________________
ભાવ અને ગુણ - આ પાંચ બોલોના સાથે લગાવવાથી ૪૪૫=૨૦ ભેદ થયા. પૂર્વમાં બતાવેલા ૧૦ ભેદોમાં આ વીસ ભેદ મિલાવી દેવાથી ૧૦+૨૦=૩૦ ભેદ અરૂપી અજીવના થઈ જાય છે.
રૂપી અજીવના ૫૩૦ ભેદ : રૂપી અજીવ પ૩૦ પ્રકારના છે. પહેલાં કહેવામાં આવ્યું છે કે રૂપી અજીવ માત્ર પુદ્ગલ છે અને એમાં ૫ વર્ણ, ૨ ગંધ, ૫ ૨સ, ૫ સંસ્થાન અને ૮ સ્પર્શ હોય છે. કાળો, લીલો, લાલ, પીળો અને સફેદ - આ પાંચેય વર્ણવાળા પદાર્થોમાં ૨ ગંધ, ૫ રસ, ૮ સ્પર્શ અને ૫ સંસ્થાન એ ૨૦ બોલ જોવા મળે છે. તેથી ૨૦xv= ૧૦૦ ભેદ વર્ણાશ્રિત થયા.
સુરભિ ગંધ, દુરભિગંધમાં ૫ વર્ણ, ૫ ૨સ, ૮ સ્પર્શ અને ૫ સંસ્થાન એ ૨૩ બોલ જોવા મળે છે. તેથી ૨૩૪૨=૪૬ ભેદ વર્ણાશ્રિત થયા.
મધુર, કટુ, તિક્ત (તીખા), આમ્લ (ખાટા) અને તૂરો - આ પાંચેય ૨સોમાં ૫ વર્ણ, ૨ ગંધ, ૮ સ્પર્શ અને ૫ સંસ્થાન એ ૨૦ બોલ જોવા મળે છે, તેથી ૨૦૪૫= ૧૦૦ ભેદ રસાશ્રિત થયા.
ગુરુ અને લઘુ સ્પર્શમાં ૫ વર્ણ, ૨ ગંધ, ૫ ૨સ અને ૬ સ્પર્શ (ગુરુ તથા લઘુ સિવાય) એ ૫ સંસ્થાન એ ૨૩ બોલ જોવા મળે છે. તેથી ૨૩×૨=૨૬ ભેદ ગુરુ, લઘુ સ્પર્શાશ્રિત થયા.
શીત અને ઉષ્ણ સ્પર્શમાં પણ આ જ રીતે ૪૬ ભેદ જોવા મળે છે. ભેદ એ છે કે અહીં ૮ સ્પર્શોમાંથી શીત-ઉષ્ણ (ઠંડા-ગરમ)ને છોડીને (સિવાય) ૬ સ્પર્શ લેવા જોઈએ.
સ્નિગ્ધ અને રૂક્ષ, કોમળ તથા કઠોર એમાં પણ પૂર્વોક્ત પ્રકારે ૬-૬ સ્પર્શ લઈને ૨૩ - ૨૩ બોલ જોવા મળે છે. ૨૩૪૪=૯૨ ભેદ થયા. ૪૬+૪૬+૯૨=૧૮૪ ભેદ સ્પર્શાશ્રિત થયા.
વૃત્ત (લાડુ જેવા ગોળ) ત્ર્યસ્ર અર્થાત્ શિંગોડાની જેમ ત્રિકોળ, ચતુરસ્ર, અર્થાત્ બાજોઠ જેવો ચોરસ, રિમંડળ અર્થાત્ ચૂડી (બંગડી) જેવો ગોળ અને આયત-લાકડી સમાન લાંબા આ પાંચેય સંસ્થાનોમાં ૫ વર્ણ, ૨ ગંધ, ૫ રસ અને ૮ સ્પર્શ એ ૨૦-૨૦ બોલ જોવા મળે છે, તેથી ૨૦૪૫=૧૦૦ ભેદ સંસ્થાન આશ્રિત થયા.
આ રીતે વર્ણાશ્રિત ૧૦૦ + ગંધાશ્રિત ૪૬ + ૨ સાશ્રિત ૧૦૦ + સ્પર્શાશ્રિત ૧૮૪ + સંસ્થાન આશ્રિત + ૧૦૦, એ બધા મળીને ૫૩૦ ભેદ રૂપી અજીવના થાય છે.
રૂપી અજીવના ૫૩૦ + અરૂપી અજીવના ૩૦ ભેદ કુલ મેળવવાથી અજીવ તત્ત્વના ૫૬૦ ભેદ થઈ જાય છે.
ઉક્ત રીતિથી અજીવ તત્ત્વના વિશે નિરૂપણ સંપન્ન થયું.
૪૪૬
જિણધમ્મો
