________________
થાય છે. માટે તે જુહાર-મિત્ર કહેવાયો.
પણ આ દૃષ્ટિથી તો ધર્મ પરલોક પૂરતો જરૂરી સાબિત થયો. મારે તો એ કહેવું છે કે ધર્મ એ માત્ર મોક્ષ, પરલોક, સદ્ગતિ કે મૃત્યુ વખતે સમાધિ આપનારો નથી પરંતુ આ લોકમાં અત્યારે જીવન જીવવાની કળા અને શાન્તિજનિત સાચું સુખ આપનારો છે.
આ વાત વિચારતાં પહેલાં આપણે ધર્મનો અર્થ સમજી લઈએ.
ધર્મ એટલે ધર્મ પ્રત્યેની અતૂટ અને અનન્ય શ્રદ્ધા અથવા ધર્મ પ્રત્યેની સારી અને સાંગોપાંગ સમજણ.
ક્યારેક એવી શ્રદ્ધા અને સમજણ વિનાની ધર્મક્રિયાને પણ ધર્મ કહેવાય છે ખરો. જે માણસ ધાર્મિક ક્રિયાઓ કરે છે તે ધર્મી કહેવાય છે, પરંતુ અહીં ધર્મ તરીકે આપણે તેવી ધાર્મિક ક્રિયાઓને નહિ લઈએ જેમાં મોક્ષનું લક્ષ નથી, ધર્મનો પક્ષ નથી; શ્રદ્ધા કે સમજણ પણ નથી.
જો કે ક્યારેક ધર્મક્રિયાઓ પણ “ધર્મ' કહેવડાવવાને લાયક બની જતી હોય છે ખરી. હવે મૂળ વાત ઉપર આવીએ. (હાલ આપણે તે તે કક્ષાના તે તે મોક્ષલક્ષી ધર્મોને તે તે કક્ષાની દૃષ્ટિથી ધર્મ જ કહીશું.)
જગતમાં તેવા લોકો તરફ તમે નજર કરો જેમના જીવનમાં ધર્મ નથી અને પુણ્યોદય ઠીક ઠીક ચાલે છે. એથી તેમના જીવનમાં, કુટુંબમાં, ઘરમાં સુખની સામગ્રી જોવા મળે છે, કદાચ તેના ગંજ ખડકાયા છે.
ધર્મહીન લોકો સુખી નથી આવા ધર્મહીન સુખી માણસોના જીવનમાં તમે ઊંડે ઊંડે તીક્ષ્ણ નજર કરશો તો તમને જોવા મળશે કે તેમનું જીવન અનીતિ, હિંસા અને દુરાચારોના પાપોથી ખદબદી ઊઠેલું છે. બધી જ માનવમર્યાદાઓને તેમણે તોડી-ફોડી નાંખવાનું આંધળું સાહસ કરી નાંખ્યું હશે. આવા લોકો ભરપૂર સુખમાં જીવતા જોવા મળશે પણ તેની અંદર જ તેઓના અંતર કોઈ અગમ્ય દુઃખોથી કણસતાં હશે.
પણ તેમાં “અગમ્ય' જેવું કશું જ નથી. તેમણે જીવનમાંથી જે મર્યાદાઓને તોડી છે, જે હિંસા આદરી છે અને ખાવા-પીવા તેમજ વાસના સંબંધમાં દુરાચાર સેવીને શરીર ઉપર જે જુલમનો અતિરેક ગુજાર્યો તેના જ પરિણામો દુઃખરૂપે પ્રગટ્યા છે.
“બીજાઓને ત્રાસ આપનારા કદી શાન્તિ પામી શકે નહિ? આ કુદરતનો અબાધિત કાનૂન છે.
હિટલરો, એલીનો, લેનિનો, ચંગીઝખાનો, માઓત્સ તુંગો, નાદિરશાહો વગેરેનો ઇતિહાસ તપાસો. તેમણે પ્રત્યેકે લાખો માણસોની કતલ કરી. તેઓ શું સુખ પામ્યા?
ધર્મહીન સુખી લોકો તેમના વર્તમાનમાં પાપમય જીવન જીવતા હોય છે. તેમનું ભાવી દુઃખમય હોય છે. તેઓ પોતાના સ્વાર્થોની સિદ્ધિ માટે બીજાઓના વર્તમાનને દુઃખમય બનાવતા હોય છે.
તમે કોઈ ધર્મહીને સુખી શ્રીમંત અને શિક્ષિતના કુટુંબ તરફ નજર કરજો. ત્યાં તમને દરેક કન્યાના પહેરવેશમાં પણ તેમના મનની ઉન્મત્ત વાસનાઓ વ્યક્ત રૂપમાં જોવા મળશે. તેમના વડીલોના જીવનમાં ક્રૂર કાવાદાવા અને એકલી સ્વાર્થાન્ધતા જોવા મળશે, જેના કારણે સગા ભાઈઓ કે બાપ-દીકરાઓ પણ એકબીજાને પાયમાલ કરી નાંખવા સુધીની યોજનાઓ ઘડતા રહેતા હશે.
પેટના માસૂમ બાળકોના ગર્ભપાત, પ્રણયભંગ, છૂટાછેડા, ચારિત્ર્યનાશ, ચારિત્ર્યશંકા વગેરે બધું જ કદાચ તમને તે કુટુંબના વ્યક્તિ-વ્યક્તિમાં જોવા મળશે. આવા લોકોના ભપકા ભારી હશે
ધર્મ તો મારો સ્વભાવ છે
૨૫
જૈન મહાભારત ભાગ-૨
