________________
જીવો પાસે નિમ્નથી ય નિમ્ન ચેષ્ટા પણ કરાવી શકે છે. તો પછી એમાં શું આશ્ચર્ય? અજ્ઞાની આશ્ચર્ય કરે છે, જ્ઞાની સ્થિતપ્રજ્ઞ રહે છે. અજ્ઞાની પ્રશ્નોની ઝડી વરસાવે છે, જ્ઞાનીને ઉત્તર સિવાય બીજું કાંઈ જ દેખાતું નથી. અજ્ઞાની સમસ્યાઓમાં જ ડુબેલો રહે છે. જ્ઞાનીના શબ્દકોષમાં સમાધાન સિવાય કોઈ શબ્દ જ નથી.
કર્મ એ એક જાતનો ક્ષેત્રરોગ છે. યોગબિન્દુમાં કહ્યું છે –
क्षेत्ररोगाभिभूतस्य यथा अत्यन्तं विपर्ययः ।
બીજા અનેક રોગોનો આશ્રય હોય, એવા રોગને ક્ષેત્રરોગ કહેવાય છે. આ રોગમાં તીવ્ર પ્રકૃતિવિપર્યાસ જોવા મળે છે. રોગી તીવ્ર ગાંડપણનો ભોગ બને છે. સહજ રીતે અનુચિત પ્રવૃત્તિ કરે છે. હિત-અહિતનો વિવેક ગુમાવી બેસે છે. ન્યાય-અન્યાયની ભેદરેખાને ભૂલી જાય છે. ક્ષેત્રરોગ, જ્વર, શ્વાસ, ખાજ વગેરે રોગો તો એમાં હોય, પણ એના કરતાં અનેક ગણા ભયંકર એવા સ્મૃતિભ્રંશ, ઉન્માદ, અસંબદ્ધ ચેષ્ટા વગેરે વિકારો પણ એમાં હોય. અધ્યાત્મસારમાં કહ્યું છે .
हसन्ति क्रीडन्ति क्षणमथ च खिद्यन्ति बहुधा, रुदन्ति क्रन्दन्ति क्षणमथ विवादं विदधते । पलायन्ते मोदं दधति परिनृत्यन्ति विवशा,
भवे मोहोन्मादं कमपि तनुभाजः परिगताः ॥
સંસારમાં જીવો કેવો મોહોન્માદ પામ્યા છે... હસે છે, રમે છે, જાત જાતનો ખેદ પામે છે, રડે છે, આક્રંદ કરે છે, તો ઘડીમાં વિવાદ કરે છે, નાસી જાય છે, આનંદ અનુભવે છે... કેવી
19
