________________
પર કી આશ સદા નિરાશા એક માત્ર શુદ્ધ આત્મસ્વભાવ સિવાય બીજું જે કાંઈ પણ છે, એ પર’ છે. એ ચાહે રાજા હોય, જનતા હોય, સ્વજન હોય, ધન હોય, તન હોય કે મન હોય. આ બધું જ “પર” છે, અને પર પ્રત્યે રાખેલી આશા વહેલા કે મોડા નિરાશામાં પરિણમ્યા વિના રહેતી નથી.
પર કી આશ સદા નિરાશા અવધૂતનો આશય હજી વધુ ગંભીર છે. આશા નિરાશામાં પરિણમે એ તો હજી પછીની વાત છે. વર્તમાનની અપેક્ષાએ જોઈએ, તો આશા એ સ્વયં નિરાશા છે. આશાનું સ્વરૂપ શું છે? અમુક વસ્તુ કે વ્યક્તિ મને મળે. અમુક ઘટના આ રીતે ઘટે એવી ઈચ્છા.... અને આ ઈચ્છા શું હોય છે? “આવું થાય તો સારું' એવી સંવેદના. આ “થાય તો ઉપર ચિંતન કરીએ. આવું થયું છે એવી વાત પણ અહીં નથી અને આવું થવાનું છે એવી વાત પણ નથી. એટલે કે “થાય તો આ એક સંદિગ્ધ બીના છે, જેના થવામાં પૂરો સંદેહ છે. આ એક વૈકલ્પિક બીના છે – થઈ શકે અને ન પણ થઈ શકે. અર્થાત આશા પોતે જ “થઈ શકે' ના અંશમાં આશા છે, અને “ન પણ થઈ શકે' ના અંશમાં નિરાશા છે. ઈલાચી કુમાર રાજા પાસે ઉપસ્થિત થયો, પુરસ્કારની પ્રતીક્ષા કરી કરીને થાકી ગયો, ત્યારે તો એનામાં નિરાશા હતી જ. પણ તાત્વિક દૃષ્ટિએ જ્યારે એ અદ્ભત નૃત્ય કરી રહ્યો હતો અને લોકો તાળીઓના ગડગડાટ કરી રહ્યા હતા, ત્યારે પણ એનામાં નિરાશા હતી. કારણ કે આશા હંમેશા એના ખોળામાં નિરાશાને લઈને જ
~ 78 -
