________________
જેવી થઈને બોલી, ‘તમારા હાથે જ તલનું વજન કરી લો. ઓછું હશે તો મારા પિયરથી ગાડું ભરીને તલ આવી જશે.'' સસરા લમણે હાથ દઈને બોલ્યા... આ લોકો મંદિરના નામે ઝગડો લઈને બેઠાં.'’ ત્યાં તો દુકાનેથી માણસ આવ્યો, “શેઠે કહ્યું છે કે હમણા એમના મિત્રના ઘરેથી આમંત્રણ આવ્યું છે, એટલે ઘરે જમવા નહીં આવે.’’ હવે તો સાસુ વહુ ઉપર તૂટી જ પડી, ‘જો, આ ટિફિન લઈ જવા આવ્યો છે, હવે શું કરવાનું?’’ વહુએ જરા કઠોર અવાજે કહ્યું, ‘‘તમારે એની સાથે જે ફરિયાદ મોકલવી હોય એ મોકલી દો, મેં તલ ખાદા જ નથી, એટલે મને કોઈ ડર નથી.’’
6
એ પરિવારના જીવનના પુસ્તકનું આ માત્ર એક પાનું છે, કેવું હશે એમનું જીવન! હાસ્ય સંમેલન જેવું... કે શોક સભા જેવું... આવશ્યક નિર્યુક્તિ નામના આગમસૂત્રમાં આને “અનનુયોગ'' કહ્યો છે. આંધળે બેરું કૂટાય એનું નામ ‘અનનુયોગ’. કહે કાંઈક ને સમજાય કાંઈક એનું નામ ‘અનનુયોગ.’ આત્મદૃષ્ટિ અને દેહટષ્ટિના વિભ્રમમાં અટવાતા જગતની દશા પણ શું આ ‘અનનુયોગ’ જેવી જ નથી? જેને ‘હું’ સમજીને આ જગત વ્યવહારમાં પ્રવર્તે છે, એ ખરેખર ‘હું’ જ હોતો નથી, આથી વધુ કરુણ અનનુયોગ બીજો કયો હોઈ શકે?
કરુણતાની સીમા ત્યારે આવે છે, જ્યારે વાસ્તવિકની તુલનામાં કાલ્પનિક ‘હું’ તદ્દન તુચ્છ છે. પરમ સમૃદ્ધ વાસ્તવિક ‘હું’ ને અવગણીને એ તુચ્છતમ કાલ્પનિક ‘હું’ માં સ્વ-પ્રતિભાસ કરતાં આત્માની સ્થિતિ જ કેટલી દયાસ્પદ છે! અનાદિ કાળથી
45
