________________
પ્રયત્નો જેવું આ ગાંડપણ છે, એવું એને સાક્ષાત્ દેખાય છે. સુગંધની શોધમાં કસ્તુરીમૃગ દૂર-સુદૂર સુધી દોડે છે... થાકી જાય, હાંફી જાય, લોથપોથ થઈ જાય, ત્યાં સુધી દોડે છે. એનું આખું જીવન સુગંધની શોધમાં ને એની જ દોટમાં પૂરું થઈ જાય છે. બિચારાને ખબર નથી કે “સુગંધનો સ્રોત તો હું પોતે જ છું. મારી નાભિમાં જે કસ્તૂરી છે, એમાંથી જ આ સુગંધ આવી રહી છે'. કસ્તૂરીમૃગની બધી જ શોધખોળ અને બધી જ દોડધામ કેવી? વ્યર્થ, તદ્દન વ્યર્થ. વીતરાગીને આખી દુનિયાની દોડધામ આવી લાગે છે. વ્યર્થ, તદ્દન વ્યર્થ. હૃદયપ્રદીપ નામનો એક અદ્વિતીય ગ્રંથ. રાગદશા અને વીતરાગાદશાનો આ ભેદ એમાં સ્પષ્ટ કર્યો છે
तावत् सुखेच्छा विषयार्थभोगे,
यावन्मनः स्वास्थ्यसुखं न वेत्ति। लब्धे मनःस्वास्थ्यसुखैकलेशे,
त्रैलोक्यराज्येऽपि न तस्य वाञ्छा॥ અંતરના સ્વાથ્યનું – આત્મસ્વભાવની સ્વસ્થતાનું સુખ જ્યાં સુધી ચાખ્યું નથી, ત્યાં સુધી જ વૈષયિક સુખોના ઉપભોગની આશા રહે છે. એક વાર આત્મિક સુખનો આંશિક પણ રસાસ્વાદ થાય, પછી તો ત્રણે લોકનું સામ્રાજ્ય સ્વાધીન થતું હોય, તો પણ એની કોઈ જ સ્પૃહા રહેતી નથી.
બહાર તે જ ભટકે છે, જેણે કદી અંદર ડોકિયું પણ કર્યું નથી.
92
-
