________________
કેટલી! એમાં પણ કેટલા ઉતાર-ચઢાવ! ‘કાજી ને પાજી શબ્દોથી તો માત્ર દિશાસૂચન કર્યું છે. બાકી આત્માએ આજ સુધીમાં જે જે શિખરારોહણ કર્યા છે અને જે જે પાતાલપાત અનુભવ્યા છે, તેનું કોઈ વર્ણન થઈ શકે તેમ નથી. યોગશાસ્ત્રમાં કહ્યું છે
श्रोत्रियः श्वपचः स्वामी पत्तिर्ब्रह्मा कृमिश्च सः । संसारनाट्ये नटवत् संसारी हन्त चेष्टते ॥
વેદપાઠી પણ એ, ને ચંડાળ પણ એ. શેઠ પણ એ અને નોકર પણ એ. બ્રાહ્મણ પણ એ, ને કીડો પણ એ. સંસાર એટલે એક નાટક ને એ એટલે એક નટ.
વૈરાગ્યશતકમાં કહ્યું છે
-
धी धी धी संसारो, देवो मरिऊणजं तिरि होइ । मरिऊण रायराया, परिपच्चइ णिरयजालाहिं ॥
એક દેદીપ્યમાન દેવ મરે છે, અને વિષ્ટામાં આળોટતી એક ભૂંડણના પેટે જન્મ લે છે. એક રાજ-રાજેશ્વર મરે છે, અને નરકની જ્વાળાઓમાં શેકાય છે.
આટઆટલું અનાદિની સંસારયાત્રામાં ઘટી ચુક્યું છે. જેની તુલનામાં કાજી-પાજીના પરિવર્તનો તો કશું જ નથી. હવે આટલા પરિવર્તનમાં શું ઉંચા – નીચા થવું? અને જે પરિવર્તન થયું ને થાય છે, એ ય મારું ક્યાં છે? એ તો પુદ્ગલોનું છે, તો પછી નાહકનું દુઃખી થવાની જરૂર જ ક્યાં છે? બસ, આટલા જ તત્ત્વજ્ઞાનને આત્મસાત્ કરી લઈએ –
114
