________________
સૂક્ષ્મમાં જે તાકાત છે એ ઘણી વિરાટ છે અને ઘણી તેજ છે.
હા, સૂક્ષ્મ પરિબળોની પેદાશ માટેની શરૂઆત તો પરમાત્મભક્તિ અને જીવમૈત્રીથી જ કરી શકાશે.
સૂક્ષ્મનું પ્રચંડ બળા તાકાત ક્રોધની કેટલી ? અને મૌનની કેટલી ? કાગળ લખેલો કેટલો વંચાય? અને કોરો કેટલો વંચાય ? બોલે વક્તા કેટલું ? અને સંત મૌન રાખે કેટલું?
વિશ્વના માનવોને બોલવામાં, દોડવામાં, ઘણું કામ કરવામાં સક્રિયતા દેખાય છે. જે બોલતો ન હોય, દોડાદોડ કરતો ન હોય, નિષ્ક્રિય બનીને બેસી રહેતો હોય એ નકામો, આળસુ ગણાય છે.
અધ્યાત્મના સૂક્ષ્મ વિશ્વની સમજણ આથી સાવ જુદી છે. એ તો એવું માને છે કે ક્રોધ કરતા મૌનની, દોડાદોડ કરતા ઈશ્વર-પ્રણિધાનની, લખેલા કાગળ કરતા કોરા કાગળની તાકાત ઘણી વધુ છે. ક્રોધના આગનીતરતા શબ્દોથી પિતા પોતાના પુત્રને કદી સુધારી શકતો નથી. પુત્રને જો સુધારી શકાશે તો બેઠા મૌનથી, હોઠ સદા માટે સીવી રાખવાથી જ સુધારી શકાશે.
ધી હેરમીટ ઇન હિમાલયાઝ નામના પુસ્તકમાં લેખક પોલ બ્રન્ટોને એક વાત જણાવી છે કે, Stillness is strength.” સ્થિરતા એ તાકાત છે, તાકાતની જનેતા છે. આ સિદ્ધાંતને સાબિત કરતાં તેણે જણાવ્યું છે કે મોટા મોટા મકાનો અને વડલાઓને ઊંચકીને પછાડી નાંખતા ભયાનક વંટોળિયામાં એટલી બધી તાકાત આવે છે ક્યાંથી? એ તાકાતનું ઉત્પત્તિ-સ્થાન તે વંટોળના ઉગમ-સ્થાન ઉપરના નાનકડા જ બિંદુમાં છે. વાયુનું એ વર્તુળ કોઈ રણની રેતીમાં સ્થિરપ્રાયઃ બનીને જે ચક્કર કાપે છે ત્યાં જ તેની પ્રચંડ તાકાત છે. ધીમે ધીમે એ તાકાત વિકસતી જાય છે. વાયુ વધુ ને વધુ વેગ પકડતો પકડતો અંતે ભયાનક વંટોળમાં ફેરવાઈ જાય છે.
વંટોળની અંધાધૂંધ સક્રિયતાની જનેતા તો નાનકડા વાયુની સ્થિરતામાં જ પડેલી છે. આ ઉપરથી સાબિત થાય છે કે સ્કૂલની તાકાત પણ સૂક્ષ્મમાં છે.
હાથી ગમે તેટલો સ્થૂલ હોય પણ તાકાત તો તેનાથી ઘણા સૂક્ષ્મ મહાવતમાં છે. મહાવત કરતાં ય વધુ તાકાત સૂક્ષ્મ અંકુશમાં છે. અંકુશ કરતાં ય વધુ તાકાત સૂક્ષ્મતમ બુદ્ધિમાં છે.
જેની પાસે સૂક્ષ્મનું સ્થિર બળ છે તેનું અસ્તિત્વ માત્ર પ્રચંડ સક્રિયતા ઉત્પન્ન કરે છે. ગગનમાં સૂર્યના અસ્તિત્વ માત્રથી ધરતીના અબજો લોકોમાં, અનંત કીટાણુંઓમાં કેવી જોરદાર સક્રિયતા આવી જાય છે ! - સ્થૂલનો જ સ્વામી મંચ ઉપર આવે, બૂમબરાડા પાડે તો ય સભાજનો માંડ શાંત પડે. પણ કોઈ સૂક્ષ્મના સ્વામીને મંચ ઉપર લાવો. એ હાથ હલાવવા જેટલો જ સક્રિય થશે કે તરત સભાજનો શાંત થઈ જશે.
પણ કોઈ સૂક્ષ્મતમ બળના સ્વામીને મંચ ઉપર લાવો. એને તો હાથ હલાવવા જેટલી ય ક્રિયા નહિ કરવી પડે. મંચ ઉપરના એના અસ્તિત્વમાત્રથી સભાજનોમાં નિઃસ્તબ્ધ શાંતિ છાઈ જશે.
આપણે જો જગતને જગાડવું હોય, મોહનિદ્રામાંથી બહાર કાઢવું હોય તો વધુ ને વધુ સ્થળ બળોનો આશ્રય લેવાનું બંધ કરવું જોઈએ. આ બળોથી વિજય પામવાની આપણી શ્રદ્ધાને આપણે ખતમ કરી દેવી જોઈએ.
ધર્મ તો મારો સ્વભાવ છે
૧૯૨
જૈન મહાભારત ભાગ-૨
