________________
છગન ને મગન એક વાર શેરીમાં સામ-સામે મળ્યા. છગનને જોતાની સાથે જ મગન ઉછળી પડ્યો.. “અલ્યા છગન! તારા ખેતરમાં કોઈની લાશ પડી છે. મેં એનો ચહેરો જોયો. બિસ્કુલ તારા જેવો જ હતો.” “એમ?” “હા, ભગવાનના સોગંદ.” “તો તો મારી જ લાશ હશે.” છગન પોક મુકીને રડવા લાગ્યો, “હાય રે... હું તો મરી ગયો.” મગન આશ્વાસન આપી રહ્યો છે, પણ આટલી હદની દુર્ઘટના (!) ઘટી ગઈ હોય, ત્યાં કોણ શાંત થાય?
આપણને હસવું આવે છે. દુર્ઘટનાની નહીં, પણ મૂર્ખતાની હદ લાગે છે. પણ દુનિયાના બધા વ્યવહારો પણ તાત્વિક દૃષ્ટિએ મૂર્ખતા નથી તો શું છે? છગન એટલા માટે જ મૂર્ખ છે, કે એ પર” માં “સ્વ” ની ભ્રાન્તિથી દુઃખી થઈ રહ્યો છે. દુનિયા પણ આ ભ્રાન્તિથી જ તો દુઃખી થઈ રહી છે, તો એ મૂર્ખ નહીં? જેમ કોઈની લાશ, એ પોતાની લાશ નથી, એમ કહેવાતી પોતાની લાશ પણ વાસ્તવમાં પોતાની લાશ નથી. જેમ કોઈનું મૃત્યુ એ પોતાનું મૃત્યુ નથી, એમ કહેવાતું પોતાનું મૃત્યુ, એ પણ પોતાનું મૃત્યુ નથી. જગત હસે છે, રડે છે, નાચે છે, શોક કરે છે, દોડે છે, વિલાપ કરે છે, આ બધી જ પ્રવૃત્તિઓ જ્ઞાનીને છગનની મૂર્ખતા જેવી દેખાય છે. નરી મુર્ખતા જેવી. સમાધિતંત્ર માં કહ્યું છે -
पूर्वं दृष्टात्मतत्त्वस्य
विभात्युन्मत्तवजगत् એક વાર જેણે આત્મતત્ત્વને જોઈ લીધું છે, અને પછી આખું વિશ્વ પાગલ જેવું લાગે છે. જેમાં કશું જ “હું નથી, ને કશું
— 116 -
