________________
ગાડીમાં મુસાફરી કરી, ગાડીની ચોકીદારી કરી, ગાડીની સાફસૂફ કરી.... આ બધું જ પ્રવૃત્તિરૂપ હતું. આ પ્રવૃત્તિના મૂળમાં પણ રાગ-દ્વેષ હતા, ને આ પ્રવૃત્તિ પોતે પણ રાગ-દ્વેષમય હતી. જેમ જેમ આ પ્રવૃત્તિ થતી જાય, તેમ તેમ રાગ-દ્વેષ પુષ્ટ થતા જાય. ગાડી ગમી ખરી, પણ જો એ ‘ગમા’ ની ઉપેક્ષા કરી હોય, પ્રવૃત્તિ કરવાને બદલે આંતરિક રાગ-દ્વેષનો નિગ્રહ કર્યો હોય, તો રાગ-દ્વેષ વિદાય લેશે. ઘરે આવેલા મહેમાનનો કોઈ ભાવ જ ન પૂછે, તો એ મહેમાન કેટલા ટકે?
-
રાદોસપવિત્તિ... યોગમાર્ગનું આ પરમ હસ્ય છે. જ્યાં સુધી રાગ-દ્વેષ સંબંધી પ્રવૃત્તિ ચાલુ છે, ત્યાં સુધી રાગ-દ્વેષ દૂર થાય એવી કોઈ જ શક્યતા નથી. ‘સ્ત્રી’ પ્રત્યે મનમાં રાગ જાગી રહ્યો છે. હવે આ રાગને ‘સ્ત્રીદર્શન’ ની પ્રવૃત્તિ દ્વારા, ‘સ્ત્રીસંપર્ક’ ની પ્રવૃત્તિ દ્વારા, ‘સ્ત્રીશબ્દશ્રવણ' ની પ્રવૃત્તિ દ્વારા કે ‘સ્ત્રીસ્પર્શ’ આદિ પ્રવૃત્તિ દ્વારા વધારી પણ શકાય છે, અને આ જ રાગને અનિત્યતા, અશુચિતા, ચંચળતા વગેરે સ્વભાવના ચિંતન દ્વારા ઘટાડી પણ શકાય છે. સંપત્તિ પ્રત્યેના રાગને અર્થલક્ષી અધ્યયન, ધન માટેની દોડા દોડ, કાળા-ધોળા વગેરેથી વધારી પણ શકાય છે અને એવી પ્રવૃત્તિના ત્યાગ પૂર્વક લક્ષ્મીની ચંચળતા, અનિત્યતા વગેરેના ચિંતન દ્વારા રાગ ઘટાડી પણ શકાય છે.
કોઈ કડવા શબ્દ બોલી જાય, કે પ્રતિકૂળ વર્તન કરી જાય, તો મનમાં જે દ્વેષ જાગે છે, એને સામો આક્રોશ કરવા દ્વારા કે પ્રતિકૂળ વર્તન કરવા દ્વારા વધારી પણ શકાય છે, અને એવા સમયે આક્રોશ આદિના ત્યાગ સાથે મૌન પૂર્વક સમભાવથી સહન
72
