________________
વિચારસ્વાત ત્ર્યના ઇતિહાસ.
આજ ઘણાં છે. આમ કરવામાં તે વાજબી હાય અને ન ચે હાય. તે વાજબી જ હેાય તે તેમાં તેમને દોષ નથી. પ્રાચીન સમાજોની પ્રગતિને અંતરાયરૂપ જે કાંઇ સ્વાર્થા હતા તે જ સ્વાર્થોથી તેઓ પણ પ્રેરાયા છે. એક બાજૂ સ્વાતંત્ર્યના વાતાવરણમાં વૃદ્ધિ પામેલી આવી મને વૃત્તિવાળા લેાકેાનું અને બીજી બાજૂ સદા નવા વિચારાની શોધમાં ફુરનારા તથા એવા વધુ વિચારે ફેલાયા નથી એ જોઈ ખેદ પામનારા લેાકેાનું આપણે સમકાલિન અસ્તિત્વ જોઇએ છીએ, ત્યારે જે જે સમયમાં આવા નવીન વિચારને ચાહનારાના અભિપ્રાયથી પ્રજામત ઘડાયેા હતેા તે સમયમાં વિચારને કેવી મેડીએ હતી તથા જ્ઞાનના માર્ગમાં કેટલા બધા અંતરાયા હતા તેની આપણે ઝાંખી કરી શકીએ છીએ.
હવે અધિકાર (Authority) કે પોતાના પાડેાશીના પૂર્વગ્રહા (Prejudices)ની ગણના કર્યાં વગર પેાતાના વિચારાને પ્રસિદ્ધ કરવાની છૂટ ચાલુ સમયમાં જે કે એક ચુસ્થાપિત સિદ્ધાંત સમાન થઈ ગઈ છે તે પણ પેાતાના વિચારને જતા કરવા કરતાં માતને વધાવી લેનારાએમાંથી પેાતાના વિચારાને યુક્તિ:પુરસર અચાવ કરી શકે એવા થોડાક જ હશે, એમ હું માનું છું. વાણીસ્વાતન્ય એ મનુષ્યને સ્વાભાવિક અને વંશાપભાગ્ય જન્મ સિદ્ધ હક્ક છે એવું આપણે માની લઇએ એમ છીએ, તેમજ વાણીસ્વાતંત્ર્ય વિરુદ્ધ જે કાંઇ કહેવામાં આવે એ સર્વ સામે આ જ પૂરતા જવાબ છે, એમ પણ આપણે કલ્પી લઇએ એમ છીએ. પણ આવા હક્ક કેવી રીતે પ્રતિપાદિત કરવે એ જ મુશ્કેલીની વાત છે.
જો માણસને કાઈ પણ ‘કુદરતી હકા’ હાઇ શકે તે તે એજ છેઃ-(૧) પેાતાની જીંદગી ટકાવવાનેા (ઉદર પોષણના માર્ગ રોધવાના) તથા (૨) પ્રજોત્પત્તિ કરવાને. તેપણ સમાજ આ બન્ને હક્કોને અમલ કરવાની બાબતમાં અંકુશ મૂકે છે. ભૂખે મરતા માણસને જાનું અન્ન લેવાની મના હાય છે; વર્ણસંકર પ્રજોત્પત્તિ સામે
