________________
આ બન્ને સેનાપતિઓ દ્વા૨ા ઘણી મોટી ખુવારી થઈ ગઈ છતાં કૌરવપક્ષની ખુવારીનો આંક ઊંચો હતો. પાંડવ-પક્ષે વિશેષ આઘાતજનક પ્રસંગ વિરાટ રાજાના વીરપુત્ર ઉત્તરકુમારના મૃત્યુનો બન્યો હતો. ભારે પરાક્રમ દાખવીને ઉત્તરકુમાર રણમાં પડ્યો હતો. તેની માતા સુદેષ્ણાને યુધિષ્ઠિરે ખૂબ આશ્વાસન આપવા સાથે પ્રતિજ્ઞા કરી હતી કે ઉત્તરને જે મદ્રરાજ શલ્યે હણ્યો તેને હું હણીને જ રહીશ.
રોજ રાત્રિના સમયે યુધિષ્ઠિર પોતાના ઘાયલ સૈનિકોની માવજત કરતા અને સહુને અનેક વાતો કરીને પુષ્કળ પોરસ ચડાવતા. જેણે જે પરાક્રમ દિવસ દરમ્યાન કર્યું હોય તેની ખૂબ ઉમળકાથી પીઠ થાબડતા.
ભીષ્મને દુર્યોધનના કટાક્ષો
લગાતાર સાત દિવસ સુધી ભીષ્મ પિતામહે પાંડવ-સૈન્યનો કચ્ચરઘાણ બોલાવ્યે રાખ્યો પણ આઠમા દિવસે પાંડવોએ કૌરવોનો મહાસંહાર કરી નાંખ્યો. મોટા મોટા ધુરંધર યોદ્ધાઓ રણમાં પડ્યા તે જાણીને દુર્યોધન ખૂબ બેચેન બની ગયો.
તે રાત્રિએ ભીષ્મની પાસે જઈને તેણે કહ્યું, “તમે હંમેશ માટે પાંડવો પ્રત્યે અંતરથી પ્રેમ દાખવો છો એ વાતથી હું અજાણ નથી. આ જ કારણે યુદ્ધમાં તમે તમારું મૂળભૂત શૌર્ય દાખવતા નથી એવો મારો ખ્યાલ છે. તમે પાંડવપક્ષના ઘણા યોદ્ધાઓને જરૂર માર્યા છે પણ તમે તે પાંડવોની સામે એક તીર પણ ફેંક્યું નથી. તેઓ તમારા તીરથી ભૂલમાં પણ ઘાયલ ન થાય તેની તમે આઠેય દિવસ દરમ્યાન ખૂબ કાળજી રાખી છે.
પિતામહ ! રહેવું અમારા પક્ષે અને કામ કરવું સામા પક્ષનું એ શું કહેવાય ? તે આપ ક્યાં નથી જાણતા. મારે આજે આપને છેલ્લામાં છેલ્લી એટલી જ વાત કરવી છે કે જો અમે તમને ગમતાં જ ન હોઈએ અને હસ્તિનાપુરનું રાજ પાંડવોને હવાલે જ કરવાની તમારી અંદરની દાનત હોય તો હે તાત ! તમે હમણાં અમને-તમામ કૌરવોને-મારી નાંખો.”
ભીષ્મની ઉદાત્ત વાતો અને દુર્યોધનને આશ્વાસન દુર્યોધનના અતિ કટુ આક્ષેપોથી હચમચી ઊઠેલા પિતામહે કહ્યું, “દુર્યોધન ! તું આટલું બધું કડવું અને હલકું પણ બોલી શકે છે તે તો હું પહેલેથી જ જાણું છું. પણ તને એક વાત હવે મારે સ્પષ્ટરૂપે કહેવી છે કે તે ન્યાયી પાંડવો મને ખૂબ પ્રિય છે છતાં મેં મારું જીવન તો તને જ વેચી માર્યું છે. આમાં મારી માનસિક નબળાઈઓ જ કામ કરી ગઈ છે.
હું તને વેચાયેલો છું માટે પાંડવો પ્રત્યેનું મારા અંતરમાં વહેતું વાત્સલ્ય કચડી નાંખીને જ હું દિલ દઈને ખૂનખાર જંગ ખેલી રહ્યો છું. પણ એક વાત તું એકદમ નિશ્ચિતપણે સમજી રાખ કે જ્યાં સુધી અર્જુન છે ત્યાં સુધી પાંડવો અજેય છે, અવધ્ય પણ છે.
છતાં પણ મારા મર્મસ્થાનોને ભેદીને ટૂકડે ટૂકડા કરી નાંખતા તારા શબ્દો સાંભળીને હું તને કહું છું કે આવતી કાલનો મારો ઝપાટો તું જોઈ લેજે. હવે કાલ કે પરમદિવસ ! બસ, આ બે દિ’માં કાં પાંડવો નહિ કાં આ રણભૂમિ ઉપર હું નહિ. પણ પાંડવો ખરેખર મહાપરાક્રમી છે, ન્યાયના પક્ષમાં છે એટલે તેમને હણવાનું કામ અતિ મુશ્કેલ છે.”
ભીષ્મે કહેલા ‘હવે કાલે હું જોરદાર ઝપાટો બોલાવું છું.' આ શબ્દોને અન્ય રીતે અજૈન મહાભારતમાં અવતરિત કર્યા છે. તે પ્રસંગ આ પ્રમાણે છે :
ધર્મ તો મારો સ્વભાવ છે
૧૨૯
ભીષ્મ પિતામહનો ઝપાટો
જૈન મહાભારત ભાગ-૨
