________________
મારી નાંખીએ.” આવું વિચારીને તેઓ એકસાથે યુદ્ધની સામગ્રી સહિત બળદેવ મુનિ સમીપે જવા ચાલ્યા. તેમને આવતા જોઈને ત્યાં રહેલા સિદ્ધાર્થ દેવે અતિ ભયંકર એવા અનેક સિંહો વિદુર્ગા. તેથી રાજાઓ આશ્ચર્ય સાથે ભય પામીને બળદેવ મુનિને નમીને પોતાને સ્થાનકે ગયા. ત્યારથી બળદેવ નરસિંહ’ એવા નામે પ્રખ્યાત થયા. વનમાં તપ કરતાં એવા બળદેવ મુનિની ધર્મદેશનાથી પ્રતિબોધ પામીને ઘણા સિંહ, વ્યાધ્રાદિક પ્રાણીઓ શાંતિને પામી ગયા. તેમાંથી કેટલાક શ્રાવક થયા, કેટલાક ભદ્રિકભાવી થયા, કેટલાક કાયોત્સર્ગ કરવા લાગ્યા અને કેટલાકે અનશન અંગીકાર કર્યું. તેઓ માંસાહારથી તદ્દન નિવૃત્ત થઈને તિર્યંચ રૂપધારી બળદેવ મુનિના શિષ્યતુલ્ય બની ગયા.
‘હિંતિકા સંચા:” મહિષ્ટિાયાં હત્યાના આ છે; પાતંજલ-સૂટ. જો એક વ્યક્તિ પોતાના આત્મામાં અહિંસાની પ્રતિષ્ઠા કરે તો તેની આસપાસના વર્તુળમાં ઝડપાતા જીવોનો હિંસક ભાવ ખતમ થઈ જાય. આ હકીકતનું સમર્થન તારક તીર્થંકરદેવોની દેશનામાં જાત્ય-વૈરી પશુઓનું સાથે બેસીને કરાતું શ્રવણ કરે છે. સહુ આપસ-આપસના વૈરભાવને સદંતર વીસરી જાય છે.
હજી થોડા જ વર્ષો પૂર્વે આવું કાંઈક રમણ મહર્ષિના સંબંધમાં પણ બન્યું છે. તેઓ સાંજે જંગલમાં ફરવા નીકળતા ત્યારે તેમની સાથે સાપ, નોળિયો વગેરે પરસ્પર ગેલ કરતાં ચાલતા.
આ દૃશ્ય જોઈને ભારતની વિશિષ્ટતાઓ જોવા આવેલો મિકેન્સ નામનો જર્મન વૈજ્ઞાનિક આશ્ચર્યમુગ્ધ થઈ ગયો હતો. તેણે તેની નોંધમાં લખ્યું હતું કે, “જો આ મહર્ષિના શરીરમાંથી છૂટતાં રશ્મિઓને કોઈ રીતે એકઠા કરીને વાઘ, સિંહને પીવડાવી દેવાય તો તેની આખી ભાવી જાતિમાંથી હિંસકતા નષ્ટ થઈ જાય.”
વાતાવરણની અસર ઉપર જૈન શાસ્ત્રોમાં યુદ્ધકીય હાથીનો પ્રસંગ ઉલ્લેખાયો છે. તેમાં આલાનથંભની સામે જ આવેલા ઉપાશ્રયમાં રહેલા મુનિઓની જીવદયાપાલનથી ભરપૂર ક્રિયાઓને જોઈને હાથી એકદમ અહિંસક બની ગયો. તેનો સમય થતાં યુદ્ધભૂમિ ઉપર લઈ જવામાં આવ્યો તો તે શત્રુઓની સામે સાવ નિષ્ક્રિય બની રહ્યો. આથી તેને ફરી આલાનથંભે બાંધવો પડ્યો. ખૂબ વિચાર કરતાં મહાવતે તેનું કારણ પકડી પાડ્યું. તેને ત્યાંથી અન્યત્ર ખસેડીને તેની સામે ખોટું યુદ્ધ કરવામાં આવ્યું અને ખોટા “મારો” “કાપો'ના બૂમબરાડા પાડવામાં આવ્યા ત્યારે હાથીમાં ફરી હિંસકતાનો ઉશ્કેરાટ પેદા થઈ ગયો.
આવી જ વાત આદ્ય શંકરાચાર્યના જીવનમાં બની છે.
તેમણે એક જગ્યાએથી પાણીમાંથી છૂટીને રેતીમાં ફસાયેલા દેડકાની ઉપર તાપથી તેની રક્ષા કરવા માટે ફણા કરીને રહેલો સાપ જોયો. આવી સાપની અહિંસકતાથી તે સ્તબ્ધ બની ગયા. પછી તપાસ કરતાં તેમને ખબર પડી કે તે જ સ્થળે પૂર્વે શૃંગેરી ઋષિનું તપોવન હતું તેના પ્રભાવે વાતાવરણ અત્યંત અહિંસક બની ગયું છે. શંકરાચાર્યે ત્યાં શૃંગેરી-મઠની સ્થાપના કરી.
આ વાતની પુષ્ટિમાં બીજો પણ એક પ્રસંગ જાણવા મળ્યો છે.
કોઈ એક વેશ્યાએ પોતાનો બંગલો બોર્ડિંગના છાત્રો માટે ભેટ કર્યો. પણ ત્યાં રહેવા આવેલા છાત્રોમાં કામવાસના-સંબંધિત પુષ્કળ ફરિયાદો આવતાં તપાસાર્થે ટ્રસ્ટીઓની મીટિંગ મળી. સાચી હકીકત શોધી કાઢીને તે બંગલો વેચી કાઢીને છાત્રોને મૂળ સ્થાને પાછા લાવવામાં આવ્યા.
જેવો ધ્વનિ તેવો પ્રતિધ્વનિ. મોત આપે તેને મોત મળે, જીવન આપે તેને જીવન. સુખ આપે તેને સુખ મળે, દુઃખ આપે તેને દુઃખ. ધર્મ તો મારો સ્વભાવ છે
જૈન મહાભારત ભાગ-૨
૨૦૮
