________________
એવો કયો સ્વજન છે, જે આલોકમાં ય સુખી કરવાની ખાતરી આપી શકે? રે, કમ સે કમ પોતાના તરફથી દુઃખ તો ન જ આપે, એવો ય કોઈ સ્વજન ખરો? ખરી રીતે કોઈ ‘સ્વજન’ આપણા સ્વજન નથી હોતા, પણ પોતાના સ્વાર્થના સ્વજન હોય છે. માટે જ સ્વાર્થ તૂટતાની સાથે એ સ્વજન પરજન થઈ જાય છે. આમાં તું કોનો? ને તારું કોણ?
તું નહીં કેરા કોઈ નહીં તેરા
ધારો કે દુન્યવી દૃષ્ટિએ સાચો પ્રેમ કહેવાય, એવો પ્રેમ કોઈ સ્વજનને આપણા પર છે. એ સ્વાર્થ છોડીને આપણા ખાતર હોશે હોશે ઘસાય છે. આપણા ખાતર બધું કરી છૂટવા તત્પર છે, તો એ ખરા સ્વજન નહીં? તો એ ‘આપણા’ નહીં? વિચાર કરતાં એ નિષ્કર્ષ આવે છે, કે એ સ્વજન આપણને જેટલું દુઃખ આપી શકે છે, એટલું દુઃખ તો ન કોઈ સ્વાર્થી સંબંધી આપી શકે છે, ન તો કોઈ દુશ્મન.
એ વ્યક્તિને ધંધામાં નુકશાની જશે, અને આપણી ઉંઘ હરામ થઈ જશે. એ વ્યક્તિ બીમાર પડશે, અને આપણને ભોજનનો કોળિયો ગળે નહીં ઉતરે. એ વ્યક્તિનો અકસ્માત થશે, ને આપણે ચોધાર અશ્રુએ રડચા કરશું. એ વ્યક્તિનું મૃત્યુ થશે, ને આપણે જીવતે જીવ મરી જશું. તો એ વ્યક્તિ કોણ? સુખ આપે એ સ્વજન અને દુઃખ આપે એ દુશ્મન, આવી વ્યાખ્યાના આધારે
29
