________________
भ्रान्तिमात्रमिदं विश्वं भ्रान्तिभेदेन भिद्यते ભ્રમ એ જ તો ભવભ્રમણ છે. ભ્રમ ટળે તો ભ્રમણ ટળે.
ગજસુકુમાલ મુનિનું ભવભ્રમણ ટળી ગયું. કારણ કે એમનો ભ્રમ ટળી ગયો હતો... દ્વારિકાના રાજમહેલમાં જે સોનાના પારણિયે ઝુલતો હતો, એ પણ ‘હું’ ન હતો. વિરાટ યદુવંશની લાખો યુવતીઓ જેને ખોળે લઈને રમાડવા માટે પડાપડી કરતી હતી, એ પણ ‘હું’ ન હતો. ત્રિખંડાધિપતિ સ્વયં કૃષ્ણ વાસુદેવ જેને પોતાના ખોળામાંથી અળગો ન'તા કરતા, એ પણ ‘હું’ ન હતો. પાણી માંગે ને જેને શાહી દૂધ મળતું હતું, એ પણ ‘હું’ ન હતો. દીક્ષાની માંગણી કરી ત્યારે જેને રાજ્યાભિષેકનું પ્રલોભન અપાયું હતું, એ પણ ‘હું” ન હતો અને.... અત્યારે જેનું માથું સળગી રહ્યું છે, એ પણ ‘હું’ નથી.
સબ પુદ્ગલ કી બાજી
કાજી પણ એ... પાજી પણ એ. હું તો માત્ર આત્મા, શુદ્ધ આત્મા. પરિવર્તનોથી પરિતાપ અનુભવવાનો કોઈ પ્રશ્ન જ ઊભો નથી થતો, કારણ કે એ પરિવર્તનો પુદ્ગલના છે, મારા નથી. કથા પણ પુદ્ગલની, પાત્રો પણ પુદ્ગલના, ઘટના પણ પુદ્ગલની... મારું શું? કશું જ નહીં. હું તો એક પ્રેક્ષક. માત્ર પ્રેક્ષક. જ્ઞાનસારમાં કહ્યું છે
पश्यन्नेव परद्रव्य - नाटकं प्रतिपाटकम् । भवचक्रपुरस्थोऽपि, नामूढः परिखिद्यति ॥
112
