indriyo, zvAsocchavAsa, AyuSya ane (traNa) baLa rUpe daza prakAre prANo (hoya) che. ekendriyomAM cAra ane vikasendriyomAM cha, sAta ane ATha ja che. 42. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 1 3 asannisannipaMciMdiesu, nava dasa kameNa bodhavvA / tehiM saha vippaogo, jIvANaM bhaNNae maraNaM // 43 // mana vagaranA ane manavALA paMcendriyone anukrame nava ane daza (prANI)jANavA. te (prANI)nI sAtheno viyoga ja jIvonuM maraNa kahevAya che. 43. evaM aNorapAre, saMsAre sAyarammi bhImammi / patto aNaMtakhutto, jIvehi apattadhammehiM // 44 // Ara-pAra vagaranA saMsArarUpI bhayaMkara samudramAM dharma nahIM pAmelA jIvo, e prakAre (prANonA viyoga-maraNa) anaMtavAra pAmyA che. 44. taha caurAsI lakkhA, saMkhA joNINa hoi jIvANaM / puvADuM , patteyaM satta jova che 4pa che tathA jIvonI yonionI saMkhyA corAsI lAkha che. pRthvI vagere cAramAM darekanI sAta sAta lAkha) ja che. 45. dasa patteyatarUNaM, caudasa lakkhA havaMti iyaresu / vigaliMdiesu do do, cauro paMciMditiriyANaM // 46 // 5. yonionI saMkhyA :pratyeka vanaspatikAyanI daza, ane itara (sAdhAraNa)nI cauda, vilendriyonI babbe ane paMcendriya tiryaMconI cAra lAkha) che. 46. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 jIvavicAra prakaraNa cauro cauro nAraya, suresu maNuANa caudasa havaMti / saMpiMDiyA ya savve, culasI lakkhA u joNINaM // 47 // nArako ane devonI cAra cAra, ane manuSyonI cauda lAkha) che. saravALe te sarve yonio corAsI lAkha thAya che. 47. siddhANaM natthi deho, na AukammaM na paann-jonnio| sAiaNaMtA tesiM, ThiI jiNiMdAgame bhaNiA // 48 // | siddha bhagavaMto aMge uparanAM pAMca dvAro:siddhone-nathI zarIra, nathI AyuSya karma, nathI prANa ane yonio.- (phakta) teonI (svasthAnamAM) sthiti zrI jinezvara prabhunA AgamomAM sAdi anaMta kahI che. 48. yoniothI bhayaMkara A saMsAramAM zrI jinavacanane nahIM pAmelA jIvonI kevI sthiti thAya che? kAle aNAinihaNe, joNi-gahaNammi bhIsaNe ittha / bhamiyA bhamihiMti ciraM, jIvA jiNavayaNamalahaMtA // 49 // zrI jine zvara prabhunA vacanane nahi pAmelA jIvo yoniothI gahana ane bhayaMkara A saMsAramAM anAdi-anaMtakALa bhamyA che ane haju ghaNo vakhata bhamyA karaze. 49. tA saMpai saMpatte, maNuatte dullahevi saMmatte / siritisUrisiddhe, vada mo! 3nna thakhe che 50 che. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 15 manuSya janmanI sArthakatA ane graMthakArano aMtima upadeza mATe have to, durlabha chatAM manuSyapaNuM ane samyakatva maLyA che. tyAre he (bhavya manuSyo) jJAnAdi lakSmI ane zAMti vaDe, pUjaya puruSoe (zrI zAntisUri mahArAje) batAvelA dharmamAM udyama karo. 50. eso jIvaviyAro, saMkhevaruINa jANaNAheu / saMkhitto uddhario, ruddAo suya-samuddAo // 51 // rUti zrI nIvavighaRBram | - upasaMhAra :A jIvavicAra saMkSeparuci jIvone samajAvavA gaMbhIra zrata samudramAMthI saMkSepamAM udhRta karyo che. te pa1 // 1. jIvonA mukhya bhedonI samaja (1) jIvonA be bheda che. 1. saMsArI - karma sahita. 2. siddha - karma rahita. (2) saMsArI jIvanA be bheda che. 1. trasa - icchA pUrvaka hAle cAle che. 2. sthAvara - sthira rahe te (3) sthAvara jIvanA pAMca bheda che. 1. pRthvIkAya - mATI pASANAdika rUpe jIvo. 2. aplAya - pANIrUpe jIvo. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 3. teukAya - agnirUpe jIvo. 4. vAyukAya - vAyurUpe jIvo. 5. vanaspatikAya - jhADa pAnaAdikarUpe jIvo. (e pAMceyane eka sparzanendriya ja hoya che.) (4) vanaspatikAyanA be bheda che. jIvavicAra prakaraNa 1. pratyeka-je eka zarIramAM eka jIva hoya, te pratyeka vanaspati jIvo. 2. sAdhAraNa-eka zarIrane AzrayIne anaMta jIva hoya, te sAdhAraNa vanaspati jIvo. (5) trasakAyanA cAra bheda che. 1. beindriya-sparzendriya (cAmaDI) ane rasanendriya (jIbha) vALA. porA vagere. 2. teindriya-sparzendriya, rasanendriya ane ghrANendriya (nAsikA)vALA kIDI vagere. 3. carindriya-sparzanendriya, rasanendriya, ghrANendriya ane cakSurindriya (AMkha) vALA vIMchI vagere. (A traNa bheda vikalendriya kahevAya che.) 4. paMcendriya-sparzanendriya, rasanendriya, ghrANendriya, cakSurindriya ane zrotrendriya(kAna)vALA, hAthI, gAya, mANasa vagere. (6) paMcendriya jIvanA cAra bheda che. 1. nAka, 2. tiryaMca, 3. manuSya, ane 4. devo. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 17 (7) naraka pRthvInA sAta bheda che. (1) ratnaprabhA (2) zarkarAmabhA (3)vAlukAprabhA (4)paMkaprabhA (5) dhUmaprabhA (6) tama:prabhA ane (7)tamastamaprabhA (8) tiryaMca paMcendriya jIvonA traNa bheda che. 1. jalacara-pANImAM cAlanArA, mAchalAM vagere. 2. sthalacara- jamIna upara cAlanArA (sthalacaranA traNa bheda nIce mujaba) (1) catuSpada - cAra page cAlanArA pazuo gAya vagere (2) uraparisarpa - peTe cAlanArA, sarpa vagere (3) bhujaparisarpa-hAthanI madadathI cAlanArA,noLIyA vagere 3. khecara- AkAzamAM uDanArA, popaTa vagere pakSIo. (9) manuSyanA traNa bheda che. (1) 15 karmabhUmimAM (2) 30 akarmabhUmimAM ane (3) pa6 aMtarlIpamAM janmelA. (10) devonA cAra bheda che. (1) bhavanapati 10, (ra) vyaMtara 8, (3) jayotiSka 5 ane (4) vaimAnika ra. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 jIvavicAra prakaraNa keTalAMka nAmo (1) nArakInA gotranAM nAma. (1) ghammA, (2) vaMzA, (3) selA, (4) aMjanA, (5) riSThA, (6) maghA, (7) mAghavatI. (2) paMdara karmabhUmi. 5 bharata kSetra, 5 airAvata kSetra, 5 mahAvideha kSetra. (3) trIsa akarmabhUmi pa himavaMta kSetra, 5 hiraNyavaMta kSetra, 5 harivarSa kSetra, 5 ramyakSetra, 5 devakuru kSetra ane 5 uttarakuru kSetra. (4) chappana aMtarlIpa laghu himavaMta parvata ane zikharI parvatanI lavaNa samudramAM pUrva ane pazcima tarapha jatI cAra cAra dADhAo che. kula ATha dADhAo che. te dareka upara sAta sAta aMtarlIpa che. kula pa6 aMtarlIpa. (5) bhavanapati devo- 10 (1) asurakumAra (2) nAgakumAra (3)suvarNa kumAra (4) vidyutakumAra (5) agnikumAra (6)dvIpakumAra (7)udadhikumAra (8)dizikumAra (9)pavanakumAra ane (10)svanita (magha)kumAra. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 jIvavicAra prakaraNa (6) vyaMtaro 8 (1) pizAca (2)bhUta (3)yakSa (4) rAkSasa (5)kinnara (6)kipuruSa (7) mahoraga (8)gaMdharva. (7) vANavyaMtaro 8 (1) apazI (2) paNapannI (3) IsIvAdI (4) bhUtavAdI (5) kaMdita (6) mahAkaMdita (7) kohaMDa (8) pataMga. (8) jyotiSI pa(10) (1) caMdra, (2) sUrya, (3) graha, (4) nakSatra, (5) tArA, e pAMca cara ane pAMca sthira. (9) vaimAnika 2, kalpopapanna-svAmI-sevakabhAva (sAmAjika vyavasthA) vALA. kalpAtItA-svAmI-sevakabhAva (sAmAjika vyavasthA) vagaranA. (10) kalpopapanna (24) 12 devaloka (emAMja 3 kilbISika, 9 lokAntika). (11) devaloka 12. (1)saudhama (2) IzAna (3)sana kumAra (4)mAhendra (5)brahmaloka (6)lAtaka (7)mahAzukra (8)sahastrAra (9)Anata (10) prANata (11)AraNa (12)azruta. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvonA mukhya bhedono koTho jIvo saMsArI mukta (15 bheda) sthAvara trasa pRthvIkAya aplAya vAyukAya vanaspatikAya bAdara sUkSma bAdara sUkSma bAdara sUkSma bAdara sUkSma sAdhAraNa pratyeka bAdara sUkSma bAdara vikalendriya paMcendriya beindriya indriya caurindriya jIvavicAra prakaraNa nAraka tiryaMco manuSya devo Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnaprabhA zarkarAprabhA vAlukAprabhA paMkaprabhA dhumaprabhA tama:prabhA tamastamaprabhA jIvavicAra prakaraNa jalacara sthalacara khecara garbhaja saMmUcchima catuSpada uraparisarpa bhujaparisarpa garbhaja saMmUcchima garbhaja saMmUcchima garbhaja saMmUcchima garbhaja saMmUcchima garbhaja saMmUcchima 1pakarmabhUmi 30 akarmabhUmi pa6 aMtardhvapaja 15 karmabhUmija 30 akarmabhUmija pada aMtarlIpaja 10 bhavanapati 8 vyaMtara 5 jayotiSI 2 vaimAnika kalpopanna kalpAtIta sUcanAH jIvavicAramAM 25mI gAthA sudhImAM mULa gAthAomAM AvatA bhedo ahIM spaSTa rIte gaNAvyA che. te barAbara moDhe karI levA. ra1 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa nava lokAntika devonAM nAmo (pAMcamAM brahmalokamAM rahyA che.) (1)sArasvata (2)Aditya (3)vaddhi (4) aruNa (5)gaItoya (6)tuSita (7) avyAbAdha (8)mata (9)ariSTa. nava raiveyakanAM nAmo (1)sudarzana (2)supratibaddha (3)manorama (4)sarvatobhadra (5)suvizALa (6) sumanasa (7) saumanasya (8)priyaMkara (9)naMdIkara. athavA bIjI rIte teonI oLakhANa : (1) pizcima-hiDrima (2) hiDrima- madhyama (3) hiDrimauvarima (4) madhyama-hiTTima (pa)madhyama-madhyama (6) madhyama-uvarima (7)uvarima-hiDrima (2) uvarima-madhyama (9) uvarima-uvarima. pAMca anuttara vimAnanAM nAmo (1)vijaya (2)vaijayanta (3)jayaMta (4) aparAjita (5)sarvArthasiddha. daza tirya) jUnmakanI jAto (1)aza jUtmaka (2)pAna jumbhaka (3)vastra jUnmaka (4)leNa (ghara)smaka (5)puSpa jUsmaka (6)phaLa jUnmaka (7)puSpa-phaLa jUtmaka (8)zayana jUsmaka (9)vidyA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa jumbhaka (10)aviyatta jumbhaka. paMdara paramAdhArmika devo (1)aMba (2)aMbariSa (3)zyAma (4) zabala (5)dra (6)uparudra (7) kALa (8) mahAkALa (9) asipatra (10)vana (11) kuMbhI (12)vAlukA (13)vaitaraNI (14)kharasvara (15)mahAghoSa. devomAM sAmAjika vyavasthA.. (1)Indra (2)sAmAnika (3)sAyasiMza (4)pArSada (5)AtmarakSaka (6)lokapAla (7)anika (senA) (8) prakIrNaka (9) Abhiyogika (10)kilTISika. kalpopapanna devo upara pramANe daza prakAranI sAmAjika vyavasthA ane tIrthaMkara mahArAjAdikanI bhakti karavA javAnI maryAdA (kalpa) je devo pALe che, te 12 devaloka sudhInA devo. kalpAtIta devo upara pramANe vyavasthA ane maryAdA jayAM pALavAnI hotI nathI te nava raiveyaka ane pAMca anuttara devo. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 24 1. jIvavicAramAM vaparAyela mAponI samaja 1. laMbAInA mApa aMgulano asaMkhyAtamo bhAga = AMgaLano asaMkhyAtamo bhAga. soyanI aNI upara jeTalo bhAga Ave teno asaMkhyAtamo bhAga. 4 aMgula(AMgaLa) = muTThI | 2 thI 9 dhanuSa = dhanuSapRtha 3 muThThI = veMta 2000 dhanuSa 2 veMta = hAtha 2 thI 9 gAu 4 gAu daMDa yojana 2 thI 9 yojana = yojanapRtha asaMkhya yojana=1 rajju(=rAja) cauda rajju - = 1 loka 2 hAtha = 24 aMgula = 1 hAtha 4 hAtha = 1 dhanuSa 2 daMDa = 1 dhanuSa 1 10 ekama 10 dazaka 10 so = 2. saMkhyA (1) lokaprasiddha saMkhyA 10 hajAra 100 hajAra 100 lAkha ekama = = 1 dazaka = 1 so = 1 hajAra = = gAu gAu pRtha = 1 dasa hajAra = 1 lAkha = 1 karoDa vagerethI parArdha sudhI (2) jaina zAstrIya saMkhyA 1 thI parArdha sudhI 18 sthAnothI AgaLa 96 sthAno sudhInI Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 25 saMkhyAnAM nAmo jaina zAsamAM maLe che. saMkhyA traNa prakAranI che. saMkhyAta(saMkhya) = ra thI mAMDIne amuka prakAranA mApa sudhI saMkhyAta gaNAya che. asaMkhyAta(asaMkhya) = saMkhyAta karatA asaMkhyaguNA vadhAre che. 9 prakAranAM che. anaMta = asaMkhya karatAM anaMta guNa vadhAre che. 9 prakAranAM che. 3. vakhatanA mApa (1) vyavahAra tathA zAsaprasiddha mApo || asaMkhya samaya = 1 AvalI. (AvalikA). 16777216 thI kaMIka adhika AvalI = muhUrta. 2 thI 9 samaya = samaya pRthakatva, 9 samaya = jaghanya aMtarmuhUrta. 1 samaya nyUna muhUrta = 1 utkRSTa aMtarmuhUrta. 2 ghaDI = 1 muhUrta | 2 pakSa = 1 mAsa 15 muhUrta = 1 divasa | | 2 mAsa = 1 Rtu 15 muhUrta = 1 rAtrI 6 mAsa = 1 ayana 30 muhUrta 3 Rtu = 1 ayana athavA 2 = 1 ahorAtri 2 ayana = 1 varSa 60 ghaDI 5 varSa = 1 yuga 15 ahorAtri= 1 pakSa 7056000kroDa varSa = 1 pUrva || || Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 jIvavicAra prakaraNa (2.) vakhata gaNavAnAM jaina zAstrIya mApo. uddhAra, addhA, ane kSetra palyopamanA sUkSma ane bAdara bheda gaNatAM 6 prakAranAM palyopama che. ahIM addhA palyopamanI jarUra hovAthI tenuM svarUpa samajAvavAmAM AvyuM che : palyopama- eka yojana UMDA, pahoLA ane lAMbA khADAmAM sAta divasanA janmelA yugalika manuSyanA bALakanA eka vALanA sAta vAra ATha ATha karelA (2097152) kakaDA ThAMsI ThAMsIne bharI, temAMthI so so varSe vALano eka eka kakaDo kADhatAM, jeTalA kALe e khADo-palya-pyAlo khAlI thAya, teTalo kALa bAdara aThThA palyopama kahevAya che. ane eja vALanA asaMkhya sUkSma kakaDA karI so so varSe eka eka kakaDo kADhIe, to e khADo jeTalA varSe khAlI thAya, teTalo kALa sUkSma ahvA palyopama kahevAya che. 10 koDAkoDI palyopama = 1 sAgaropama 10 koDAkoDI sAgaropama = 1 utsarpiNI athavA 1 avasarpiNI 20 koDAkoDI sAgaropama athavA 1 utsarpiNI ane 1 = 1 kALacakra. avasarpiNI pAMca dvAronI TuMkI samaja 27mI gAthAthI jIvanA dareka bheda aMge pAMca dvAro batAvyA che, te vidyArthIe mukhapATha karavA. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 27 1. avagAhanA dvAramAM - kayA jIvanA zarIranI uMcAI keTalI hoya che? te batAvyuM che. 2. AyuSyadvAramAM - kayA jIvanuM AyuSya keTaluM hoya che? te batAvyuM che. 3. svakAyasthiti dvAramAM - kayo jIva vAraMvAra potAnI jAtimAM keTalA vakhata sudhI utpanna thAya? te batAvyuM che. 4. prANa dvAramAM - kyA jIvane pAMca indriyo, zvAsozvAsa, AyuSya, tathA mana, vacana ane kAyAnuM baLa, e daza prANamAMthI keTalA ane kyA kayA prANa hoya che? te batAvyuM che. 5. yoni dvAramAM - kayA kayA jIvanA utpattisthAna keTalI jAtanA hoya che? tenI saMkhyA kahevAmAM AvI che. pAMca dvArono saMkSepa 1. zarIranI uMcAi (1) aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTalI uMcAIvALA bAdara ane sUkSma-pRthvIkAya, aSkAya, teukAya, vAukAya, sAdhAraNa vanaspatikAya, saMmUriskama manuSya. (2) eka hAthanI uMcAIvALA pAMca anuttara devo. (3) be hAthanI uMcAIvALA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa nava raiveyaka devo. (4) traNa hAthanI uMcAIvALA nava thI bAra mAM devalokanA devo. (5) cAra hAthanI uMcAIvALA (7) mahAzukranA devo (8) sahastrAranA devo. (6) pAMca hAthanI uMcAIvALA (5) brahmalokanA devo (6) lAMtakanA devo (7) 3 jA kilbiSika devo, 9 lokAntika devo. (7) cha hAthanI uMcAIvALA (3) sanaskumAranA devo (4) mAhendranA devo bIjA kilbiSika devo. (8) sAta hAthanI uMcAIvALA 10 bhavanapati devo, 8 vyaMtara devo, 8 vANavyaMtara devo, 10 tiryaknabhaMka devo, 5 cara jayotiSka devo, 5 sthira jyotiSka devo, 1 saudharma devalokanA devo, ra IzAna devalokanA devo, 1 lA kilbiSikanA devo. (9) sAta nArakonI uMcAI pahelInA zA dhanuSa 6 aMgula, bIjInA 1paNA dhanuSa 12 aMgula, trIjInA 31 dhanuSa, cothInA 62aa dhanuSa, Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 jIvavicAra prakaraNa pAMcamInA 125 dhanuSa, chaThThInA 250 dhanuSa, sAtamInA 500 dhanuSa. (10) dhanuSa pRthakatva uMcAIvALA garbhaja ane saMmUcchima khecara saMmUchima bhujaparisarpa. (11) traNa gAunI uMcAIvALA teIndriya, garbhaja manuSya. (12) cha gAunI uMcAIvALA garbhaja - catuSpada. (13) gAu pRthakatva uMcAIvALA garbhaja-bhujaparisarpa, saMmUcchima catuSpada. (14) eka yojana uMcAIvALA caurindriya. (15) bAra yojana uMcAIvALA beindriya. (16) yojana pRthakatva uMcAIvALA saMmUcchima-uraparisarpa. (17) hajAra yojana uMcAIvALA garbhaja-uraparisarpa, garbhaja ane saMmUchima jalacara. (18) hajAra yojanathI adhika uMcAIvALA bAdara-pratyeka vanaspatikAya. 2. AyuSya (1) aMtarmuhUrta sudhInA AyuSyavALA = sUkSma-pRthvIkAya aSkAya, teukAya, vAukAya, bAdara ane sUkSma-sAdhAraNa vanaspatikAya, saMmUcchima manuSya. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 (2) traNa ahorAtrinA AyuSyavALA - teukAya. (3) ogaNapacAsa divasanA AyuSyavALA - teindriyo. (4) cha mahinAnA AyuSyavALA - caturindriyo. (5) bAra varSanA AyuSyavALA - beindriyo. (6) traNa hajAra varSanA AyuSyavALA jIvavicAra prakaraNa - bAdara vAukAya. (7) sAta hajAra varSanA AyuSyavALA - bAdara aplAya. (8) dasa hajAra varSanA AyuSyavALA--bAdara pratyeka vanaspatikAya, jadhanya AyuSyavALA devatA ane nArakI. (9) bAvIza hajAra varSanA AyuSyavALA- bAdara pRthvIkAya. (10) beMtAlIsa hajAra varSanA AyuSyavALA- saMmUcchima bhujaparisarpa. (11) trepana hajAra varSanA AyuSyavALA saMmUkima uraparisarpa. (12) bahotera hajAra varSanA AyuSyavALA- saMmUrchima khecara. (13) corAzI hajAra varSanA AyuSyavALA-saMmUrcchima catuSpada. (14) kroDa pUrva varSanA AyuSyavALA- saMmUkima ane garbhaja jalacara, garbhaja-uraparisarpa, bhujaparisarpa. (15) palyopamanA asaMkhyAtamA bhAganA AyuSyavALA garbhaja pakSIo - khecara. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 31 (16) traNa palyopamanA AyuSyavALA garbhaja-manuSya, ane catuSpada. (17) tetrIsa sAgaropamanA AyuSyavALA devatAo ane nArako. 3. svakAya sthiti (1) svakAya sthiti rahita devatAo, nArako. (2) sAta-ATha bhavanI svakAsthitivALA paMcendriya tiryaMco ane manuSyo. (3) saMkhyAta varSanI svAya sthitivALA beindriya, tendriya, carindriya. (4) asaMkhya utsarpiNI avasarpiNI sudhInI svakAya sthitivALA pRthvIkAya, aSkAya, teukAya, vAyukAya, pratyeka vanaspati kAya. (5) anaMta utsarpiNI avasarpiNI sudhI svakAya sthitivALA sAdhAraNa vanaspatikAya. 4. prANo. (1) cAra prANovALA pRthvIkAya, akAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya. (2) cha prANavALA beindriya. (3) sAta prANavALA teIndriya . Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa (4) ATha prANavALA caurindriya. (5) nava prANavALA saMmUcchima paMcendriya-tiryaMco ane manuSyo. (6) daza prANavALA paMcendriya-deva, nAraka, garbhaja manuSya ane tiryaMca. 5. yonionuM pramANa (1) be lAkha yonivALA beindriya, te indriya, caurindriya. (2) cAra lAkha yonivALA devatA, nAraka, tiryaMca paMcendriya. (3) sAta lAkha yonivALA pRthvIkAya, aSkAya, teukAya, vAyukAya. (4) daza lAkha yoni vALA pratyeka vanaspatikAya (5) 14 lAkha yonivALA sAdhAraNa vanaspatikAya ane manuSyo. siddhabhagavaMto upara pAMca dvAro teone - (1) zarIra nathI. (2) AyuSya nathI. (3) sAdi anaMtakALa sudhI svasthAna sthiti kahI che. (4) prANo nathI. (5) yonio nathI. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa jIvanA bhedo upara pAMca dvArono koTho saMsArI jIvo | zarIranI uMcAI | AyuSya | svakAya sthiti prANa yonio sthAvara (1) bAdara- | aMgulano asaMkhyA- 22000 | asaMkhya utsarpiNI | sparzendriya, AyuSya pRthvIkAyatamo bhAga varSa avasarpiNI zvAsozvAsa, kAyabaLa |7 lAkha (2) sUkSma- aMgulano asaMkhyA- | aMtarmuhUrta | asaMkhya utsarpiNI | sparzendriya, AyuSya pRthvIkAyatamo bhAga avasarpiNI zvAsozvAsa, kAyabaLa (3) bAdara- | aMgulano asaMkhyA- | 7000 asaMkhya utsarpiNI | sparzendriya, AyuSya akAya |tamo bhAga | varSa avasarpiNI T7 lAkha (4) sUkSma- | aMgulano asaMkhyA- ] aMtarmuhUrta | asaMkhya utsarpiNI | sparzendriya, AyuSya aplAya tamo bhAga avasarpiNI | zvAsozvAsa, kAyabaLa (5) bAdara- aMgulano asaMkhyA- traNa asaMkhya utsarpiNI | sparzendriya, AyuSya teukAya |tamo bhAga | ahorAtra | avasarpiNI zvAsozvAsa, kAyabaLa |7 lAkha (6) sUkSma | aMgulano asaMkhyA- | aMtarmuhUrta | asaMkhya utsarpiNI | sparzendriya, AyuSya teukAya |tamo bhAga avasarpiNI zvAsozvAsa, kAyabaLa kAkabaLa 33 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArI jIvo | zarIranI uMcAI | AyuSya | svakAya sthiti prANa yonio 1 7 lAkha (7) bAdara- ] aMgulano asaMkhyA- 3000 | asaMkhya utsarpiNI | sparzendriya, AyuSya vAukAya, tamo bhAga | varSa | avasarpiNI zvAsozvAsa, kAyabaLa (8) sUkSma | aMgulano asaMkhyA- aMtarmuhUrtI asaMkhya utsarpiNI | sparzendriya, AyuSya vAukAya | tamo bhAga avasarpiNI zvAsozvAsa, kAyabaLa (9) bAdara- | aMgulano asaMkhyA-1 aMtarmuhUrtI anaMta utsarpiNI | sparzendriya, AyuSya sAdhAraNa, tamo bhAga avasarpiNI zvAsozvAsa, kAyabaLa vanaspatikAya (10) sUkSma | aMgulano asaMkhyA-| aMtarmuhUrta anaMta utsarpiNI | sparzendriya, AyuSya sAdhAraNa tamo bhAga avasarpiNI zvAsozvAsa, kAyabaLa vanaspatikAyA (11) pratyeka- | 1000 yojanathI 10000 asaMkhya utsarpiNI | sparzendriya, AyuSya bAdara adhika varSa | avasarpiNI zvAsozvAsakAyabaLa vanaspatikAya 10 lAkha jIvavicAra prakaraNa Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa saMsArI jIvo zarIranI uMcAI | AyuSya | svakAya sthiti prANa yonio trasavikalendriya vacanabaLa, rasanA (12) beindriya | bAra yojana bAra varSa | saMkhyAta varSa | indriya vadhAre 6 2 lAkha | traNa gAu (13) te indriya | traNa gAu 49 divasa ]saMkhyAna Tiza | 49 divasa siMkhyAta divasa | ghrANendriya vadhAre 7 | 2 lAkha (14) caurindriya 1 yojana cha mAsa saMkhyAta mAsa | cakSurindriya vadhAre 8 | 2 lAkha paMcendriyo-| Saa dhanuSa | sAgaropama nathI kula 10, zrotrendriya nArako | 6 aMgula (15) 1lI nA manobaLa sahita | sAteya nArako (16) rajInA | RpA dhanuSa |3 sAgaropama kula 10, zrotrendriya nArakonI nArako | 12 aMgula manobaLa sahita (17) 3 jInA 31 dhanuSa | sAgaropama nathI kula 10, zrotrendriya nArako manobaLa sahita maLIne (18) 4thInA 6rA dhanuSa |10 sAgaropama nathI kula 10, zrotrendriya | 4 lAkha nArako manobaLa sahita 35 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 sAteya | sarva saMsArI jIvo zarIranI uMcAI AyuSya svakAya sthiti prANa yonio | (19) pamInA | 125 dhanuSa |17 sAgaropama nathI kula 10, zrotrendriya nArako manobaLa sahita | (20) 6ThThInA 250 dhanuSa ra0 sAgaropama nathI kula 10, zrotrendriya nArako manobaLa sahita | nArakonI (21) 7mI nA 500 dhanuSa 33 sAgaropama || nathI kula 10, zrotrendriya | maLIne nArako manobaLa sahita | | 4 lAkha tiryaMco garbha kula 10, zrotrendriya (22) jalacara | 1000 yojana koDa pUrva varSa | 7-8 bhava manobaLa sahita garbhaja sthalacara kula 10, zrotrendriya | (23) catuSpada cha gAu traNa palyopamAM 7 - 8 bhava |manobaLa sahita (24) uraparisarpa | 1000 yojana koDa pUrva varSa kula 10, zrotrendriya ) paMcendriyo manobaLa sahita (25) bhujapari- 1 gAu pRthaphatva doDa pUrva varSa 7-8 bhava kula 10, zrotrendriya maLIne sarpa manobaLa sahita (26) garbhaja - dhanuSa pRthaphatva palyopamano | 7-8 bhava |kula 10, zrotrendriya | 4 lAkha khecara asaMkhyAtamo bhAga manobaLa sahita samajavI tiryaMca 7-8 bhava jIvavicAra prakaraNa Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArI jIvo | zarIranI uMcAI | AyuSya svikAya sthitinuM prANa yonio | sarva tiryaMca paMcendriyo jIvavicAra prakaraNa nI saMmUcchima 1000 yojanA | koDa pUrva varSa | 7-8 bhava mana vinA 9 prANa (27) jalacara saMmU. sthalacara gAu pRthakatva | 84000 varSa 7-8 bhava mana vinA 9 prANa (28) catuSpada (29) uraparisarpa | yojana pRthaphatva | pa3000 varSa 7-8 bhava mana vinA 9 prANa (30) bhujaparisarpa | dhanuSa pRthaphatva | 42000 varSa 7-8 bhava mana vinA 9 prANa (31) saMmUcchima | dhanuSa pRthakatva | 72000 varSa 7-8 bhava mana vinA 9 prANa khecara (32) garbhaja manuSya | traNa gAu traNa palyopama| 7-8 bhava 10 prANa (33) saMmUchima | aMgulano asaM- | aMtarmuhUrta | 7 bhava mana vinA 9 prANa manuSya khAtamo bhAga devo bhavanapati 7 hAtha 1 sAgaropamanuM nathI |10 prANa (34) asurakumAra thI adhika | maLIne 4 lAkha samajavI sarva manuSyonI 14 lAkha sarva devonI Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yonio ! ja maLIne 7 hAtha 10 prANa nathI. saMsArI jIvo | zarIranI uMcAI AyuSya | svakAya sthiti prANa devo bhavanapati 7 hAtha kAMIka ochA rana nathI. 10 prANa 3pa thI 43 palyopama bAkInA 9 44 thI 51 vyaMtaro 1 palyopama nathI. jayotiSTho - | 7 hAtha 1 palyopama 10 prANa (52) caMdra ane 1 lAkha varSa (53) sUrya 7 hAtha 1 palyopama nathI. 10 prANa |1 hajAra varSa [(54) praha 7 hAtha 1 palyopama | 10 prANa (55) nakSatra 7 hAtha ardha palyopama nathI. 10 prANa (pada) tArA Jva palyopama nathI. vaimAnika devo [(pa7 kalpopapanna (1) saudharma | 7 hAtha be sAgaropama 4 lAkha nathI. 7 hAtha 10 prANa samajavI jIvavicAra prakaraNa | nathI. 10 prANa Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yonio) svakAya sthiti | nathI. prANa 10 prANa jIvavicAra prakaraNa nathI. 10 prANa nathI. 10 prANa devonI 10 prANa 10 prANa saMsArI jIvo zarIranI uMcAInuM AyuSya | (2) IzAna || 7 hAtha ra sAgaropama thI adhika (3) sanakumAra 6 hAtha 7 sAgaropama (4) mATendra | da hAtha 7 sAgaropama thI adhika (5) brahmalIka 5 hAtha | 10 sAgaropama (6) lAMtaka 5 hAtha 14 sAgaropama | (7) mahAzukra | 4 hAtha 17 sAgaropama (8) sahastrAra 4 hAtha 18 sAgaropamAM (9) Anata | 3 hAtha 19 sAgaropama (10) prANata 3 hAtha 20 sAgaropama, (11) AraNa 3 hAtha | ra1 sAgaropama (12) azruta | 3 hAtha 22 sAgaropamAM (58) lhAtIta raiveyaka (1) sudarzana | 2 hAtha | ra3 sAgaropama 10 prANa. maLIne 10 prANa nathI. nathI. nathI. nathI. nathI. nathI. nathI. nathI. 10 prANa 10 prANa 4 lAkha 10 prANa 10 prANa samajavI nathI. 10 prANa Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yonio | 8 svakAya sthiti | prANa nathI. 10 prANa 10 prANa sarva nathI. nathI. 10 prANa nathI. 10 prANa 10 prANa devonI nathI. nathI. nathI. 10 prANa saMsArI jIvo | zarIranI uMcAI AyuSya (2) supratibaddha | 2 hAtha | 24 sAgaropama (3) manorama re hAtha 25 sAgaropama (4) sarvatobhadra 2 hAtha | 26 sAgaropama (pa) suvizALa 2 hAtha 27 sAgaropamAM (6) sumanasa 2 hAtha 28 sAgaropama (7) saumanasya | ra hAtha 29 sAgaropama (8) priyaMkara 2 hAtha || 30 sAgaropama (9) naMdIkara 2 hAtha 31 sAgaropama anuttara vaimAniko (31 thI 33) (1) vijaya | 1 hAtha ! sAgaropamAM (2) vijayaMta | 1 hAtha (3) jayaMta 1 hAtha (4) aparAjita | 1 hAtha (5) sarvArthasiddha | 1 hAtha 33 sAgaropama siddha jIvone | nathI | nathI 10 prANa maLIne vA. nathI. | 1) prANa nathI. 1) prANa 10 prANa, 4 lAkha nathI. nathI. | 10 prANa nathA 10 prANa samajavI jIvavicAra prakaraNa nathI. | 10 prANa sAdi anaMta | nathI | nathI Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa pAMca dvAronI keTalIka samaja zarIranI uMcAI, AyuSya, svakAyasthiti, prANa ane yonionI saMkhyA 41 1. pRthvIkAya zarIranI uMcAI- aMgulano asaMkhyAtamo bhAga, AyuSyabAvIza hajAra varSa, svakAyasthiti-asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI, prANa-1 sparzanendriya, 2 AyuSya, 3 zvAsozvAsa, 4 kAyabaLa, yoni - sAta lAkha. 2. aplAya zarIranI uMcAI- aMgulano asaMkhyAtamo bhAga, AyuSyasAta hajAra varSa, svakAryasthiti-asaMkhyAta utsarpiNI, avasarpiNI, prANa-1 sparzanendriya, 2 AyuSya, 3 zvAsozvAsa, 4 kAyabaLa, yoni- sAta lAkha. 3. teukAya zarIranI uMcAI- aMgulano asaMkhyAtamo bhAga, AyuSyatraNa ahorAtra, svakAyasthiti-asaMkhyAta utsarpiNI, avasarpiNI, prANa-1 sparzanendriya, 2 AyuSya, 3 zvAsozvAsa, 4 kAyabaLa, yoni- sAta lAkha. 4. vAyukAya zarIranI uMcAI-aMgulano asaMkhyAtamo bhAga, AyuSyatraNa hajAra varSa, svakAyasthiti-asaMkhyAta utsarpiNI Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa avasarpiNI, prANa-1, sparzendriya, 2 AyuSya, 3 zvAsozvAsa, 4 kAyabaLa, yoni - sAta lAkha. 42 5. pratyeka vanaspatikAya zarIranI uMcAI-eka hajAra yojanathI adhika, AyuSya-daza hajAra varSa, svakAyasthiti-asaMkhya utsarpiNI avasarpiNI, prANa1, sparzendriya, 2 AyuSya, 3 zvAsozvAsa, 4 kAyabaLa, yoni - daza lAkha. 6. sAdhAraNa vanaspatikAya zarIranI uMcAI- aMgulano asaMkhyAtamo bhAga, AyuSyaaMtarmuhUrta (sUkSma pRthvIkAyAdikanuM paNa teTaluM ja), svakAyasthitianaMta utsarpiNI avasarpiNI,prANa-1 sparzanendriya, 2 AyuSya, 3 zvAsozvAsa, 4 kAyabaLa, yoni - cauda lAkha. 7. beindriya zarIranI uMcAI- bA2 yojana, AyuSya-bAra varSa, svakAyasthiti-saMkhyAta varSa, prANa sparza ane rasanAindriya, AyuSya, zvAsozvAsa, kAyabaLa, vacanabaLa 6, yoni- be lAkha. 8. teindriya zarIranI uMcAI- traNa gAu, AyuSya-49 divasa, svakAyasthiti saMkhyAta divasa, prANa sparzana-2sana-prANaindriya, AyuSya, zvAsozvAsa, kAyabaLa, vacanabaLa 7, yoni- be lAkha. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 43 9. caurindriya zarIranI uMcAI- cAra gAuM, AyuSya-cha mAsa, svakAyasthiti-saMkhyAta mAsa, prANa sparzana-rasana-dhrANa ane cakSu indriya, AyuSya, zvAsozvAsa, kAyadaLa, vacanakALa 8, yoni-be lAkha. 10. prathama narakanA jIvo zarIranI uMcAI- kA dhanuSa ane 6 aMgula, AyuSya-eka sAgaropama, svakAyasthiti-nathI, prANa-pAMceya indriyo, AyuSya, zvAsozvAsa, traNa baLa 10, yoni-sAteya narakanI bhegI cAra lAkha. 11. bIjI narakanA jIvo zarIranI uMcAI 1panA dhanuSa ane 12 aMgula, AyuSyatraNa sAgaropama, svakAyasthiti-nathI, prANa- 5 indriya, AyuSya, zvAsozvAsa, traNeya baLa 10. 12. trIjI narakanA jIvo zarIranI uMcAI- 31 dhanuSa, AyuSya-sAta sAgaropama, svakAyasthiti-nathI, prANa-pa indriya, AyuSya, zvAsozvAsa, traNeya baLa 10. 13. cothI narakanA jIvo zarIranI uMcAI-6rA dhanuSa, AyuSya-10 sAgaropama, svakAyasthiti- nathI, prANa- 5 indriya, AyuSya, zvAsozvAsa, traNeya baLa 10. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 jIvavicAra prakaraNa 14. pAMcamI narakanA jIvo zarIranI uMcAI-125 dhanuSa, AyuSya-17 sAgaropama, svakAyasthiti- nathI, prANa- 5 indriya, AyuSya, zvAsozvAsa, traNeya baLa 10. 15. chaThThI narakanA jIvo zarIranI uMcAI-250 dhanuSa, AyuSya-22 sAgaropama, svakAsthiti- nathI, prANa- 5 indriya, AyuSya, zvAsozvAsa, traNeya baLa 10. 16. sAtamI narakanA jIvo zarIranI uMcAI-500 dhanuSa, AyuSya-33 sAgaropama, svakAyasthiti- nathI, prANa- 5 indriya, AyuSya, zvAsozvAsa, traNeya baLa 10. 17. garbhaja jalacara zarIranI uMcAi-eka hajAra yojana, AyuSya-kroDa pUrva varSa, svakAyasthiti- sAta-ATha bhava, prANa- 5 indriya, AyuSya, zvAsozvAsa, traNeya baLa 10, yoni- sarva tiryaMca paMcendriyonI maLIne cAra lAkha samajavI. 18. garbhaja sthalacara (traNa bheda) 1-catuSpada zarIranI uMcAI-cha gAu, AyuSya-traNa palyopama, svakAsthiti- sAta-ATha bhava, prANa- 5 Indriya, AyuSya, zvAsozvAsa, traNeya baLa 10, Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 45 2. garbhaja bhujaparisarpa zarIranI uMcAi-be thI nava gAu (gAupRtha), AyuSyakroDa pUrva varSa, svakAyasthiti- sAta-ATha bhava, prANa- 5 indriya, AyuSya, zvAsozvAsa, traNeya baLa 10, 3. garbhaja ura:parisarpa zarIranI uMcAI-eka hajAra yojana, AyuSya-kroDa pUrva varSa, svakAyasthiti- sAta-ATha bhava, prANa- 5 indriya, AyuSya, zvAsozvAsa, traNeya baLa 10, 19. garbhaja khecara zarIranI uMcAI-be thI nava dhanuSya, AyuSya-palyopamano asaMkhyAto bhAga, svakAyasthiti- sAta-ATha bhava, prANa- 5 indriya, AyuSya, zvAsozvAsa, traNeya baLa 10, 20. saMmUcchima jalacara zarIranI uMcAI-eka hajAra yojana, AyuSya-kroDa pUrva varSa, svakAyasthiti- sAta-ATha bhava, prANa- 5 indriya, kAyabaLa, vacanabaLa, zvAsozvAsa, AyuSya kula 9, 21. saMmUcchima sthalacara (traNa bheda) 1. catuSpada zarIranI uMcAI-be thI nava gAu, gAupRtha, AyuSya84000 varSa, svakAyasthiti- sAta-ATha bhava, prANa- 5 indriya, kAyabaLa ane vacanabaLa, zvAsozvAsa, AyuSya kula 9, Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 jIvavicAra prakaraNa 11 2. bhujaparisarpa zarIranI uMcAI-be thI nava dhanuSa, dhanuSapRthaphatva, AyuSya42000 varSa, svakAyasthiti- sAta-ATha bhava, prANa- 5 indriya, kAryabaLa ane vacanabaLa, zvAsozvAsa, AyuSya kula 9, 3. ura:parisarpa zarIranI uMcAI-be thI nava yojana, yojana pRthakatva, AyuSya-pa3000 varSa, svakAsthiti- sAta-ATha bhava, prANa- 5 indriya, kAyabaLa ane vacanabaLa, zvAsozvAsa, AyuSya kula 9, 22. saMmUchima khecara zarIranI uMcAI-be thI nava dhanuSya, dhanuSya pRthakatva, AyuSya-72000 varSa, svakAyasthiti- sAta-ATha bhava, prANa- 5 Indriya, kAyadaLa ane vacanabaLa, zvAsozvAsa, AyuSya kula 9, 23. garbhaja manuSya zarIranI uMcAI traNa gAu, AyuSya-traNa palyopama, svakAyasthiti- sAta-ATha bhava, prANa- daza, yoni- sarva manuSyonI cauda lAkha. 24. saMmUcchima manuSya zarIranI uMcAI aMgulano asaMkhyAtamo bhAga, AyuSyaaMtarmuhUrta, svakAsthiti- sAta bhava, prANa- mana vinA nava, yoni- sarvamanuSyonI cauda lAkha. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 jIvavicAra prakaraNa 25. bhavanapati devo zarIranI uMcAI darekanI sAta hAtha, AyuSya-asurakumAra nikAyanA devonuM eka sAgaropamathI adhika, bAkInA nava nikAyanA devonuM kAMIka uNu be palyopama, rUkAyasthiti- nathI. prANa- 10, yoni- sarva devonI maLIne cAra lAkha. 26. vyaMtara devo zarIranI uMcAI- sAta hAtha, AyuSya- eka palyopama, svakAyasthiti nathI, prANa- daza, 27. jyotiSI devo zarIranI uMcAI- sAta hAtha, AyuSya- caMdramAnuM eka palyopama ane eka lAkha varSa, sUryanuM eka palyopama ane eka hajAra varSa, grahanuM eka palyopama, nakSatranuM-ardha palyopama, tArAnuM 1 palyopamano cotho bhAga, svakAyasthiti- nathI, prANa- 10, 28. saudharma devalokanA devo zarIranI uMcAI-sAta hAtha, AyuSya- be sAgaropama, svakAyasthiti nathI, prANa- 10, 29. IzAna devalokanA devo zarIranI uMcAI-sAta hAtha, AyuSya- be sAgaropamathI adhika, svakAyasthiti- nathI, prANa- 10, 30. sanaskumAra devalokanA devo zarIranI uMcAI-cha hAtha, AyuSya- sAta sAgaropama, Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 jIvavicAra prakaraNa svakAyasthiti- nathI, prANa- 10, 31. mahendra devalokanA devo zarIranI uMcAI- cha hAtha, AyuSya- sAta sAgaropamathI adhika, svakAsthiti nathI, prANa- 10, 32. brahmaloka devalokanA devo zarIranI uMcAI- pAMca hAtha, AyuSya- daza sAgaropama, svakAyasthiti- nathI, prANa- 10, 33. lAMtaka devalokanA devo zarIranI uMcAI pAMca hAtha, AyuSya- cauda sAgaropama, svakAyasthiti- nathI, prANa- 10, 34. mahAzukra devalokanA devo zarIranI uMcAI- cAra hAtha, AyuSya- sattara sAgaropama, svakAsthiti- nathI, prANa- 10, 35. sahastrAra devalokanA devo zarIranI uMcAI- cAra hAtha, AyuSya- aDhAra sAgaropama, svakAyasthiti- nathI. prANa- 10, 36. Anata devalokanA devo zarIranI uMcAI- traNa hAtha, AyuSya- o gaNIsa sAgaropama, svakAsthiti- nathI, prANa- 10, 37. prANata devalokanA devo zarIranI uMcAI- traNa hAtha, AyuSya- 20 sAgaropama, Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 49 svakAyasthiti- nathI, prANa- 10, 38. AraNa devalokanA devo zarIranI uMcAI- traNa hAtha, AyuSya- 21 sAgaropama, svakAyasthiti- nathI, prANa- 10, 39. ayyata devalokanA devo zarIranI uMcAI- traNa hAtha, AyuSya- 22 sAgaropama, svakAsthiti- nathI, prANa- 10, 40. nava raiveyakanA devo zarIranI uMcAI- be hAtha, AyuSya-nIce pramANe 1 lA raiveyake 23 sAgaropama | chaThThA raiveyake 28 sAgaropama 2 jA raiveyake 24 sAgaropama | 7 mA raiveyake 29 sAgaropama 3 jA raiveyake 25 sAgaropama | 8 mA raiveyake 30 sAgaropama 4 thA raiveyake 26 sAgaropama | 9 mA raiveyake 31 sAgaropama 5 mAM raiveyake ra7 sAgaropama svakAsthiti- nathI, prANa-10, 41. pAMca anuttara vimAnanA devo zarIranI uMcAI- eka hAtha, AyuSya- vijaya, vaijayaMta, jayaMta ane aparAjita e cAra vimAnanA devatAonuM 31 thI 33 sAgaropama, sarvArtha siddhavimAne-33 sAgaropama, rUkAyasthitinathI. prANa- 10. yoni- sarva devonI maLIne cAra lAkha. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 jIvavicAra prakaraNa keTalAka paryAyavAcI zabdo puDhavI,puDhavi-pRthvI, pRthvIkAya. | Ai, AiA, pamuha-vagere. jala, udaga, Au- pANI, jirSidAgama-zrI jinezvara aSkAya. prabhunA Agama. vAuM, vAyu- vAyu, vAukAya. | sukha, sura-sUtra, siddhAMta, jalaNa-agaNi, teu agni, | Agamo. agnikAya, teukAya. | Au ThiI, Ausa-AyuSya. sAhAraNa,anaMtakAya-sAdhAraNa aegA, akhege-aneka. vanaspatikAya. sarIra ogAhaNA uccatta dehabheya, vigappa- bheda, vikalpa | zarIra, zarIranI uMcAI nerAMya nAraya-nAraka jIvo. patteya, patteyata-pateya- tiriya tirikha tiri-tiryaMca rukha tarugaNa-pratyeka vana-| jIvo. spati kAya. maNa, maNua-manuSya jIvo. samAsa, saMkheva-TuMkANa, saMkSepa. | deva,sura-devo. saMpitto- TuMkAvela. saMmUchima-saMmUchima janmavALA. neyA, nAyabbA, bodhavA, gabbaya-garbhathI janmavALA. muPyavA-jANavA, jANavA, jIva, jIa-jIva. yogya bhaNiyA, maphakhAyA-kahelA iccAI, baccAINo-ityAdi che. | che. huMti, havaMti- hoya che. pamANa, mANa, mitta-pramANa, hoi, havaI - hoya che. mApa. prakAra Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 51 parama, ukkosa, ukti- | bhava-saMsAra, avatAra, jiMdagI. vadhAremAM vadhAre, utkRSTa. | iyara- prathama karatAM juduM, bIjuM. navaraM, tu je puNa-paraMtu. saMpiMDia-ekaThuM karela, saravALo aNukkamaso, kameNa-anukrame. | gahaNa- guMcavaNavALuM. uNa, hINa-ochuM. bhIma, bhIsaNa-bhayaMkara. jahanna-ochAmAM ochuM. rU-gaMbhIra, na samajI zakAya paliya, paliyovama-palyopama. | tevo. jiyaMti- jIve che. | nara-loa-manuSyo jemAM rahe che puNa ya a ca-vaLI, ane. | te kSetra, aDhIdvIpa. itya-ahIM. kheyara,pakti ,khayara-khecara pakSI visesa-vizeSa, vadhAre. jalayara,jalacArI-jalacara. visesa sutta-moTA sUtro. loa loga-loka. vigala, vigaliMdiya-(pAMcathI | uragA,uraparisappA-urapari ochI indriyavALA) beI-| sarpa. ndriya, te indriya, cauri- | bhacArIbhuSagA bhayapari-sappA,ndriya. ' bhujaparisarpa. sUcanAH- (1) mULa gAthAothI mAMDIne ahIM sudhIno bhAga moDhe karavAthI ane vAraMvAra yAda karavAthI AgaLa ghaNI saraLatA thaze. athavA AgaLa nahI jANavuM hoya tene paNa TuMkamAM muddAsara jIvavicAramAM praveza thaI zakaze. (2) pAMca dvAronI hakIkata judI judI traNa rIte barAbara pAkI thavA ApelI che. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 1. saMbaMdha A jagatamAM ApaNe jyAM jyAM najara nAMkhIzuM, tyAM tyAM dareka ThekANe ApaNane be jAtanA padArtho jovAmAM Ave che. (1) temAMnA-keTalAka koI eka ThekANe paDyA rahelA jaNAze. emAMnAM keTalAka pRthvI vagere rUpe sajIva che, ne Tebala, khurazI jevA nirmANa karAyelA padArtho jaDa che. 2. (2) ane keTalAka haratA-pharatA, kAma karatA, khAtA pItA, zvAsa letA, uThatA-besatA jovAmAM Ave che. A badhA to sajIva ja che, tethI jIvarUpe oLakhI zakAze. A prakaraNamAM e jIvatA padArtho kevA ane keTalA che? tenuM TuMkamAM jJAna ApavAnuM che. jIvonuM jJAna karavAnI jarUra eTalA ja mATe che, ke jIvone sukha-duHkha thAya che. ApaNe paNa jIvo chIe, kAraNa ke ApaNane paNa sukha-du:kha thAya che. eka jIva taraphathI paNa bIjA jIvane sukha-duHkha thAya che kemake dareka jIvane ochI-vadhatI lAgaNIo hoya che. duHkha ApanArane sAmuM duHkha ApavAnI lAgaNI thAya che, eTaluM ja nahIM, paraMtu bIjA jIvone duHkha ApavAnA prayatno paNa karatA jIvo jovAmAM Ave che.paraspara verabhAva Ama vadhe che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 53 3. dareka jIvanuM jIvana evuM hovuM joIe ke jethI koInI sAthe vera bhAva na vadhe ane koIne ke potAne duHkha na thAya. koInI hiMsA na thAya, evI rIte saMyamapUrvaka rahevuM joIe. du:kha nahI ApanArA ja duHkha na bhogavanArA jIvo tarIke jagatamAM sArA ane sukhI gaNAya che. sukhI thavAnI icchA darekane hoya che. A jagatamAM duHkhanA aneka kAraNomAMnuM mukhyamAM mukhya koI paNa kAraNa hoya to te hiMsA ja che. te ja badhA du:khanuM UMDAmAM UMDuM mULa che. e ja pramANe duHkhamAMthI chuTavAnA sAdhanomAM mukhyamAM mukhya koI paNa sAdhana hoya to tene ahiMsA ja che. te ja sarva sukhanuM UMDAmAM UMDa mULa che, A siddhAMtamAM koIno paNa matabheda paDe tema nathI. jaina dharmanI badhI kriyAo sIdhI ke ADakatarI rIte ahiMsAne jIvanamAM utAravAnI sAdhanAnA prayogo ja che. tethI ja ahiMsA e jainadharmano mukhya AdhAra sthaMbha che, prANa che. athavA jema talamAM tela, dUdhamAM ghI tema sarva AcAromAM guMthAI gayeluM-sarva AcAronuM mukhya tattva ahiMsA che. dharmanI mAtA ahiMsA che, ahiMsA dharSaNa nananI | hiMsA navaghaNo dhakho dharmanuM lakSaNa ahiMsA che. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 jIvavicAra prakaraNa badhAM AcAro, badhI nItio ane badhA sadAcAro temAM samAya che, badhA tenAthI ja zobhe che ane khIle che. tenA vinA bIjA badhA nakAmAM che. 7. mATe, jaina bALake ke moTAe sauthI pahelAM ahiMsAne ja potAnA jIvanamAM avazya AcaravAnI hoya che. tethI bAlya avasthAthI ja ahiMsAnA saMskAro ane Teva keLavavA joIe. e Teva keLavavI hoya, athavA e Teva keLavavAnI icchA hoya, to paNa jIvonA svarUpanuM jJAna meLave, to ja te vadhAre sArI rIte ahiMsA pALI zake. 6. ahiMsAne amalamAM mUkavAnA amogha sAdhanarUpa, ahiMsAne jIvanamAM utAravAnA apUrva prayogarUpa, aneka prakAranA pAtra jIvone uddezIne, judA judA dravya, kSetra, kALa ane bhAva pramANe aneka prakAranA bhedovALI jaina AcAranI aneka kriyAo che. te sarva kriyAonA kendrarUpa zrI pratikramaNAdika Avazyaka kriyAo che. kAraNa ke te sarva sadAcAronuM UMDuM, vyavahAru, vyApaka ane majabUta mULa che. tethI sauthI prathama rojanA AcAra mATenA sUtrono abhyAsa karyA pachI tarata ja abhyAsakramamAM pUrvAcAryoe jIvavicAra prakaraNane sthAna ApeluM che. te taddana vyAjabI ja che. navatattva vagere vizvavijJAnanA ane bIjA tattvajJAnanA pustakone badale, tenA eka aMga tarIkenA mAtra jIvatattva viSe paheluM jANavAnI jarUra, jIvanane dayA tarapha vizeSa Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 8. draDha karavAnA uddezathI ja che. pavitra jIvanano mukhya pAyo dayA che. te draDha thayA pachI jema jema vizeSa tattvo jANavAnI icchA vadhatI jAya, tema tema vizeSa jJAna meLavavA bIjA puSkaLa sAdhano goThavavAmAM AvyA che. mATe pratikramaNa sUtronA abhyAsa pachI jIvavicAra prakaraNano abhyAsa karAvavAnI pUrvAcAryonI goThavaNa barAbara che. A uparathI evI paNa jaina zailI samajAya che, ke 55 -- "mahApuruSoe batAvelI zuddha AcAranI Teva to pahelethI ja jANatAM ajANatAM paNa keLavavI joIe. ane sAthe sAthe tenA viSeno bodha paNa meLavatA javo joIe." jainadharmI jIvo mATe to "samyag jANo ne Acaro" e samyag upadeza che. mahApuruSoe goThavelA AcAro kuzaLa vaidyoe goThavelI auSadhonI goLIo jevA che. je ucita mAtrAmAM jarUriyAta pramANe nAnA bALakane paNa ApI zakAya che. te davAnAM tattvo viSe jo ke te bALaka ajANa hoya che, chatAM tenAthI phAyado avazya meLavI zake che. "sadAcArane sAro mAnIne koI ne koI rIte paNa tenA AcaraNamAM garbhita rIte samyajJAna AvI ja jAya che" evI sAmAnya sAcI samajathI AcaraNa zarU karI sAthe sAthe vizeSa samaja meLavavA prayAso karavA yogya che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa6 jIvavicAra prakaraNa jIva viSenA vicAro zrI jIvAbhigama-sUtra, zrI pannavaNAsUtra tathA zrI bhagavatIsUtra vagere aneka pUjya Agama graMthomAM ane paMcasaMgraha, karmagraMthAdika moTA moTA prakaraNa graMthomAM ghaNA ja vistArathI ApavAmAM AvelA che. paraMtu sAmAnya buddhivALA manuSyo zarUAtamAM te samajI zake nahIM, mATe pUrvanA ghaNA upakArI AcArya mahArAjAoe TuMkAmAM jIvanuM svarUpa batAvanArA ghaNA prakaraNo racyAM che. temAMnuM zrI zAntisUrIzvarajI mahArAjanuM raceluM A jIvavicAra prakaraNa hAlamAM vizeSa pracalita che. teno sArI rIte abhyAsa karI, banI zake to sarva jIvonI saMpUrNa rakSA karavA; tema na bane to, niraparAdhI trasa jIvonI rakSA karavA, sthAvara jIvonI jayaNA pALavA dararoja udyamavaMta rahevuM joIe. AgaLa upara graMthakAra AcArya bhagavaMtazrIe paNa re bo 3jha dhakhe ! (10) "he bhavya loko ! dharmamAM udyama karo" e pramANe spaSTa zabdomAM dharmamAM udyama karavAnI bhalAmaNa karI che. dharmamAM udyama karavo, e darekanI sAmAnya pharaja che, A jIvavicAranuM jJAna temAM vizeSa madada Apaze. jIvavicAra bhaNyA pachI to vadhAre sArI rIte dharmamAM udyama karavo e jIvavicAra bhaNavAnuM phaLa che. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 57 jIvavicAra (bhAga 1 lo) maMgalAcaraNa, viSaya, saMbaMdha, prayojana ane adhikArIo. bhuvaNa-paIvaM vIraM, namiUNa bhaNAmi abuha - bohatthaM / -voistya nIva-sarva iicavi, nanheM maLiyuM putva-sUrIhiM // z|| anvaya: muvaLa-paDyuM vIra, namijhA, naha puva-sUrIhiM maLiyuM / ( tattta) vidhivi-nIva sastava, anu-vohastya maLami. // // zabdArtha bhuvaNa-traNa loka, paivaM- dIvo, bhuvaNa-paivaM- bhuvanamAM dIpaka samAna, vIruM-mahAvIra svAmIne, namiUNa- namaskAra karIne. jaha- jema, purvI- pUrvanA, sUri-AcArya, purvIsUrIhiM pUrvanA AcAryoe, bhaNiyuM-kahyuM che. kiMcivi-kAMIka, jIva-jIva. sarUvaM-svarUpa. jIvasarUvaM-jIvanuM svarUpa. bhaNAmi-kahuM chuM, kahevAno chuM.1. gAthArtha bhuvanamAM dIpaka samAna zrI mahAvIra svAmIne namaskAra karI, pUrvanA AcAryoe jema kahyuM che, (tema) jIvonuM kAMIka svarUpa- ajJAnI jIvone samajAvavA kahuM chuM. 1. sAmAnya vivecana A gAthAmAM mukhyapaNe maMgalAcaraNa, viSaya, saMbaMdha, prayojana ane adhikArI e pAMca hakIkato jaNAvI che. 1. bhuvanamAM dIpaka samAna zrI mahAvIra svAmIne namaskAra Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 jIvavicAra prakaraNa karIne e padothI maMgalAcaraNa jaNAvyuM che. maMgalAcaraNa karavAthI graMtha racanAra, bhaNanAra tathA bhaNAvanAranAM vighno dUra thAya che. vighno dUra karavA mATe hRdayanA bhAvathI kareluM ne tethI bhAvamaMgala prakaraNanI zarUAtamAM maMgalAcaraNa karavAnA ziSTa puruSonA AcAranI pravRtti ziSyomAM paNa cAlu rahevI joIe, ema samajAvavA mATe gAthArUpe lakhavAmAM AveluM che. 2. jIvanuM kAMIka svarUpa- e padothI A prakaraNamAM jeno vicAra karavAno che, te viSaya jaNAvyo che. 3. jema pUrvanA AcAryoe kahyuM che, tema-A padothI, mAtra potAnA mananI kalpanAthI na kahetAM "pUrvanA AcAryoe ema kahyuM che, ane potAne paNa AcArya paraMparAe potAnA guru mAraphata je pramANe jIvanA svarUpanuM jJAna maLyuM che." te pramANe kahevAnuM che. ethI prakaraNano guru paraMparAno saMbaMdha jaNAvAyo che. 4. ajJAna jIvone samajAvavA - e padothI A prakaraNa racavAnuM prayojana jaNAvyuM che. bIjA moTA graMthomAMthI ajJAna jIvo samajI na zake, mATe A nAnuM prakaraNa racyuM che. pa. ajJAna jIvone-A padothI, jainadharma upara zraddhAvALA hoya, jIvavicArathI ajANa chatAM jIvavicAra jANavAnI icchAvALA hoya, tevA jIvo A prakaraNa bhaNavAnA adhikArI hovAnuM sUcavyuM che. jIva ane AtmA zabdo-A banneya zabdo eka ja arthavALA hovA chatAM, teno vaparAza sAmAnya rIte judI judI rIte karavAmAM Ave che. te upara khAsa khyAla rAkhavo. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa pa9 kIDI vagerenA ke ApaNA zarIramAM rahelo zuddha jIva padArtha jayAM samajAvyo haze, tyAM AtmA zabda vAparIzuM. ane AtmAsahita zarIradhArI viSe vAta karavAnI haze, tyAM jIva zabda vAparIzuM. A uparathI AtmAnA jJAnAdika guNo viSe vicAra karavo te Atma-svarUpanA, ciMtana-samajaNa gaNAya che. pRthvIkAyAdika bhedo, zarIra, avagAhanA vagere viSe vicAra karavo te jIva-svarUpa samajavuM gaNAya che. A prakaraNamAM khAsa karIne jIvanuM svarUpa kahevAmAM AveluM che. jo ke - kharI rIte zarIramAM rahelo AtmA padArtha jIva che. to paNa AtmA-sahita zarIrane paNa vyavahArathI jIva kahevAmAM Ave che. AtmA marato nathI. cetana vagaranA ekalA jaDa zarIranA maraNano paNa saMbhava nathI. to paNa "kIDI marI gaI" evo vyavahAra lokamAM pravarte che, te AtmA sahita kIDInA AkAranA zarIrane jIva gaNIne zarIra ane AtmAne judA thavAnI kriyAne maraNa gaNIne kIDInA maraNano vyavahAra karavAmAM Ave che. tamArA AkhA zarIramAM AtmA phlAIne rahelo che. paraMtu tamArA vALa, nakhanA kALA bhAga, dAMtanI aNIo vageremAM AtmA nathI. eTale te kApatAM tamane duHkha thatuM nathI. temaja nAka, kAna, moTuM, peTa vagerenA polANomAM paNa AtmA nathI, bAkI zarIranA sarva ThekANe che. mATe tame jIva cho. te pramANe bIjA anaMta jIvo che. jhADo vagere pANIthI bhUkha maTADe che, tethI te paNa Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 jIvavicAra prakaraNa jIvo che; te pramANe khAtAM-pItAM, jatAM-AvatAM, rotAM-bolatAM, nAsatAM-bhAgatAM ghaNA jIvo jovAmAM Ave che. je zarIramAM cetanA hovAnuM jANavAmAM Ave, tene jIva gaNavA. 1. jIvonA mukhya be bhedo temAM - saMsArI jIvonA be bhedo. temAM - sthAvara jIvonA pAMca bhedo jIvA muttA saMsAriNo ya, tasa thAvarA ya saMsArI / puthvI-nA-nALa-vAya-vaLaKrUM thAvA neyA // 2 // anvayaH muttA saMsAriNo ya jIvA, tasa thAvarA ya saMsArI / puthvI-nA-natA-vAsa-vaLasarUM thAvA neyA. // 2 // zabdArtha muttA- mokSamAM gayelA, ya - ane, saMsAriNo-saMsAramAM pharatA, jIvA-jIvo, tasa-trasa, thAvara-sthAvara, saMsArI-saMsArI, puDhavI-pRthvI. jala-pANI, jalaNa-agni, vAu-vAyu, vaNassaivanaspati, puDhavI-jala-jalaNa-vAuvaNassai-pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspati, naiyA- jANavA.2. gAthArtha mokSamAM gayelA ane saMsArI-saMsAramAM pharatA jIvo(che.) trasa ane sthAvara saMsArI (jIvo che.) pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspati sthAvaro jANavA. 2. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 61 sAmAnya vivecana jainazAstromAM judI judI aneka apekSAe jIvonA aneka prakAre bhedo pADelA che. (juo vizeSa vivecana) paraMtu zarUAtamAM bALa jIvone samajAvavA A prakaraNanI A gAthAmAM jIvonA mukta ane saMsArI e be bheda pADI batAvyA che. temAMthI paNa saMsArI jIvonA trasa ane sthAvara e be mukhya bheda pADI batAvyA che. temAMnA sthAvara jIvonA pAMca bhedo pADI batAvyA che. mokSamAM gayelA ane trasa jIvonuM vivecana AgaLa upara Avaze. 1. jIvo- A jagatamAM najara karatAM hAthI, ghoDA, mANaso, pazuo, pakSIo, kIDI, maMkoDA, vagere jaMtuo tathA aneka prakAranI vanaspati vagere aneka jIvo jovAmAM Ave che. tevA sarva jIvo maLIne A jagatamAM anaMta jIvo che. te dareka jIvomAM keTaluMka sarakhApaNuM ane keTaluMka judApaNuM hoya che. te samajAvavA, prathama teonA mukhya bhedo pADI batAvyA che. sarakhApaNAthI jIvonI jAtio oLakhAya che. ekendriya vagere ane judApaNAthI bhedo pADI zakAya che. pazu, pakSI vagere. - 2. saMsArI jIvo-je jIvone vAraMvAra janamavuM ane maravuM paDe che, te jIvo saMsArI jIvo kahevAya che. 3. mukta jIvo- jeo janamavA ke maravAnI upAdhimAMthI taddana mukta-chuTA thayA che, te jIvo mukta eTale mokSamAM gayelA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 2 jIvavicAra prakaraNa gaNAya che. 4. trasa jIvo- sukha ke duHkhanA saMjogomAM potAnI marajI pramANe pAse AvavA ke nAsI javA prayatna karI zake tevI zaktivALA jIvo trasa samajavA, kaDI, gAya, ghoDA, mANasa vagere. 5. sthAvara jIvo- sukha ke duHkhanA saMjogomAM potAnI marajI pramANe khasI na zake, eTale ke jyAM hoya tyAM ne tyAM ja jemane paDyA rahevuM paDe. te jIvo sthAvara samajavA. patharA, jhADa, pANI vagere. . pRthvI jIvo athavA pRthvIkAya jIvo-kIDInA zarIramAM AtmA rahelo che. jyAM sudhI kIDInA zarIramAM AtmA hoya tyAM sudhI te kIDInA zarIra sahita AtmA kIDI jIva kahevAya che. tevI rIte, pRthvI-mATI, patthara vagere rUpe jaNAtA zarIramAM rahelA AtmAo paNa pRthvI jIva, mATI jIva, patthara jIva vagere kahevAya che. jema kIDI eka jAtano jIva che, te ja pramANe mATI, patthara vagere paNa eka jAtanA jIva che. pRthvIkAya-zabdanA be artha thaI zake che. 1. je jIvanI kAyA eTale zarIra pRthvIrUpe che. te jIva pRthvIkAya jIva kahevAya che. athavA 2. kAya - eTale samUha, pRthvIrUpa zarIramAM rahelA jIvono samUha, te pRthvIkAya. athavA - badhA jIvonA samUhanA mukhya cha samUha-vibhAga pADavAmAM Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa AvelA che. (1) pRthvIrUpa samUha (2) pANIrUpe samUha (3) agnirUpe samUha (4) vAyurUpe samUha (5) vanaspatirUpe samUha ane (6) trasarUpe samUha. A samUho kramazaH pRthvIkAya, aplAya, agnikAya, vAyukAya, vanaspatikAya, ane trasakAya kahevAmAM Ave che. e apekSAe kAya zabdano artha samUha karIne cha kAyo gaNAvelI che. te apekSAe paNa pRthvIkAya vagere zabdo samajavA. 7. te pramANe pANIjIvo, agnijIvo, vAyujIvo, vanaspatijIvo athavA aSkAyaagnikAya, vAyukAya ane vanaspatikAya jIvo viSe samajavuM. 8. kAyonI saMkhyA-vanaspatikAya nAmanA jIvanA samUhamAM anaMta jIvo hoya che. bAkInAmAM asaMkhya asaMkhya jIvo hoya che. muktajIvo anaMta che. kula jIvo anaMta che. 9. ApaNe nadI ke kuvAmAM je pANI joIe chIe, cUlAmAM ke dIvAmAM je agni joIe chIe, ApaNane vAyuno je sparza thAya che, temaja je jhADa, pAna, phaLa, phula vagere joIe chIe; te dareka paNa kIDI, maMkoDA, pazu, pakSInI mAphaka eka jAtanA jIvo che. kIDI vagere cAlI zake che, mATe trasa kahevAya che. pRthvI vagere cAlI zakatA nathI, mATe sthAvara kahevAya che. khANamAMthI taratanA nIkaLelA mATI, patthara tathA pANI, aMgArA, vAyaro, jhADapAna vagere paNa sajIva che, tenI sAbitI tathA jIvonA judI judI rIte aneka bhedo viSe vizeSa vivecana juo. 2. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 jIvavicAra prakaraNa 1. pRthvIkAya jIvo phaliha-maNirayaNa-vidduma-hiMgula hariyAla maNasila rasIdA / UrU-thA-seDhI-vattiya-marapaTTaya-paksevA 5 rU II mamma-tUrI-jhAM-ma-pANIpa-gopo ! sovIraMjaNa-luNAI puDhavI-bheyAi iccAI // 4 // anvayaH patida-mani-rayA-vidu-hiMdu-priyAna-pAlItra | rasIlA DuM-thA-seDhi-vattiya-roTTaya-paksevA rU . abbhaya-tUrI-UsaM aNegA maTTI-pAhANa jAIo / sovIjha-nuDDa-vyAruM puDhavI - methA. | 4 | zabdArtha phaliha - sphaTika ratna, maNi-maNi, rAyaNa -ratno, vidumaparavALA, hiMgula-hiMgaLoka, hariyAla-haDatALa, maNasilamanazIla. rasIMdA-pAro, kaNagAI dhAU-sonuM vagere dhAtuo. seDhI-khaDI, vakriya-ramacI, araNeTTaya-araNeTo, palevA-pArevA, almaya-abarakha, tUrI- tejaMturI, UsaM- khAro, akhegA-aneka, maTTI-pAhANabhAio-mATI ane pattharanI jAto, sovIraMjaNasauvIra-aMjana-suramo, luNAI-mIThuM, iccAI- ityAdi, puDhavIbheyA-pRthvInA bhedo, i-gAthAnA pAdanA akSaro pUrA karavA vaparAyela che. 3-4. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 65 gAthArtha sphaTika, maNi, ratna, paravALAM, hiMgaLo, haDatALa, maNasIla, pAra, sonuM vagere dhAtuo, khaDI, ramacI, araNeTTo ane pArevo, abarakha, tejaMturI, khAro, mATI ane pattharanI aneka jAtio, suramo ane mIThuM vagere pRthvI(jIvo)nA bhedo (che.) 3-4. sAmAnya vivecana sphaTika - ArapAra dekhAya tevo pAradarzaka kiMmatI paththara che. AmAMthI mALA ane pratimAo bane che. maNi- samudramAM thAya che, te. ratno- khANomAM karketana vagere aneka jAtanA thAya che. paravALA- lAla raMganA che. samudramAM thAya che. tenI aneka cIjo bane che. paravALAnA moTA moTA beTo hoya che. hiMgaLo- lAla raMganA gAMgaDA gAMdhIne tyAM maLe che. temAMthI paNa pAro nIkaLe che. haDatALa- khANamAMthI nIkaLatI eka jAtanI pILA raMganI mATI jevI jherI vastu che. te auSadha tarIke tathA lakhelA pustakanA nakAmA akSaro chekI nAMkhavAmAM vaparAya che. maNasila- e paNa haDatALa jevI ja jherI vastu che. ane auSadhomAM kImIyAgirImAM vaparAya che. pAro- sapheda hoya che. te anAjanA koThAromAM tathA aneka auSadho banAvavAmAM vaparAya che. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa dhAtuo sonuM, rUpuM, trAMbuM, kalAI, sIsu, jasata, loDhuM tathA bIjI paNa aneka dhAtuo jamInamAMthI nIkaLe che. te dareka pRthvIkAya jIvo che. pATI upara akSaro lakhavA mATe ke gAmaDAmAM bhIMto dhoLavA mATe vaparAya che. ramacI- A lAla raMganI mATI kuMbhArane tyAM hoya che. araNeDho- ane pArevo- eka jAtanA poMcA patthara thAya che. abarakha- judA judA pAMceya raMganA hoya che. khANamAMthI nIkaLe khaDI tejaMturI- A eka jAtanI mATI che. loDhAnA rasamAM te nAMkhavAmAM Ave, to loDhuM sonuM banI jAya che. khAro- aneka jAtanA khAro jevA ke sAjIkhAra, navasAra, dhovAno pApaDIyo khAra, javakhAra vagere. mATI- kALI, dhoLI, lAla, bhUkharI, cIkaNI, kharabacaDI, kALI hatI pILI vagere ghaNI jAtanI hoya che. pattharo dhoLA, kALA, bhUkharavA, Arasa, akIka, cIloDI, magazIla, lAla, pILA, cIkaNA, baraDa vagere aneka jAtanA paththaro khANomAMthI nIkaLe che. savIraMjana- AMkhamAM AMjavAno dhoLo, kALo, suramo. mIThuM- vaDAgaruM, ghasIyuM, siMdhava, biDalavaNa, kAcalavaNa vagere jAtanuM hoya che. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa e ane te sivAya ghaNA pRthvIjIvo eTale pRthvIkAya jIvo che. te potAnI buddhithI samajavA. 3-4. 2. aplAya jIvo mokhaMtarivaravamula, mosA-hA-rI-ritaNu mahiyA ! huti ghaNodahibhAI, bheyANegA ya Aussa // 5 // vaya: moma-maMtavi DAM mola-dima-ta-pittaLu diyA ya ghaNodahimAI Aussa (a) NegA bheyA huMti // 5 // zabdArtha bhoma-aMtarikha- bhUminuM ane AkAzanuM, udAM-pANI, osA-jhAkaLa, hima- barapha, karaga-karA, haritaNu-lIlI vanaspati upara phUTI nIkaLatuM pANI. mahiyA-dhummasa, ghaNodahi-ghanodadhi, mAI-AI-vagere. aNegA-aneka, Aussa-apUnA-aplAyanA, huMti che. 5. gAthArtha bhUminuM ane AkAzanuM pANI, jhAkaLa, barapha, karA, lIlI vanaspati upara phuTI nIkaLatuM pANI, dhummasa ane ghanodadhi vagere jala (jIvo) nA aneka bhedo che. 5. sAmAnya vivecana bhUminuM pANI- kuvAmAM saravANIthI pANI Ave che, te. AkAzanuM pANI- varasAda. haritaNu- lIlI vanaspati upara pANInAM biMduo phuTI Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 jIvavicAra prakaraNa ghanodadhi nIkaLe che, te. jayAM jayAM devonAM vimAno tathA nAraka pRthvIo che, tenI nIce thIjelA ghI jevuM ghATuM pANI che. te ghanaghATo, udadhi-dariyo kahevAya jhAkaLa, barapha, karA, dhummasa vagerene sau koI oLakhe che.. 3. agnikAya jIvo pherAna-bAna-mumu-zvAsa-pa/a-viSNumArU che abhi-niyAdi-evA, nAyabrA ni3-vRddhI . 6 anvayaH jna-bAna-mumu-DavA--vaUTI- vimArUM . agaNijiyANaM bheyA niuNa-buddhIe nAyavvA. // 6 // zabdArtha IgAla- aMgArA, jAla- javAlA (jhALa), mumura- agninA kaNiyAvALo bhATho, ukA- ulkA, je AkAzamAMthI paDe che tyAre ulkApAta kahevAya che. asaNi-AkAzamAMthI paDatA taNakhA, kaNagaAkAzamAMthI kharatA agninA kaNIyA. viju(ma)-vIjaLI, AIyA-vagere. agaNi-jiyANe-agni jIvonA. bheyA- bhedo, nAyavA-samajavA jevA che. niuNabuddhie-sUkSma buddhithI. 6. gAthArtha aMgArA, javAlA, taNakhA, ulkApAta, AkAzI taNakhA, Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 69 kaNIyA, ane vIjaLI vagere agni jIvonA bhedo sUkSma buddhithI samajavA jevA che. 6. sAmAnya vivecana aMgArA- saLagatA kolasA vagere. jALa- bhaDako, vALA. mumura- taNakhA, bhATho khodatAM nIkaLe te. ulkA- AkAzamAM lAMbA lAMbA agninA paTTA dekhAya che te. azani- AkAzamAMthI taNakhA khare che. te. kaNiyA- kharatA tArA jevA jaNAtA. vIjaLI- comAsAmAM jhabakatI hoya che te, tathA vIjaLInA dIvAnI paNa. ulkApAta, azani, kaNIyA ane vIjaLI e AkAzamAM utpanna thatA agni che. te uparAMta sUryakAMta maNithI tathA vAMsa vagerenA ghasArAthI zuddha agni utpanna thAya che. te vagere ghaNI jAtanA agni hoya che. 6 4. vAyukAya jIvo ubbhAmaga-ukkaliyA, maMDali maha-suddha-guMja-vAyA ya / pa-tapu-vAyArDayA, meyA 97 vADa-vAya | 7 | anvayaH ubbhAmaga-ukkaliyA maMDali-maha-suddhaguMja-vAyA ya / pa-tapu-vAyArphayA ghanu vADa vAyara meyA 7 | Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa zabdArtha ulmAmaga- utkrAmaka, uce bhamato, ukkaliyA-utkalikanIce bhamato, maMDali-vaMToLiyo, maha-moTo athavA, muha-mukhano vAyu, suddha-zuddha, maMda maMda vAto vAyu, guMja-guMjArava karato vAyu, ghaNa-ghATo, taNa- pAtaLo, vAya- vAyu, AIA- vagere, khalu - ja. vAukAyassa - vAyukAya jIvonA. 7. uMce bhamato, nIce bhamato, vaMToLiyo, moTo ke moDhAno, zuddha ane guMjArava karato vAyu. ghATo ane pAtaLo vAyu vagere vAyu (rUpa) kAya-zarIravALA (jIvo)nA ja bhedo che. 7. sAmAnya vivecana ubhrAmaka uce bhamato vAyu ghAsa vagerenA taNakhalAne uMce bhamAve che, ane potAnA cakrAvAmAM saMDove che. jenuM bIjuM nAma saMvartaka vAyu paNa che. utkalika- nIce nIce bhamato thoDI thoDI vAre vAya che. jethI dhULamAM rekhAo paDe che. maMDaLI- cakrAvA khAto vAyu che; te. maha ke muha-moTo vaMToLiyo athavA moDhAmAMthI nIkaLato vAyu, paraMtu te sacitta hoya che. zuddha- maMda maMda vAto pavana. ghana-vAta ane tana-vAta eTale ghATo ane pAtaLo vAyu. devavimAno ane nAraka bhUmionI nIce rahelA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 71 ghanodadhinI nIce asaMkhyAta yojanAnA jADA piMDavALA te beya hoya che. 4. vanaspatikAya jIvo tenA mukhya be bhedo (1) sAdhAraNa vanaspatikAyanI vyAkhyA. sAhAraNa-patteyA, vaNassai-jIvA duhA sue bhaNiyA / jesimaNaMtANaM taNu, egA sAhAraNA te u // 8 // manvaya: vaNassai-jIvA sue duhA-sAhAraNA-patteyA bhaNiyA / jesiM aNaMtANaM egA, taNu te u sAhAraNA. // 8 // zabdArtha vaNassaI-jIvA- vanaspati jIvo, duhA-be prakAre, sAhAraNa pattayA- sAdhAraNa ane pratyeka, sue-zAstramAM, bhaNiyA- kahyA che, jesiM- jeonuM, ahaMtANaM-anaMta (jIvonuM), egA-eka, taNuMzarIra, te- teo, u. vaLI, sAhAraNA-sAdhAraNa (sAmAnya ghaNAnuM eka, saunuM saiyAruM) 8. gAthArtha zAstramAM vanaspati jIvo sAdhAraNa ane pratyeka be prakAre kahyAA che. ane je anaMtA (jIvo)nuM eka zarIra, teo sAdhAraNa. 8. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa sAmAnya vivecana pRthvIkAya vagere jIvo karatAM vanaspatikAya jIvomAM ghaNI ja vicitratAo jovAmAM Ave che. tenI aneka prakAranI aneka jAto che. vanaspati jIvonA zarIronI racanA, tathA jIvananI ghaTanAo ghaNI ja AzcaryakAraka hoya che. jagatanI bIjI badhI jIvarAzio karatAM vanaspati jIvomAM eka vicitra bheda e mAluma paDe che, ke bIjA jIvonA eka zarIramAM eka AtmA hoya che, tyAre keTalAka vanaspati jIvo evA che, ke jeonAM eka ja zarIramAM anaMtA AtmAo bharAyA hoya che. AvA anaMta AtmAonuM eka ja zarIra, te sAdhAraNa zarIra kahevAya che. ane pratyeka-dareka AtmAnuM, pratyeka dareka zarIra hoya, te pratyeka zarIra kahevAya che. sAdhAraNa vanaspati zarIra sAdhAraNa vanaspatikAya kahevAya che. ane pratyeka vanaspati zarIra pratyeka vanaspatikAya kahevAya che. TIkAmAM vaNasaI pATha sammata che. keTalAka sAdhAraNa vanaspatikAya jIvo kaMdA aMkura-kisalaya-paNagA sevAla-bhUmiphoDA ya / annaya-tiya-zvara-mottha-vatthanA-the pannA komala-phalaM ca savvaM, gUDha-sirAiM siNAi-pattAI / thohari-kuMAri-gugguli-galoya-pamuhAI chinnarUhA // 10 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : prakaraNa 73 manvaya: kaMdA aMkura-kisalaya-paNagA sevAla-bhUmiphoDA ya / allaya tiya gajjara, mottha-vatthulA-thega pallaMkA // 9 // savvaM komalaphalaM ca gUDha-sirAI siNAI-pattAI chinnarUhA / thori-vRMgA-guputrI-ratnotha-pamuddA. . 20 . zabdArtha kaMdA- kAMdA, aMkura-aMkurA, kisalaya-kuMpaLo, paNagApAMcavarNI nIla phuga, sevAla-sevALa, bhUmi phoDA-bilADInA Topa. allayatiya-lIlAM traNa, gajjara-gAjara, mottha-motha, vatthalAeka jAtanuM zAka, thega-baeNga, pallakA-pAlakhubhAjI, komala-phalakuNAM phaLa, sabaM-sarve, guDha-sirAI-chAnI nasovALAM, siNAMpattAI-ziNa vagerenAM pAMdaDAM, thohari- thora, kuMAri-kuvAra, guguli- gugaLa, galoya- gaLo, pamuhA- pramukha vagere, chinnarUhA- kApI nAMkhavA chatAM pharIthI uge te.9-10. gAthArtha kAMdA, phaNagA, navA kuNA pAna, nIla-phuga, sevALa, bilADInA Topa, lIlAM traNa, gAjara, motha, vatthalAnuM zAka, thega, pAlakhu bhAjI, dareka kuNAM phaLa, gupta nasovALAM ziNa vagerenA pAMdaDAM, kApI nAMkhavA chatAM pharIthI uge te thora, kuMvAra, gugaLa ane gaLo vagere che. 9-10. sAmAnya vivecana A gALAmAM keTalAka ApaNane jANItA sAdhAraNa vanaspatikAya jIvo batAvyA che. bIjI rIte paNa zAstramAM prasiddha Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 jIvavicAra prakaraNa sAdhAraNa vanaspatikAya 3ra gaNAvyA che. te uparAMta ghaNAye paNa aprasiddha sAdhAraNa vanaspatikAya jIvo hoya che. sAdhAraNa vanaspatikAyanA eka zarIrano nAza karavAthI anaMta jIvone duHkha thavAno saMbhava hovAthI, dayAnI dRSTie sAdhAraNa vanaspatikAya jIvono vaparAza na ja karavo joIe, kAraNa ke temAM potAnA thoDA zokha khAtara be-pAMca nahIM, saMkhyAta nahIM, asaMkhyAta paNa nahIM, paraMtu anaMta jIvono ghANa nIkaLI jAya che, mATe tenI koI paNa jAtanI vaparAzano tyAga karavo ja joIe. sAdhAraNanuM bIjuM nAma anaMtakAya paNa che. Adraka-trika lIlAM traNa suMTha, haLadara ane kacaro, e traNa jo ke anaMtakAya che, jo ke sUkAyA pachI dareka vanaspati acitta che, ane lIlAM hoya, tyAre dareka vanaspati sacitta che, chatAM Adraka-trika (lIlAM traNa) anaMtakAya hovA chatAM A traNa sUkAyA pachI auSadha tarIke vAparI zakAya che. kAraNa ke te traNa auSadha arthe vizeSa upayogI che. bIjI anaMtakAyane sukavIne vAparavAmAM thatI hiMsA AvA prayojana vinAnI che. tethI te sUkavIne paNa vAparI zakAya nahIM. motha- jaLAzayane niAre thAya che.pAke tyAre kALA raMganI thAya che. vatyulA- te nAmanI bhAjI thAya che. thega- thega poMka thAya che. comAsAmAM ghaNe ThekANe vaMcAya che. pAlakhu- eka jAtanI bhAjI thAya che. chinna-hA kuMvAra- vagere kApIne addhara laTakAvela hoya, to paNa te vadhe che. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 75 thora- hAthalA, DAMDalIyA, cAra dhAravALA thAya che. kuMvAra- lAMbA lAMbA lAbarA thAya che. gugaLa- gugaLanA jhADa thAya che. teno rasa gugaLa auSadhamAM vaparAya che. gaLo- lIMbaDe tathA vADo upara vIMTAya che. ziNa- koI dezamAM pIluDInA jhADane paNa ziNa kahe che. keTalAMka vizeSa anaMtakAya jIvo- sUraNa, zakarIyA, mULA, pIluDInAM pAMdaDA, kAMTALA, khorAsaNI, DAMDalIyA, hAthalA vagere thora, vAMsa, kArelA (hAla je kArelA zAka tarIke vaparAya che, e nahIM), lavaNavRkSanI chAla, amRtavela, kuNI AMbalI, garamara, vajakaMda, zatAvarI, lasaNa, lavaNaka, DuMgaLI, baTATA, kaThoLanA aMkurA athavA aMkurA phuTelA kaThoLa, AMbA, AMbalI vagerenA koI paNa kuNA phaLo, padminI kaMda, girikarNikA (garama), khIrizuka, khilUDa, zkaravAla, Dhakkavatthala, Alu, piMDAla, kareDo, kAkaDAzIMgI, AkaDo, vaDa-lIMbaDo vagere jhADanA zarUAtanA kuMpaLo vagere anaMtakAya che. koI paNa kuMpaLa pahelAM to anaMtakAya ja hoya che. pachI vakhate anaMtakAya rahe, ke pratyeka paNa thAya che. 9-10. sAdhAraNa vanaspatikAya jIvonA bhedono upasaMhAra ane tenA lakSaNanI sUcanA iccAINo aNege, havaMti bheyA aNaMtakAyANaM / tesiM parijANaNatthaM, lakkhaNameyaM sue bhaNiyaM // 11 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa anvayaH iccAiNo anaMtakAyANaM, aNege bheyA havaMti / siM parijANaNatthaM eyaM, lakkhaNaM sue bhaNiyaM // 11 // zabdArtha 76 iccAiNo-ityAdi, aNege-aneka, bhaiyA-bhedo, aNaMtakAyANuM- anaMtakAya jIvonA, tesiM- teone, parijANaNaobarAbara oLakhavA mATe, lakSmaNa- lakSaNa, eyaM-A. suesUtramAM, bhaNiyuM- kahyuM che. 11. gAthArtha ityAdi anaMtakAya (jIvo)nA aneka bhedo che. teone barAbara oLakhavA mATe zAstramAM A nizAnIo kahelI che. 11. sAmAnya vivecana A eTale nIcenI gAthAmAM jaNAvelI. 11. sAdhAraNa vanaspatikAyanuM vizeSa lakSaNa gUDha-si-saMdhipa, samayamahImAM = chinnarUhaiM / sAhAraNaM sarIraM, tavvivarIyaM ca patteyaM // 12 // anvaya: mUDha-si-saMdhi-pava-sama-mAM ahImAM na chinnata| sAhAraNaM sarIraM tavvivarIyaM ca patteyaM // 12 // zabdArtha gUDha-sira-saMdhi-pavva-gupta naso sAMdhA ane gAMThovALuM. samabhaMga-bhAMgatAM sarakhA bhAga thAya tevuM, ahIragaM-tAMtaNA vagaranuM, chinnaru M-kApyA chatAM pharI uganAruM, tadvivarIyaM-tethI viparIta. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa gAthArtha chupI rahela naso ane gAMThAovALuM, bhAMgatAM eka sarakhA bhAga thAya tevuM, tAMtaNA vagaranuM ane kApyA chatAM pharIthI uganAruM sAdhAraNa vanaspatikAyanuM zarIra che. tethI viruddha (nizAnIovALuM) pratyeka vanaspatikAyanuM zarIra che. 12. sAmAnya vivecana kuMvAramAM naso, sAMdhA, gAMTho hovA chatAM zeraDInA sAMThAnI naso vagerenI mAphaka spaSTa dekhAtA nathI. jhAra(pIlu)nAM pAMdaDAM bhAMgIe to eraMDAnA pAMdaDAnI mAphaka tenA vAMkAcUMkA tathA khAMcAvALA kakaDA na thatAM tarata sIdhA be kakaDA thaI jAya che. zakarIyA vagere bhAMgatAM guvAranI mAphaka tAMtaNA jaNAtA nathI. kuMvArane kApIne addhara laTakAvIe to vadhe che. tathA jema cAka bhAMgavAthI baraDa che. tema sAdhAraNa vanaspatikAya paNa bhAMgatAM baraDa hoya che. sArAMza - pratyeka vanaspatikAya jIvonA zarIranA baMdhAraNa karatAM sAdhAraNa vanaspatikAya jIvonA zarIranuM baMdhAraNa juduM ja hoya che. kAraNa ke - sAdhAraNa vanaspatikAya jIvonA eka zarIramAM anaMta jIvo hovAthI teonA zarIranuM baMdhAraNa vadhAre nAjuka ane vadhAre jaDa, temaja ghaNAM jIvone lIdhe jaldI janma pAmanAruM hoya, e svAbhAvika che. lIMbaDAnuM mULa ane mULo tapAsatAM, TameTuM ane baTAkuM tapAsatAM banneya sarakhA AkAranA hovA chatAM TAmeTAnAM resA ane chAla kaThaNa hoya che. judA judA khAnAomAM bIjanA jAmakhAM vagere dekhAze. tyAre mULAmAM ane Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 jIvavicAra prakaraNa baTATAmAM tevuM nathI hotuM. DuMgaLInA paDa uparA upara hoya che, paraMtu kobImAM uparA upara paDa chatAM kobImAM tAMtaNAM-reSA vagere dekhAya che. tyAre DuMgaLImAM te dekhAtA nathI. 12. (ra) pratyeka vanaspatikAya jIvo-tenAM lakSaNa ane bhedo -zarIre no, navo nahiM tu te prathA . patna-pUtra-chatti-g, mUnA-pattAni vIyALa zarU che. anvaya : tu jesiM ega-zarIre ego, jIvo ya te patteyA / pattanachatti-TTA, mUnA-pattA iviyAga che zarU che. zabdArtha challi- chAla, kaTTA - kASTha, lAkaDuM, mUlaga- mULa, pattANipAMdaDAM, biyANI- bIjo. gAthArtha jeonA eka zarIramAM eka jIva hoya, te pratyeka vanaspati jIvo che, phaLa, phUla, chAla, lAkaDuM, mULa, pAMdaDAM ane bIja (rUpe hoya) che. 13. sAmAnya vivecana vanaspatikAya jIvo samajavA mATe vanaspatizAstrano abhyAsa karavAmAM Ave, to te bahu ja rasa utpanna thAya tevo viSaya che. vanaspatinA zarIranI racanA, svabhAva, utpatti, nAza, upayogitA, avayavomAM vicitratA, vanaspatino uchera, pazu, pakSI ke manuSyo sAthe keTalIka bAbatomAM sarakhApaNuM vagere viSayo ghaNA ja ramuja ane AnaMdadAyaka che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 79 dareka vanaspati aMkurArUpe ugatAM zarUAtamAM sAdhAraNa vanaspatikAya hoya che. pachI te pratyeka vanaspati jAtinI hoya, to pratyeka bane che, ane sAdhAraNa vanaspati jAtinI hoya, to sAdhAraNa bane che. vaLI keTalAka evA paNa vanaspati jIvo hoya che, ke tenA mULa sAdhAraNa hoya ane bAkIno bhAga pratyeka hoya, vagere. vanaspati anekarUpe jovAmAM Ave che. jhADa, choDa, velA, latA, bhoya sAthe coTIMne ugelA, ghAsarUpe, gAMThArUpe ugelA vagere. koIne kaNasalA, koIne phaLa, koIne phula hoya che. koInuM jhADa nAnuM ane phaLa moTuM, koInuM jhADa moTuM ane phaLa nAnuM, koI pANImAM ja uge. ema aneka rIte vanaspati jovAmAM Ave che. pratyeka phaLa vagere sAteya vibhAganA judA-judA jIvo hoya che. ane AkhA jhADano paNa eka jIva hoya che. jAo-vizeSa vivecana. 13. ahIM bAdara sthAvara jIvonA bhedo pUrA thAya che. sUkSma sthAvara jIvo patteyatalaM muttuM, paMcavi puDhavAINo sayala-loe / suhumA havaMti niyamA, aMtamuhuttAU addisA // 14 // anvaya : patteyatarUM muttuM, puDhavAiNo paMcavi aMtamuhuttAU / suhumA addisA sayala-loe niyamA havaMti. // 14 // zabdArtha patteya-taruM- pratyeka jhADane, mutuM-choDIne- sivAya, paMcavi Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa pAMceya, puDhavANo- pRthvIkAya jIvo vagere. sayala-loe-AkhA lokamAM, suhumA - sUkSma, aMtamuhuttAU- aMtarmuhUrtanA AyuSyavALA. niyamA- cokkasa, ja. adisA- adazya, na dekhAya evA 14. gAthArtha pratyeka vanaspatikAya sivAya pRthvIkAya jIvo vagere pAMceyanA sUkSmabhedo che. te aMtarmuhUrtanA AyuSyavALA ane adazya AkhAye lokamAM rahelA che ja. 14. sAmAnya vivecana A gALAmAM sUkSma pRthvIkAya vagere sUkSma sthAvara jIvonI vAta karI che. 3jI gAthAthI 13mI gAthA sudhI je bhedo gaNAvyA che, te badhA sthUla eTale bAdara pRthvIkAya, aSkAya, teukAya, vAukAya ane vanaspatikAya jIvonA bhedo gaNAvyA che. vanaspatikAya jIvonA sAdhAraNa ane pratyeka e be bhedo che. e rIte gaNatAM sthAvaranA cha prakAramAM-pratyeka vanaspatikAya sUkSma hotA nathI, te to mAtra bAdara ja hoya che. eTale cha prakAramAMbAdara cha ane sUkSma pAMca hoya che. kula 11 bhedo thAya. tenA paryApta ane aparyApta gaNatAM 22 bhedo thAya che. bAdara-eTale eka ke ghaNA zarIro bhegA thavAthI dekhI zakAya te. sUma- eTale ke ghaNA zarIro bhegA thAya to paNa carmacakSuthI adazya- na dekhI zakAya te. te sUkSma jIvo caudeya rAjalokamAM ThAMsI ThAMsIne bharelA che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 81 bAdara jIvo caudeya rAjalokamAM ThAMsI ThAMsIne bharelA nathI hotA. mAtra amuka amuka sthAnamAMja amuka jIvo hoya che. aMtarmuhUrta eTale-9 samaya te jaghanya aMtarmuhUrta, ane be ghaDImAM eka samaya ochuM te-utkRSTa aMtarmuhUrta. te bannenI vaccenuM madhyama aMtarmuhUrta. A pAMceya sUkSma jIvonuM AyuSya mAtra madhyama aMtarmuhUrta (ochAmAM ochuM 256 AvalikA) jeTaluM ja hoya che. sUkSma pRthvIkAya, akAya, teukAya, vAukAya, e cAreya prakAranA sUkSma jIvonA eka zarIramAM eka ja jIva hoya che. ane sAdhAraNa vanaspatikAyanA sUkSma bhedanA jIvonA paNa eka zarIramAM anaMta jIvo hoya che. pRthvIkAyavagere pratyeka jIvo che, kAraNa ke teonA eka zarIramAM eka ja jIva hoya che. teono sAdhAraNa evo bIjo bheda na hovAthI judo bheda pADI batAvyo nathI. paraMtu vanaspatikAyamAM sAdhAraNa bheda judo hovAthI tenA pratyeka ane sAdhAraNa e be bhedo judA judA batAvyA che. sthAvara jIvonA kula bhedo 22 bhedomAM-4 bheda sAdhAraNa che ane bAkInA 18 bheda pratyeka che. 22 mAM 10 bheda sUkSma che ane 12 bheda bAdara che. 11 paryApta, 11 aparyApta che. pRthvI-4, apa. 4, teu. 4, vAyu. 4, vana. 6 (4 sAdhAraNa, 2 pratyeka)= 22.4 nigoda, 18 anigoda=22. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa paryApta : je ekendriya jIvo potAnI paryAptio-AhAra, zarIra, indriya ane zvAsozvAsa e cAra paryAptio pUrI karyA pachI mare, te paryApta. ane e paryAptiomAMnI prathamanI traNa pUrI karI cothI pUrI karyA vinA ja mare, te aparyApta ekendriya samajavA. 82 ekendriyane mAtra eka sparzanendriya ja hoya che. mATe teo ekendriya kahevAya che. trasa jIvo beindriya, teindriya, caurindriya ane paMcendriya jIvo 1. keTalAka beindriya jIvo saMgha-vaDuya-maMDula, pattoya-caMdrA-anasa-naherUM / mei-iiima-pUyA, veDuMyi mAvAADuM / zyA anvaya : saMha-vadhutha-mAMDuna, khatoya-caMLaLa-anasa-nahArUM | mehari-jhimi-pUyA, veDuMyi mAphavAhArUM // // zabdArtha saMkha- zaMkha, kavaDDaya- koDA, gaMDula- gaMDolA, alasaaLasIyA, jaloya- jaLo, caMdaNaga-AyariyA-AcArya sthApanAmAM vaparAya che te. lahagAI- lALIyA vagere, mehari- mAmaNamuMDA, kimi- karamIyA, pUyaragA- porA, mAIvAhAI-cUDela vagere, beindriya - beindriya (jIvo) 15. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 3 gAthArtha zaMkha, koDA, gaMDolA, jalo, AyariyA, aLasIyA ane lALIyA vagere (ane) mAmaNamuMDA, karamIyA, porA, cUDela vagere beindriya (jIvo) che. 15. sAmAnya vivecana zaMkha - comAsAmAM varasAda thayA pachI keTaleka ThekANe zaMkhanA jIvo cAlatA dekhAya che. temAM dhoLA, jhAMkhA, badAmI raMga jevA jIvaDAM hoya che. zaMkhalo temanI DhAlanuM kAma kare che. koI bhayanuM kAraNa AvI paDe, to te jIvaDuM zaMkhalAmAM chupAI jAya che. e ja pramANe dariyAmAM nAnA moTA aneka jAtanA zaMkho thAya che. gaMDolA- paNa dariyAmAM thatA evA ja jIvo che. peTamAM thatA moTA karamiyAne paNa gaMDolA kahe che. jaLo- ApaNA zarIramAMthI bagaDelA lohIne cusI le che te. AyariyA- guru mahArAjanI sAme ThavaNI upara AcArya mahArAjanI sthApanA hoya che. te akSamAM eka moTA ane cAra nAnA ema pAMca goLa akSa hoya che. te bhAga paNa te jIvonI DhAlarUpe hoya che. te nirjIva thayA pachI AcArya tarIke sthApavAmAM Ave che. aLazIyA- comAsAmAM lAla raMganA lAMbA lAMbA jovAmAM Ave che. tenuM bIjuM nAma bhUnAga-bhoMyasarpa che. lALIyA jIva-vAzI narama purI, roTalA, roTalI, dALa, zAka, bhAta vagere rAMdheluM anna vAsI rahevAthI temAM thAya che. A Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 jIvavicAra prakaraNa lALIyA sivAyanA upara jaNAvelA badhA jIvo lagabhaga pANI sAthe saMbaMdha dharAvatA beindriya jIvo che. mAmaNamuMDA- lAkaDAmAM ghuNa thAya che, te. karamiyA- peTamAM nAnA ke moTA thAya che, tathA zarIranA bIjA keTalAka avayavomAM paDe che, masAmAM temaja strInI yonimAM paNa eka jAtanA jaMtuo hoya che, te paNa eka jAtanA karamiyA ja che. porA- lAla raMganA ane kALA honA athavA sapheda raMganA hoya che ne pANImAM thAya che te. (juo pRSTha 93 upara nakazo) mAtRvAha- cUDela vagere beindriya jIvo che. teone sparzanacAmaDI, ane rasanA-jIbha e beindriya hoya che. vagere zabdathI chIpa, vALA mANasone hAthe page lAMbA lAMbA dorAnA tAMtaNA jevA nIkaLe che. kharAba pANI pIvAthI e jIvo zarIramAM dAkhala thAya che ane pachI tAMtaNArUpe bahAra nIkaLe che.) vagere jaLa ane sthaLamAM thatA samajavA. dvidaLakaThoLa ane kAcA gorasa (dUdha, dahIM, chAza) vagerenA mizraNathI paNa beIndriya jIvo thAya che. 15. 2. keTalAka teindriya jIvo nomI-maUT-nUma-pivIti- dediyA moDA illiya ghaya-millIo sAvaya-gokIDa-jAIo // 16 // daya-corI, nomathI ya ghoDA . kuMtha-govAniya sniyA, teviya phaMDovArDa 27 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 85 manvaya nAmI--nUgA-pivIti-hiyA ya moDA ! illiya ghaya-millIo sAvaya-gokIDa-jAIo // 16 // diya-vIra-, nomaya-phrIkA ya dhannI yA tha-vAniya sniyA, tephaMtiya rUMvADuM . 27 II , da Wife - 'siMdha padArtha vijJAna' nAmanuM pustaka alhAbAda gavarnamenTa presamAM chapAyeluM che, jemAM kepTana skorsabIe sUkSmadarzaka yaMtrathI eka pANInA TIpAmAM 36450 jIvo hAlatA-cAlatA joyA. tenuM A citra che. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 jIvavicAra prakaraNa zabdArtha gomI- kAnakhajurA, maMkaNa- mAMkaDa, jUA- jA, pipIlikIDI, uhiyA- uddhai(udhaI) makoDA-maMkoDA, Iliya- IyaLa, ghaya-millio- dhImelo, sAvaya- sAvA, gokIDa-bhAIogIMgoDAnI jAtio. 16. gadahaya- gayA. corakIDA-chANanA kIDA, dhanakIDA- dhaneDA, anAjanA kIDA, kuMthuna kaMthavA, govAliyagopAlika, IliyA- IyaLa, IdagovAI- Indragopa vagere. teindriya- traNa indriyavALA. 17 gAthArtha kAnakhajurA, mAMkaDa, jU, kIDI, uddhaI, maMkoDA, IyaLa, ghImela, sAvA ane gIMgoDAnI jAto (tathA) gadvaiyA, viSThAnA jIvaDA, chANanA jIvaDA, dhaneDA, kaMthavA, gopAlika, IyaLa, gokaLa (Indra) gAya vagere te indriya (jIvo) che. 16-17 sAmAnya vivecana kAnakhajurA - ghaNA pagavALA lAMbA thAya che. mAthAnI kALI ane kapaDAnI dhoLI, tathA lIkha. kiIDIo- lAla, kALI, nAnI, moTI vagere. uddhaI- jamInamAM tenI rANInA tAbAmAM nagara vasAvIne (udhaI) rahe che, ane lAkaDA, kAgaLa, kapaDAM vagere korI khAya che. IyaLa- cokhA vageremAM thAya che. ghImela- kharAba ghImAM thAya che. sAvA- vALanA mULamAM utpanna thaI, tyAM ja coMTI rahe che. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa nimitta zAstranA niyama pramANe bhAvi kaSTa sUcavanArA che. kutarA vagerenA kAnamAM thAya che. ghaNI jAtanA hoya gIMgoDA gayA- avAvaruM bhInI jamInamAM thAya che. viSThAnA kIDA- jamInamAM utare che, ne goLa chidro kare che, tenuM bIjuM nAma usiMga che. dhaneDo- ghauM vageremAM lAla varNanA thAya che. kaMthavA- bahu ja bArIka jIvo thAya che. gopAlika- A jIvonI jAta khAsa ApaNA oLakhavAmAM AvelI nathI. IyaLa- khAMDa, goLa vageremAM utpanna thAya che. Indragopa- comAsAnI zarUAtamAM thAya che. lAla raMganA hoya che. tene loko IndranI gAya, gokaLagAya kahe che. mAthA vagaranA dekhAtA hovAthI lokamAM ene mAmaNamuMDA-mamolA ke varasAdanA mAmA paNa kahe che. sparza, rasanA ane prANa(nAka) e traNa indriyo A jIvone hoya che. 16-17 3. keTalAka caurindriya jIvo cariMdiyA ya vicchU, DhikuNa bhamarA ya bhamariyA tiDDA / pachiI uMsA masI, sArI-vitra-TotrA . 28 / manvaya : vij, hiMgu, marI, mamarA, tihu chitha haMsA masagA, kaMsArI kavila DolAI ya cAridiyA // 18 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 jIvavicAra prakaraNa zabdArtha cauriMdiyA- cAra indriyavALA, vicchu- vIMchI, DhiMkuNabagAI, bhamarA- bhamarA, bhamariyA- bhamarIo, tiThThA- tIDa, macchiya- mAkhI, DaMsA- DAMsa, masagA-macchara, kaMsArI- kaMsArI, kavila-karoLIyo, DolAI- khaDamAMkaDI vagere. 18. gAthArtha vIMchI, bagAI, bhamarA, bhamarI, tIDo, mAkhI, DAMsa, macchara, kaMsArI, karoLIyA ane khaDamAMkaDI, vagere cAra indriyovALA (jIvo) che. 18. sAmAnya vivecana AmAMnA dareka jIvo ApaNA dezamAM saune jANItA che. chatAM koI abhyAsInA khyAlamAM na hoya, to adhyApake te pratyakSa oLakhAvavA. khaDamAMkaDI- zarIra upara mUtra kare to phollA thAya che. caurindriya jIvone vadhArAmAM cakSu-AMkha indriya hoya che. vagere zabdathI bhaNakuttikA, pataMgiyA, DiMDhaNa vagere levA. beindriya teindriya ane carindriya jIvo gAthArthamAM keTalAka gaNAvyA che. te uparAMta paNa ghaNA jIvo hoya che. beindriya jIvone moTe bhAge paga nathI hotA. teindriyane 4-6 ke vadhAre paga hoya che. caurindriyane 6-8 paga hoya che.. paMcendriyane be ke cAra athavA ATha paga hoya che, sApa, mAchalAM vagerene khAsa paga na paNa hoya. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 89 athavA moDhA AgaLa be vALa hoya, te teIndriya, moDhA upara zIMgaDA jevA be vALa jevA bhAga hoya, te caurindriya jIvo oLakhavAnI nizAnI che. A traNeya vikasendriya kahevAya che. te paryApta ane aparyApta hoya che. eTale kula 6 bheda thayA. 22+6=58 kula bhedo ahIM sudhI thayA. 18. pAMca indriyavALA jIvonA mukhya bhedo. 1. nArakanA bhedo paMciMdiyA ya cahA, nAraya tiriyA maNussa-devA ya / neDyA sattavihA, nAyavvA puDhavI-bheeNaM // 19 // anvaya : ya paMciMdiyA cauhA, nAraya-tiriyA ya maNussa - devA / puDhavIbheeNaM neDyA sattavihA nAyavvA. // 19 // zabdArtha paMciMdiyA- pAMca indriyovALA jIvo, cauhA-cAra prakAre, nAraya-nAraka, tiriyA- tiryaMca, nAraya-tiriyA-nArako ane tiryaMco, maNussa-manuSya, devA-devo, massa-devA-manuSyo ane devo, neraiyA-nairayika, nAraka jIvo, sattavihA-sAta prakAre, nAyavA- jANavA, puDhavI-bhe eNe- pRthvInA bhedo nI apekSAe.19. gAthArtha pAMca indriyavALA jIvo cAra prakAre : nArako, tiryaMco, manuSyo ane devo. pRthvIonA bhedonI apekSAe nArako sAta Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 prakAre jANavA. 19. jIvavicAra prakaraNa sAmAnya vivecana ApaNe manuSyo chIe ane gAya, bheMsa vagere pazuo che, kAgaDA, popaTa vagere pakSIo che; magara, mAchalAM vagere pANImAM rahenArA jIvo che. e sarva paMcendriya tiryaMca jIvo kahevAya che. manuSyo ane tiryaMcone sArA kAmonuM phaLa bhogavavAnuM ThekANuM, te devaloka ane kharAba karmonuM phaLa bhogavavAnuM ThekANuM, te nAraka bhUmio. nAraka nIce che ane devaloka upara che. lokavyavasthAnI dRSTithI jotAM nArako nIce che. tenI upara tenAthI ochA duHkhavALA ane vadhAre sukhavALA manuSyo che. ane ghaNAM sukhavALA devo sauthI upara che. mATe gAthAmAM evo krama batAvyo che. keTalAka devo manuSyonI nIce paNa che.badhA jIvonA rahevAnA ThekANAne vizva kahe che. vizvane-jagatane ApaNe lokacauda rAjaloka kahIe chIe. rAja=rajju eka jAtanuM mApa che. ane te mApathI mApatAM vizvaloka cauda rAja loka pramANa thAya che. mATe tenuM nAma cauda rAjaloka paNa kahevAya che. temAMnA nIcenA sAta rAjamAM sAta nAraka pRthvIo che. tethI nAraka gatimAM utpanna thayelA naiyika jIvonA sAta prakAra pADavAmAM AvyA che. nIcethI gaNatAM sAtamAM rAje AvelI pRthvInA paDa upara manuSyo ane tiryaMco rahe che. ane tenI upara sUrya, caMdra ane bIjA devo rahe che. TheTha uparanA mathALe siddhazilA che. tenI u52 eka yojana pachI kevaLa aloka ja Ave che. sUkSma pRthvIkAya Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 jIvavicAra prakaraNa vagere sUkSma jIvo cauda rAjalokamAM ThAMsI ThAMsIne rahelA hoya che. cauda rAjalokano AkAra-keDe hAtha rAkhI paga pahoLA karI UbhA rahelA mANasa jevo hoya che. athavA capaTA taLIovALA uMdhA vALelA kuMDA upara thALI mUkI tenA upara mRdaMga (pakhAvaja) vAjiMtra mUkIe ane tenA upara mANasanuM mAthuM mUkIe, tenA jevo AkAra thAya che. (juo pRSTha 99) nIcenA kuMDA jevA AkAramAM 7 nAraka pRthvIo che. 1 lI nAraka pRthvI 1 raju lAMbI pahoLI, bIjI be raju, trIjI traNa rajaju, cothI cAra rajjA, pAMcamI pAMca rajjA, chaThThI cha rajjA, sAtamI sAta rA lAMbI pahoLI che. te dareka pRthvInI nIce moTA bhAgamAM AkAzadravya (khAlI bhAga jevuM) che, amuka bhAgamAM tanuvAta, tenA para ghanavAta, tenA para ghanodadhi ane tenA para nAraka pRthvI che. temAM sImaMtaka vagere nArakanA AvAso che. temAM narakanA jIvo rahe che ane duHkha bhogave che. pApAn narAn pApa-phalopabhogArthaM kAyanti iti-nArakAH sImaMtaka- vagere nArakavAso che, temAM rahetA nAraka jIvo nArako ke nairayiko kahevAya che. e 7 nAraka pRthvInA nAma- ghammA, vaMzA, zelA, aMjanA, riNa, maghA ane mAghavatI che. ane pRthvIonA (gotra) anvayArtha nAma ratnaprabhA, zarkarAmabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaH prabhA, tamastamaprabhA che. 19 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 jIvavicAra prakaraNa coda raju loka. ' sidho ka-.... simalA -- ----- 5. bAra *ri -5. vepa **-----3. vepa 1 - 3 ------ 3. nADay ratnaprabhA pRthvInuM daLa 180000 yojanA lo. loka vI lo - 3-khAlI 10. dho 3 ATha vANavyaMtara nikAya * 2 eu G | H R ER - * 9 lokAMtika - - khAlI 10. yo) , khAlI 100. dho : ATha tAlima sanADI [] khAlI 100. dho. - khAlI-115833 zeTha * dareka pratara 300o. po -DibiSika cara sthira jyotiSka dvIpa samudro -nA - navA mAlaya 18 0 0 0 0.... ... yojanA NIITTIINIT - Avo loka . * jaLa adho loka * 10.bhavanapati nikAyA 0 naraka bhUmio bAlI. * khAlI | 1 | Joo. loka bahAra corasa anaMta avaloka Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 93 pAMca indriyavALA tiryaMca jIvo tenA mukhya traNa bhedo ane keTalAka jalacara jIvo jalayara-thalayara-khayarA, tivihA paMciMdiyA tirikkhA ya / kusumAra-maccha-chava-hA-mArI nanavArI | 20 | anvayaH jalayara-thalayara-khayarA, tivihA paMciMdiyA tirikkhA ya / susumAra-maccha-kacchava-gAhA-magarA ya jalacArI // 20 // zabdArtha jalayara- pANImAM rahenArA, thalayara- jamIna upara rahenArA, khayarA- khecara, AkAzamAM uDanArA, tirikhA- tiryaMco, susumAramagaramaccha, maccha- mAchalAM, kacchava- kAcabA, gAhA- grAha, jhuMDa, magarA- magara, jalacArI- jalacara jIvo. 20. gAthArtha pANImAM rahetA, jamIna upara rahetA ane AkAzamAM uDatA ema traNa prakAre paMcendriya tiryaMco che. moTA magaramaccha, mAchalAM, kAcabA, jhuMDa (grAha) ane magara e pANImAM rahe che. sAmAnya vivecana ahIM jaNAvelA traNa prakAra paMcendriya tiryaMconA che. ahIM tiryaMca zabdanI AgaLa paMcendriya vizeSaNa che. tethI jaNAya che ke 18 mI gAthA sudhImAM AvelA ekendriya, beIndriya, teIndriya ane caurindriya paNa tiryaMco ja che, paraMtu teo vikasendriya tiryaMco kahevAya che. kema ke teone saMpUrNa pAMceya indriyo hotI nathI. vikala eTale ochI, pAMca sthAvara ekendriya kahevAya che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa eTale sAmAnya rIte vikalendriya tarIke be traNa ane cAra indriyavALA jIvo levA. susumAra- e pADA jevA moTA magaramaccha hoya che, te moTe bhAge dariyAmAM hoya che. 94 kAcabA tenI pITha upara DhAla jevI majabUta pITha hoya che. jhuMDa-grAha- hAthIne paNa kheMcI jAya tevuM ghaNuM ja baLavAna tAMtaNAnA AkAranuM jaLacara prANI che. A sivAya bIjA aneka jaLacara jIvo hoya che, zAstramAM kahyuM che ke- "cUDI ane naLIyAno AkAra choDIne jagatamAM jeTalA jeTalA AkAra hoya che, te dareka AkAranA jalacara jIvo maLI zake che.' te uparathI nakkI thAya che ke keTalAka mAchalA pratimAnA AkAre paNa hoya che. tene joI bIjA ghaNA jaLacara jIvo jAtismaraNajJAna pAmIne samyagdarzana, samyazruta ane dezivarita dharma pAme che. sthalacara tiryaMconA traNa bhedo ane jIvo cauppaya- uraparisappA, bhuyaparisappA ya thalayarA tivihA / go-sappa-nata-pamuddA, vodhavA te samAmeLa // 2 // anvayaH cauppaya- uraparisappA - bhuyaparisappA ya tivihA thalayarA / te samAseLa jo-sappa-naDana pamuddA vodhavA // 22 // zabdArtha cauppaya- catuSpada, copagAM, uraparisappA- peTe cAlanArA, bhuyaparisappA - hAthavatI cAlanArA, go- baLada, sappa- sarpa, Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 95 naula- noLIyA, pamuha- vagere, bodhavA- jANavA, samAseNeTuMkAmAM. 21. gAthArtha copagA, peTe cAlanArA ane hAthathI cAlanArA e traNa prakAre sthalacara (tiryaMco) che. TUMkamAM te (anukrame) baLada, sarpa ane noLIyA vagere jANavA. 21. sAmAnya vivecana baLada vagerethI hAthI, ghoDA, UMTa, gadheDA, bakarAM vagere samajavA. sarpa vagerethI ajagara vagere levA. hAthe cAlanArAomAM uMdara, garoLI, kAciMDo, caMdanagho, sAMDhA, khIsakolI, vAMdarA vagere samajavA. 21 AkAzamAM uDanArA pakSIo ane tenA bhedo khayarA romaya-pakkhI, cammaya-pakkhI ya pAyaDA ceva / nara-no mo vArdi, samu-vallI viyava-pavI . rara manvaya: roja--pallI ya raH--pallI uyara pathas vevA nara-logAo bAhiM, samugga-pakkhI viyaya-pakkhI. // 22 // zabdArtha roma-ya-paphakhI- romaja pakSI, saMvATAnI banelI pAMkhavALA, cammaya-pakakhI- cAmaDAnI banelI pAMkhavALA pakSI, pAyaDApragaTa, jANItA, ceva- ja, nara-logAo- manuSyalokathI (aDhI dvIpathI.) bAhi- bahAra, samuga-pakakhI- samudgakapakSI, samudgaka- DAbhaDo, tenI peThe saMkocAyelI pAMkhavALA pakSI, Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa viyaya-pakSI-vitatapakSI-vitata- pahoLI karelI pAMkhavALA. 22. gAthArtha rUMvATInI banelI pAMkhavALA ane cAmaDAnI banelI pAMkhavALA pakSIo jANItA ja che. aDhI dvIpanI bahAra saMkocAyelI pAMkhavALA ane pahoLI karelI pAMkhavALA (pakSIo) hoya che. 22. 32 sAmAnya vivecana kAgaDA, popaTa, pArevA, samaDI, gIdha, haMsa, sArasa, cakalI vagere rUMvATAnI pAMkhavALA che. ane cAmAcIDiyA, vAgoLa, vaDavAMgaLA vagere cAmaDAnI pAMkhavALA che. koI koI vaDavAMgaLanI pAMkha hAlamAM paNa babbe gaja lAMbI hoya che. jaMbudvIpa, dhAtakIkhaMDa dvIpa, ane ardho puSkarAvarta dvIpa e aDhI dvIpamAM ja manuSyo rahe che. mATe tenuM nAma naraloka kahevAya che. (aDhI dvIpano nakazo AgaLa 108mAM peja upara Apela che.) tenI bahAra keTalAka evA pakSIo che, ke teo uDe to paNa temanI pAMkha saMkelAyelI ja rahe che. ane keTalAka evA che ke jyAre bese tyAre paNa temanI pAMkha ughADI ja rahe che. 'A pakSIonA janma ane maraNa AkAzamAM ja thAya che' evI vAta ApaNA pUrvAcAryo paraMparAthI kahetA AvyA che. 22. sUcana- zikSake abhyAsIone jhINA jaMtuothI mAMDIne paMcendriya tiryaMco sudhInA prANIo najare dekhADavA ane te kayA bhedamAM samAya che ? te jaNAvI te viSe vidyArthI jeTalI samajI zake teTalI mAhitI teone ApavAthI A viSenuM jJAna rasaprada thaze. - Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa saMmUcchima ane garbhaja paMcendriya tiryo ane manuSyo savve jala-thala-khayarA-samucchimA gabdhayA duhA huti / mA- mA-bhUmi-maMtaravIvA maykSA ya 23 | anvayaH savve jala-tharA-khayarA, samucchimA gabbhayA duhA hu~ti / khyAmA -bhUmi ya, attara-vavA mAsA. | 23 | jala-thala-khayarA-jalacara, sthalacara ane khecara, samucchimA-saMmUcchima, mana vagaranA ane upapAta ke garbha vinA utpanna thayelA. garbhIyA-garbhamAM utpanna thayelA kampaakasmagabhUmi-aMtaradIvA karmabhUmi, akarmabhUmi ane aMtarlIpomAM utpanna thayelA) maNussA- manuSyo. 23. gAthArtha dareka jAtanA) jalacara, sthalacara, ane khecara (jIvo) saMmUcchima ane garbhaja ema be prakAre hoya che. ane karmabhUmi, akarmabhUmi ane aMtarlIpomAM (janmelA) manuSyo che. 23. sAmAnya vivecana mAtA-pitAnA saMyogathI utpanna thaI garbhamAM poSaNa pAmI amuka vakhate janma thAya, te jIvo garbhaja kahevAya che. garbha eTale aMdarano bhAga. amuka vakhata sudhI garbhamAM eTale udaranA madhya bhAganA amuka bhAgamAM rahI janmavuM tenuM nAma garbhajanma che. ane te vinA, te garbhaja jIvonA zarIranA tattvo ke bIjA keTalAka bAhya saMjogo maLe, temAM jIvo utpanna thAya che, te Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 jIvavicAra prakaraNa saMmUchima janma kahevAya che. cAra indriyo sudhInI indriyovALA tiryaMcagatinA dareka jIvo saMmUcchima hoya che. ane paMcendriya tiryaMcomAM keTalAka saMmUcchima ane keTalAka garbhaja ema banneya prakAranA hoya che. - saMmUcchima jIvonI utpattinA sAmAnya prakAro : ekendriya ane beindriya jIvo potAnI utpattine lAyaka saMjogo maLI jAya eTale lagabhaga potAnI svajAtinA jIvonI AsapAsa utpanna thaI jAya che. te indriya jIvo svajAtinA jIvonA maLa-viSTA vageremAMthI utpanna thaI jAya che. cAra indriyavALA jIvo svajAtinA jIvonI lALa, maLa vageremAMthI utpanna thAya che; paMcendriya jaLacaromAM mAchalAM vagere saMmUcchima ane garbhaja banne prakAranA hoya che. bhujaparisarpa ane ura:parisarpa paNa banne prakAranA hoya che. saMmUriskama manuSyo aparyApta ja mare che. pakSIomAM saMmUriskama prANIo sUDA vagere svajAtinA mRtaphlevaromAMthI utpanna thaI jAya che. manuSyo, baLada vagere jarAyu-oramAM vIMTAine janme che. te jarAyuja garbhaja kahevAya che. bIjA keTalAka pazuo jarAyu ke iMDA vinA sIdhA baccAMrUpe janme che. te hAthI vagere potaja garbhaja kahevAya che. koI vakhate ApaNe beThA hoie ane ekAeka varasAdanuM jhApaTuM paDe, ke thoDI ja vAramAM pAMkhovALA udhaI jevAM jIvaDAM UDIne ApaNane gabharAvI nAkhe che. thoDIvAramAM tenI pAMkho tUTI jAya che. ane thoDIvAramAM to te jIvaDAMo marI paNa jAya che. te Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 99 badhA garbha vinA mAtra saMmUcchima tarIke utpanna thayAM hoya che. e rIte comAsAmAM aneka jAtanA saMmUcchima jIvo janmatAMnI sAthe ubharAI jatAM ApaNe joIe chIe. rara sthAvaranA, 6 vikasendriyonA, 20 paMcendriya tiryaMconA, e pramANe tiryaMcagatimAM rahelA jIvonA kula 48 bhedo che. jaMbudvIpamAM meru parvatanI dakSiNe bharatakSetra che. bhAratanI uttare himavaMta kSetra ane harivarSa kSetra che, tenI vacce anukrame (laghu)himavaMta ane mahAhimavaMta parvato che. harivarSa kSetranI uttare niSadha parvata ane tenI uttare mahAvideha kSetra che, tenI uttare nIlavaMta parvata che. te pachI ramyakSetra, rukti parvata, hiraNyavata kSetra, zikharI parvata ane airAvata kSetra Ave che. A rIte e sAta kSetromAM manuSya rahe che. temAMnA bharata, eravata ane mahAvideha : e traNa karmabhUmio che. temAM rahela manuSyo karmabhUmi kahevAya che. bAkInA cAra kSetro tathA mahAvidehamAM AvelA devakuru ane uttarakuru e cha kSetra akarmabhUmi kahevAya che. temAMnAM manuSyo paNa akarmabhUmi ja kahevAya che. himavaMta ane zikharI parvatanI banne bAjue babbe dADhAo lavaNasamudramAM gayelI che. te ATha dADhAo upara sAta sAta aMtarlIpo che, eTale kula pa6 aMtarlIpo (samudranI aMdara rahelA dviIpo) mAM rahelA manuSyo aMtarlIpaja manuSyo gaNAya che. 6 karmabhUmi ane 12 akarmabhUmio dhAtakIkhaMDamAM che ne Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa eTalI ja ardhapuSkara dvIpamAM che. eTale kula pAMca bharata, pAMca airavata, pAMca mahAvideha, pAMca himavaMta kSetra, pAMca harivarSa kSetra, pAMca hiraNyavaMta, pAMca ramyak, pAMca devakuru, pAMca uttarakuru ane 56 aMtardIpanA manuSyo. kula 101 bheda thayA. 100 tenA saMmUcchima ane garbhaja. temAM garbhajanA paryApta ane aparyApta gaNatAM 202. ane saMmUcchimanA 101 aparyApta, eTale kula 303 bheda thayA. aDhI dvIpano nakazo 2 .. aMtaranI ja najI re Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 101 saMmUcchima manuSyo, garbhaja manuSyonA viSThA, mUtra, baDakhA, nAsikAno mela, vamana, parU, lohI, maithunakriyA, vIrya, pitta, zlekhavIryanA sUkA pudgalo (bhIMjAya to) nagaranA khALa, mRtakanA kalevaro ane sarva azuci-sthAnomAM utpanna thAya che. devonA peTA bhedo sAthe mukhya bhedo dasahA bhavaNA-'hivaI, aTTha-vihA vANamaMtarA huti / goliyA vaMtra-vidA, Tu-vidA vepAyA tevA 24 . anvayaH bhavaNAhivaI vANamaMtarA, joisiyA, vemANiyA devA / saTTA avA, paMra-vihAru-vidA haiMti. . 24 . zabdArtha dasahA- daza prakAre, bhavAhivaI- bhavanAdhipati, bhavanapati, aTTavihA- ATha prakAre, vANamaMtarA- vANavyaMtaro, joIsiyA- jayotiSka, jayotiSI, paMcavihA-pAMca prakAre, vemANiyA- vaimAniko, vimAnamAM rahenArA. 24. gAthArtha bhavanAdhipati daza prakAre, vyaMtaro ATha prakAre, jyotiSka pAMca prakAre ane vaimAnika devo be prakAre che. 24. sAmAnya vivecana bhavanapati devo-ratnaprabhA nAmanI nArakamRthvInA 180000 (eka lAkha eMzI hajAra) yojanAnA jADA tharamAMthI upara ane nIcenA eka hajAra yojana bAda karatAM, bAkI rahelA 1,78, OOO yojanamAM tera prataranA tharanA bAra AMtarAmAM A Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 jIvavicAra prakaraNa bhavanapati devo ghara jevA bhavano ane mAMDavA jevA AvAsomAM rahe che. bhavanomAM rahe che, mATe teo bhavanapati kahevAya che. ane kumAra jevA rUpALA, AnaMdI, ramatiyALa ane chelabaTAu-zokhIna hovAthI, asurakumAra vagere darekanA nAmone cheDe kumAra zabda lagAvAya che. vyaMtara devo- upara jaNAvyA pramANe ratnaprabhA nAraka pRthvInA upara choDelA hajAra yojananA daLamAMthI nIcenA ane uparanA so so yojana choDIne, bAkInA AThaso yojanamAM ATha vyaMtara devonI jAti rahe che. tevI ja rIte uparanA choDelA so yojanamAM upara ane nIcenA daza daza yojana choDIne, vaccenA aMzI yojanamAM ATha vAnagaeNtara jAtinA devo rahe che. | vyaMtara eTale aMtara vagaranA, athavA vividha prakAranA aMtaravALA, eTale ke cheTe-cheTe rahenArA. vano vageremAM rahevA uparathI vAnamaMtara-vAnabhaMtara paNa nAma paDyuM che. jyotiSka devo- traNa loka H je bhAgamAM 7 nArako rahe che, te adholoka che. upara vaimAnika devo rahe che, te Urdhvaloka kahevAya che. ane ApaNe rahIe chIe, te tiryatithyaloka kahevAya che. e pramANe traNa loka che. tirjIlokanI barAbara vacamAM merU parvata che ane merU parvatanA mULamAM ATha rucakapradezavALI samabhUtalA nAmanI eka Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 103 sapATa jamInano bhAga che, ke jyAMthI ApaNA zAstramAM batAvelA dareka mApa thAya che, te samabhUtalAthI navaso yojana upara ane navaso yojana nIce ema aDhAraso yojana tioloka che. - temAM upara navaso jojanamAM prakAza karanArA-jyotiSka devo nIce pramANe AvelA che : samabhUtalA upara 790 yojane tArAnAM vimAno, pachI 10 yojana upara sUryanAM vimAna, pachI 80 yojana upara caMdranAM vimAna, pachI 4 yojana upara nakSatranAM vimAna, ane tethI 16 yojana upara grahonAM vimAno che. aDhI dvIpa upara rahelA upara kahelA pAMceya jayotiSkanA badhA vimAno meru parvatanI AjubAju phare che. mATe te cara jyotiSka kahevAya che. aDhIdvIpanI bahAra badhA sthira rahe che, mATe te sthira jyotiSka kahevAya che. eTale pAMca cara ane pAMca sthira ema daza jyotiSka devo che. Ama bhavanapatidevo adholokamAM, vyaMtara tathA vANavyaMtara sAmAnya rIte tiolokanA nIcenA bhAgamAM tathA jayotiSko uparanA bhAgamAM che, ane vaimAnika devo UrdhvalokamAM che. te nIce pramANe : vaimAnika devo :-vi-mAna = vicitra prakAranA mAna-mApa vALAM vimAno. temAM utpanna thatA hovAthI te devonuM nAma vaimAnika che. grahonA vimAno pachI upara jaIe tyAre asaMkhya yojanano eka rAjaloka pUro thayA pachI dakSiNa dizAmAM saudharma ane uttara dizAmAM IzAna devaloka Ave che. e ja pramANe tenI upara dakSiNa Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 jIvavicAra prakaraNa dizAe trIjo ane uttara dizAe cotho devaloka Ave che. pachI, vacce pAMcamo ane chaThTho devaloka uparAupara AvelA che. chaThThA devalokanI uparA upara sAtamo ane AThamo devaloka Ave che. pachI pahelA-bIjA, ane trIjA-cothAnI jema navamodasamo ane agiyAramo-bAramo ema cAra devaloka AvelA che. A bAra devalokamAM kilbiSiyA devonA traNa ane lokAMtika devonA nava vimAno che. pahelA-bIjAnI nIce; trIjAnI nIce; ane chaThThAnI nIce; ema kilbiSika devonA traNa vimAno che. ane pAMcamAM devalokano ariSTa prataramAM kRSNarAjI (sacitta-acitta pRthvImaya kALA tharanI rekhA)mAM nava lokAMtika devonA nava vimAno che. bAra devalokathI upara-pahelA upara upara traNa-pachI upara upara traNa-ane pachI upara upara traNa; ema nava raiveyaka devonAM vimAno che. tenI paNa upara sarakhI sapATIe pAMca anuttara vimAno che, temAM sarvArthasiddha vimAna vacce che; ane bAkInA cAra, cAra dizAe che. A uparAMta vyaMtara jAtimAM 10 tiryakarjubhaka devono samAveza thAya che, ke jeo tIrthaMkara prabhunA cyavana janmAdi kalyANako vakhate dhana-dhAnyAdithI temanA gharo bharI de che. teo vaitADhyomAM rahe che. nAraka jIvone du:kha denArA paramAdhArmika devono bhavanapati devomAM samAveza thAya che, parama-adhArmika-jUra bhayaMkara pApI. bhavanapatimAM darekanA babbe gaNatAM 20, vyaMtara ane Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 105 vANavyaMtaranA babbe gaNatAM 3ra, jyotiSkamAM mAtra sUrya ane caMdra e che. ane vaimAnikanA navamA-dazamA devalokano eka ane agiyAramAM -bAramAno eka-bAkInA prathama ATha vimAna devalokano darekano eka-eka ema gaNatAM 10, ema kula 64 indro thayA. indra eTale devono rAjA. evI rIte rAjA deva, nokara deva vagere jAtanI ApaNI sAmAjika vyavasthA-kalpa pramANe, je devomAM paNa evI evI sAmAjika vyavasthA che, te kalpopapannakalpayukta kahevAya che. ane evI vyavasthA vagaranA devo-raiveyaka ane anuttara devo che. tethI teo kalpAtIta eTale ke evA kalpa rahita che. tIrthaMkara prabhunA kalyANakomAM kalpopapanna devo ja AvIne mahotsava vagere kare che. mULa gAthAmAM vaimAnika devonA je be bheda batAvyA che, te kalpopapanna ane kalpAtIta e be bheda samajavA, anuttara ane raiveyako sivAyanA badhA devo kalpopapanna che, te samajAya tevuM che. kalpopapannaH 10 bhavanapati, 15 paramAdhArmika, 8 vyaMtara, 8 vANavyaMtara, 5 carajayotiSka, pa sthira jayotiSka, 12 kalpavAsI, 10 tiryakvaMbhaka, 3 kilbISika, 9 lokAMtika ema 85 bheda che. kalpAtItaH 9 raiveyaka ane 5 anuttara ane ema 14. sarva maLI devonA 99 bhedonA paryApta ane aparyApta gaNatAM kula 198 bhedo thAya che. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 jIvavicAra prakaraNa upasaMhAra e pramANe tiryaMcagatinA 48, nArakonA 14, manuSyonA 303 ane devonA 198 bhedo gaNatAM saMsArI jIvonA pa63 bhedo thAya che. ahIM sudhImAM saMsArI jIvonA bhedo pUrA thAya che. sUcana-devonA sthAno samajavA mATe cauda rAjalokanA (10) mA peja upara) nakazAno upayoga karo. muktajIvonA bhedo, tathA jIvonA mukhya mukhya bhedonA prakaraNano upasaMhAra... siddhanA jIvonA prakAra siddhA panaraH-beyA, tirthI-tityA-k-siddhi-beuvi | paNa saMvevi, nava-virANA samavAyA chera1 anvayaH tittha-atittha-Ai-siddha-bheeNaM siddhA panarasa bheyA / ee jIvavigappA, saMkheveNaM samakkhAyA // 25 // zabdArtha tirthI-atirthI-AI-siddhabheeNe- tIrtha ane atIrtha vagere siddhonA bhedonI apekSAe siddhA-siddho, mokSamAM gayelA jIvo, panarasabheyA-paMdara bhede, ee- e, jIva-vigappA-jIvanA bhedo, saMkheveNa-saMkSepathI, samakhAyA- spaSTa samajAvyA che. 25. gAthArtha tIrtha, atIrtha vagere siddhonA bhedonI apekSAe siddho paMdara prakAre che. jIvonA e bhedo TuMkamAM spaSTa samajAvyA che. 25. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 107 sAmAnya vivecana ATha karmothI chuTA thaI molamAM gayelA jIvo muktajIvo kahevAya che. mukta eTale (karmothI) chuTA paDelA, mokSa eTale karmothI chuTakAro. siddha = taiyAra, karmothI chuTI nirmaLa AtmA tarIke pragaTa thayelA. nirvANa saMsAranuM bujhAI javuM. siddhigatisaMpUrNa guNo pragaTa thavA rUpa kAryanI saphaLatA pAmelA jIvo jevI paristhitimAM rahe che. te paristhiti vagere mokSanA nAmo che. ahIM sudhI saMsArI ane mukta, saMsArInA trasa ane sthAvara, sthAvaranA pRthvI, pANI, vAyu, agni ane pratyeka tathA sAdhAraNa vanaspati, trasanA beindriya, indriya, caurindriyavikasendriya ane paMcendriya jIvonA sAta naraka, garbhaja tathA saMmUcchima jaLacara, catuSpada, uraparisarpa, bhujaparisarpa, ane khecara ema pAMca-pAMca tiryaMco, karmabhUmimAM, akarmabhUmimAM ane aMtarvIpamAM utpanna thayelA manuSyo, tathA cAra prakAranA devo ane paMdara prakAranA siddho; ema A jagatamAM jeTalA jIvo che, te tamAmanA bhedo ane prakAro jo ke TuMkAmAM paNa badhA samajAvI dIdhA che. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 jIvavicAra prakaraNa jIvavicAra (bhAga 2 jo) jIvonA bhedo upara pAMca dvAro. eesiM jIvANaM, sarIramAUThiI sa-kAyammi / pANA joNi-pamANaM, jesiM jaM atthi taM bhaNimo // 26 // anvayaH eesiM jIvANaM-jesiM jaM sarIraM, AU, sakAyammi ThiI / pA, goLa-pavi, malthi taM pAmo. radda | zabdArtha eesi-e, jIvANuM- jIvomAM, jesiM-jeone. jaM-je. sarIraM-zarIra, AU- AyuSya, sakAyami- svakAmAM, ThiIsthiti. pANA-prANI, joINa-5mANe yonionuM pramANa. asthiche. te- te, bhaNimo- kahIe chIe. 26 gAthArtha zarIra, AyuSya, svadAyamAM sthiti, prANo ane yonionuM pramANa, e jIvomAM jeone je che, te kahIe chIe. 26. sAmAnya vivecana zarIra eTale zarIranI uMcAI samajavAnI che. zarIranI uMcAI ane AyuSya jaghanya ane utkRSTa e baMneya prakAranAM kahevAze. svakAsthiti, prANo ane yonionI samaja AgaLa upara ApIzuM. 26. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa zarIranI uMcAi. 1. ekendriyonA zarIranI uMcAI. 109 aMguta-asaMha-mALo, sImeniniyALa savveAi ! khoyaLa-sahaAEmahiyaM, navAM patteya-vALuM // 27 // anvayaH savvutti ziviyALa, sarIra puta-asaMva-mALo / navAM patteyavavAAM, ahiya noyaLa-sahassuM // 27 // zabdArtha savvesi- sarve, egiMdiyANuM-ekendriyonuM, sarIra- zarIra (nI uMcAI), aMgula-asaMkha-bhAgo-AMgaLano asaMkhyAtamo bhAga, navaraM- paraMtu, patteya-rukkhANuM- pratyeka vanaspationuM, ahiyaM-adhika, joyaNa-sahasaM-hajAra yojana. 27. gAthArtha sarva ekendriyonuM zarIra AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAga (jeTaluM) che. phakta pratyeka vanaspationuM (kAMIka) adhika-hajAra jojana che. 27. sAmAnya vivecana badhA ekendriyonuM zarIra aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTaluM che. eTale ekendriyonA 22 bhedomAM mAtra paryApta pratyeka vanaspatikAya sivAyanA 21 bhedonuM e pramANa jANavuM. chatAM temAM nAnuM moTuM hoya che te vizeSa vivecanamAMthI samajavuM. pratyeka vanaspatikAyanuM zarIra eka hajAra yojanathI kAMIka adhika kahyuM che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 jIvavicAra prakaraNa te hajAra jojana uMDA jaLAzayomAM tathA aDhI dvIpanI bahAranAM jaLAzayomAM thatI kamaLanI nALo tathA velAone AzrayIne samajavuM. 27. 2. vikalendriyonA zarIranI uMcAI bArasa-joyaNa tineva, gAuA joyaNaM ca aNukkamaso / beiMdiya-teiMdiya, cauridiya-dehamuccattaM // 28 // anvayaH veviya-te-diya-ravi-damuzvataM majuvo . vArasa-govA, tinneva umA, va goya. . ra8 | zabdArtha deha - zarIranI, uccatta- uMcAI, dehamuccatta-zarIranI uMcAI, bArasa- bAra, joyaNa-yojana, tiva- traNa ja, gAuAgAu, aNukkamaso- anukrame. 28. gAthArtha be-indriya, te-indriya ane carindriyanA zarIranI uMcAI anukrame bAra yojana, traNa gAu ane (eka) yojana che. 28. sAmAnya vivecana svayaMbhUramaNa samudramAM thatA zaMkho vagere ane aDhIdvIpanI bahAra thatA kAnakhajUrA vagere tathA bhamarA vagerenA zarIranI uMcAI eTale laMbAI A gAthAmAM jaNAvelA mApa pramANe vadhAremAM vadhAre hoya che. A utkRSTa avagAhanAvALA jIvo aDhIdvIpanI bahAra hoya che. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 111 3. nAraka jIvonA zarIranI uMcAI thay-saya-paMra-pA, nephA sattApha pukavI . tatto addhabhRNA, neyA rayaNa-ppahA jAva // 29 // manvaya: sattamA puThavI rapha, thapu-paMgha-sA-pamA | tatto jAva rayaNappahA( tAva) addhabhRNA neyA. // 29 // zabdArtha sattamAI puDhavIe - sAtamI nAraka pRthvImAM, neraiyAnarayiko-nAraka jIvo. dhaNu-saya-paMca-pamANA-pAMcaso dhanuSya pramANavALA. to-tyAMthI, jAva-jayAM sudhI, raNaprahAratnaprabhA, addhahUNA- ardha ardha ochA. neyA- jANavA. 29. gAthArtha sAtamI (nAraka) pRthvImAM nAraka jIvo pAMcaso dhanuSyanA pramANavALA che. tyAMthI ratnaprabhA sudhI ardhA-ardhA ochA jANavA. 29. nArakanAM nAma ratnaprabhAnA zarkarApabhAnA vAlukAprabhAnA paprabhAnA dhUmaprabhAnA sAmAnya vivecana zarIranI uMcAI dhanuSa AMgaLa nArakonA zarIranI uMcAI kA 6 nArakonA zarIranI uMcAI 1pA 12 nArakonA zarIranI uMcAI 31 0 nArakonA zarIranI uMcAI 6rA 0 nArakonA zarIranI uMcAI 125 0 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 2 jIvavicAra prakaraNa tama:prabhAnA nArakonA zarIranI uMcAI 250 0 tamastamaH prabhAnA nArakonA zarIranI uMcAI 500 0 A uMcAI nArakonA svAbhAvika zarIranI che. uttarakriyanI bamaNI bamaNI hoya che. nAraka pRthvIonAM judA judA tharomAMpratiromAM nAraka jIvo rahe che. temAM prataravAra zarIranI uMcAI judI judI hoya che. te moTI saMgrahaNI vagere bIjA graMthomAMthI jANavuM. 4. tiryaMco ane manuSyanA zarIranI uMcAI garbhaja tiryaMconI uMcAI joyaNa-sahassa-mANA, macchA uragA ya gabdhayA huMti / ghaNuda-puhuraM pavituM, mujha-vArI gADA-putte rU anvayaH macchA ya gabdhayA uragA, joyaNa-sahassa-mANA huMti / paNu ghaNuda-putta, mama-vAra gADA-putta rU0 || zabdArtha macchA-mAchalAM, jalacara jIvo, gabbayA- garbhaja, uragAura parisarpa jIvo, joyaNa-sahassamANA- hajAra yojananA pramANavALA, pakakhIsu- pakSIo, dhaNahapuhurtA- dhanuSyapRthatva, puhurtA-pRthakatva eka ane daza sivAya. eTale ra thI 9 sudhI. gAu-puhurtA- gAu pRthakatva bhuacArI-bhujaparisarpa. 30 gAthArtha mAchalAM (jaLacara jIvo) ane garbhaja ura:parisarpo hajAra yojananA pramANavALA che. pakSIo (khecara jIvo) dhanuSyapRthakatva, Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 113 bhujaparisarpo gAu pRthatva hoya che. 30. sAmAnya vivecana ahIM saMmUcchima ane garbhaja e banneya prakAranA jaLacara jIvo samajavA. AvA moTA jaLacara jIvo svayaMbhUramaNa samudramAM thAya che. ahIM ApavAmAM AvelA pramANo aDhIdvIpanI bahAranA jIvonI apekSAe samajavA. 30. 5. saMmUcchima tiryaMca paMcendriyanA zarIranI uMcAI varA-juda-5hatta, yuvA 3 ya goyA-pudu ! 33-pahatta-pittA, lachimAM vaDappA maLayA rU . anvayaH samucchimA khayarA bhuyagA, dhaNuha-puhuttaM ya / agA joyaNa puhuttaM, cauppayA gAua puhuttamittA bhaNiyA. // 31 // zabdArtha samucchimA-saMmUcchima, khayarA- khecaro, bhayagA-bhujaparisarpa, uragA- uraH parisarpa, caudhdhayA-catuSpada, gAua-puhuramittA- gAupRthakutva pramANavALA, bhaNiyA- kahyA che. 31. gAthArtha saMmUcchima-khecaro ane bhujaparisarpo dhanuSyapRthakutva, ura:parisarpo yojanapRthakutva ane catuSpado gAupRthaphatva mApanA kahyA che. 31. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jIvavicAra prakaraNa sAmAnya vivecana saMmUcchima khecara - 2 thI 9 dhanuSanI uMcAI saMmUcchima bhujaparisarpa - 2 thI 9 dhanuSanI uMcAI saMmU7ima ura parisarpa - 2 thI 9 yojanAnI uMcAI saMmUcchima catuSpada - 2 thI 9 gAunI uMcAI saMmUcchima jaLacara - 1 hajAra yojana uMcAI. 6. garbhaja catuSpada ane manuSyanI uMcAI chacceva gAuAI, cauppayA gabbhayA muNeyavvA / kosa-tigaM ca maNussA, ukkosa-sarIra-mANeNaM // 32 // anvaya: gabbhayA cauppayA chacceva, gAuAI muNeyavvA / 2mapurA vora-sarI-mA vAsa-ti. . rUra che zabdArtha gabhayA-garbhaja, chaeva-cha ja, gAuAI- gAu, muPyA- jANavA, maNussA- manuSyo, ukkosa-sarIra-mANeNaMutkRSTa zarIranA pramANanI apekSAe. kosatigaM-traNa gAu. 3ra. gAthArtha garbhaja catuSpado che ja gAu jANavA, ane zarIranA utkRSTa mApe (garbhaja) manuSyo traNa gAu che. 32. sAmAnya vivecana garbhaja jaLacaranA zarIranI uMcAI 1 hajAra jojana garbhaja ura:parisarpanA zarIranI uMcAI 1 hajAra jojana Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 115 garbhaja bhujaparisarpanA zarIranI uMcAI 2 thI 9 gAu. garbhaja catuSpadanA zarIranI uMcAI 6 gAu garbhaja khecaranA zarIranI uMcAI 2 thI 9 dhanuSa che garbhaja manuSyanA zarIranI uMcAI traNa gAu hoya che. manuSyonI A vadhAremAM vadhAre uMcAI devakura ane uttarakuru kSetramAM hoya che. temaja bhArata-airAvatanA suSamasuSama nAmanA pahelA ArAmAM hoya che. cha gAunA catuSpado devakura-uttarakurumAM hoya che. 7. devonA zarIranI uMcAI isANaMta-surANaM, rayaNIo satta huMti uccattaM / suga-yuga-yuga-va-vijJa-puttaviveriphALo rUrU I anvayaH IsANaMta-surANaM uccattaM satta rayaNIo huMti / Tu-tulA-kuna-23ovijJAputtavivA -parihAkhI. rUrU | zabdArtha IsANa-aMta-surANa-IzAna devalokanA aMta sudhInA devonI. uccata-uMcAI, satta-sAta, raNIo- hAtha, duga-duga-duga-caugevinjayuttare-be, be, be, cAre raiveyaka ane anuttaramAM (I) krikki-parihANI-eka ekanI parihANI-ochAza. 33. gAthArtha IzAna devalokanA aMta sudhInA devonI uMcAI sAta hAtha che (pachI) be, be, be, cAra, raiveyako ane anuttaromAM eka rathina Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ekanI ochAza che. 33. jIvavicAra prakaraNa sAmAnya vivecana bhavanapati, vyaMtara, vANavyaMtara, jyotiSTha, tirthaMkarz2abhaka, paramAdhArmika, pahelA ane bIjA devaloka ane pahelA kilbiSikanA devonI uMcAI 7 hAtha. trIjA, cothA devaloka ane bIjA kibiSikanA devonI uMcAI 6 hAtha. pAMcamA, chaThThA devaloka, trIjA kilbiSika, ane nava lokAMtika devonI uMcAI 5 hAtha. sAtamA, AThamA devalokanA devonI uMcAI 4 hAtha. navamA, dazamA, agyAramA ane bAramA devalokanA devonI uMcAI 3 hAtha. nava praiveyakonA devonI uMcAi-2 hAtha. pAMca anuttaronA devonI uMcAI- 1 hAtha jIvonA zarIranI uMcAInuM varNana ahIM puruM thAya che. 2. AyuSyadvAra 1. ekendriyonuM utkRSTa AyuSya bAvIsA puDhavIe, satta ya Aussa tinni vAussa / vAsa-sahassA sa taha-gaLAna te tittAjha || 34 || anvayaH puthvIp, ADaska, vADA, taruM-gaLA vAvIsA, satta / tinni ya ma vAma-sahasyA, te ttattA'vjha || 34 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 117 zabdArtha bAvIsa-bAvIsa, puDhavIe- pRthvIkAyanuM, satta-sAta, Aussa-aplAyanuM, tiksi-traNa, vAussa-vAyukAyanuM, vAsasahassA-hajAra varSa, dasa-daza, tarugaNANa-pratyeka vanaspatikAyanuM, tela- teukAya, tirastAu- traNa ahorAtrinA AyuSyavALA che. 34. gAthArtha pRthvInuM bAvIza, pANInuM sAta, vAyunuM traNa, pratyeka vanaspatikAyanuM daza hajAra varSa, ane teukAya traNa (ahorAtra) rAtanA AyuSyavALA che. 34. sAmAnya vivecana ahorAtra eTale rAta ane divasa. traNa rAta thAya, tyAre vacce traNa divasa paNa Ave che, eTale traNa divasa ane traNa rAta; arthAt traNa ahorAtranuM AyuSya samajavuM. aho (aha) eTale divasa. 34. vikalendriyonuM utkRSTa AyuSya vAsANi bArasAU, beiMdiyANaM teiMdiyANaM tu / auNApanna-diNAI, cauriMdINaM tu chammAsA // 35 // anvayaH beiMdiyANaM teiMdiyANaM tu cariMdINaM AU bArasa / vAsANi auNApanna-diNAI, chammAsA // 35 // zabdArtha vAsANI-varSa, bArasa-bAra, Au-AyuSya, beIdiyANa Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa beindriyone, teIdiyANuM- teindriyonuM, auNApanna-diNAUogaNapacAsa divaso, cauriMdINuM- carindriyonuM, chammAsA-cha mAsa- cha mahinA. 35. 118 gAthArtha be- indriyonuM bAra varSa, te-indriyonuM ogaNapaccAsa divasa, ane carindriyonuM cha mahinA AyuSya hoya che. 35. 3. devo, 4. nArako, 5. garbhaja, catuSpada, tiryaMco ane 6. manuSyonuM utkRSTa AyuSya. sura-nerayALa virUM, vomA mALarALi tittInuM / vaDaya-tiyi-manusmA, tinniya paniovamA skruti // rU6 // anvayaH mu-neDvALa kosA, nirphe tittInuM sALi, ya / vaDappaya-tiriya-maLussA, tinni ya-patiovamA druti. / / rU| zabdArtha suraneraIyANa-devo ane nArakonI. ThiI- AyuSya, sthiti, cauppaya-tiraya-maNussA- catuSpada, tiryaMca ane manuSyo, titritraNa, ukkosA- utkRSTa - vadhAremAM vadhAre, sAgarANi-sAgaropama, tittIsa-tetrIza. paliovamA- palyopama. 36. gAthArtha deva ane nArakonI utkRSTa sthiti tetrIza sAgaropama ane catuSpada tiryaMco ane manuSyonI traNa palyopama che. 36. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 119 sAmAnya vivecana devonuM utkRSTa AyuSya anuttaravAsI devonI apekSAe kahyuM che, ane nArakonuM sAtamI nArakanI apekSAe che. temaja catuSpada tiryaMco taMthA manuSyonuM devakuru uttarakurunI apekSAe kahyuM che. (palyopama ane sAgaropamanI vyAkhyA mATe juo pRSTha 35) 7. garbhaja paMcendriya tiryaMconuM utkRSTa AyuSya nAyara-3-muvALa, paramAjha hopha puttra-hoDI 3 / pasvIAM pukhta maLio, asaMha-mAno ya pattiyassa // rU7 II anvaya: nAya -3-muyALa, paramAjha putva-joDIka hopha puNa ya pakkhINaM paliyassa, asaMkha - bhAgo bhaNio // 37 // zabdArtha jalaya2-u2-bhayagANuM-jalacara u2:parisarpa ane bhujaparisarpone, hoi- che, paramAu-utkRSTa AyuSya, purvI-koDIpUrva kroDa varSa, u- pAdapUrti mATe avyaya che, pakSINuM- pakSIonuM, puNa- vaLI, bhaNiyo-kaheluM che. asaMkhabhAgo-asaMkhyAtamo bhAga, paliyamsa - palyopamano. 37. gAthArtha jaLacara, ura:parisarpa ane bhujaparisarpanuM utkRSTa AyuSya kroDa pUrva varSa che. ane pakSIone palyopamano asaMkhyAtamo bhAga kahyo che. sAmAnya vivecana ahIM jaLacara-saMmUrcchima ane garbhaja e banneyanuM kroDa pUrva Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 jIvavicAra prakaraNa varSanuM AyuSya samajavuM. kAraNake-saMmUcchima ura:parisarpa ane bhuja parisarpanuM AyuSya anya graMthomAM juduM gaNAvyuM che. paNa jaLacara jIvonuM juduM gaNAvyuM nathI. saMmUcchima catuSpada 84000 varSa, pakSI-72000 varSa, ura:parisarpa-pa3000 varSa, bhujaparisarpa-42000 varSa. 705608OOOOOOO0 varSe eka pUrva thAya che. evA eka karoDa pUrva samajavA. 37. 8. sUkSma ekendriya, 9. sAdhAraNa vanaspatikAya ane 10. saMmUcchima manuSyonuM jaghanya tathA utkRSTa AyuSya. sabve suhumA sAhAraNA ya, samucchimA maNussA ya / ukkosa-jahanneNaM, aMta-muhattaM ciya jiyaMti // 38 anvayaH savve suhumA sAhAraNA ya, samucchimA maNussA ya / 3vasa-gadivi, saMta-muhuraM viya niyaMti rU8 .. zabdArtha save -badhA, suhumA-sUkSma, sAhAraNA-sAdhAraNa vanaspatikAya, samUcchimA- saMmUcchima. maNussA-manuSya, ukkosa jahannaNaM-utkRSTathI ane jadhanyathI, aMtamuhurtA-aMtarmuhUrta sudhI, ciya-ja, nizcayathI, jiyaMti- jIve che. 38. gAthArtha badhA sUkSma jIvo, sAdhAraNo ane saMmUcchima manuSyo utkRSTathI ane jadhanyathI aMtarmuhUrta sudhI ja jIve che. 38. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 1 jIvavicAra prakaraNa sAmAnya vivecana sUkSma eTale-sUkSma pRthvIkAya, aSkAya, teukAya, vAyukAya ane sAdhAraNa vanaspatikAya levA athavA sAdhAraNa eTale sUkSma ane bAdara bannaya sAdhAraNa vanaspatikAya samajavA. saMmUcchima manuSyo eTale ekaso eka kSetranA garbhaja strI-puruSa ane napuMsaka jAtinA manuSyonA (1)maLa , (2) mUtra, (3) vIrya, (4) zleSma, (5) pitta, (6) parasevo, (7) eThavADa vagere cauda prakAranA azuci sthAnomAM aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA zarIravALA asaMkhyAtA saMmUcchima manuSyo utpanna thAya che. te mana vagaranA ane mithyAdaSTi hoya che. te aparyApta avasthAmAM ja maraNa pAme che. tenuM AyuSya aMtarmuhUrtanuM ja hoya che. 38. banneya dvArono upasaMhAra mohiUTI-Da-mA, parva saMveva samavAyuM je puNa ittha visesA, visesa-suttAu te neyA // 39 // anvayaH evaM saMkhevao ogAhaNA-''u-mANaM samakkhAyaM / puNa ittha je visesA, te visesa-suttAu neyA // 39 zabdArtha ogAhaNAu-mANe-avagAhanA-uMcAI ane AyuSyanuM pramANa. saMkhevao- saMkSepathI, TuMkAmAM, samakhAya- kahyuM, ItyaemAM, puNa- ane vaLI, viserA-vizeSa spaSTIkaraNo, visesasuttAu-vizeSa sUtrothI, moTAM sUtrothI. te-te AyuSya ane zarIranI uMcAI. neyA- jANavA. 39. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 2 jIvavicAra prakaraNa gAthArtha e prakAre avagAhanA ane AyuSyanuM pramANa TuMkAmAM kahyuM. (paNa) emAM je vizeSa hakIkata che, te moTAM sUtrothI jANavI. sAmAnya vivecana A prakaraNamAM dareka bAbato mAtra TuMkamAM ja samajAvI che. dareka jIvanA dareka dareka mukhya bhedonA peTA bhedonA paNa zarIranI uMcAI tathA AyuSya bIjA graMthomAM vigatavAra batAvyA che. tethI te tevA moTA graMthomAMthI khAsa samajI levA. to paNa keTalIka samajavA jevI bAbato vizeSa vivecanamAM ame batAvIzuM. 39. 3. svakAyasthiti dvAra. 1. ekendriyonI svakAyasthiti. egidiyA ya savve, asaMkha ussappiNI sakAyammi / 3vavaIti rati ya, mata-yA mAtAmo | 40 che. anvayaH savve agiMdiyA aNaMta-kAyA, sakAyammi asaMkha ya / aNaMtAo ussappiNI, uvavajjaMti ya cayaMti // 40 // zabdArtha ussapriNI-utsarpiNI uMce caDatI, uce caDato kALa ane vacce avasarpiNI-eTale nIce utarato kALa paNa Ave che, tethI ahIM utsarpiNI ane avasarpiNI ema baMne kALa. asaMkha-asaMkhyAta, sakAyammui-potAnI kAyAmAM ekanI eka jAtanA jIvabhedamAM, uvavarjati-upaje che. cayaMti-myuve che, mare che. asaMtakAyAanaMtakAya, sAdhAraNa vanaspatikAya. asaMtAo- anaMta. 40 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 1 2 3 gAthArtha badhA ekendriya jIvo ane anaMtakAya jIvo potAnI ja kAyAmAM anukrame) asaMkhya ane anaMta utsarpiNI sudhI upaje che ane auve che. 40 sAmAnya vivecana svakAmAM-pRthvIkAya jIva pRthvIkAyamAM ja kyAM sudhI utpanna thAya ? asaMkhya= utsarpiNI-avasarpiNI sudhI utpanna thAya. e pramANe ja aSkAya, te= ukAya vAyukAya, tathA pratyeka vanaspatikAya aMge samajavuM. sAdhAraNa vanaspati jIva vAraMvAra sAdhAraNa vanaspatikAyamAM kyAM sudhI janme ? te anaMta utsarpiNI avasarpiNI sudhI janma ane mare. (utsarpiNI ane avasarpiNInA svarUpa mATe juo. pRSTha. 35) 2. vikalendriya ane paMcendriya jIvonI svakAya sthiti saMkhijja-samA vigalA, sataTTha-bhavA paNidi-tiri maNuA / 3vavannati sAme, nAraya-revA ya no veva che 42 che anvayaH vigalA saMkhijja-samA, paNidi-tiri-maNuA sattaTTha bhavA / sakAe uvavajjaMti, ya nAraya-devA no ceva. // 41 // zabdArtha saMkhijja-samA-saMkhyAtavarSa, vigalA-vikalendriyo, be, traNa, cAra indriyovALA, satta-bhavA-sAta ATha bhava, parNiditirimaNuA-paMcendriya-tiryaMca ane manuSyo. uvavarjati- upaje che. sakAe- sva jIvabhedamAM, nAraya-devA-nArako ane devo. 41. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 24 jIvavicAra prakaraNa gAthArtha vikasendriya jIvo saMkhyAtA varSa sudhI ane paMcendriya tiryaMco tathA manuSyo sAta-ATha bhava sudhI sva jIvabhedamAM upaje che. paNa nArako ane devatAo nahIM ja. 41. sAmAnya vivecana sAta ke ATha bhava ema be vikalpa kahevAnuM kAraNa e che, ke-AThamo bhava asaMkhyAta varSanA yugaliyAmAM ja thAya. tyAMthI deva bhavamAM jAya ane pachI manuSya ke tiryaMcamAM Ave. paNa ekI sAthe AThathI vadhAre bhava na ja kare. sAta bhava saMkhyAta varSanA AyuSyavALAmAM kare. AThamo na kare. AThamo bhava kare to asaMkhyAta varSanA AyuSyavALAmAM ja thAya. 41. 4. prANadvAra 10 prANo tathA ekendriyo ane vikasendriyone keTalA prANo hoya che? rasa vimAna pALA, viya-sAsa-mAsa-vana-vI egidiesu cauro, vigalesu cha satta adveva. // 42 // manvaya: nizA viya-sAsa-jhA-vatta-vA, radI pATI egidiesu cauro, vigalesu cha satta aTeva. // 42 // dasahA-daza prakAre, jiANa-jIvone, pANA- prANo, IdiyapAMca indriya, UsAsa-zvAsozvAsa, Au-AyuSya, bala-baLa - mana-vacana ane kAyAnA baLa, Idiya-usAsa-AU-bala-rUvA Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 125 pAMca Indriyo, zvAsozvAsa ane mana-vacana-kAyAnuM baLa. te svarUpa (daza prANo) egiMdie sue kendriyone. cIro-cAra, vigalesu vikasendriyone, cha-cha, satta- sAta, aTTa- ATha, evaja. 42. gAthArtha jIvone indriyo, zvAsozvAsa, AyuSya ane baLarUpe daza prakAre prANo (hoya che.) ekendriyone cAra ane vikasendriyone che, sAta, ane ATha ja hoya che). 42. sAmAnya vivecana prANa eTale jIvana. jIvanuM jIvana te prANa. zarIradhArI koIpaNa jIva jIvana jIve che ke nahIM? A dazamAMnA amuka saMkhyAnA prANo cAlu hoya, to ja samajI zakAya che ke jIva jIve che. athavA jIve jIvavuM eTale A dazamAMnA koIpaNa amuka prANa dhAraNa karavA. eka paNa prANa na hoya, to "amuka jIva jIvana jIve che" ema kahevAya ja nahI, eTale te prANo vinA jIva jIvI zake ja nahIM, te maraNa kahevAya. indriya zabdathI pAMca indriyo samajavI. ane baLa zabdathI manabaLa-vacanabaLa-kAyabaLa e traNe baLo samajavA. ema prANonI dazanI saMkhyA pUrI thaze. A daza prANo jIvanA che. AtmA to amara che. tenA prANo to jJAna, darzana, cAritra vagere che. tenI sAthe AtmA anAdi anaMtakALa sudhI prANavAnuM rahe che, ane jIve ja che. paraMtu daza prANa jIvanA gaNAvyA che, te duniyAmAM je Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 jIvavicAra prakaraNa zarIradhArI jIva kahevAmAM Ave che, tenA daza prANo che. jIva ane AtmAno bheda AgaLa upara samajAvyo che. te uparathI A hakIkata barAbara samajI zakAze. ekendriyone cAra prANa che. sparzendriya, zvAsozvAsa, AyuSya ane kAyabaLa. beindriyone rasanendriya ane vacanabaLa vadhIne cha prANa thAya che. te indriyone dhrANendriya vadhAre hovAthI sAta prANa thAya che. caurindriyane cakSurindriya vadhAre hovAthI ATha prANa thAya che. 42. mana vagaranA ke manavALA paMcendriyone prANo keTalA? tathA upasaMhAra asanni-sanni-paMcidiesu, nava dasa kameNa bodhavvA / tehiM saha vippaogo, jIvANaM bhaNNae maraNaM // 43 // anvayaH asanni sanni-paMcidiesu, kameNa nava-dasa bodhavvA / tehiM saha vippaogo, jIvANaM maraNaM bhaNNae. // 43 // zabdArtha asatri-sanni-paMciMdie su- mana vagaranA ane manavALA paMcendriyone, nava-nava, daza-daza. kameNa-anukrame, bodhavyAjANavA. tehi-teonI, saha sAthe, vidhdhaogo-viyoga, jIvANuMjIvonuM, bhaNae kahevAya che, maraNaM-maraNa. 43. gAthArtha mana vagaranA ane manavALA paMcendriya jIvone anukrame nava ane daza (prANI jANavA). Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 jIvavicAra prakaraNa teo (prANo)nI sAtheno "viyoga" ja jIvonuM "maraNa" kahevAya che. sAmAnya vivecana asaMkSipaMcendriya jIvone pAMcamI zrotrendriya vadhAre hovAthI teone nava prANa hoya che, ane saMkSipaMcendriya jIvone manabaLa vadhAre hovAthI tene daza prANo hoya che. duniyAmAM "amuka jIva marI gayo" evuM kahevAya che. teno vAstavika zo artha che ? te, gAthAnA pAchalA aDadhA bhAgamAM samajAve che. maraNa eTale-upara jene jeTalA prANo gaNAvyA che, te sarvano nAza, te ja jIvanuM maraNa. tethI maraNa eTale potAnA prANono viyoga. prANono viyoga eTale maraNa. "amuka mANasa marI gayo" eTale ke (tenA prANo chuTI gayA eTale "te mANasa marI gayo, eTale ke) potAnA prANo sAthe tenA AtmAno viyoga thayo. te jIvanuM maraNa gaNAya che. AtmA amara che, te kadI marato nathI, paraMtu prANo ane AtmA judA paDe te maraNa kahevAya che. garbhaja manuSyo ane tiryaMco tathA devatA ane nArako saMjJipaMcendriya kahevAya che. bAkInA jIvo asaMzI kahevAya che. kemake-te mana vinAnA che. eTale ekendriyo ane vikalendriyo paNa asaMjJI kahevAya che. mana vinAnA paMcendriyo asaMjJI paMcendriyo gaNAya che. saMmUcchima paMcendriya tiryaMco ane saMmUrcchima manuSyo paNa asaMzI paMcendriyo che, kemake te mana vinAnA hoya che. saMmUrcchima manuSyomAM vacanabaLa nathI hotuM, tethI ATha prANa ane zvAsozvAsa paryApti pUrI karatAM pahelAM marI jAya che. tethI Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 jIvavicAra prakaraNa sAta prANo che. eTalI vizeSatA samajavI. 43. upadeza evaM aNora-pAre, saMsAre sAyarammi bhImammi / patto maita-vRtto, nIrdi patta-thordi44 anvayaH aNora-pAre bhImammi, saMsAre sAyarammi / sapatta-thordi, nIrdi, purva mavita-vRtta paro. . 44 . zabdArtha evaM- e prakAre, aNora-pAre-A pAra ke sAmA pAra vagarano, A kAMTho ke sAmA kAMThA vagarano anAdi anaMta. saMsAre saMsArarUpI, sAyarami- sAgaramAM, bhImammi- bhayaMkara, apattadhamaeNhi-dharmane nahIM pAmelA. jIvehi-jIvoe. (prANono viyoga eTale maraNa), pattA-pAmyA che. asaMtakhutto-anaMtavAra, (khutto-vAra) 44. gAthArtha Ara-pAra vagaranA saMsArarUpI bhayaMkara samudramAM dharma nahIM pAmelA jIvo e prakAre (prANono viyoga-maraNa) anaMtavAra pAmyA che. sAmAnya vivecana saMsAra anAdi anaMtakALano che, ane ghaNo ja bhayaMkara che. dharma nahIM pAmelA jIvone anaMtavAra prANono viyoga thAya che eTale ke maravuM paDe che. anaMtavAra maravuM-janmavuM e ja teno saMsAra. anaMtavAra maravuM ane janmavuM e ja tenI bhayaMkaratA. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 1 29 anaMta maraNomAMthI bacavuM hoya, to dharma ja upAya che. dharma karanAro jIva bane teTalo veLAsara maraNonI paraMparAthI chuTo thAya che ane amara bane che. aja-janma rahita bane che. amara-maraNa vagarano thAya che. mukta-chuTo thAya che. A jagatamAM dharmanI mukhya jarUra eTalA mATe ja che. jagatamAM maraNa na hota, to dharmanI jarUra kadAca na raheta. jIvane jagatamAM sukhanAM aneka sAdhano che. temaja duHkhamAMthI choDAvanAra paNa aneka sAdhano maLI zake. paraMtu anaMta maraNothI choDAvanAra dharma sivAya bIjI koI vastu nathI. dharma ja eka evI vastu che ke te anaMta maraNonI paraMparAthI choDAvIne jIvane amara banAve che. dharmanI bIjA koIpaNa kAraNe kadAca jarUra na hoya, to paNa amara thavA to dharma vinA cAlaze ja nahIM. dharma ane dharmanA sAdhanonI jarUriyAta duniyAdArInA koIpaNa saMjogo mATe na nakkI thatI hoya, to paNa A AtmAnA anAdi anaMtakALanA mAjIvananI daSTie anaMta maraNamAMthI chuTavA dharmanI anivArya jarUra che. mATe dareke dareka kSaNa, dararoja, dareka mahine, ane ekaMdara AkhI jiMdagI jeTalo vakhata maLe, teTalo vakhata, ane jeTalI zakti hoya, teTalI zaktino upayoga karIne avazya dharma karavo joIe. e A upadezano sAra che, jagatanA dareka mANase samajI rAkhavuM joIe ke janma-maraNanI paraMparAmAMthI choDAvanAra jaina dharma jevI zakti bIjA koI dharmamAM nathI. kemake teonI pAse tene lAyakanAM sAdhano nathI.44. (zikSakoe gAthAmAM ApavAmAM AvelI dharmanI jarUriyAta mATe upara je samajAvavAmAM AveluM che, te barAbara ThasAvavuM.) Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 30 jIvavicAra prakaraNa 5 muM yonidvAra. 1. ekendriyonI yoni saMkhyA taha caurAsI lakkhA, saMkhA joNINa hoi jIvANaM / puDhavAINaM cauNhaM, patteyaM sattasatteva // 45 // anvayaH taha jIvANaM joNINa, saMkhA caurAsI lakkhA hoi / puDhavAINaM cauNhaM, patteyaM satta satteva. // 45 // zabdArtha taha-tathA. caurAsI-corAzI, lakakhA-lAkha. saMkhA-saMkhyA, johINa-yonionI, hoi-che, jIvANuM-jIvonI, puDhavAIrNapRthvIkAyAdika, cauddha-cAreyamAM, pattayaM-darekanI, satta-satta-sAta sAta, eva-ja. 45. gAthArtha tathA, jIvonI yonionI saMkhyA corAzI lAkha che. pRthvI vagere cAramAM darekanI sAta sAta (lAkha) ja che. 45. sAmAnya vivecana yoni eTale jIvonI utpattinuM sthAna. utpattinAM sthAno asaMkhya che. paraMtu je je sthAnomAM amuka amuka samAnatA che, teonuM eka sthAna gaNIne tenAM corAzI lAkha sthAno gaNAvyAM che. eka samAna varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAna- AkAra hoya, tevA ghaNA utpatti sthAno hoya; to paNa te eka yoni gaNAya che. A rIte kula corAzI lAkha jIvayonio che. pRthvIkAya, aSkAya, teukAya ane vAyukAyanI sAta sAta lAkha yonio che. 45. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 jIvavicAra prakaraNa 2. bAkInA jIvonI yonionI saMkhyA dasa patteya-taruNaM, caudasa lakkhA havaMti iyaresu / vigalidiesu do do, cauro paMciMdi-tiriyANaM // 46 // cauro cauro nAraya, -suresu maNuANa caudasa havaMti / saMpiDiA ya savve, culasI lakkhA u joNINaM // 47 // anvayaH patteya-taruNaM dasa, iyaresu caudasa lakkhA havaMti / vigalidiesu do do, paMciMdi-tiriyANaM cauro // 46 // nAraya-suresu cauro cauro, maNuANa caudasa lakkhA havaMti / savve saMpiMDiA, joNINa culasI lakkhA. // 47 // zabdArtha patteya-taruNa-pratyeka vanaspatikAyanI, iyare su-ItaronesAdhAraNa vanaspatikAyanI, vigaliMdie su-vikasendriyomAM, saMpiDiyA- saravALo karatAM ekaThI thayelI, culasIlakha-corAzI lAkha. joNINa- yonionI. 46-47. gAthArtha pratyeka vanaspatikAyanI daza, ane itara (sAdhAraNa vanaspatikAya)nI cauda lAkha, vikasendriyonI babbe, paMcendriya tiryaMconI cAra (lAkha) che. 46. nArako ane devonI cAra cAra, ane manuSyo cauda (lAkha) hoya che. badhI ekaThI karavAthI yonio corAzI lAkha thAya che.47. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 jIvavicAra prakaraNa sAmAnya vivecana pRthvIkAya- 7 lAkha te indriya- 2 lAkha aplAya- 7 lAkha caurindriya- ra lAkha teukAya-7 lAkha tiryaMca paMcendriya-4 lAkha vAukAya-7 lAkha devatA- 4 lAkha pratyeka vanaspatikAya-10 lAkha nArako-4 lAkha sAdhAraNa vanaspatikAya-14 lAkha manuSyo- 14 lAkha beindriya-2 lAkha kula 84 lAkha 3. (yonidvAra cAlu) siddho upara yonidvAra sAthe bAkInA pAMceya tAro prasaMge ghaTAvyA che. siddhANaM natthi deho, na Au kammaM na pANa joNIo / sAi-aNaMtA tesiM, ThiI jiNiMdAgame bhaNiA // 48 // anvayaH siddhANaM deho natthi, Au-kammaM na, pANa-joNIo na / tehiM hi gilAne, sApha-mavitA mAiyA. 48 che. zabdArtha siddhANaM- siddhone. nalthi- nathI, deho-zarIra, na- nathI. AukarmonuM AyuSya karma. sAI-asaMtA-sAdi anaMta, tesiM- teonI, ThiI- sthiti, jirNodAgame- zrI jinezvaronA AgamomAM. 48. gAthArtha siddhone nathI zarIra, nathI AyuSya-karma, nathI prANo ane yonio, teonI sthiti zrI jinezvara prabhunA AgamomAM sAdi anaMta kahI che. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vavicAra prakaraNa 133 sAmAnya vivecana siddho aMge pAMca dvArA nIce pramANe utAryA che :zarIranI uMcAI zarIra ja nathI, to pachI tenI uMcAI kevI ? AyuSyanuM pramANa- AyuSyakarma ja nathI. to pachI tenA pramANanI vAta kevI ? prANo-dazamAMno ekeya nathI. mAtra jJAnAdika bhAva prANo hoya che. yoni-janmavAnuM ja nathI, to pachI tenuM sthAna kyAMthI hoya? sva-svarUpamAM sthiti sAdi anaMtakALa sudhInI hoya che. 48. 4. (yonidvAra cAlu) yonionI bhayaMkaratA mane gAra-niphaLa, go-ihima jI rahyA bhamiyA bhamihiti ciraM, jIvA jiNa-vayaNamalahaMtA // 49 // anvayaH aNAi-nihaNe kAle, joNi-gahaNammi bhIsaNe itva / jiNa vayaNamalahaMtA jIvA, ciraM bhamiyA bhamihiti. // 49 // zabdArtha aNAinanihaNe- Adi eTale zarUAta, ane nidhana eTale aMta, te vagaranA eTale anAdinidhana Adi ane aMta vagaranA. kAle- kALamAM, breNIgaNami-yonioe karIne gaMbhIra, bhIsaNe-bhayaMkara, itya-ahi- A saMsAramAM, bhamiyA-bhamyA, bhamihiti-bhamaze. cira-lAMbo vakhata. jiNavayaj-jinavacana, alahaMtA- na pAmatA. 49. gANA jinezvara prabhunA vacanane nahIM pAmelA jIvo yoniothI Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 jIvavicAra prakaraNa gahana ane bhayaMkara A (saMsAra) mAM anAdi anaMtakALa ghaNA vakhata sudhI bhamyA che ane bhamaze. 49. sAmAnya vivecana prANaviyogarUpa maraNo ane yonio eTale janmasthAno. e be saMsAranI gaMbhIratA ane bhayaMkaratAnA mukhya mathako che. evA bhayaMkara saMsAramAM anAdithI jIvo bhame che, te bhamavAmAMthI bacavAno upAya jinezvara prabhuno upadeza ja che. jyAM sudhI e upadeza sAMbhaLyo na hoya, teno sAra samajyA na hoya, ane te pramANe AcaraNa karyuM na hoya, tyAM sudhI te bhayaMkara saMsAramAMthI chUTI zakAtuM nathI ane anaMtakALa bhamavuM paDe che. mATe jo te rakhaDapaTTImAMthI chUTavuM hoya, to prabhunA upadezane anusaravuM. A sivAya bIjo upAya nathI. koI ThekANe mamiyA, mamanita mAhitti- evo paNa pATha che. 5. (yonidvAra cAlu) upadeza tA saMpai saMpatte, maNuatte dullahe vi saMmatte / siritikUri-sikke, vada mo ! thame | 10 anvayaH tA saMpai dullahe vi, maNuatte saMmatte saMpatte / mo ! siri-saMtikurisid, thambe 3 re I G0 che. zabdArtha tA-tethI, saMpaI- have, dullahevi- durlabha chatAM paNa, maNua7-manuSyapaNuM, sammatte samyakatva, saMpatta-mathe chate, maLe che to, siri-saMti-sUri-sikre-zrI zAMtisUriziSTa, zrI-jJAnAdilakSmI, Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakaraNa 135 zAMti-eTale upazamayukta, sUri-eTale pUjya puruSoe, siTTaupadezelA. (athavA zrI zAMtisUrie batAvela.) dhame- dharmamAM, ujjarma-udyama, kareha-karo. bho! - he manuSyo. gAthArtha mATe have to durlabha chatAM manuSyapaNuM ane samyakatva maLyA che, to te bhavya manuSyo ! jJAnAdi lakSmI ane zAMtiyukta pUjya puruSoe (tathA zrI zAMtisUrijI mahArAje) batAvelA dharmamAM ughama karo. 50 sAmAnya vivecana mATI, pANI vagere ekendriyathI mAMDIne vikasendriyo, paMcendriya tiryaMco ane deva-nAraka sudhI jIvo utpanna thAya che. chatAM manuSyapaNuM koIkane ja maLe che. manuSyapaNuM maLavA chatAM, ajJAnamithyAtva vagere hovAthI dharma samajI zakAya nahIM, tethI samakata pAmavuM to ghaNuM durlabha thAya che, chatAM te maLyuM, to pachI dharma- zA mATe na karavo ? mATe dharmanI bhUmikArUpa samyakatva pAmyA pachI dharma karavo ja joIe. emAM pramAda karavAnI jarUra nathI. samajavA mATe samyakatvanA judI judI apekSAe artha thAya che. zuddha deva, zuddha guru, zuddha dharmanI zraddhA, te samyakatva. dharma paNa aneka jAtanA duniyAmAM saMbhaLAya che. paNa je zrI jJAna, darzana ane zAnti upazamayukta hoya, ane sUrieTale vItarAga evA pUjayatama puruSoe sikre-upadezela hoya te ja kharo dharma che. temAM udyama karavo joIe. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 jIvavicAra prakaraNa "A graMthanA kartA zrI zAntisUrIzvarajI mahArAja che." ema garbhita rIte kartAe potAnuM nAma paNa sUcavyuM che. 50 3. graMthano upasaMhAra eso jIva-viyAro, saMkheva-ruINa jANaNA-heu / saMkhitto uddhario, ruddAo suya-samuddAo // 51 // anvayaH eso jIva -vicAro, ruddAo suy-smuddaao| moi, saMvA , bApA deva-vitto 2 / zabdArtha eso-A, jIva-viyAro-jIvavicAra, saMkhevaUNa-thoDI buddhivALAone, jANaNA-heUsamajAvavA mATe. ruddAo-gaMbhIra, suya-samudAo-zAsarUpI samudramAMthI, saMpitto-TuMkAvelo, uddhario- lIdho che. 51. gAthArtha A jIvavicAra-jIvosaMbaMdhI vicAra gaMbhIra Agama-zruta rUpa sAgaramAMthI saMkSeparucivALA jIvone samajAvavA saMkSepaTuMkArUpe uddhata karyo che. sArarUpe tAravyo che.51. (avataraNa, gAthA, anvaya, zabdArtha, gAthArtha ane sAmAnya vivecana sahita zrI jIvavicAra prakaraNa saMpUrNa) jIvavicAra- vizeSArtha - 1 1. A prakaraNanA racayitA vAdivetAla zrI zAntisUrIzvarajI mahArAjanuM prabhAvavALuM jIvanacaritra prabhAvaka caritramAM che. 2. maMgalAcaraNamAM e bhAvArtha samajAya che ke-jema dIvo rAtanA Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApanA bALakone zraddhALu, jJAnavAna ane cAritrasaMpanna banAvavA mahesANA pAThazALAmAM dAkhala karo. praveza patra maMgAvI nIcenA saranAme bharI mokalo zrImadda yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA sTezana roDa, mahesANA (gujarAta) pIna - 384 001