________________
દક્ષિણમાં ખાડી, ઉત્તરમાં વૈતાદ્ય પર્વત, પૂર્વમાં ગંગા નદી અને પશ્ચિમમાં સિંધુ નદી આ ચારોની મધ્ય વચમાં અયોધ્યા નગરી છે. (વૃદ્ધ પુરુષોનું કથન છે કે અયોધ્યા નગરીની જગ્યાની જમીનમાં શાણવત વજમય સ્વસ્તિકનું ચિહ્ન અંકિત છે. કર્મભૂમિઓની ઉત્પત્તિના સમયે ઇન્દ્ર મહારાજ તે સ્થાન પર નગર વસાવે છે.)
વૈતાઢ્ય પર્વતની ઉત્તરમાં, ચુલ-હિમવંત પર્વતની દક્ષિણમાં, ગંગા નદીથી પશ્ચિમમાં અને સિંધુ નદીથી પૂર્વમાં વચોવચ બાર યોજન ઊંચો ગોળાકાર ઋષભકૂટ પર્વત છે. જ્યારે ચક્રવર્તી ભરત ક્ષેત્રના છ ખંડો પર વિજય પ્રાપ્ત કરવા માટે નીકળે છે ત્યારે આ પર્વત પર તેઓ પોતાનું નામ અંકિત કરે છે
જંબૂઢીપની ઉત્તર દિશાના અપરાજિત નામના દ્વારની અંદર એરવત ક્ષેત્ર છે. ભરત ક્ષેત્રના સમાન જ અહીં બધી રચના છે. ભેદ એ છે કે અહીં રક્ત અને રકતવતી નામની બે નદીઓ છે, જ્યારે ભરત ક્ષેત્રની નદીઓનાં નામ ગંગા અને સિંધુ બતાવ્યાં છે.
મેરુ પર્વતની દક્ષિણમાં ભરત ક્ષેત્રની સીમા પર પીત-સ્વર્ણ વર્ણનો ચુલ્લ હિમવંત પર્વત છે. તેના ઉપર અગિયાર ફૂટ છે. પર્વતની મધ્યમાં પદ્મદ્રહ છે. આ કુંડમાં રત્નમય કમળ છે. જેના પર શ્રી દેવી સપરિવાર રહે છે. આ પદ્મદ્રહમાંથી ત્રણ નદીઓ નીકળે છે - ગંગા, સિંધુ એન રોહિતાશા. ગંગા અને સિંધુ ભરત ક્ષેત્રમાં થઈને ચૌદ-ચૌદ હજાર નદીઓના પરિવારની સાથે પૂર્વ અને પશ્ચિમના લવણ સમુદ્રમાં પડે છે. ત્રીજી રોહિતાશા નદી પદ્મદ્રહના ઉત્તરી દ્વારથી નીકળીને હૈમવત ક્ષેત્રમાં થઈને અઠ્ઠાવીસ હજાર નદીઓના પરિવારની સાથે પશ્ચિમના લવણ સમુદ્રને મળે છે.
મેરુ પર્વતના ઉત્તરમાં ઐરવત ક્ષેત્રની મર્યાદા કરનાર શિખરી નામનો પર્વત છે. આ પર્વત પર પુંડરીકદ્રહ છે. તેમાં રત્નમય કમળો પર લક્ષ્મીદેવી સપરિવાર રહે છે. પુંડરીક દ્રહમાંથી પણ ત્રણ નદીઓ નીકળે છે - રકતા, રક્તવતી અને સુવર્ણકલા. રક્તા અને રક્તવતી ઉત્તરની તરફ ઐરાવત ક્ષેત્રમાં થઈને ચૌદ-ચૌદ હજાર નદીઓના પરિવારની સાથે પૂર્વપશ્ચિમના લવણ સમુદ્રમાં પડે છે સુવર્ણકલા નદી દક્ષિણની તરફ હૈરણ્યવત ક્ષેત્રમાં થઈ અઠ્ઠાવીસ હજાર નદીઓના પરિવારની સાથે પૂર્વના લવણ સમુદ્રને મળે છે.
મેરુ પર્વતના દક્ષિણમાં ચુલ્લ હિમવાન પર્વતની પાસે હેમવત ક્ષેત્ર છે. તેમાં રહેનાર યુગલિક મનુષ્યોના શરીર સોનાની જેવા પીળી કાંતિવાળા છે. અહીં સદૈવ ત્રીજા આરાના પ્રથમ ભાગ જેવી રચના-અવસ્થા રહે છે. આ ક્ષેત્રના મધ્યમાં રોહિત અને રોહિતાશા નદીઓની વચ્ચે શબ્દાપાતી નામનો વૃત્ત (ગોળ) વૈતાઢ્ય પર્વત છે.
* મેરુ પર્વતના ઉત્તરમાં શિખરી પર્વતની પાસે હૈરણ્યવત ક્ષેત્ર છે. તેમાં રહેનાર યુગલિક મનુષ્યોનું શરીર ચાંદીના જેવું શ્વેત કાંતિવાળું છે. તેની મધ્યમાં વિકટાપાતી નામનો વૃત્ત (ગોળાકાર) વૈતાઢ્ય પર્વત છે.
મેરુ પર્વતની દક્ષિણમાં હૈમવત ક્ષેત્રની પાસે મહાહિમવાન પર્વત પીળો-સ્વર્ણમય છે. તેના પર આઠ ફૂટ છે. તેની મધ્યમાં મહાપદ્મદ્રહ છે. તેના રત્નમય કમળો પર હી દેવી (૩૫)
મ જિણધમો)
