________________
એ સ્વજન કે દુશ્મન? અવધૂતનું અનુશાસન વધુ ને વધુ સ્પષ્ટ થઈ રહ્યું છે –
તું નહીં કેરા કોઈ નહીં તેરા
ક્યાં કરે મેરા મેરા? મારી માતા. મારા પિતા.. મારી પત્ની...... મારો પુત્ર... આ “મેરા મેરા’ જેના ખાતર છે, એ જ વાસ્તવમાં આપણા દુઃખના કારણ છે. પરમ પાવન શ્રીસૂત્રકૃતાંગ સૂત્રમાં કહ્યું છે –
ममाती लुप्पती बाले अन्नमन्नेहिं मुच्छिए ।
પરસ્પર સ્નેહપાશથી બંધાયેલો અજ્ઞાની મમત્વથી જ વિનાશ પામી જાય છે.
અપ્રિય વ્યક્તિ જેમ પરસ્પરના દ્વેષભાવથી દુઃખ આપે છે, તેમ પ્રિય વ્યક્તિ પરસ્પરના રાગભાવથી દુઃખ આપે છે. સુખ ન તો અપ્રિય આપી શકે કે ન તો પ્રિય આપી શકે, કારણ કે અપ્રિયત્વ અને પ્રિયત્વના મૂળમાં રહેલા દ્વેષ અને રાગ જ વાસ્તવમાં દુઃખરૂપ છે. પાંડવો પ્રત્યેના દ્વેષને કારણે કૌરવો દુઃખી થયા, એ પરિણામની અપેક્ષાએ છે. સુકુમાલિકા રાણીના તીવ્ર રાગથી રાજા દુઃખી થયો, એ પણ પરિણામની અપેક્ષાએ છે.
સ્વરૂપની અપેક્ષાએ વિચાર કરીએ, તો રાગ અને દ્વેષ પોતે જ દુઃખસ્વરૂપ છે. સ્વજને-પ્રિય વ્યક્તિએ આપણને દુઃખી કર્યા, આ વાત સ્કૂલનયની અપેક્ષાએ છે. સૂક્ષ્મનયની અપેક્ષાએ તો આપણે એના માટે કલ્પેલું સ્વજનત્વ કે પ્રિયત્વ એ જ આપણને દુઃખ આપે છે, ને એ સ્વજનત્વ કે પ્રિયત્વ એ જ રાગનું બીજું નામ છે.
~ 30
–
