________________
મુનિ દુઃખ પામીને દીન પણ નથી થતો અને સુખ પામીને વિસ્મિત પણ નથી થતો, કારણ કે એ જાણે છે, કે જગતના જીવો કર્માધીન છે. - કર્મ નચાવે તિમ હી નાચત. કઠપૂતળીનો રોલ’ ચાહે ગમે તેટલો વિસંસ્થલ હોય, એનું ચરિત્ર ભલે બેહદ બેહુદું હોય, પણ એમાં ન તો એમનો દોષ જોવામાં આવે છે, કે ન તો એમના કોઈ પણ વર્તનથી અભિભૂત થવામાં આવે છે. કારણ કે પ્રેક્ષક સારી રીતે સમજે છે, કે તે માત્ર કઠપૂતળી છે. બીજું કશું જ નહીં. દોષ હોય તો એક માત્ર સૂત્રધારનો, કઠપૂતળીનો શો દોષ? કઠપૂતળી સાથે શો વિવાદ? કઠપૂતળી સાથે શો કલહ? કઠપૂતળીએ આમ જ કરવું જોઈએ, આવું તો ન જ કરાય, આમ તો ન જ ચાલે, એવો શો આગ્રહ? છતાં ય આમ કર્યું હોત તો સારું હતું, આવો શો અનુતાપ? “પણ શા માટે?” આવો શો પ્રશ્ન? “હાય હાય આ શું કરી દીધું?” આવો શો વિલાપ? આ બધું એને થાય છે, જેણે કઠપૂતળીને જ સૂત્રધાર સમજી લીધી છે. કઠપૂતળીને જેણે કઠપૂતળીરૂપે જાણી લીધી છે, એને ન તો દોષદર્શન છે, ન વિવાદ, ન કલહ, ન આગ્રહ, ન અનુતાપ, ન પ્રશ્ન ને ન વિલાપ. એની સહજ દશાને કઠપૂતળીની કોઈ ચેષ્ટા આંચ આપી શકતી નથી. એની સમાધિ સર્વ પરિસ્થિતિમાં અકબંધ રહે છે, કારણ કે એની દૃષ્ટિ કઠપૂતળી પર નહીં, સૂત્રધાર પર હોય છે. એની પાસે સમ્યક સમજે છે કે ઘટી ગયેલી ઘટના પર કઠપૂતળીનું કોઈ જ આધિપત્ય નથી. કઠપૂતળી એટલે જગતના જીવો અને સૂત્રધાર એટલે કર્મ
- 21 --
--
